اسلام و مسلمانان اسپانیا

خورشید اسلام از روزگاران پیش بر اسپانیا پرتو افکنده بود. آن گاه که اروپا در تاریکی‌های قرون وسطایی دست و پا می‌زد اسلام به اندلس پا نهاد و از آن کشوری متمدن و پیشرو ساخت ولی پس از مدت زمانی مسلمانان بر اثر توطئه‌های وحشیانه صلیبیان از آن سرزمین رانده شدند. اما امروزه اسپانیا دین اسلام را به عنوان یکی از ادیان رسمی کشور به‌ رسمیت شناخته است. مرکز اسلامی اسپانیا بخش‌هایی را در «مادرید»، «بارسلون»، «گرانادا» زیر پوشش خود دارد این مرکز همچنین مدرسه‌ای اسلامی را در گرانادا تحت نظارت گرفته است. مرکز یاد شده کارهای تبلیغاتی، انتشاراتی و ترجمه کتاب‌های اسلامی به زبان اسپانیولی را به عهده دارد. پخش فیلم‌هایی درباره اسلام و فرستادن سخنرانان و مبلغان اسلامی به مراکز علمی و دانشگاهی از جمله اقدامات این مؤسسه است.

در سال 1971 میلادی حدود 90000 مسلمان در اسپانیا زندگی می‌کردند که از این عده حدود 13000 نفر شهروند اسپانیایی بودند. در سال 1982 تعداد مسلمانان به 120000 نفر رسید یعنی 3/0% کل جمعیت اسپانیا. بیشترین این جمعیت کارگران خارجی بودند که عمدتا از شمال افریقا به‌ خصوص مراکش به این کشور مهاجرت کرده‌اند. ضدیت دولت اسپانیا با جامعه مسلمان در قرن شانزدهم میلادی که عملا منجر به نابودی اجتماع مسلمین گردید تا سال 1967 میلادی ادامه داشت اما پس از آن برای اولین بار مذهب در آن دیار مورد تایید قرار گرفت. آزادی کامل مذهب پس ازمرگ ژنرال فرانکو اعلام شد اما قبل از آن قرن‌ها اطلاعات نادرست و گمراه کننده کلیسای کاتولیک اسپانیا علیه اسلام برروی مردم آثار نامطلوب برجای گذاشته بود به گونه ای که عده کثیری از مسلمانان از ترس آزار، اعتقادات مذهبی خود را پنهان نگاه می‌داشتند. از سال 1980 گرایش به اسلام در ناحیه اندلس فزونی گرفت. مهم‌ترین نهادهای اسلامی عبارتند از جامعه اسلامی اندلس همراه شعبه‌هایش در سویل، گرانادا، مالاگا.

در عصر حاضر حضور اسلام در اشبیلیه (Sevilla) مرکز استان اندلوسیا به پیدایش برخی از فرقه‌های کوچک که دارای عقاید و آراء مختلفی هستند منحصر شده که اکثر اعضای آن را مسلمانان اسپانیا تشکیل می‌دهند و بقیه آنان نیز جزو مسلمانان مهاجر از کشورهای عرب و غیره است. یکی از مجموعه‌های فعال و بارز در این شهر (اشبیلیه) «تشکیلات جمعیت اسلامی» است. گرچه اعضای آن در مسائل فقهی اختلاف نظر دارند و در میان آن‌ها مذاهب مالکی، سلفی و شیعه وجود دارد اما به شعار و عنوان واحدی نظر دارند و مجله کوچکی با عنوان «بسم الله» منتشر می‌کنند، که حاوی عقاید و نظرهای مختلف اعضای جمعیت است. تحرکات و فعالیت‌های جدید اشبیلیه در راستای آزادی‌هایی بود که بعد از مرگژنرال فرانکو پدید آمد. زیرا بعد از مرگ وی ملت اسپانیا تمام قید و بندها را شکست و جوانان و پیران علیه کلیسای آن کشور و ارزشهای حاکم شوریدند و هر منطقه خواستار بازگشت به ملیت و ریشه‌های اصلی خویش شد که سرسخت ترین آن‌ها جنبش‌های باسک و کاتلان بود. در پی این حرکت‌ها نظامی روی کار آمد که ملیت‌ها را به رسمیت شناخت و به آنان خودمختاری و حق حکومت محلی داد. ملت اندلس نیز به حرکت درآمد و اشبیلیه را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد ولی این حرکت شامل تمام اندلس نشد و فقط مناطق جنوبی آن سرزمین را در برگرفت در چنین شرایطی اسلام دراسپانیا تجدید حیات یافت و غربی‌ها به عنوان دینی که قادر است تسلط غرب را تهدید کند به آن توجه کردند.

گرانادا به عنوان آخرین نگین انگشتری حضور هشتصد ساله اسلام می‌درخشد. در اوایل سال‌های دهه هشتاد افرادی که اسلام آورده بودند به شهر سمبلیک گرانادا (الحمراء) بازگشتند تا عظمت اسلام را در این کاخ عظیم بازیابند. شاید بهتر باشد بگوییم آن‌ها که دوباره به اسلام روی آوردند در این مکان مسکن گزیدند. در این جا اسلام به آرامی در حال رجعت است. در گوشه‌های این شهر و در محله‌های مختلف اندلس یا دیگر نقاط اسپانیا گروه‌های کوچک مسلمان گرد هم جمع می‌شوند و با صفای خاص به انجام فرایض خویش می‌پردازند. زندگی شیعیان در شهر کوردوبا چشمگیر است این افراد بیشتر سیاست و دنیای جدید را قبول دارند و با مسائل روز درگیر هستند. این‌ها افراد آرامتری هستند که به ایران گرایش دارند برای ایشان حقیقت دروجود امام خمینی قدس سره و تنها در مسیر او یافت می‌شود. در منزل شیعیان کوردوبا پس از سادگی اولین چیزی که توجه را جلب می‌کند عکس امام خمینی(قدس سره) است. امروزه در بعضی از محلات این شهر مراسم مذهبی درمساجد مسلمانان آزادانه انجام می‌شود و از طرف ساکنان مسیحی این محلات پخش اذان و انجام مراسم مذهبی مسلمانان امری پذیرفته شده است. شهر سئوتا حالت دیگر دارد. این جا مسلمانان و مسیحیان در کنار هم زندگی مسالمت آمیزی دارند. مسلمانان این شهرها معمولا به سرامیک سازی مشغولند، کاری که سالیان قبل اجدادشان به آن اشتغال داشته اند. یکی دیگر از کارهای مسلمانان آموختن زبان عربی و دروس اسلامی است، ترجمه احادیث پیامبر اسلامصلی الله علیه وآله از جمله کارهای بسیار متداول این مسلمانان است.

آنچه در این سرزمین مشهود است شوق بازگشت به هستی سابق است. جوانان جستجوگر تمام راه‌ها را پیموده اند و پساز طی کردن مسافتی طولانی به مقصدی تازه رسیده اند. اکنون تنها در پایتخت فعلی اسپانیا (مادرید) سازمان‌ها وارگان‌های اسلامی بسیاری فعالیت دارند.

" اسلام دومین دین بزرگ اسپانیا بعد از مسیحیت ( شاخه کاتولیک) است و مسلمانان 5/2 درصد از کل جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. هرچند آمار دقیقی از مسلمانان اسپانیا در دست نیست و آماری که دولت و مجامع اسلامی اسپانیا اعلام می‌کنند متفاوت است، به نظر می‌رسد تعداد مسمانان اسپانیا با دیگر کشورهای اروپایی درخور قیاس نباشد. دولت اسپانیا هرگز آماری بیش از پانصد، ششصد هزار نفر در مورد مسلمان را نمی‌پذیرد و آنها را نوعاً مهاجر می‌داند. اما خود مسلمانان آمار حدود یک و نیم میلیون نفر را برای خود مطرح کرده اند که می‌توان آن را با کمی اغماض پذیرفت. از این جمعیت مسلمان، حدود ششصد هزار نفر مهاجرانی هستند که از کشورهای مراکش، سنگال، الجزایر، پاکستان، نیجریه، مالی، تونس، سوریه، لبنان، اندنزی، ترکیه، آلبانی، اردن و ایران (که به ده هزار نفر می‌رسند) به اسپانیا رفته‌اند. شایان ذکر است که در این میان اعراب بسیار پایبندتر به موازین اسلام هستند. جمعیت اسلامی و جامعه مسلمانان مراکش عمده ترین گروه‌های جامعه مسلمانان اسپانیا را تشکیل می‌دهند که از طرف دولت به رسمیت شناخته شده‌اند. سفارتخانه‌های اسلامی در نظر دارند در مادرید در زمین اهدایی شهرداری این شهر مسجدی بنا کنند. اتحادیه مجامع دانشجویان مسلمان که غالبا دانشجویان خارجی را جذب می‌کنند، در مادرید دفتر مرکزی و در شهرهای مهم اسپانیا شعبه دارند.

در بعضی مناطق جنوبی نیز مردم آرام آرام به اسلام گرایش پیدا کرده‌اند. در «کوردبا» و «گرانادا» اتحادیه‌هایی برای مسلمانان وجود دارد. در «مالاگا»، «سئوتا» و «ملیا» و بسیاری از مناطق جنوبی نیز مسلمانان اسپانیایی وجود دارند. حتی در مادرید نیز هستند کسانی که به اسلام گرایش پیدا کرده‌اند. البته در جاهای دیگر مانند کاتالونیا و بارسلون خیلی مسلمانان مهاجر و بومی زندگی می‌کنند و در مناطق مرکزی نیز تعداد کمی مسلمان وجود دارد. مسلمانانی که در این مناطق زندگی می‌کنند درحال حاضر اتحادیه ای به نام «مجامع اسلامی اسپانیا» (خونتا اسلامیکا) دارند. البته نسبت شیعیان به کل مسلمانانی که در آنجا زندگی می‌کنند بسیار نابرابر است. اگر نسبت شیعیان جهان را نسبت به کل مسلمانان یک هشتم بدانیم، باید بگوییم که در اسپانیا این نسبت به دلیل تعداد اندک شیعیان در آن کشور به هم می‌خورد و به چیزی در حدود یک بیستم می‌رسد؛ زیرا از حدود جمعیت یک میلیونی مسلمانان اسپانیا، فقط حدود پنجاه هزار نفر آن‌ها شیعه هستند. از این تعداد ده هزار نفر ایرانی و باقی عراقی، لبنانی، پاکستانی و ... هستند. درواقع حدود دو هزار نفر از پاکستانی‌هایی که در بارسلون زندگی می‌کنند، شیعه هستند؛ تعداد شیعیان لبنانی و عراقی در مادرید هم به دویست، سیصد نفر می‌رسد. آمار دقیق و رسمی تعداد مسلمانان اسپانیا تاکنون اعلام نشده است، اما تخمین زده می‌شود که حدود 1 میلیون و 500 هزار نفر مسلمان در این کشور زندگی می‌کنند که بیشتر آن‌ها از کشورهای مراکش،سنگال، الجزایر، پاکستان، نیجریه، مالی، تونس، سوریه، لبنان، ایران، اندنزی، ترکیه، آلبانی و اردن به اسپانیا مهاجرت کردند. در سراسر اسپانیا 200 انجمن‌ اسلامی‌ وجود دارد که‌ هر یک نمازخانه ویژه خود را دارند. بین‌ 200 تا 400 مکان‌ دعا و نماز در نقاط‌ مختلف‌ اسپانیا وجود دارد که‌ با مراکز فرهنگى‌ اسلامى‌ و مساجد بزرگ‌ شهرهای "مادرید"، "والنسیا"، "فوئنخیرولا"، "گرانادا"، "قرطبه"،"ماربیا"و "بارسلونا" همکاری می‌نمایند. روز جمعه برای میلیون‌ها مسلمان در اسپانیا روز برپایی نماز جماعت است، در این روز مساجد اسپانیا ظرفیت مسلمانان را ندارند، به طوری که اغلب مجبور می‌شوند نماز جمعه را در میدان‌ها و خیابان‌ها به پا دارند و از حدود هزار مکان غیر رسمی به عنوان نمازخانه و یا مسجد استفاده کنند.

در «آلمریا» و «گرانادا» مساجد بسیار عظیمی وجود دارد. در بارسلون دو، سه مسجد کوچک و بزرگ وجود دارد که تقریباً مربوط به تمام مسلمانان می‌باشد و البته به طور مشخص مربوط به اهل سنت است ولی شیعیان مسجد یا مکانی مانند حسینیه یا مرکز فرهنگی کوچک هم ندارند. در جایی در جنوب شهر مادرید و در محله‌های خیلی پایین شهر شیعیان عراقی زیرزمینی را اجاره کردند که فضایی بسیار کوچک و نامناسب و نمور است و شهرداری به آن‌ها اجازه داده بود در مواقع بسیار استثنایی کنار هم جمع شوند و فعالیت‌های مذهبی خود را در آنجا انجام دهند که رئیس جمعیت فرهنگی اهل بیت(ع) مادرید که فردی عراقی الاصل است گفت آنجا را هم از ایشان گرفته‌اند. یعنی از آن زمان در واقع تمام شیعیان مجبورند تا مراسم مذهبی خود را در مساجد اهل سنت انجام دهند. در مادرید دو مسجد نسبتاً خوب وجود دارد؛ هرچند مسجد بزرگ و تاریخی کوردبا کلیسا شده و مناره معروف و شگفت انگیز آن، که نمونه‌ای از معماری اسلامی است، به ناقوس کلیسا تبدیل گردیده است. مسجد مادرید در مرکز شهر قرار دارد که مسلمانان برای ادای مراسم مذهبی خود در آنجا گرد هم می‌آیند و آداب اسلامی، ازجمله مراسم عید قربان، عید فطر و برنامه‌های مذهبی دیگر را انجام می‌دهند. این مسجد مجموعه‌ای از چند فعالیت فرهنگی را پوشش می‌دهد؛ زیرا افزون بر مسجد، کتابخانه، مدرسه علمیه، مدرسه جدید (برای فرزندان مسلمانان)، چندین فروشگاه حلال در اطراف، غسال خانه و سردخانه دارد. شایان ذکر است که این مسجد تحت حمایت‌های مالی، معنوی و مدیریتی عربستان اداره می‌شود. خود شاه عربستان و افراد رده پایین‌تر سعودی هر چند مدت یک بار یکبار از آنجا دیدن می‌کنند و حمایت‌های خود را نشان می‌دهند. مسجد دیگری که در شهر مادرید وجود دارد وابسته به سوری‌ها و مراکشی‌هاست و آن‌را تحت حمایت خود دارند. در مالاگا مسجد بسیار عظیمی وجود دارد که صعودی‌ها آنجا را پشتیبانی می‌کنند. در والنسیا مسجد دیگری وجود دارد که صعودی‌ها و برخی دیگر از کشورهای عربی آن‌را تحت حمایت و پشتیبانی خود دارند و  در آنجا فعال هستند. مهمترین مساجد اسپانیا، مسجد و مرکز اسلامی مادرید، مسجدالایمانمادرید، مسجدالنور بارسلون، مسجدالرحمان بیلبائو، مسجدالرساله النبوی کادیز،مسجدالمؤمن مالاگا، مسجدالهدی لوگرونیو،مسجدالنصر بارسلون، مسجد السلام تاراگونا،مسجد التوبه بارسلون، مسجدالسُنه ویتوریا، مسجد بدر بیلبائو، مسجد کاسابلانکا درمالاگا، مسجد رمضان بارسلون، مسجد یونس بارسلون، مسجد ملک عبدالعزیز آل سعود درماربیا، مسجد الیکانته، مسجد عبدالرحمان ایبیزا و مسجد التقوی گرانادا هستند.

امروز، مسلمانان اسپانیا در تمامی بخش‌های اقتصادی، بازرگانی، صنعتی و علمی فعالیت می‌کنند که مراکشی تبارها در میان سایر مسلمانان، فعال تر می‌باشند. دربخش آموزش، مسلمانان  بیش از 16 درصد از پژوهشگران و اساتید مراکز علمی و دانشگاهی را به خود اختصاص داده اند. همچنین 82 درصد از مهاجران مسلمان دارای در آموزش متوسطه تحصیل می‌کنند.

بر اساس مطالعه‌ای که به سفارش وزارت کشور در سال 2006 انجام شد، مسلمانان اسپانیا معتقدند که هر سه دین یکتا پرستی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) قابل احترامند و هیچ یک بر دیگری برتری ندارد و کسانی که پیرو این ادیان نیستند نیز مانند پیروان آن‌ها محترم هستند. آن‌ها معتقدند باید تمام تلاش خود را برای احترام به باورهای دینی دیگران بکار گیرند. اکثر قریب به اتفاق آن‌ها بر این باورند که امروزه مسلمانان و مسیحیان در اسپانیا آنطور که باید و شاید برای درک یکدیگر و احترام متقابل تلاش نمی‌کنند. تنها 12% از ایشان موافق ازدواج مختلط بین یک مسلمان و یک مسیحی نیستند.

مهمترین مشکلات مسلمانان، وجود تبعیض در حوزه های آموزشی، اقتصادی و اجتماعی است که دولت این کشور علیه مسلمانان اعمال می‌کند. همچنین ایجاد محدویت در ساخت مساجد، ترویج سیاست اسلام هراسی در رسانه‌ها، از مشکلات مهم دیگر مسلمانان اسپانیا می‌باشد. این کشور به همراه کشورهای بلژیک، فرانسه، هلند و سوئیس از جمله کشورهایی است که شاهد بیشترین تبعیض در اعتقادات مذهبی می‌باشد. به گزارش روزنامه ال موند و تفکر اسلام هراسی در اسپانیا به حدی است که براساس آمار سازمان عفو بین الملل37 درصد اسپانیایی‌ها با این مساله که دانش آموزان مسلمان محجبه باید از مدرسه اخراج شوند موافقند.

بعنوان نمونه به خاطر اقدامات نژادپرستانه شهروندان غیر مسلمان، اسلام‌هراسی در کاتالونیا نسبت به قبل بیشتر نمود یافته ‌است. در همین رابطه گروهی از اقلیت‌های مسلمان منطقه «کاتالونیا»ی اسپانیا با هدف رویارویی با پدیده اسلام‌‌هراسی و نژادپرستی موجود در اسپانیا، جمعیت ضد اسلام‌ هراسی را در این کشور تشکیل ‌دادند. این جمعیت متشکل از دوازده تشکل اسلامی اسپانیا است که با مشاهده شرایط نامساعد علیه اقلیت مسلمان این کشور و نژادپرستی شایع برضد مهاجران مسلمان اعلام موجودیت‌ می‌کند. تشکل فرهنگی، تربیتی، اجتماعی و علمی زنان پاکستانی، حزب سنگالی‌های مقیم، انجمن مسلمانان کاتالونیا، تشکل ابن رشد، تشکل شمال و جنوب و تشکل اعتدال‌گرایان از جمله اعضای جمعیت تازه‌تاسیس ضداسلام‌هراسی در اسپانیا هستند.

اسلام هراسی در اسپانیا بطور ویژه پس از سوء قصدهای یازدهم مارس 2004 که یکسری حملات تروریستی در چهار ترن شبکه اطراف مادرید بودند، نمود پیدا کرد. این سوء قصدها طی حکم دیوان عالی به گروه های تروریستی جهادگرا یا مسلمانان اصولگرا نسبت داده شدند. البته این اولین اقدام تروریستی نبود که مسلمانان به آن متهم شدند. حمله به رستوران " ال دِسکانسو " در سال 1985 که هجده کشته بر جای گذاشت، شروع این نوع حرکات محسوب می‌شود. این عقیده وجود دارد که اسامه بن لادن و القاعده با هدف گیری اسپانیا برنامه‌هایی برای احیای مجدد الاندلس دارند.

نیز نگاه کنید به

اسلام و مسلمانان کانادا؛ اسلام و مسلمانان کوبا؛ اسلام و مسلمانان لبنان؛ اسلام و مسلمانان مصر؛ اسلام در چین؛ اسلام و مسلمانان تونس؛ اسلام و مسلمانان روسیه؛ اسلام و مسلمانان سنگال؛ اسلام و مسلمانان فرانسه؛ اسلام و مسلمانان آرژانتین؛ اسلام در اردن؛ اسلام در مالی؛ اسلام در ساحل عاج؛ اسلام و مسلمانان زیمبابوه؛ اسلام و مسلمانان تایلند؛ اسلام و مسلمانان اوکراین؛ اسلام در اردن؛ اسلام و مسلمانان اتیوپی؛ اسلام و مسلمانان سیرالئون؛