جغرافیای طبیعی اردن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:Ordon 9.jpg|بندانگشتی|عقاب در اردن]]
[[پرونده:جغرافیای طبیعی اردن.png|بندانگشتی|عقاب در اردن(۱۴۰۳). برگرفته از سایت Jordan Bird Watch، قابل بازیابی از https://www.jordanbirdwatch.com/birds-in-jordan/]]
کشور [[اردن]] در جنوب شرقی آسیا واقع شده است،شمال غربی عربستان سعودی. [[اردن]] یکی از 15 کشوری است که از آن‌ها به عنوان “مهد بشریت” یاد می‌شود.  
کشور [[اردن]] در جنوب شرقی آسیا واقع شده است،شمال غربی عربستان سعودی. [[اردن]] یکی از 15 کشوری است که از آن‌ها به عنوان “مهد بشریت” یاد می‌شود.  


تا سال 1988 که شاه حسین بخشی از خاک [[اردن]] را به کرانه باختری (West Bank) باز پس داد، مساحت [[اردن]] حدود 92300 کیلومتر مربع بود که شامل 91971 کیلومتر مربع خشکی و 329 کیلومتر مربع دریا بود. در آن زمان کرانه باختری - که وسعتی در حدود 5880 کیلومتر مربع داشت - تحت تصرف و اشغال اسرائیل بود تا ژوئن 1976 که بین اسرائیل و کشورهای [[مصر]]، [[اردن]] و [[سوریه]] جنگ رخ داد.<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 87</ref>
تا سال 1988 که شاه حسین بخشی از خاک [[اردن]] را به کرانه باختری (West Bank) باز پس داد، مساحت [[اردن]] حدود 92300 کیلومتر مربع بود که شامل 91971 کیلومتر مربع خشکی و 329 کیلومتر مربع دریا بود. در آن زمان کرانه باختری - که وسعتی در حدود 5880 کیلومتر مربع داشت - تحت تصرف و اشغال اسرائیل بود تا ژوئن 1976 که بین اسرائیل و کشورهای [[مصر]]، [[اردن]] و [[سوریه]] جنگ رخ داد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 87</ref>.


[[اردن]] به جز در انتهای جنوبی، محصور به خشکی است. در جنوب با [[خلیج عقبه]] خط ساحلی در حدود 26 کیلومتر دارد، جایی که دسترسی به دریای سرخ را ممکن می‌سازد. [[اردن]] از شمال با [[سوریه]]، از شرق با عراق، از شرق و جنوب با عربستان سعودی هم مرز می‌باشد و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری اشغالی. در مجموع 1635 کیلومتر مرز دارد که تقسیم آن بدین شرح است: 744 کیلومتر مشترک با عربستان سعودی، 375 کیلومتر با [[سوریه]]، 238 کیلومتر با خط سبز 1948 (1948 Green Line) و با عراق 181 کیلومتر و کمترین مرز به طول 97 کیلومتر را با کرانه باختری دارد<ref>https://www.jordan.gov.jo/</ref>.
[[اردن]] به جز در انتهای جنوبی، محصور به خشکی است. در جنوب با [[خلیج عقبه]] خط ساحلی در حدود 26 کیلومتر دارد، جایی که دسترسی به دریای سرخ را ممکن می‌سازد. [[اردن]] از شمال با [[سوریه]]، از شرق با عراق، از شرق و جنوب با عربستان سعودی هم مرز می‌باشد و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری اشغالی. در مجموع 1635 کیلومتر مرز دارد که تقسیم آن بدین شرح است: 744 کیلومتر مشترک با عربستان سعودی، 375 کیلومتر با [[سوریه]]، 238 کیلومتر با خط سبز 1948 (1948 Green Line)[I] و با عراق 181 کیلومتر و کمترین مرز به طول 97 کیلومتر را با کرانه باختری دارد<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.jordan.gov.jo/</ref>.


[[اردن]] کنونی وسعتی در حدود 96188 کیلومتر مربع دارد که شامل [[دریای مرده]] نیز می‌شود، این کشور تقریباً هم اندازه کشور اتریش یا پرتغال است<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 5</ref>.  
[[اردن]] کنونی وسعتی در حدود 96188 کیلومتر مربع دارد که شامل [[دریای مرده]] نیز می‌شود، این کشور تقریباً هم اندازه کشور اتریش یا پرتغال است<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 5</ref>.  


به جز مناطق کوچکی از مرزهای [[اردن]] با اسرائیل و [[سوریه]]، مرزهای بین‌المللی [[اردن]] به درستی تعریف نشده است. مرزها و حدود این کشور در توافقنامه‌های بین‌المللی متفاوتی به ثبت رسیده و به جز استثنائات واضحی در مرز اسرائیل تا اوایل 1989 با هیچ کشوری اختلافی در کار نبود؛ مرز قانونی اسرائیل و اردن بر طبق خط آتش بس توافق شده در تاریخ آوریل 1949 توسط اسرائیل ثبت شد که پس از آن [[اردن]] انتقالی (Trans-Jordan) نامیده شد، این مذاکرات تحت نظارت نماینده [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] انجام گرفت. در واقع مرزهای [[اردن]] نشان دهنده جایگاه اسرائیل در زمان اعلام آتش بس، در جنگ تحمیلی می‌باشد و هیچ ارتباطی به مسائل اقتصادی و اداری ندارد. در جنگ 1967، تا زمانی که کرانه باختری در اشغال اسرائیل بود (جنگی که به عنوان جنگ 6 روزه نیز شناخته می‌شود)، خط مرزی، شهر اورشلیم را بین اسرائیل و [[اردن]] تقسیم می کرد. مرز اردن با کشورهای [[سوریه]]، عراق و عربستان سعودی به اندازه مرز اسرائیل اهمیت ندارد. برای همساز کردن موارد معدودی که مردم عشیره به صورت سنتی رفت و آمد می‌کردند و از مرزهای کشور عبور می‌کردند، توافقنامه‌ای بین کشورهای همسایه به امضاء رسید که در آن حق چرای قبایل و نیز حق مهاجرت طبق مقررات خاص آزاد بود.  
به جز مناطق کوچکی از مرزهای [[اردن]] با اسرائیل و [[سوریه]]، مرزهای بین‌المللی [[اردن]] به درستی تعریف نشده است. مرزها و حدود این کشور در توافقنامه‌های بین‌المللی متفاوتی به ثبت رسیده و به جز استثنائات واضحی در مرز اسرائیل تا اوایل 1989 با هیچ کشوری اختلافی در کار نبود؛ مرز قانونی اسرائیل و اردن بر طبق خط آتش بس توافق شده در تاریخ آوریل 1949 توسط اسرائیل ثبت شد که پس از آن [[اردن]] انتقالی (Trans-Jordan) نامیده شد، این مذاکرات تحت نظارت نماینده [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] انجام گرفت. در واقع مرزهای [[اردن]] نشان دهنده جایگاه اسرائیل در زمان اعلام آتش بس، در جنگ تحمیلی می‌باشد و هیچ ارتباطی به مسائل اقتصادی و اداری ندارد. در جنگ 1967، تا زمانی که کرانه باختری در اشغال اسرائیل بود (جنگی که به عنوان جنگ 6 روزه نیز شناخته می‌شود)، خط مرزی، شهر اورشلیم را بین اسرائیل و [[اردن]] تقسیم می کرد. مرز اردن با کشورهای [[سوریه|سوریه،]] عراق و عربستان سعودی به اندازه مرز اسرائیل اهمیت ندارد. برای همساز کردن موارد معدودی که مردم عشیره به صورت سنتی رفت و آمد می‌کردند و از مرزهای کشور عبور می‌کردند، توافقنامه‌ای بین کشورهای همسایه به امضاء رسید که در آن حق چرای قبایل و نیز حق مهاجرت طبق مقررات خاص آزاد بود.  


مرز بین [[اردن]] و عربستان سعودی (که طی چندین توافقنامه میان بریتانیا و دولتی که سرانجام عربستان سعودی نامیده شد، فقط تا حدودی تعیین شده بود) اولین بار در توافقنامه حدّا 1925 (Hadda agreement 1925) به طور رسمی‌ تعریف شد. مرزبندی جدید برخی تغییرها را در قلمرو این دو کشور ایجاد کرد. خط ساحلی [[اردن]] و خلیج عقبه چیزی حدود 18 کیلومتر بود<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 88, 89</ref>.
مرز بین [[اردن]] و عربستان سعودی (که طی چندین توافقنامه میان بریتانیا و دولتی که سرانجام عربستان سعودی نامیده شد، فقط تا حدودی تعیین شده بود) اولین بار در توافقنامه حدّا 1925 (Hadda agreement 1925) به طور رسمی‌ تعریف شد. مرزبندی جدید برخی تغییرها را در قلمرو این دو کشور ایجاد کرد. خط ساحلی [[اردن]] و [[خلیج عقبه]] چیزی حدود 18 کیلومتر بود<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 88, 89</ref>.


=== توپوگرافی ===
=== [[توپوگرافی اردن|توپوگرافی]] ===
این کشور به طور عمده از یک فلات به ارتفاع 700 الی 1000 متر تشکیل شده که دره‌ها و گلوگاه‌های باریک، آن را به تله‌هایی بلند و تعداد کمی‌ مناطق کوهستانی تبدیل کرده‌اند.
این کشور به طور عمده از یک فلات به ارتفاع 700 الی 1000 متر تشکیل شده که دره‌ها و گلوگاه‌های باریک، آن را به تله‌هایی بلند و تعداد کمی‌ مناطق کوهستانی تبدیل کرده‌اند.


شکستگی‌های سطح زمین در شکاف عظیم زمین شناسی که به سمت جنوب، از [[دره اردن]] و میان خلیج عقبه و دریای سرخ عبور می‌کند کاملا مشهود است، این شکستگی به تدریج در جنوب کشور ناپدید می‌شود. بزرگ ترین بخش کرانه باختری بیابان است که بیانگر شکل زمین و ویژگی‌های دیگر مرتبط با این خشکی وسیع است. بخش گسترده‌ای از شن و ماسه و تپه‌های شنی، به خصوص در جنوب و جنوب شرقی، همراه با دشت نمک وجود دارد. تنها گیاهانی که توانسته‌اند لرزش‌های گاه و بی‌گاه تپه‌های ماسه سنگی و کوه‌های کم ارتفاع را تحمل نموده و در این منطقه رشد کنند، گیاهانی هستند که فقط مدت کوتاهی پس از بارش زمستانی رشد نموده و سپس از رشد باز می‌ایستند.در این مناطق موجودات محدودی می‌توانند زندگی کنند و این منطقه کم‌جمعیت‌ترین مکان [[اردن]] محسوب می‌شود.
شکستگی‌های سطح زمین در شکاف عظیم زمین شناسی که به سمت جنوب، از [[دره اردن]] و میان [[خلیج عقبه]] و دریای سرخ عبور می‌کند کاملا مشهود است، این شکستگی به تدریج در جنوب کشور ناپدید می‌شود. بزرگ ترین بخش کرانه باختری بیابان است که بیانگر شکل زمین و ویژگی‌های دیگر مرتبط با این خشکی وسیع است. بخش گسترده‌ای از شن و ماسه و تپه‌های شنی، به خصوص در جنوب و جنوب شرقی، همراه با دشت نمک وجود دارد. تنها گیاهانی که توانسته‌اند لرزش‌های گاه و بی‌گاه تپه‌های ماسه سنگی و کوه‌های کم ارتفاع را تحمل نموده و در این منطقه رشد کنند، گیاهانی هستند که فقط مدت کوتاهی پس از بارش زمستانی رشد نموده و سپس از رشد باز می‌ایستند.در این مناطق موجودات محدودی می‌توانند زندگی کنند و این منطقه کم‌جمعیت‌ترین مکان [[اردن]] محسوب می‌شود.


به علت گود بودن قسمت غربی کرانه باختری، صحرا به سمت کوهستان‌های اردن افزایش می‌یابد. کشوری استپی با فلات‌های آهکی که برش‌های بلند و عمیق با متوسط ارتفاع 900 متر.دارد. نشست‌های گاه به گاه در این منطقه به 1200 متر در قسمت شمالی و بیش از 1700 متر در بخش جنوبی می رسد. مرتفع‌ترین نقطه در کوه رم (Jabal Ramm) به ارتفاع 1754 متر می‌باشد، کوهستان‌ها محل روستاهای قدیمی‌ هستند. لبه غربی این دشت‌ها یک پرتگاه را در راستای شرقی [[رود اردن]]، عمق دریای مرده و ادامه آن جنوب دریای مرده را شکل می‌دهد. اغلب وادی‌ها از دشت‌ها تا فرو رفتگی ها زه‌کشی شده‌اند تا در مدت کوتاه بارش‌های زمستانی بتوانند آب مورد نیاز را تأمین کنند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 92</ref>.
به علت گود بودن قسمت غربی کرانه باختری، صحرا به سمت کوهستان‌های [[اردن]] افزایش می‌یابد. کشوری استپی با فلات‌های آهکی که برش‌های بلند و عمیق با متوسط ارتفاع 900 متر.دارد. نشست‌های گاه به گاه در این منطقه به 1200 متر در قسمت شمالی و بیش از 1700 متر در بخش جنوبی می رسد. مرتفع‌ترین نقطه در کوه رم (Jabal Ramm) به ارتفاع 1754 متر می‌باشد، کوهستان‌ها محل روستاهای قدیمی‌ هستند. لبه غربی این دشت‌ها یک پرتگاه را در راستای شرقی [[رود اردن]]، عمق [[دریای مرده]] و ادامه آن جنوب دریای مرده را شکل می‌دهد. اغلب وادی‌ها از دشت‌ها تا فرو رفتگی ها زه‌کشی شده‌اند تا در مدت کوتاه بارش‌های زمستانی بتوانند آب مورد نیاز را تأمین کنند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 92</ref>.


به طور خلاصه بخش اعظم اردن بادیه (۷۸/۴ درصد كل مساحت) تشكیل می‌دهد. همچنین ۱۱/۲ درصد به دشت‌ها و ۹/۲ درصد به دره‌ها و ۰/۶ درصد به كوه‌ها اختصاص دارد و همین درصد از سرزمین [[اردن]] را آب پوشانده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 93, 94</ref>. 
به طور خلاصه بخش اعظم [[اردن]] بادیه (۷۸/۴ درصد كل مساحت) تشكیل می‌دهد. همچنین ۱۱/۲ درصد به دشت‌ها و ۹/۲ درصد به دره‌ها و ۰/۶ درصد به كوه‌ها اختصاص دارد و همین درصد از سرزمین [[اردن]] را آب پوشانده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 93, 94</ref>. 


نمودار مساحت [[اردن]] بر اساس مناطق جغرافیایی به صورت زیر نمایش داده می‌شود<ref>برگرفته از https://www.dos.gov.jo/ دائرة الاحصائات العامة الاردن</ref>:  
نمودار مساحت [[اردن]] بر اساس مناطق جغرافیایی به صورت زیر نمایش داده می‌شود<ref>برگرفته از https://www.dos.gov.jo/ دائرة الاحصائات العامة الاردن</ref>:
[[پرونده:مساحت اردن.png|بندانگشتی|برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)]]






ارتفاعات و ناهمواری‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها


پست ترین نقطه اردن [[دریای مرده]] است (Dead Sea) با ارتفاع 408- متر پایین تر از سطح دریا و مرتفع‌ترین نقطه آن، قله کوه ام الدمی (Umm Al-Dami) به ارتفاع 1854 متر می باشد. کوه‌ها و ارتفاعات اطراف این دریاچه که به ارتفاع ۱۲00-۸00 متر بالاتر از سطح دریا می‌رسند، عمیق‌ترین نقطه دریا حدود 430 متر است، در نتیجه این نقطه عمقی در حدود 825 متر پایین تر از سطح دریا دارد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi</ref>. [[دره اردن]] (Jordan Valley) از دیگر نشانه‌های [[توپوگرافی اردن]] می‌باشد.


تعداد معدودی رودخانه دائمی‌ در ارتفاعات شمالی و به علاوه تعدادی جویبار فصلی در سراسر کشور وجود دارند که معمولاً پس از یک رگبار جریان پیدا می‌کنند. اغلب این جریان‌ها به دره آبرفتی (Rift Valley) می‌ریزند، بعضی از این جویبارها به شرق سرازیر می‌شوند، کویر سوریه یا بادیة الشام (Bidayat Al-Sham)، مکانی که این جویبارها خشک می‌شوند. بخشی از مرز شمال با سوریه تحت تأثیر جریان رودخانة یرموک(Yarmuk) شکل گرفته است. مرز غربی توسط دره آبرفتی، مرز جنوب توسط خلیج عقبه و کوه‌های پرشیب حجاز تعریف شده است. بخشی از مرز شرقی اردن با عربستان سعودی، با وادی سیرحان (Wadi Sirhan)، دومین دره بزرگ اردن شناخته می‌شود<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 2</ref>.


[[رود اردن]]، رودی در جنوب شرقی آسیاست که در دره بزرگ جریان داشته به دریای مرده می‌ریزد. [[رود اردن]] مسیر 75 کیلومتری را تا دریاچه باتلاقی هولا (Hula) که اندکی بالاتر از سطح دریاست و پس از آن مسیری حدود 25 کیلومتر تا دریای گالیله را می‌پیماید، قسمت آخر شیب کمتری داشته و رود قبل از رسیدن به دریای مرده که هیچ خروجی ندارد، شروع به پیچ و خم می‌نماید. بخشی از رود در شمال دریای گالیله (یا جلیله) مرزهای مورد مناقشه اسرائیل با [[سوریه]] را تشکیل می‌دهد. [[رود اردن]] در جنوب دریاچه مرز بین [[اردن]] و کرانه باختری را شکل می‌دهد. در دوران مدرن 70 الی 90 درصد مصرف آب [[رود اردن]]، برای مصارف انسانی است که جریان آب آن بسیار اندک و ناچیز شده است. به همین دلیل و نیز سرعت بالای تبخیر از [[دریای مرده]]، دریا در حال کوچک شدن است. تمام آب‌های کم عمق انتهای جنوبی دریا در دوران مدرن تخلیه شده و در حال حاضر دشت نمک باقی مانده است. آب‌های [[اردن]] منبع بسیار مهمی‌ برای سرزمین‌های خشک اطراف و دلیل مشاجرات بین [[لبنان]]، [[سوریه]]، [[اردن]]، اسرائیل و فلسطینی‌ها می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94 </ref>.


شاخه اصلی [[رود اردن]]، رود یرموک است که نزدیک به نقطه تلاقی این دو رود، رود یرموک مرز بین اسرائیل در شمال غرب و [[سوریه]] در شمال شرق و [[اردن]] در جنوب را شکل می‌دهد.


از ویژگی‌های برجسته زمین شناسی [[اردن]] دره آبرفتی می‌باشد؛ دره‌ای به طول 380 کیلومتر از رود یرموک در شمال تا العقبه (Al-Aqabah) در جنوب کشیده شده است که قسمت شمالی آن از رود یرموک تا [[دریای مرده]]، عموماً به عنوان [[دره اردن]] شناخته می‌شود و توسط [[رود اردن]] به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود که با یک پرتگاه پرشیب در هر دو جهت شرقی و غربی مرزبندی می‌شود. عریض‌ترین نقاط این دره در بعضی نقاط به 22 کیلومتر می‌رسد. این دره با نام الغور Al-Ghawr (Al-Ghor)) هم شناخته می‌شود. این دره در بخش جنوبی [[دریای مرده]] با عنوان غور جنوبی و وادی الجیب (Wadi Al-Jayb) معروف است که عموم آن را با عنوان وادی العربه (Wadi Al-Arabah) می‌شناسند. غور جنوبی از وادی الهمّه (Wadi Al-Hammah) در سمت جنوبی [[دریای مرده]] شروع شده و تا غور فایا (Ghawr Faya) ادامه پیدا می‌کند. در حدود 25 کیلومتری جنوب [[دریای مرده]] وادی‌الجیب به طول 180 کیلومتر، از سواحل جنوبی دریای مرده تا العقبه در جنوب کشیده شده است. ارتفاع کف دره در جنوب به حداقل خود یعنی [[دریای مرده]] می‌رسد و در شمال تا بالاتر از سطح دریا افزایش می‌یابد.
=== [[ارتفاعات و ناهمواری های اردن|ارتفاعات و ناهمواری‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها]] ===
پست ترین نقطه [[اردن]] [[دریای مرده]] است (Dead Sea) با ارتفاع 408متر پایین تر از سطح دریا و مرتفع‌ترین نقطه آن، قله کوه ام الدمی (Umm Al-Dami) به ارتفاع 1854 متر می باشد. کوه‌ها و ارتفاعات اطراف این دریاچه که به ارتفاع 800_1200 متر بالاتر از سطح دریا می‌رسند، عمیق‌ترین نقطه دریا حدود 430 متر است، در نتیجه این نقطه عمقی در حدود 825 متر پایین تر از سطح دریا دارد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi</ref>. [[دره اردن]] (Jordan Valley) از دیگر نشانه‌های [[توپوگرافی اردن]] می‌باشد.
 
تعداد معدودی رودخانه دائمی‌ در ارتفاعات شمالی و به علاوه تعدادی جویبار فصلی در سراسر کشور وجود دارند که معمولاً پس از یک رگبار جریان پیدا می‌کنند. اغلب این جریان‌ها به دره آبرفتی (Rift Valley) می‌ریزند، بعضی از این جویبارها به شرق سرازیر می‌شوند، کویر سوریه یا بادیة الشام (Bidayat Al-Sham)، مکانی که این جویبارها خشک می‌شوند. بخشی از مرز شمال با سوریه تحت تأثیر جریان رودخانه یرموک(Yarmuk) شکل گرفته است. مرز غربی توسط دره آبرفتی، مرز جنوب توسط [[خلیج عقبه]] و کوه‌های پرشیب حجاز تعریف شده است. بخشی از مرز شرقی [[اردن]] با عربستان سعودی، با وادی سیرحان (Wadi Sirhan)، دومین دره بزرگ [[اردن]] شناخته می‌شود<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 2</ref>.
 
[[رود اردن]]، رودی در جنوب شرقی آسیاست که در دره بزرگ جریان داشته به دریای مرده می‌ریزد. [[رود اردن]] مسیر 75 کیلومتری را تا دریاچه باتلاقی هولا (Hula) که اندکی بالاتر از سطح دریاست و پس از آن مسیری حدود 25 کیلومتر تا دریای گالیله را می‌پیماید، قسمت آخر شیب کمتری داشته و رود قبل از رسیدن به [[دریای مرده]] که هیچ خروجی ندارد، شروع به پیچ و خم می‌نماید. بخشی از رود در شمال دریای گالیله (یا جلیله) مرزهای مورد مناقشه اسرائیل با [[سوریه]] را تشکیل می‌دهد. [[رود اردن]] در جنوب دریاچه مرز بین [[اردن]] و کرانه باختری را شکل می‌دهد. در دوران مدرن 70 الی 90 درصد مصرف آب [[رود اردن]]، برای مصارف انسانی است که جریان آب آن بسیار اندک و ناچیز شده است. به همین دلیل و نیز سرعت بالای تبخیر از [[دریای مرده]]، دریا در حال کوچک شدن است. تمام آب‌های کم عمق انتهای جنوبی دریا در دوران مدرن تخلیه شده و در حال حاضر دشت نمک باقی مانده است. آب‌های [[اردن]] منبع بسیار مهمی‌ برای سرزمین‌های خشک اطراف و دلیل مشاجرات بین [[لبنان]]، [[سوریه]]، [[اردن]]، اسرائیل و فلسطینی‌ها می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94 </ref>.
 
شاخه اصلی [[رود اردن]]، رود یرموک (Yarmuk) است که نزدیک به نقطه تلاقی این دو رود، رود یرموک مرز بین اسرائیل در شمال غرب و [[سوریه]] در شمال شرق و [[اردن]] در جنوب را شکل می‌دهد.
 
از ویژگی‌های برجسته زمین شناسی [[اردن]] دره آبرفتی می‌باشد؛ دره‌ای به طول 380 کیلومتر از رود یرموک در شمال تا العقبه (Al-Aqabah) در جنوب کشیده شده است که قسمت شمالی آن از رود یرموک(Yarmuk) تا [[دریای مرده]]، عموماً به عنوان [[دره اردن]] شناخته می‌شود و توسط [[رود اردن]] به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود که با یک پرتگاه پرشیب در هر دو جهت شرقی و غربی مرزبندی می‌شود. عریض‌ترین نقاط این دره در بعضی نقاط به 22 کیلومتر می‌رسد. این دره با نام الغور Al-Ghawr (Al-Ghor)) هم شناخته می‌شود. این دره در بخش جنوبی [[دریای مرده]] با عنوان غور جنوبی و وادی الجیب (Wadi Al-Jayb) معروف است که عموم آن را با عنوان وادی العربه (Wadi Al-Arabah) می‌شناسند. غور جنوبی از وادی الهمّه (Wadi Al-Hammah) در سمت جنوبی [[دریای مرده]] شروع شده و تا غور فایا (Ghawr Faya) ادامه پیدا می‌کند. در حدود 25 کیلومتری جنوب [[دریای مرده]] وادی‌الجیب به طول 180 کیلومتر، از سواحل جنوبی [[دریای مرده]] تا العقبه در جنوب کشیده شده است. ارتفاع کف دره در جنوب به حداقل خود یعنی [[دریای مرده]] می‌رسد و در شمال تا بالاتر از سطح دریا افزایش می‌یابد.


[[رود اردن]] دارای چندین شاخه الحاقی است که از شرق به این رود می‌پیوندند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: یرموک (مشترک با [[سوریه]]) و زرقاء.
[[رود اردن]] دارای چندین شاخه الحاقی است که از شرق به این رود می‌پیوندند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: یرموک (مشترک با [[سوریه]]) و زرقاء.


یرموک از جبل دروزی( Jabal Druze) در جنوب [[سوریه]] شروع می‌شود و طولی در حدود 40 کیلومتر را می‌پیماید و منبع آبی بخش کشاورزی برای هر دو کشور [[سوریه]] و [[اردن]] است. دره باریک و عمیقی که یرموک در آن جاری است مرزیست طبیعی که جولان Golan (Jawlan)) در [[سوریه]] را از کوه عجلون (Jabal ‘Ajlun) در [[اردن]] جدا می‌کند. زرقاء نیز رودخانه کوتاهی است که از شمال عمان شروع شده که با جریان خود به سمت غرب، به داخل [[رود اردن]] حد جنوبی عجلون را مشخص می‌کند.
یرموک از جبل دروزی( Jabal Druze) در جنوب [[سوریه]] شروع می‌شود و طولی در حدود 40 کیلومتر را می‌پیماید و منبع آبی بخش کشاورزی برای هر دو کشور [[سوریه]] و [[اردن]] است. دره باریک و عمیقی که یرموک در آن جاری است مرزیست طبیعی که جولان Golan (Jawlan)) در [[سوریه]] را از کوه [[عجلون]] (Jabal ‘Ajlun) در [[اردن]] جدا می‌کند. زرقاء نیز رودخانه کوتاهی است که از شمال عمان شروع شده که با جریان خود به سمت غرب، به داخل [[رود اردن]] حد جنوبی [[عجلون]] را مشخص می‌کند.


رودخانه دیگر در [[اردن]]، شعیب (Shu’ayb) می‌باشد که برای مصارف کشاورزی کاربرد فراوانی دارد که مصرف بیش از حد آن باعث خشک شدن آن در دهه 1970 شد.  
رودخانه دیگر در [[اردن]]، شعیب (Shu’ayb) می‌باشد که برای مصارف کشاورزی کاربرد فراوانی دارد که مصرف بیش از حد آن باعث خشک شدن آن در دهه 1970 شد.  
خط ۴۵: خط ۵۰:
وادی سرحان دره آبرفتی دیگری است که به عمق و زیبایی آبرفت اصلی نیست. در این وادی چاه‌هایی حفر شده که منابع مهم آب برای گله‌های عشایر بدوی و آبیاری چند روستای کوچک محسوب می‌شود. در شمال غربی آن، واحه مهمی‌ از استخر و دریاچه طبیعی کوچکی به نام ازرق(ٰAzraq) (یعنی آبی) وجود دارد.  
وادی سرحان دره آبرفتی دیگری است که به عمق و زیبایی آبرفت اصلی نیست. در این وادی چاه‌هایی حفر شده که منابع مهم آب برای گله‌های عشایر بدوی و آبیاری چند روستای کوچک محسوب می‌شود. در شمال غربی آن، واحه مهمی‌ از استخر و دریاچه طبیعی کوچکی به نام ازرق(ٰAzraq) (یعنی آبی) وجود دارد.  


در جانب شرقی [[دره اردن]] (Jordan Rift)، تعدادی از کوهستان‌های این کشور واقع شده است؛ ارتفاعات شمالی کوه‌های عجلون نام دارند، ارتفاعات مرکز را کوه‌های البلقا (Al-Balqa) و ارتفاعات جنوبی را کوه‌های الشرات (Al-Sharat) می‌نامند. کوهستان‌های اردن به قدری مرتفع هستند که رطوبت زمستانی، حتی بر کوه‌های الشرات جنوبی، به شکل برف دیده می‌شود. ارتفاع قله‌ها از 1000 الی 1300 متر در شمال و تا بیش از 1800 متر در جنوب می‌باشد<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3</ref>.  
در جانب شرقی [[دره اردن]] (Jordan Rift)، تعدادی از کوهستان‌های این کشور واقع شده است؛ ارتفاعات شمالی کوه‌های [[عجلون]] نام دارند، ارتفاعات مرکز را کوه‌های البلقا (Al-Balqa) و ارتفاعات جنوبی را کوه‌های الشرات (Al-Sharat) می‌نامند. کوهستان‌های [[اردن]] به قدری مرتفع هستند که رطوبت زمستانی، حتی بر کوه‌های الشرات جنوبی، به شکل برف دیده می‌شود. ارتفاع قله‌ها از 1000 الی 1300 متر در شمال و تا بیش از 1800 متر در جنوب می‌باشد<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3</ref>.  


دشت تاریخی مادابا (Madaba) در ارتفاعات شرقی، گوشه شمالی [[دریای مرده]] واقع شده است. این منطقه شامل [[کوه نبو]] (Nebo)، حسبان (Hasban)، ام عماد (Umm-e-Amad) و بسیاری از روستاها و شهرهای [[اردن]] است که کمتر شناخته شده‌اند. این منطقه در داستان‌های موآبیت‌ها (Moabites)، آمونیت‌ها (Ammonites) و بنی اسرائیل که در عهد عتیق آمده، ذکر شده است<ref>. M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94 ,95</ref>.  
دشت تاریخی مادابا (Madaba) در ارتفاعات شرقی، گوشه شمالی [[دریای مرده]] واقع شده است. این منطقه شامل [[کوه نبو]] (Nebo)، حسبان (Hasban)، ام عماد (Umm-e-Amad) و بسیاری از روستاها و شهرهای [[اردن]] است که کمتر شناخته شده‌اند. این منطقه در داستان‌های موآبیت‌ها (Moabites)، آمونیت‌ها (Ammonites) و بنی اسرائیل که در عهد عتیق آمده، ذکر شده است<ref>. M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94 ,95</ref>.  


==== آب و هوا ====
=== [[آب و هوای اردن|آب و هوا]] ===
[[اردن]] غربی اقلیمی‌ مدیترانه‌ای است که تابستان‌های گرم و خشک، زمستان‌های مرطوب و سرد و دو فصل کوتاه انتقالی دارد. [[اردن]] را می‌توان به سه منطقه متفاوت جغرافیایی تقسیم کرد: دره اردن (Jordan Valley)، ارتفاعات کوهستانی و بیابان‌های شرقی یا منطقه بادیه (Badia).
[[اردن]] غربی اقلیمی‌ مدیترانه‌ای است که تابستان‌های گرم و خشک، زمستان‌های مرطوب و سرد و دو فصل کوتاه انتقالی دارد. [[اردن]] را می‌توان به سه منطقه متفاوت جغرافیایی تقسیم کرد: دره [[اردن]] (Jordan Valley)، ارتفاعات کوهستانی و بیابان‌های شرقی یا منطقه بادیه (Badia).


ویژگی عمده آب و هوایی اردن، تضاد بین دو فصل است؛ یکی نسبتا بارانی از نوامبر تا آوریل که هوا خنک و گاهی سرد و میانگین دما حدود 13 درجه سانتی گراد می‌باشد و آب و هوای بسیار خشک برای ادامه سال می‌باشد. تابستان‌های یکنواخت گرم و خشک و زمستان‌های سرد و متغیر که طی آن تمام نزولات آسمانی رخ می‌دهد. به طور کلی، بخش داخلی کشور که دورتر از دریای مدیترانه است، بیشترین تضاد فصلی در دما را داشته و کم‌باران می‌باشد.
ویژگی عمده آب و هوایی [[اردن]]، تضاد بین دو فصل است؛ یکی نسبتا بارانی از نوامبر تا آوریل که هوا خنک و گاهی سرد و میانگین دما حدود 13 درجه سانتی گراد می‌باشد و آب و هوای بسیار خشک برای ادامه سال می‌باشد. تابستان‌های یکنواخت گرم و خشک و زمستان‌های سرد و متغیر که طی آن تمام نزولات آسمانی رخ می‌دهد. به طور کلی، بخش داخلی کشور که دورتر از دریای مدیترانه است، بیشترین تضاد فصلی در دما را داشته و کم‌باران می‌باشد.


فشار جوی در طول ماه‌های تابستان نسبتا یکنواخت است، در حالی که ماه‌های زمستان فشار کم، همراه با جبهه سرد است. این توده‌های نا آرام اغلب به سمت شرق حرکت کرده، چندین بار در ماه از آب‌های مدیترانه گذر می‌کنند و باعث بارش‌های پراکنده می‌شوند. تابستان طولانی این کشور در ماه اوت به اوج می‌رسد. معمولاً ژانویه سردترین ماه سال است. محدوده نسبتا وسیع تغییرات دما در طول 24 ساعت در طول ماه‌های تابستان در بیشترین حد است که با افزایش ارتفاع و فاصله از ساحل دریای مدیترانه افزایش می‌یابند. درجه حرارت در طول روز در طول ماه‌های تابستان اغلب بیش از 36 درجه سانتی گراد و به طور متوسط 32 درجه است.
فشار جوی در طول ماه‌های تابستان نسبتا یکنواخت است، در حالی که ماه‌های زمستان فشار کم، همراه با جبهه سرد است. این توده‌های نا آرام اغلب به سمت شرق حرکت کرده، چندین بار در ماه از آب‌های مدیترانه گذر می‌کنند و باعث بارش‌های پراکنده می‌شوند. تابستان طولانی این کشور در ماه اوت به اوج می‌رسد. معمولاً ژانویه سردترین ماه سال است. محدوده نسبتا وسیع تغییرات دما در طول 24 ساعت در طول ماه‌های تابستان در بیشترین حد است که با افزایش ارتفاع و فاصله از ساحل دریای مدیترانه افزایش می‌یابند. درجه حرارت در طول روز در طول ماه‌های تابستان اغلب بیش از 36 درجه سانتی گراد و به طور متوسط 32 درجه است.
خط ۶۴: خط ۶۹:
بهار و پاییز لذت بخش ترین زمان برای دیدن روزهای بی غبار و پاک و آفتابی با دمای معتدل است. ماه‌های زمستان از نوامبر تا آوریل بسیار سرد و همراه با بارش برف و باران و وزش باد مخصوصاً در امان است. اما در مناطق بیابانی و در عقبه بارندگی کم است و این مناطق را به استراحت‌گاه دلپذیری در زمستان تبدیل می‌کند<ref>. M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 96 ,97</ref>.  
بهار و پاییز لذت بخش ترین زمان برای دیدن روزهای بی غبار و پاک و آفتابی با دمای معتدل است. ماه‌های زمستان از نوامبر تا آوریل بسیار سرد و همراه با بارش برف و باران و وزش باد مخصوصاً در امان است. اما در مناطق بیابانی و در عقبه بارندگی کم است و این مناطق را به استراحت‌گاه دلپذیری در زمستان تبدیل می‌کند<ref>. M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 96 ,97</ref>.  


==== بارندگی ====
=== [[بارندگی در اردن|بارندگی]] ===
بارش باران یا فقدان آن از عوامل مهمی‌ است که الگوی سکنی گزینی در طول [[تاریخ اردن]] را رقم زده است. به طور کلی این کشور کم باران است و همین مقدار اندک هم به کوهستان‌های شمالی محدود می‌شود. بارش باران اغلب در فصل زمستان است و طی ماه‌های مِی تا نوامبر بسیار کم و یا حتی صفر می‌شود. سطح بسیار وسیعی از این کشور، حدود چهار پنجم آن، سالانه بیشتر از 150 میلی متر باران ندارند. بخش عمده کرانه شرقی کمتر از 120 میلی متر در سال باران دریافت می کند و می تواند به عنوان یک بیابان خشک و یا منطقه استپ طبقه بندی شود.
بارش باران یا فقدان آن از عوامل مهمی‌ است که الگوی سکنی گزینی در طول [[تاریخ اردن]] را رقم زده است. به طور کلی این کشور کم باران است و همین مقدار اندک هم به کوهستان‌های شمالی محدود می‌شود. بارش باران اغلب در فصل زمستان است و طی ماه‌های مِی تا نوامبر بسیار کم و یا حتی صفر می‌شود. سطح بسیار وسیعی از این کشور، حدود چهار پنجم آن، سالانه بیشتر از 150 میلی متر باران ندارند. بخش عمده کرانه شرقی کمتر از 120 میلی متر در سال باران دریافت می کند و می تواند به عنوان یک بیابان خشک و یا منطقه استپ طبقه بندی شود.


جایی که زمین مرتفع می‌شود تا کوهستان‌های شرقی [[دره اردن]] را بسازد، بارش تا حدود 300 میلی متر در جنوب و 500 میلی متر یا بیشتر در شمال افزایش می یابد. [[دره اردن]] در بادپناه ارتفاعات کرانه باختری واقع شده، منطقه باریکی با اقلیمی‌ که سالانه تا 300 میلی متر در قسمت شمالی باران دریافت می‌کند را تشکیل داده است. باران در رأس [[دریای مرده]] به کمتر از 120 میلی متر می‌رسد.  
جایی که زمین مرتفع می‌شود تا کوهستان‌های شرقی [[دره اردن]] را بسازد، بارش تا حدود 300 میلی متر در جنوب و 500 میلی متر یا بیشتر در شمال افزایش می یابد. [[دره اردن]] در بادپناه ارتفاعات کرانه باختری واقع شده، منطقه باریکی با اقلیمی‌ که سالانه تا 300 میلی متر در قسمت شمالی باران دریافت می‌کند را تشکیل داده است. باران در رأس [[دریای مرده]] به کمتر از 120 میلی متر می‌رسد.  


تغییرات میزان بارندگی در سمت شرق و جنوب از بارش 500 میلی متر در سال در کوه‌های عجلون به کمتر از 50 میلی متر در سال در المدوّره (Al-Mudawwarah) نزدیک مرز جنوب شرقی با عربستان کاهش پیدا می‌کند<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3</ref>.  
تغییرات میزان بارندگی در سمت شرق و جنوب از بارش 500 میلی متر در سال در کوه‌های [[عجلون]] به کمتر از 50 میلی متر در سال در المدوّره (Al-Mudawwarah) نزدیک مرز جنوب شرقی با عربستان کاهش پیدا می‌کند<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3</ref>.  


==== مناطق حفاظت شده ====
=== [[مناطق حفاظت شده اردن|مناطق حفاظت شده]] ===
برای اردن طرفداری از محیط زیست تجملات محسوب نمی‌شود. منابع کمیاب این کشور و اکوسیستم‌های ضعیف و آسیب‌پذیر آن، نیازمند برنامه‌های بلند مدتی است که تمامی جوانب حفاظت محیط زیست را پوشش دهد. [[اردن]] اولین کشور در خاورمیانه است که استراتژی محیط زیستی ملی را اتخاذ کرد. به کمک اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(IUCN (International Union for Conversation of Nature)) در ماه مه 1992، تیمی‌ متشکل از بیش از 180 متخصص اردنی سند کار عملی و جامع با عنوان “استراتژی ملی محیط زیست برای [[اردن]]” را به انجام رساندند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 97 , 98 </ref>.  
برای [[اردن]] طرفداری از محیط زیست تجملات محسوب نمی‌شود. منابع کمیاب این کشور و اکوسیستم‌های ضعیف و آسیب‌پذیر آن، نیازمند برنامه‌های بلند مدتی است که تمامی جوانب حفاظت محیط زیست را پوشش دهد. [[اردن]] اولین کشور در خاورمیانه است که استراتژی محیط زیستی ملی را اتخاذ کرد. به کمک اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(IUCN (International Union for Conversation of Nature))<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.iucn.org/</ref> در ماه مه 1992، تیمی‌ متشکل از بیش از 180 متخصص [[اردن|اردنی]] سند کار عملی و جامع با عنوان “استراتژی ملی محیط زیست برای [[اردن]]” را به انجام رساندند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 97 , 98 </ref>.  


تنوع حیات وحش [[اردن]] در گذشته بسیار بیشتر از زمان حال بوده است. در حال حاضر شکار به دقت توسط انجمن سلطنتی حفاظت از طبیعت (RSCN (Royal Society for the Conversation of Nature)) کنترل می‌شود؛ قوانین شامل ممنوعیت شکار با سلاح اتوماتیک و شلیک از داخل ماشین می‌باشد. انجمن سلطنتی برای حفاظت از طبیعت و حیات وحش [[اردن]] در سال 1966 بنا شد و اولین سازمان غیر دولتی در نوع خود، در جهان عرب بود. انجمن مجموعه کاملی از ذخایر حیات وحش را برای پوشش دادن زیستگاه‌های مختلف کشور در نظر گرفته که تا به امروز شش منطقه حفاظت شده را دربر می گیرد که ۱/۴ درصد از کل مساحت [[اردن]] را پوشش می‌دهد. شش محیط حفاظت شده دیگر هم طراحی شده که مساحت کل این 12 منطقه حفاظت شده 4 درصد از خاک این کشور را به خود اختصاص می‌دهد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101 </ref>.  
تنوع حیات وحش [[اردن]] در گذشته بسیار بیشتر از زمان حال بوده است. در حال حاضر شکار به دقت توسط انجمن سلطنتی حفاظت از طبیعت (RSCN (Royal Society for the Conversation of Nature))<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.rscn.org.jo/</ref> کنترل می‌شود؛ قوانین شامل ممنوعیت شکار با سلاح اتوماتیک و شلیک از داخل ماشین می‌باشد. انجمن سلطنتی برای حفاظت از طبیعت و حیات وحش [[اردن]] در سال 1966 بنا شد و اولین سازمان غیر دولتی در نوع خود، در جهان عرب بود. انجمن مجموعه کاملی از ذخایر حیات وحش را برای پوشش دادن زیستگاه‌های مختلف کشور در نظر گرفته که تا به امروز شش منطقه حفاظت شده را دربر می گیرد که ۱/۴ درصد از کل مساحت [[اردن]] را پوشش می‌دهد. شش محیط حفاظت شده دیگر هم طراحی شده که مساحت کل این 12 منطقه حفاظت شده 4 درصد از خاک این کشور را به خود اختصاص می‌دهد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101 </ref>.  


[[حیات وحش حفاظت شده شائوماری]] با وسعتی بیش از 22 کیلومتر در جنوب ازرق قرار دارد که تعداد فراوانی از گونه‌های نایاب و حیوانات در شرف انقراض در این منطقه یافت می‌شود. از جمله شترمرغ، غزال، خر وحشی، غزال وحشی عرب. شهرت شائوماری به دلیل پروژه نجات غزال بزرگ آفریقا می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 486 </ref>. این پارک به صورت دائمی‌ میزبان جمعیتی از شتر مرغ‌های ساکن [[اردن]] است.  
[[حیات وحش حفاظت شده شائوماری]] با وسعتی بیش از 22 کیلومتر در جنوب ازرق قرار دارد که تعداد فراوانی از گونه‌های نایاب و حیوانات در شرف انقراض در این منطقه یافت می‌شود. از جمله شترمرغ، غزال، خر وحشی، غزال وحشی عرب. شهرت شائوماری به دلیل پروژه نجات غزال بزرگ آفریقا می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 486 </ref>. این پارک به صورت دائمی‌ میزبان جمعیتی از شتر مرغ‌های ساکن [[اردن]] است.  


تالاب حفاظت شده ازرق، مسکن حدود 370 گونه از پرندگان است که 220 نوع از آن‌ها مهاجرند و طی سفر سالانه خود بین اروپا و آفریقا در این مکان توقف می‌نمایند. این تالاب غنی از زندگی گیاهی و جانوری است و گیاهان آبزی نظیر لوئی و گز این منطقه را تحت پوشش نسبی خود قرار داده است. گرگ، روباه قرمز، کفتار راه راه، شغال آسیایی و چندین گونه از حشرات و خزندگان - که شامل 5 نوع از سمی‌ترین مارها می‌باشد - در این منطقه زندگی می‌کنند.
تالاب حفاظت شده ازرق، مسکن حدود 370 گونه از پرندگان است که 220 نوع از آن‌ها مهاجرند و طی سفر سالانه خود بین اروپا و آفریقا در این مکان توقف می‌نمایند. این تالاب غنی از زندگی گیاهی و جانوری است و گیاهان آبزی نظیر لوئی و گز این منطقه را تحت پوشش نسبی خود قرار داده است. گرگ، روباه قرمز، کفتار راه راه، شغال آسیایی و چندین گونه از حشرات و خزندگان که شامل 5 نوع از سمی‌ترین مارها می‌باشد در این منطقه زندگی می‌کنند.


منطقه حفاظت شده وادی مجیب، زیستگاه باقی مانده‌های بز کوهی حبشی، بز کوهی، غزال‌های عربستان، پلنگ، روباه، گراز وحشی و انواع ماهی‌ها و پرندگان است.
منطقه حفاظت شده وادی مجیب، زیستگاه باقی مانده‌های بز کوهی حبشی، بز کوهی، غزال‌های عربستان، پلنگ، روباه، گراز وحشی و انواع ماهی‌ها و پرندگان است.


روباه و خارپشت‌ها برخی از گونه‌های حفاظت شده در منطقه زوبیا (Zubia) در کنار عجلون می‌باشد. گوزن‌های کوچک اخیرا به زیستگاه اصلی خود بازگردانده شدند و برنامه‌های مشابهی برای گوزن زرد ایرانی در دست انجام است، گونه بسیار نادری که بیش از 110 سال پیش در زوبیا مسکن داشته است.
روباه و خارپشت‌ها برخی از گونه‌های حفاظت شده در منطقه زوبیا (Zubia) در کنار [[عجلون]] می‌باشد. گوزن‌های کوچک اخیرا به زیستگاه اصلی خود بازگردانده شدند و برنامه‌های مشابهی برای گوزن زرد ایرانی در دست انجام است، گونه بسیار نادری که بیش از 110 سال پیش در زوبیا مسکن داشته است.


منطقه حفاظت شده دانا مسکن تعدادی از گونه‌های در معرض خطر از جمله بز کوهی، غزال عربی و شاه بوف (Eagle owl) می‌باشد.
منطقه حفاظت شده دانا مسکن تعدادی از گونه‌های در معرض خطر از جمله بز کوهی، غزال عربی و شاه بوف (Eagle owl) می‌باشد.


در منطقه حفاظت شده وادی روم (Wadi Rum) انجمن سلطنتی در حال کار برای حفظ حیات وحش بومی‌ است؛ از جمله غزال عربی و انواع گونه های گیاهی که برخی از آن‌ها بسیار کمیاب‌اند. علاوه بر این شش مرکز حفاظت شده حیات وحش، 20 چراگاه که حدودا 000‚20 هکتار بوده در برابر چرای بیش از حد حفاظت می‌شود<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101 , 102 </ref>.  
در منطقه حفاظت شده [[وادی روم در اردن|وادی روم]] (Wadi Rum) انجمن سلطنتی در حال کار برای حفظ حیات وحش بومی‌ است؛ از جمله غزال عربی و انواع گونه های گیاهی که برخی از آن‌ها بسیار کمیاب‌اند. علاوه بر این شش مرکز حفاظت شده حیات وحش، 20 چراگاه که حدودا 000‚20 هکتار بوده در برابر چرای بیش از حد حفاظت می‌شود<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101 , 102 </ref>.  


==== پوشش گیاهی ====
=== [[پوشش گیاهی اردن|پوشش گیاهی]] ===
كشور اردن از نظر تنوع گیاهی كشوری غنی به شمار می‌رود و دانشمندان در این كشور بیش از 2500 گونه گیاهی جهانی ثبت كرده اند كه بر اساس معیارهای جهانی در جایگاه خوبی قرار دارد. 349 گونه گیاهی كمیاب در این كشور وجود دارد كه 76 گونه آن در معرض انقراض است و 18 گونه آن طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در فهرست جهانی گونه‌های در معرض خطر قرار دارد.  
كشور [[اردن]] از نظر تنوع گیاهی كشوری غنی به شمار می‌رود و دانشمندان در این كشور بیش از 2500 گونه گیاهی جهانی ثبت كرده اند كه بر اساس معیارهای جهانی در جایگاه خوبی قرار دارد. 349 گونه گیاهی كمیاب در این كشور وجود دارد كه 76 گونه آن در معرض انقراض است و 18 گونه آن طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در فهرست جهانی گونه‌های در معرض خطر قرار دارد.  


[[اردن]] دارای تنوع بسیار زیادی از گیاهان وحشی گلدار است، اما معروف‌ترین آن‌ها گل ملی [[اردن]]، زنبق مشکی(Black Iris) است. دشت این گل‌ها که در اروپا یافت نمی‌شود، در اطراف شهر مادابا قرار دارد.
[[اردن]] دارای تنوع بسیار زیادی از گیاهان وحشی گلدار است، اما معروف‌ترین آن‌ها گل ملی [[اردن]]، زنبق مشکی(Black Iris) است. دشت این گل‌ها که در اروپا یافت نمی‌شود، در اطراف شهر مادابا قرار دارد.


پوشش مناطق کوهستانی [[اردن]] درختان بلوط و کاج و نیز درخت پسته و شنگرف (Cinnabar) می‌باشد. درختان زیتون، اکالیپتوس و سدر ارتفاعات و دره‌های [[اردن]] را پوشش می‌دهد. اقلیم خشک [[اردن]] بسیار مناسب درختچه‌هاست، گیاهانی که به آب اندکی نیاز دارند. انواع گونه‌های درختچه‌های کوتاه در بادیه (Badia) رشد می‌کنند، جایی که چراگاه بزهای قبایل بدوی است. گونه‌های متفاوتی از درختان آکاسیا در بیابان‌های [[اردن]] یافت می‌شود و گیاهان وحشی تنومند و علف در میان سنگ‌ها و صخره‌های سخت رشد می‌کنند.  
پوشش مناطق کوهستانی [[اردن]] درختان بلوط و کاج و نیز درخت پسته و شنگرف (Cinnabar) می‌باشد. درختان زیتون، اکالیپتوس و سدر ارتفاعات و دره‌های [[اردن]] را پوشش می‌دهد. اقلیم خشک [[اردن]] بسیار مناسب درختچه‌هاست، گیاهانی که به آب اندکی نیاز دارند. انواع گونه‌های درختچه‌های کوتاه در بادیه (Badia) رشد می‌کنند، جایی که چراگاه بزهای قبایل بدوی است. گونه‌های متفاوتی از درختان آکاسیا در بیابان‌های [[اردن]] یافت می‌شود و گیاهان وحشی تنومند و علف در میان سنگ‌ها و صخره‌های سخت رشد می‌کنند.  
خط ۹۷: خط ۱۰۲:
در منطقه محافظت شده دانا در كشور اردن بیش از 800 گونه گیاهی وجود دارد و رشد و نمو سه نوع از این گیاهان به جز منطقه دانا در هیچ جای جهان ممكن نیست<ref>برگرفته از<nowiki/>http://www.Kinghussein.gov.jo</ref>.  
در منطقه محافظت شده دانا در كشور اردن بیش از 800 گونه گیاهی وجود دارد و رشد و نمو سه نوع از این گیاهان به جز منطقه دانا در هیچ جای جهان ممكن نیست<ref>برگرفته از<nowiki/>http://www.Kinghussein.gov.jo</ref>.  


==== جاذبه ها و دیدنی های طبیعی ====
=== [[جاذبه ها و دیدنی های طبیعی اردن|جاذبه ها و دیدنی های طبیعی]] ===
در طول دهه‌های گذشته [[صنعت گردشگری اردن]] به عنوان یکی از منابع اقتصادی رو به رشد این کشور مطرح شده است و رتبه دوم درآمد خارجی را دارد. برخی از جاذبه های طبیعی گردشگری [[اردن]] به شرحی است که می آید.
در طول دهه‌های گذشته [[صنعت گردشگری اردن]] به عنوان یکی از منابع اقتصادی رو به رشد این کشور مطرح شده است و رتبه دوم درآمد خارجی را دارد. برخی از جاذبه های طبیعی گردشگری [[اردن]] به شرحی است که می‌آید.
 
===== وادی روم =====
زیبایی خیره کننده‌ای دارد، صحرایی مملو از تپه‌ها و کوه‌ها که ورزش‌های مختلف از جمله صخره نوردی در آن انجام می‌شود<ref>معالم الحضارة الاسلامية في المملکة الاردنية الهاشمية، (1415)، منشورات المنظمة الاسلامية للتربية و العلوم و الثقافة، وائل الرشدان، ص. 64</ref>،‌ وادی روم تجسم داستان‌های عاشقانه صحراست. وادی روم با آن منظره ماه‌ مانندش دره‌های باستانی و کوه‌های ماسه سنگی قوی برخاسته از ماسه‌ها، مسکن قبایل بدوی است که به صورت پراکنده در این منطقه ساکن‌اند. کوهنوردان به دلیل وجود گرانیت خالص و صخره‌های ماسه سنگی موجود جذب وادی رم می‌شوند در حالی که جهانگردان از فضای باز و خالی آن لذت می‌برند. تنها اقامتگاه در وادی روم، اقامتگاه دولتی است که در آن چادر اجاره می‌دهند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 504</ref>. در این منطقه، گونه‌های کمیاب حیوانات، گیاهان کوچک و گیاهان ادویه‌ای و معطر در مناطق کوهستانی را می‌توان یافت. بز کوهی، بز صحرایی و چند نوع حیوان دیگر در مناطق زیستی طبیعی در این مناطق به چشم می‌خورند. وادی روم همچنین از مناطق استحفاظی پرندگان به شمار می‌آید؛ کرکس، لاشخور سیاه، عقاب و پرستو از جمله پرندگانی هستند که در آسمان این منطقه یافت می‌شوند. یکی از جانوران شگفت این منطقه عنکبوت شتر است که بادیه نشینان از توانایی این جانور جهت صدمه زدن به شتر‌هایشان می‌هراسند. این عنکبوت کوچکترین خطری برای انسان ایجاد نمی‌کند.از حیوانات جالب دیگری که در این منطقة افت می‌شود، می‌توان از گربه شنی عرب نام برد<ref>برگرفته از https://www.jordan.gov.jo</ref>.


===== دره اردن =====
==== [[وادی روم در اردن|وادی روم]] ====
نوار کم ارتفاعی است که به مرز غربی کشور می‌پیوندد. [[دره اردن]] بخشی از شکاف بزرگی است که به سمت جنوب یعنی شرق آفریقا گسترش یافته است. این دره به چند بخش جغرافیایی تقسیم می‌شود که بخش شمالی آن که به عنوان غور  شناخته می‌شود شامل [[رود اردن]] نیز می‌شود، چند درجه‌ای گرم‌تر از دیگر نقاط کشور بوده و در تمام طول سال امکان کشاورزی در این مکان وجود دارد. این شرایط آب و هوایی، خاک حاصلخیز و آب فراوان این منطقه را به کاسه غذای [[اردن]] معروف کرده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 463</ref>.
[[پرونده:وادی روم.png|بندانگشتی|برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)]]
زیبایی خیره کننده‌ای دارد، صحرایی مملو از تپه‌ها و کوه‌ها که ورزش‌های مختلف از جمله صخره نوردی در آن انجام می‌شود<ref>معالم الحضارة الاسلامية في المملکة الاردنية الهاشمية، (1415)، منشورات المنظمة الاسلامية للتربية و العلوم و الثقافة، وائل الرشدان، ص. 64</ref>،‌ [[وادی روم در اردن|وادی روم]] تجسم داستان‌های عاشقانه صحراست. [[وادی روم در اردن|وادی روم]] با آن منظره ماه‌‌مانندش دره‌های باستانی و کوه‌های ماسه سنگی قوی برخاسته از ماسه‌ها، مسکن قبایل بدوی است که به صورت پراکنده در این منطقه ساکن‌اند. کوهنوردان به‌دلیل وجود گرانیت خالص و صخره‌های ماسه سنگی موجود جذب [[وادی روم در اردن|وادی روم]] می‌شوند در حالی که جهانگردان از فضای باز و خالی آن لذت می‌برند. تنها اقامتگاه در [[وادی روم در اردن|وادی روم]]، اقامتگاه دولتی است که در آن چادر اجاره می‌دهند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 504</ref>. در این منطقه، گونه‌های کمیاب حیوانات، گیاهان کوچک و گیاهان ادویه‌ای و معطر در مناطق کوهستانی را می‌توان یافت. بز کوهی، بز صحرایی و چند نوع حیوان دیگر در مناطق زیستی طبیعی در این مناطق به چشم می‌خورند. [[وادی روم در اردن|وادی روم]] همچنین از مناطق استحفاظی پرندگان به شمار می‌آید؛ کرکس، لاشخور سیاه، عقاب و پرستو از جمله پرندگانی هستند که در آسمان این منطقه یافت می‌شوند. یکی از جانوران شگفت این منطقه عنکبوت شتر است که بادیه نشینان از توانایی این جانور جهت صدمه زدن به شتر‌هایشان می‌هراسند. این عنکبوت کوچکترین خطری برای انسان ایجاد نمی‌کند. از حیوانات جالب دیگری که در این منطقه یافت می‌شود، می‌توان از گربه شنی عرب نام برد<ref>برگرفته از https://www.jordan.gov.jo</ref>.
[[پرونده:وادی روم2.png|بندانگشتی|برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)]]


===== دریای مرده =====
==== [[دره اردن]] ====
دریایی به طول 75 کیلومتر و عرضی بین 6 تا 16 کیلومتر می‌باشد. [[رود اردن]] به این دریا می‌ریزد، [[دریای مرده]] هیچ خروجی ندارد. همان گونه که از نامش پیداست تهی از هر گونه حیات است، گیاهی و جانوری! در هر کیلوگرم آب این دریا 350 گرم نمک یافت می‌شود این در حالی است که در اقیانوس‌های جهان این مقدار به 40 گرم می‌رسد. این غلظت بالا به علت تبخیر بسیار سریع آب است. عناصر طبیعی موجود در [[دریای مرده]] باعث شده تا [[دریای مرده]] با خواص درمانی‌اش شناخته شود. از زمان هیرودیس  بالغ بر 2000 سال است که از خواص درمانی این آب استفاده می‌شود این منطقه همچنین از لحاظ جغرافیایی بسیار معروف است، چون کم ارتفاع‌ترین نقطه روی زمین است: حدود 400 متر پایین تر از سطح دریا. علاوه بر اهمیت تاریخی دریای نمک [[دریای مرده]] که ذکر آن در کتاب مقدس آمده است، امروز [[دریای مرده]] یک منبع غنی مواد معدنی است که برای توسعه کشاورزی و صنعت و نیز برای درمان بیماری‌هایی نظیر پسوریازیس بسیار مفید است. چگالی بالای این آب غرق شدن را غیرممکن می‌کند و شناگران در آب شناور می‌مانند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 479</ref>.
نوار کم ارتفاعی است که به مرز غربی کشور می‌پیوندد. [[دره اردن]] بخشی از شکاف بزرگی است که به سمت جنوب یعنی شرق آفریقا گسترش یافته است. این [[دره اردن|دره]] به چند بخش جغرافیایی تقسیم می‌شود که بخش شمالی آن که به عنوان غور شناخته می‌شود شامل [[رود اردن]] نیز می‌شود، چند درجه‌ای گرم‌تر از دیگر نقاط کشور بوده و در تمام طول سال امکان کشاورزی در این مکان وجود دارد. این شرایط آب و هوایی، خاک حاصلخیز و آب فراوان این منطقه را به کاسه غذای [[اردن]] معروف کرده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 463</ref>.


===== [[آب گرم ماعین]] =====
==== [[دریای مرده]] ====
مكان جالب دیگریست با آبشار گرم و توقف گاه‌های كاملا مجهز كه در 60 كیلومتری امان و در جنوب غربی مادبا قرار گرفته است. چشمه‌های آب گرم ماعین بیش از هزاران سال مکان لذت بخشی برای درمان و محلی مناسب برای اوقات فراغت بوده است. چشمه‌های عمومی‌ و مکان‌های تجاری در 35 کیلومتری جنوب غربی مادبا  واقع شده‌اند. نباید حمام ماعین را با شهر ماعین که 15 کیلومتر قبل از چشمه‌هاست، اشتباه گرفت. یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های این مکان آبشاری است که منبع آن یکی از چشمه‌های مادبا می‌باشد. از زمان رومی‌ها این مكان جهت حمام آب گرم و درمان بعضی بیماری‌ها مورد توجه مردم بوده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 481</ref>. چشمه‌های آب گرم فقط حمام کننده‌ها را به سمت خود جذب نمی‌کند بلکه متخصصان درمان آرتریت، درد مفاصل و بیماری گردش خون در این چشمه‌های آب گرم جمع می‌شوند<ref>برگرفته از https://www.visitjordan.com (Jordan tourism board)</ref>.  
[[پرونده:جغرافیای طبیعی.png|بندانگشتی|برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)]]
دریایی به طول 75 کیلومتر و عرضی بین 6 تا 16 کیلومتر می‌باشد. [[رود اردن]] به این [[دریای مرده|دریا]] می‌ریزد، [[دریای مرده]] هیچ خروجی ندارد. همان گونه که از نامش پیداست تهی از هر گونه حیات است، گیاهی و جانوری! در هر کیلوگرم آب این دریا 350 گرم نمک یافت می‌شود این در حالی است که در اقیانوس‌های جهان این مقدار به 40 گرم می‌رسد. این غلظت بالا به علت تبخیر بسیار سریع آب است. عناصر طبیعی موجود در [[دریای مرده]] باعث شده تا [[دریای مرده]] با خواص درمانی‌اش شناخته شود. از زمان هیرودیس بالغ بر 2000 سال است که از خواص درمانی این آب استفاده می‌شود این منطقه همچنین از لحاظ جغرافیایی بسیار معروف است، چون کم ارتفاع‌ترین نقطه روی زمین است: حدود 400 متر پایین تر از سطح دریا. علاوه بر اهمیت تاریخی دریای نمک [[دریای مرده]] که ذکر آن در کتاب مقدس آمده است، امروز [[دریای مرده]] یک منبع غنی مواد معدنی است که برای توسعه کشاورزی و صنعت و نیز برای درمان بیماری‌هایی نظیر پسوریازیس بسیار مفید است. چگالی بالای این آب غرق شدن را غیرممکن می‌کند و شناگران در آب شناور می‌مانند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 479</ref>.


===== عقبه =====
==== [[آب گرم ماعین]] ====
هنگامی‌ که در زمستان مردم امان با 5 درجه سانتی گراد از سرما می‌لرزند، در عقبه هوا به طور پیوسته حدود 25 درجه می‌باشد. زندگی دریایی غنی در آب‌های زلال و شفاف عقبه، این خلیج را به یکی از بهترین و زیباترین مکان‌های غواصی دنیا تبدیل کرده است. اسکی روی آب، موج سواری، ماهیگیری و دیگر ورزش های آبی هم در این مکان مرسوم است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 489</ref>. خلیج عقبه از بهترین مكان های حیات دریایی در خاورمیانه به شمار می‌رود كه در آن توده‌های مرواریدی وجود دارد كه همتایی مانند آن‌ها نیست. خلیج عقبه مجموعه بزرگی از حیات دریایی را در برمی‌گیرد؛ مانند قندیل دریایی، اسب دریایی، راب دریایی، خرچنگ دریایی، میگو، جوجه تیغی دریایی و... مجموعه متنوعی از گیاهان دریایی در آب‌های كم عمق این خلیج وجود دارد. همچنین می توان توده‌های مرجانی رنگارنگ به ویژه در بخش جنوبی ساحل [[اردن]] را از عوامل جذب غواصان به این خلیج دانست. دانشمندان بیش از 100 نوع مرجان سنگی را در خلیج عقبه شناسایی كرده‌اند.  
مكان جالب دیگریست با آبشار گرم و توقف گاه‌های كاملا مجهز كه در 60 كیلومتری امان و در جنوب غربی مادبا قرار گرفته است. چشمه‌های [[آب گرم ماعین]] بیش از هزاران سال مکان لذت بخشی برای درمان و محلی مناسب برای اوقات فراغت بوده است. چشمه‌های عمومی‌ و مکان‌های تجاری در 35 کیلومتری جنوب غربی مادبا واقع شده‌اند. نباید حمام ماعین را با شهر ماعین که 15 کیلومتر قبل از چشمه‌هاست، اشتباه گرفت. یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های این مکان آبشاری است که منبع آن یکی از چشمه‌های مادبا می‌باشد. از زمان رومی‌ها این مكان جهت حمام آب گرم و درمان بعضی بیماری‌ها مورد توجه مردم بوده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 481</ref>. چشمه‌های آب گرم فقط حمام کننده‌ها را به سمت خود جذب نمی‌کند بلکه متخصصان درمان آرتریت، درد مفاصل و بیماری گردش خون در این چشمه‌های آب گرم جمع می‌شوند<ref>برگرفته از https://www.visitjordan.com (Jordan tourism board)</ref>.
==== [[خلیج عقبه|عقبه]] ====
هنگامی‌ که در زمستان مردم امان با 5 درجه سانتی گراد از سرما می‌لرزند، در عقبه هوا به طور پیوسته حدود 25 درجه می‌باشد. زندگی دریایی غنی در آب‌های زلال و شفاف عقبه، این خلیج را به یکی از بهترین و زیباترین مکان‌های غواصی دنیا تبدیل کرده است. اسکی روی آب، موج سواری، ماهیگیری و دیگر ورزش های آبی هم در این مکان مرسوم است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 489</ref>. [[خلیج عقبه]] از بهترین مكان های حیات دریایی در خاورمیانه به شمار می‌رود كه در آن توده‌های مرواریدی وجود دارد كه همتایی مانند آن‌ها نیست. [[خلیج عقبه]] مجموعه بزرگی از حیات دریایی را در برمی‌گیرد؛ مانند قندیل دریایی، اسب دریایی، راب دریایی، خرچنگ دریایی، میگو، جوجه تیغی دریایی و... مجموعه متنوعی از گیاهان دریایی در آب‌های كم عمق این خلیج وجود دارد. همچنین می توان توده‌های مرجانی رنگارنگ به ویژه در بخش جنوبی ساحل [[اردن]] را از عوامل جذب غواصان به این خلیج دانست. دانشمندان بیش از 100 نوع مرجان سنگی را در [[خلیج عقبه]] شناسایی كرده‌اند.  


یكی از مناطق جذاب منطقه طبیعی و حفاظت شده دانا است؛ برآمدگی‌های زیبا و وارونگی‌های طبیعی دانا این منطقه طبیعی را مقصدی برای بازدیدكنندگان [[اردن]] قرار داده است. این منطقه كه از كوه‌های صحراوی با ارتفاع 1800 متر واقع در شرق تا تپه ماهورهای وادی عربه با ارتفاع همسطح دریا گسترده شده است، مناظر بسیار حیرت انگیزی را در دل خود جای داد.  
[[منطقه حفاظت شده دانا در اردن]]
[[پرونده:منطقه حفاظت شده دانا.png|بندانگشتی|برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)]]
یكی از مناطق جذاب منطقه طبیعی و حفاظت شده دانا است؛ برآمدگی‌های زیبا و وارونگی‌های طبیعی دانا این منطقه طبیعی را مقصدی برای بازدیدكنندگان [[اردن]] قرار داده است. این منطقه كه از كوه‌های صحراوی با ارتفاع 1800 متر واقع در شرق تا تپه ماهورهای وادی عربه با ارتفاع هم سطح دریا گسترده شده است، مناظر بسیار حیرت انگیزی را در دل خود جای داد.  


===== [[منطقه حفاظت شده مُجیب]] =====
==== [[منطقه حفاظت شده مُجیب]] ====
این منطقه كه پست‌ترین منطقه حفاظت شده در جهان است، مناظر بدیع و دل انگیزی در نزدیكی ساحل شرقی دریای مرده دارد. این ناحیه در تنگه عمیق وادی مجیب قرار دارد كه با ارتفاع 410 متر پایین تر از دریا به دریای مرده منتهی می‌شود. این منطقه از كوه های كراك و مادبا از شمال تا جنوب را دربر می گیرد كه در بعضی از این نقاط، ارتفاع از سطح دریا به 900 متر می رسد؛ این تفاوت ارتفاع 1300 متری بدان معناست كه وادی المجیب از تنوع بالایی برخوردار است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 501</ref>.  
این منطقه كه پست‌ترین منطقه حفاظت شده در جهان است، مناظر بدیع و دل انگیزی در نزدیكی ساحل شرقی [[دریای مرده]] دارد. این ناحیه در تنگه عمیق وادی مجیب قرار دارد كه با ارتفاع 410 متر پایین تر از دریا به [[دریای مرده]] منتهی می‌شود. این منطقه از كوه های كراک و مادبا از شمال تا جنوب را دربر می گیرد كه در بعضی از این نقاط، ارتفاع از سطح دریا به 900 متر می رسد؛ این تفاوت ارتفاع 1300 متری بدان معناست كه وادی المجیب از تنوع بالایی برخوردار است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 501</ref>.  


===== حیات وحش حفاظت شده شائوماری =====
==== [[حیات وحش حفاظت شده شائوماری]] ====
تقریبا 15 دقیقه جنوب ازرق می‌باشد و 22 کیلومتر مربع مساحت دارد. تعداد کثیری از حیوانات نادر و در حال انقراض در این پارک وجود دارد که از شکار بی‌رویه، کمبود آب و غذا حمایت می‌شوند. بیشترین شهرت شائوماری برای عملیات حفظ غزال بزرگ آفریقا می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 485</ref>.
تقریبا 15 دقیقه جنوب ازرق می‌باشد و 22 کیلومتر مربع مساحت دارد. تعداد کثیری از حیوانات نادر و در حال انقراض در این پارک وجود دارد که از شکار بی‌رویه، کمبود آب و غذا حمایت می‌شوند. بیشترین شهرت شائوماری برای عملیات حفظ غزال بزرگ آفریقا می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 485</ref>.


[[اردن]] مملو از شگفتی‌های طبیعی و مکان‌های تاریخی است. پلی بین دریا و صحرا، شرق و غرب. همچنین پلی بین دنیای باستان و مدرن. سرتاسر این کشور موزه‌های فضای آزاد است. [[اردن]] کشوری برای تمام فصول است.
[[اردن]] مملو از شگفتی‌های طبیعی و مکان‌های تاریخی است. پلی بین دریا و صحرا، شرق و غرب. همچنین پلی بین دنیای باستان و مدرن. سرتاسر این کشور موزه‌های فضای آزاد است. [[اردن]] کشوری برای تمام فصول است<ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)</ref>.


== نیز نگاه کنید به ==
== نیز نگاه کنید به ==
[[جغرافیای طبیعی روسیه]]؛ [[جغرافیای طبیعی سودان]]؛ [[جغرافیای طبیعی کانادا]]؛ [[جغرافیای طبیعی ژاپن]]؛ [[جغرافیای طبیعی لبنان]]؛ [[جغرافیای طبیعی تونس]]؛ [[جغرافیای طبیعی مصر]]؛ [[جغرافیای طبیعی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای طبیعی مالی]]؛ [[جغرافیای طبیعی کوبا]]؛ [[جغرافیای طبیعی افغانستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی زیمبابوه]]
[[جغرافیای طبیعی روسیه]]؛ [[جغرافیای طبیعی سودان]]؛ [[جغرافیای انسانی ژاپن|جغرافیای طبیعی ژاپن]]؛ [[جغرافیای طبیعی کوبا]]؛ [[جغرافیای طبیعی در چین]]؛ [[جغرافیای طبیعی لبنان]]؛ [[جغرافیای طبیعی تونس]]؛ [[جغرافیای طبیعی مصر]]؛ [[جغرافیای طبیعی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای طبیعی مالی]]؛ [[جغرافیای طبیعی افغانستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی فرانسه]]؛ [[جغرافیای طبیعی سوریه]]؛ [[جغرافیای طبیعی اسپانیا]]؛ [[جغرافیای طبیعی اوکراین]]؛ [[جغرافیای طبیعی تایلند]]؛ [[جغرافیای طبیعی آرژانتین]]؛ [[جغرافیای طبیعی قطر]]؛ [[جغرافیای طبیعی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای طبیعی سیرالئون]]؛ [[جغرافیای طبیعی اتیوپی]]؛ [[جغرافیایی طبیعی سنگال]]؛ [[جغرافیای طبیعی زیمبابوه]]؛ [[جغرافیای طبیعی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای طبیعی سریلانکا]]؛ [[جغرافیای طبیعی تاجیکستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی گرجستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی قزاقستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی کانادا]]


== پاورقی ==
== پاورقی ==
خط ۱۳۲: خط ۱۴۱:


== کتابشناسی ==
== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:جغرافیای طبیعی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۱۶

عقاب در اردن(۱۴۰۳). برگرفته از سایت Jordan Bird Watch، قابل بازیابی از https://www.jordanbirdwatch.com/birds-in-jordan/

کشور اردن در جنوب شرقی آسیا واقع شده است،شمال غربی عربستان سعودی. اردن یکی از 15 کشوری است که از آن‌ها به عنوان “مهد بشریت” یاد می‌شود.

تا سال 1988 که شاه حسین بخشی از خاک اردن را به کرانه باختری (West Bank) باز پس داد، مساحت اردن حدود 92300 کیلومتر مربع بود که شامل 91971 کیلومتر مربع خشکی و 329 کیلومتر مربع دریا بود. در آن زمان کرانه باختری - که وسعتی در حدود 5880 کیلومتر مربع داشت - تحت تصرف و اشغال اسرائیل بود تا ژوئن 1976 که بین اسرائیل و کشورهای مصر، اردن و سوریه جنگ رخ داد[۱].

اردن به جز در انتهای جنوبی، محصور به خشکی است. در جنوب با خلیج عقبه خط ساحلی در حدود 26 کیلومتر دارد، جایی که دسترسی به دریای سرخ را ممکن می‌سازد. اردن از شمال با سوریه، از شرق با عراق، از شرق و جنوب با عربستان سعودی هم مرز می‌باشد و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری اشغالی. در مجموع 1635 کیلومتر مرز دارد که تقسیم آن بدین شرح است: 744 کیلومتر مشترک با عربستان سعودی، 375 کیلومتر با سوریه، 238 کیلومتر با خط سبز 1948 (1948 Green Line)[I] و با عراق 181 کیلومتر و کمترین مرز به طول 97 کیلومتر را با کرانه باختری دارد[۲].

اردن کنونی وسعتی در حدود 96188 کیلومتر مربع دارد که شامل دریای مرده نیز می‌شود، این کشور تقریباً هم اندازه کشور اتریش یا پرتغال است[۳].

به جز مناطق کوچکی از مرزهای اردن با اسرائیل و سوریه، مرزهای بین‌المللی اردن به درستی تعریف نشده است. مرزها و حدود این کشور در توافقنامه‌های بین‌المللی متفاوتی به ثبت رسیده و به جز استثنائات واضحی در مرز اسرائیل تا اوایل 1989 با هیچ کشوری اختلافی در کار نبود؛ مرز قانونی اسرائیل و اردن بر طبق خط آتش بس توافق شده در تاریخ آوریل 1949 توسط اسرائیل ثبت شد که پس از آن اردن انتقالی (Trans-Jordan) نامیده شد، این مذاکرات تحت نظارت نماینده سازمان ملل انجام گرفت. در واقع مرزهای اردن نشان دهنده جایگاه اسرائیل در زمان اعلام آتش بس، در جنگ تحمیلی می‌باشد و هیچ ارتباطی به مسائل اقتصادی و اداری ندارد. در جنگ 1967، تا زمانی که کرانه باختری در اشغال اسرائیل بود (جنگی که به عنوان جنگ 6 روزه نیز شناخته می‌شود)، خط مرزی، شهر اورشلیم را بین اسرائیل و اردن تقسیم می کرد. مرز اردن با کشورهای سوریه، عراق و عربستان سعودی به اندازه مرز اسرائیل اهمیت ندارد. برای همساز کردن موارد معدودی که مردم عشیره به صورت سنتی رفت و آمد می‌کردند و از مرزهای کشور عبور می‌کردند، توافقنامه‌ای بین کشورهای همسایه به امضاء رسید که در آن حق چرای قبایل و نیز حق مهاجرت طبق مقررات خاص آزاد بود.

مرز بین اردن و عربستان سعودی (که طی چندین توافقنامه میان بریتانیا و دولتی که سرانجام عربستان سعودی نامیده شد، فقط تا حدودی تعیین شده بود) اولین بار در توافقنامه حدّا 1925 (Hadda agreement 1925) به طور رسمی‌ تعریف شد. مرزبندی جدید برخی تغییرها را در قلمرو این دو کشور ایجاد کرد. خط ساحلی اردن و خلیج عقبه چیزی حدود 18 کیلومتر بود[۴].

توپوگرافی

این کشور به طور عمده از یک فلات به ارتفاع 700 الی 1000 متر تشکیل شده که دره‌ها و گلوگاه‌های باریک، آن را به تله‌هایی بلند و تعداد کمی‌ مناطق کوهستانی تبدیل کرده‌اند.

شکستگی‌های سطح زمین در شکاف عظیم زمین شناسی که به سمت جنوب، از دره اردن و میان خلیج عقبه و دریای سرخ عبور می‌کند کاملا مشهود است، این شکستگی به تدریج در جنوب کشور ناپدید می‌شود. بزرگ ترین بخش کرانه باختری بیابان است که بیانگر شکل زمین و ویژگی‌های دیگر مرتبط با این خشکی وسیع است. بخش گسترده‌ای از شن و ماسه و تپه‌های شنی، به خصوص در جنوب و جنوب شرقی، همراه با دشت نمک وجود دارد. تنها گیاهانی که توانسته‌اند لرزش‌های گاه و بی‌گاه تپه‌های ماسه سنگی و کوه‌های کم ارتفاع را تحمل نموده و در این منطقه رشد کنند، گیاهانی هستند که فقط مدت کوتاهی پس از بارش زمستانی رشد نموده و سپس از رشد باز می‌ایستند.در این مناطق موجودات محدودی می‌توانند زندگی کنند و این منطقه کم‌جمعیت‌ترین مکان اردن محسوب می‌شود.

به علت گود بودن قسمت غربی کرانه باختری، صحرا به سمت کوهستان‌های اردن افزایش می‌یابد. کشوری استپی با فلات‌های آهکی که برش‌های بلند و عمیق با متوسط ارتفاع 900 متر.دارد. نشست‌های گاه به گاه در این منطقه به 1200 متر در قسمت شمالی و بیش از 1700 متر در بخش جنوبی می رسد. مرتفع‌ترین نقطه در کوه رم (Jabal Ramm) به ارتفاع 1754 متر می‌باشد، کوهستان‌ها محل روستاهای قدیمی‌ هستند. لبه غربی این دشت‌ها یک پرتگاه را در راستای شرقی رود اردن، عمق دریای مرده و ادامه آن جنوب دریای مرده را شکل می‌دهد. اغلب وادی‌ها از دشت‌ها تا فرو رفتگی ها زه‌کشی شده‌اند تا در مدت کوتاه بارش‌های زمستانی بتوانند آب مورد نیاز را تأمین کنند[۵].

به طور خلاصه بخش اعظم اردن بادیه (۷۸/۴ درصد كل مساحت) تشكیل می‌دهد. همچنین ۱۱/۲ درصد به دشت‌ها و ۹/۲ درصد به دره‌ها و ۰/۶ درصد به كوه‌ها اختصاص دارد و همین درصد از سرزمین اردن را آب پوشانده است[۶]. 

نمودار مساحت اردن بر اساس مناطق جغرافیایی به صورت زیر نمایش داده می‌شود[۷]:

برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)





ارتفاعات و ناهمواری‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها

پست ترین نقطه اردن دریای مرده است (Dead Sea) با ارتفاع 408متر پایین تر از سطح دریا و مرتفع‌ترین نقطه آن، قله کوه ام الدمی (Umm Al-Dami) به ارتفاع 1854 متر می باشد. کوه‌ها و ارتفاعات اطراف این دریاچه که به ارتفاع 800_1200 متر بالاتر از سطح دریا می‌رسند، عمیق‌ترین نقطه دریا حدود 430 متر است، در نتیجه این نقطه عمقی در حدود 825 متر پایین تر از سطح دریا دارد[۸]. دره اردن (Jordan Valley) از دیگر نشانه‌های توپوگرافی اردن می‌باشد.

تعداد معدودی رودخانه دائمی‌ در ارتفاعات شمالی و به علاوه تعدادی جویبار فصلی در سراسر کشور وجود دارند که معمولاً پس از یک رگبار جریان پیدا می‌کنند. اغلب این جریان‌ها به دره آبرفتی (Rift Valley) می‌ریزند، بعضی از این جویبارها به شرق سرازیر می‌شوند، کویر سوریه یا بادیة الشام (Bidayat Al-Sham)، مکانی که این جویبارها خشک می‌شوند. بخشی از مرز شمال با سوریه تحت تأثیر جریان رودخانه یرموک(Yarmuk) شکل گرفته است. مرز غربی توسط دره آبرفتی، مرز جنوب توسط خلیج عقبه و کوه‌های پرشیب حجاز تعریف شده است. بخشی از مرز شرقی اردن با عربستان سعودی، با وادی سیرحان (Wadi Sirhan)، دومین دره بزرگ اردن شناخته می‌شود[۹].

رود اردن، رودی در جنوب شرقی آسیاست که در دره بزرگ جریان داشته به دریای مرده می‌ریزد. رود اردن مسیر 75 کیلومتری را تا دریاچه باتلاقی هولا (Hula) که اندکی بالاتر از سطح دریاست و پس از آن مسیری حدود 25 کیلومتر تا دریای گالیله را می‌پیماید، قسمت آخر شیب کمتری داشته و رود قبل از رسیدن به دریای مرده که هیچ خروجی ندارد، شروع به پیچ و خم می‌نماید. بخشی از رود در شمال دریای گالیله (یا جلیله) مرزهای مورد مناقشه اسرائیل با سوریه را تشکیل می‌دهد. رود اردن در جنوب دریاچه مرز بین اردن و کرانه باختری را شکل می‌دهد. در دوران مدرن 70 الی 90 درصد مصرف آب رود اردن، برای مصارف انسانی است که جریان آب آن بسیار اندک و ناچیز شده است. به همین دلیل و نیز سرعت بالای تبخیر از دریای مرده، دریا در حال کوچک شدن است. تمام آب‌های کم عمق انتهای جنوبی دریا در دوران مدرن تخلیه شده و در حال حاضر دشت نمک باقی مانده است. آب‌های اردن منبع بسیار مهمی‌ برای سرزمین‌های خشک اطراف و دلیل مشاجرات بین لبنان، سوریه، اردن، اسرائیل و فلسطینی‌ها می‌باشد[۱۰].

شاخه اصلی رود اردن، رود یرموک (Yarmuk) است که نزدیک به نقطه تلاقی این دو رود، رود یرموک مرز بین اسرائیل در شمال غرب و سوریه در شمال شرق و اردن در جنوب را شکل می‌دهد.

از ویژگی‌های برجسته زمین شناسی اردن دره آبرفتی می‌باشد؛ دره‌ای به طول 380 کیلومتر از رود یرموک در شمال تا العقبه (Al-Aqabah) در جنوب کشیده شده است که قسمت شمالی آن از رود یرموک(Yarmuk) تا دریای مرده، عموماً به عنوان دره اردن شناخته می‌شود و توسط رود اردن به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود که با یک پرتگاه پرشیب در هر دو جهت شرقی و غربی مرزبندی می‌شود. عریض‌ترین نقاط این دره در بعضی نقاط به 22 کیلومتر می‌رسد. این دره با نام الغور Al-Ghawr (Al-Ghor)) هم شناخته می‌شود. این دره در بخش جنوبی دریای مرده با عنوان غور جنوبی و وادی الجیب (Wadi Al-Jayb) معروف است که عموم آن را با عنوان وادی العربه (Wadi Al-Arabah) می‌شناسند. غور جنوبی از وادی الهمّه (Wadi Al-Hammah) در سمت جنوبی دریای مرده شروع شده و تا غور فایا (Ghawr Faya) ادامه پیدا می‌کند. در حدود 25 کیلومتری جنوب دریای مرده وادی‌الجیب به طول 180 کیلومتر، از سواحل جنوبی دریای مرده تا العقبه در جنوب کشیده شده است. ارتفاع کف دره در جنوب به حداقل خود یعنی دریای مرده می‌رسد و در شمال تا بالاتر از سطح دریا افزایش می‌یابد.

رود اردن دارای چندین شاخه الحاقی است که از شرق به این رود می‌پیوندند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: یرموک (مشترک با سوریه) و زرقاء.

یرموک از جبل دروزی( Jabal Druze) در جنوب سوریه شروع می‌شود و طولی در حدود 40 کیلومتر را می‌پیماید و منبع آبی بخش کشاورزی برای هر دو کشور سوریه و اردن است. دره باریک و عمیقی که یرموک در آن جاری است مرزیست طبیعی که جولان Golan (Jawlan)) در سوریه را از کوه عجلون (Jabal ‘Ajlun) در اردن جدا می‌کند. زرقاء نیز رودخانه کوتاهی است که از شمال عمان شروع شده که با جریان خود به سمت غرب، به داخل رود اردن حد جنوبی عجلون را مشخص می‌کند.

رودخانه دیگر در اردن، شعیب (Shu’ayb) می‌باشد که برای مصارف کشاورزی کاربرد فراوانی دارد که مصرف بیش از حد آن باعث خشک شدن آن در دهه 1970 شد.

وادی سرحان دره آبرفتی دیگری است که به عمق و زیبایی آبرفت اصلی نیست. در این وادی چاه‌هایی حفر شده که منابع مهم آب برای گله‌های عشایر بدوی و آبیاری چند روستای کوچک محسوب می‌شود. در شمال غربی آن، واحه مهمی‌ از استخر و دریاچه طبیعی کوچکی به نام ازرق(ٰAzraq) (یعنی آبی) وجود دارد.

در جانب شرقی دره اردن (Jordan Rift)، تعدادی از کوهستان‌های این کشور واقع شده است؛ ارتفاعات شمالی کوه‌های عجلون نام دارند، ارتفاعات مرکز را کوه‌های البلقا (Al-Balqa) و ارتفاعات جنوبی را کوه‌های الشرات (Al-Sharat) می‌نامند. کوهستان‌های اردن به قدری مرتفع هستند که رطوبت زمستانی، حتی بر کوه‌های الشرات جنوبی، به شکل برف دیده می‌شود. ارتفاع قله‌ها از 1000 الی 1300 متر در شمال و تا بیش از 1800 متر در جنوب می‌باشد[۱۱].

دشت تاریخی مادابا (Madaba) در ارتفاعات شرقی، گوشه شمالی دریای مرده واقع شده است. این منطقه شامل کوه نبو (Nebo)، حسبان (Hasban)، ام عماد (Umm-e-Amad) و بسیاری از روستاها و شهرهای اردن است که کمتر شناخته شده‌اند. این منطقه در داستان‌های موآبیت‌ها (Moabites)، آمونیت‌ها (Ammonites) و بنی اسرائیل که در عهد عتیق آمده، ذکر شده است[۱۲].

آب و هوا

اردن غربی اقلیمی‌ مدیترانه‌ای است که تابستان‌های گرم و خشک، زمستان‌های مرطوب و سرد و دو فصل کوتاه انتقالی دارد. اردن را می‌توان به سه منطقه متفاوت جغرافیایی تقسیم کرد: دره اردن (Jordan Valley)، ارتفاعات کوهستانی و بیابان‌های شرقی یا منطقه بادیه (Badia).

ویژگی عمده آب و هوایی اردن، تضاد بین دو فصل است؛ یکی نسبتا بارانی از نوامبر تا آوریل که هوا خنک و گاهی سرد و میانگین دما حدود 13 درجه سانتی گراد می‌باشد و آب و هوای بسیار خشک برای ادامه سال می‌باشد. تابستان‌های یکنواخت گرم و خشک و زمستان‌های سرد و متغیر که طی آن تمام نزولات آسمانی رخ می‌دهد. به طور کلی، بخش داخلی کشور که دورتر از دریای مدیترانه است، بیشترین تضاد فصلی در دما را داشته و کم‌باران می‌باشد.

فشار جوی در طول ماه‌های تابستان نسبتا یکنواخت است، در حالی که ماه‌های زمستان فشار کم، همراه با جبهه سرد است. این توده‌های نا آرام اغلب به سمت شرق حرکت کرده، چندین بار در ماه از آب‌های مدیترانه گذر می‌کنند و باعث بارش‌های پراکنده می‌شوند. تابستان طولانی این کشور در ماه اوت به اوج می‌رسد. معمولاً ژانویه سردترین ماه سال است. محدوده نسبتا وسیع تغییرات دما در طول 24 ساعت در طول ماه‌های تابستان در بیشترین حد است که با افزایش ارتفاع و فاصله از ساحل دریای مدیترانه افزایش می‌یابند. درجه حرارت در طول روز در طول ماه‌های تابستان اغلب بیش از 36 درجه سانتی گراد و به طور متوسط 32 درجه است.

به مدت یک ماه، کمی‌ قبل و بعد از فصل خشک و گرم تابستان هوای خشک از سمت بیابان، به سبب فشار، پایین کشیده می شود و بادهای شدیدی را در منطقه جنوب یا جنوب شرقی در حد طوفان، سبب می‌شود. این طوفان در خاورمیانه با نام‌های مختلف از جمله خمسین (Khamsin) شناخته می‌شود.

شمال (Shammal) باد مهم دیگری است که از شمال و شمال غربی و در فاصله زمانی بین ژوئن و سپتامبر می‌وزد. باد شمال در طول ساعات روز ثابت است اما در شب تبدیل به نسیم می‌شود.

ژوئیه و اوت با دمایی بیش از 36 درجه سانتی گراد، گرم‌ترین و خشک ترین ماه‌های سال، به خصوص در امان و دره اردن و مناطق بیابانی می‌باشد.

بهار و پاییز لذت بخش ترین زمان برای دیدن روزهای بی غبار و پاک و آفتابی با دمای معتدل است. ماه‌های زمستان از نوامبر تا آوریل بسیار سرد و همراه با بارش برف و باران و وزش باد مخصوصاً در امان است. اما در مناطق بیابانی و در عقبه بارندگی کم است و این مناطق را به استراحت‌گاه دلپذیری در زمستان تبدیل می‌کند[۱۳].

بارندگی

بارش باران یا فقدان آن از عوامل مهمی‌ است که الگوی سکنی گزینی در طول تاریخ اردن را رقم زده است. به طور کلی این کشور کم باران است و همین مقدار اندک هم به کوهستان‌های شمالی محدود می‌شود. بارش باران اغلب در فصل زمستان است و طی ماه‌های مِی تا نوامبر بسیار کم و یا حتی صفر می‌شود. سطح بسیار وسیعی از این کشور، حدود چهار پنجم آن، سالانه بیشتر از 150 میلی متر باران ندارند. بخش عمده کرانه شرقی کمتر از 120 میلی متر در سال باران دریافت می کند و می تواند به عنوان یک بیابان خشک و یا منطقه استپ طبقه بندی شود.

جایی که زمین مرتفع می‌شود تا کوهستان‌های شرقی دره اردن را بسازد، بارش تا حدود 300 میلی متر در جنوب و 500 میلی متر یا بیشتر در شمال افزایش می یابد. دره اردن در بادپناه ارتفاعات کرانه باختری واقع شده، منطقه باریکی با اقلیمی‌ که سالانه تا 300 میلی متر در قسمت شمالی باران دریافت می‌کند را تشکیل داده است. باران در رأس دریای مرده به کمتر از 120 میلی متر می‌رسد.

تغییرات میزان بارندگی در سمت شرق و جنوب از بارش 500 میلی متر در سال در کوه‌های عجلون به کمتر از 50 میلی متر در سال در المدوّره (Al-Mudawwarah) نزدیک مرز جنوب شرقی با عربستان کاهش پیدا می‌کند[۱۴].

مناطق حفاظت شده

برای اردن طرفداری از محیط زیست تجملات محسوب نمی‌شود. منابع کمیاب این کشور و اکوسیستم‌های ضعیف و آسیب‌پذیر آن، نیازمند برنامه‌های بلند مدتی است که تمامی جوانب حفاظت محیط زیست را پوشش دهد. اردن اولین کشور در خاورمیانه است که استراتژی محیط زیستی ملی را اتخاذ کرد. به کمک اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(IUCN (International Union for Conversation of Nature))[۱۵] در ماه مه 1992، تیمی‌ متشکل از بیش از 180 متخصص اردنی سند کار عملی و جامع با عنوان “استراتژی ملی محیط زیست برای اردن” را به انجام رساندند[۱۶].

تنوع حیات وحش اردن در گذشته بسیار بیشتر از زمان حال بوده است. در حال حاضر شکار به دقت توسط انجمن سلطنتی حفاظت از طبیعت (RSCN (Royal Society for the Conversation of Nature))[۱۷] کنترل می‌شود؛ قوانین شامل ممنوعیت شکار با سلاح اتوماتیک و شلیک از داخل ماشین می‌باشد. انجمن سلطنتی برای حفاظت از طبیعت و حیات وحش اردن در سال 1966 بنا شد و اولین سازمان غیر دولتی در نوع خود، در جهان عرب بود. انجمن مجموعه کاملی از ذخایر حیات وحش را برای پوشش دادن زیستگاه‌های مختلف کشور در نظر گرفته که تا به امروز شش منطقه حفاظت شده را دربر می گیرد که ۱/۴ درصد از کل مساحت اردن را پوشش می‌دهد. شش محیط حفاظت شده دیگر هم طراحی شده که مساحت کل این 12 منطقه حفاظت شده 4 درصد از خاک این کشور را به خود اختصاص می‌دهد[۱۸].

حیات وحش حفاظت شده شائوماری با وسعتی بیش از 22 کیلومتر در جنوب ازرق قرار دارد که تعداد فراوانی از گونه‌های نایاب و حیوانات در شرف انقراض در این منطقه یافت می‌شود. از جمله شترمرغ، غزال، خر وحشی، غزال وحشی عرب. شهرت شائوماری به دلیل پروژه نجات غزال بزرگ آفریقا می‌باشد[۱۹]. این پارک به صورت دائمی‌ میزبان جمعیتی از شتر مرغ‌های ساکن اردن است.

تالاب حفاظت شده ازرق، مسکن حدود 370 گونه از پرندگان است که 220 نوع از آن‌ها مهاجرند و طی سفر سالانه خود بین اروپا و آفریقا در این مکان توقف می‌نمایند. این تالاب غنی از زندگی گیاهی و جانوری است و گیاهان آبزی نظیر لوئی و گز این منطقه را تحت پوشش نسبی خود قرار داده است. گرگ، روباه قرمز، کفتار راه راه، شغال آسیایی و چندین گونه از حشرات و خزندگان که شامل 5 نوع از سمی‌ترین مارها می‌باشد در این منطقه زندگی می‌کنند.

منطقه حفاظت شده وادی مجیب، زیستگاه باقی مانده‌های بز کوهی حبشی، بز کوهی، غزال‌های عربستان، پلنگ، روباه، گراز وحشی و انواع ماهی‌ها و پرندگان است.

روباه و خارپشت‌ها برخی از گونه‌های حفاظت شده در منطقه زوبیا (Zubia) در کنار عجلون می‌باشد. گوزن‌های کوچک اخیرا به زیستگاه اصلی خود بازگردانده شدند و برنامه‌های مشابهی برای گوزن زرد ایرانی در دست انجام است، گونه بسیار نادری که بیش از 110 سال پیش در زوبیا مسکن داشته است.

منطقه حفاظت شده دانا مسکن تعدادی از گونه‌های در معرض خطر از جمله بز کوهی، غزال عربی و شاه بوف (Eagle owl) می‌باشد.

در منطقه حفاظت شده وادی روم (Wadi Rum) انجمن سلطنتی در حال کار برای حفظ حیات وحش بومی‌ است؛ از جمله غزال عربی و انواع گونه های گیاهی که برخی از آن‌ها بسیار کمیاب‌اند. علاوه بر این شش مرکز حفاظت شده حیات وحش، 20 چراگاه که حدودا 000‚20 هکتار بوده در برابر چرای بیش از حد حفاظت می‌شود[۲۰].

پوشش گیاهی

كشور اردن از نظر تنوع گیاهی كشوری غنی به شمار می‌رود و دانشمندان در این كشور بیش از 2500 گونه گیاهی جهانی ثبت كرده اند كه بر اساس معیارهای جهانی در جایگاه خوبی قرار دارد. 349 گونه گیاهی كمیاب در این كشور وجود دارد كه 76 گونه آن در معرض انقراض است و 18 گونه آن طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در فهرست جهانی گونه‌های در معرض خطر قرار دارد.

اردن دارای تنوع بسیار زیادی از گیاهان وحشی گلدار است، اما معروف‌ترین آن‌ها گل ملی اردن، زنبق مشکی(Black Iris) است. دشت این گل‌ها که در اروپا یافت نمی‌شود، در اطراف شهر مادابا قرار دارد.

پوشش مناطق کوهستانی اردن درختان بلوط و کاج و نیز درخت پسته و شنگرف (Cinnabar) می‌باشد. درختان زیتون، اکالیپتوس و سدر ارتفاعات و دره‌های اردن را پوشش می‌دهد. اقلیم خشک اردن بسیار مناسب درختچه‌هاست، گیاهانی که به آب اندکی نیاز دارند. انواع گونه‌های درختچه‌های کوتاه در بادیه (Badia) رشد می‌کنند، جایی که چراگاه بزهای قبایل بدوی است. گونه‌های متفاوتی از درختان آکاسیا در بیابان‌های اردن یافت می‌شود و گیاهان وحشی تنومند و علف در میان سنگ‌ها و صخره‌های سخت رشد می‌کنند.

در منطقه محافظت شده دانا در كشور اردن بیش از 800 گونه گیاهی وجود دارد و رشد و نمو سه نوع از این گیاهان به جز منطقه دانا در هیچ جای جهان ممكن نیست[۲۱].

جاذبه ها و دیدنی های طبیعی

در طول دهه‌های گذشته صنعت گردشگری اردن به عنوان یکی از منابع اقتصادی رو به رشد این کشور مطرح شده است و رتبه دوم درآمد خارجی را دارد. برخی از جاذبه های طبیعی گردشگری اردن به شرحی است که می‌آید.

وادی روم

برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

زیبایی خیره کننده‌ای دارد، صحرایی مملو از تپه‌ها و کوه‌ها که ورزش‌های مختلف از جمله صخره نوردی در آن انجام می‌شود[۲۲]،‌ وادی روم تجسم داستان‌های عاشقانه صحراست. وادی روم با آن منظره ماه‌‌مانندش دره‌های باستانی و کوه‌های ماسه سنگی قوی برخاسته از ماسه‌ها، مسکن قبایل بدوی است که به صورت پراکنده در این منطقه ساکن‌اند. کوهنوردان به‌دلیل وجود گرانیت خالص و صخره‌های ماسه سنگی موجود جذب وادی روم می‌شوند در حالی که جهانگردان از فضای باز و خالی آن لذت می‌برند. تنها اقامتگاه در وادی روم، اقامتگاه دولتی است که در آن چادر اجاره می‌دهند[۲۳]. در این منطقه، گونه‌های کمیاب حیوانات، گیاهان کوچک و گیاهان ادویه‌ای و معطر در مناطق کوهستانی را می‌توان یافت. بز کوهی، بز صحرایی و چند نوع حیوان دیگر در مناطق زیستی طبیعی در این مناطق به چشم می‌خورند. وادی روم همچنین از مناطق استحفاظی پرندگان به شمار می‌آید؛ کرکس، لاشخور سیاه، عقاب و پرستو از جمله پرندگانی هستند که در آسمان این منطقه یافت می‌شوند. یکی از جانوران شگفت این منطقه عنکبوت شتر است که بادیه نشینان از توانایی این جانور جهت صدمه زدن به شتر‌هایشان می‌هراسند. این عنکبوت کوچکترین خطری برای انسان ایجاد نمی‌کند. از حیوانات جالب دیگری که در این منطقه یافت می‌شود، می‌توان از گربه شنی عرب نام برد[۲۴].

برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

دره اردن

نوار کم ارتفاعی است که به مرز غربی کشور می‌پیوندد. دره اردن بخشی از شکاف بزرگی است که به سمت جنوب یعنی شرق آفریقا گسترش یافته است. این دره به چند بخش جغرافیایی تقسیم می‌شود که بخش شمالی آن که به عنوان غور شناخته می‌شود شامل رود اردن نیز می‌شود، چند درجه‌ای گرم‌تر از دیگر نقاط کشور بوده و در تمام طول سال امکان کشاورزی در این مکان وجود دارد. این شرایط آب و هوایی، خاک حاصلخیز و آب فراوان این منطقه را به کاسه غذای اردن معروف کرده است[۲۵].

دریای مرده

برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

دریایی به طول 75 کیلومتر و عرضی بین 6 تا 16 کیلومتر می‌باشد. رود اردن به این دریا می‌ریزد، دریای مرده هیچ خروجی ندارد. همان گونه که از نامش پیداست تهی از هر گونه حیات است، گیاهی و جانوری! در هر کیلوگرم آب این دریا 350 گرم نمک یافت می‌شود این در حالی است که در اقیانوس‌های جهان این مقدار به 40 گرم می‌رسد. این غلظت بالا به علت تبخیر بسیار سریع آب است. عناصر طبیعی موجود در دریای مرده باعث شده تا دریای مرده با خواص درمانی‌اش شناخته شود. از زمان هیرودیس بالغ بر 2000 سال است که از خواص درمانی این آب استفاده می‌شود این منطقه همچنین از لحاظ جغرافیایی بسیار معروف است، چون کم ارتفاع‌ترین نقطه روی زمین است: حدود 400 متر پایین تر از سطح دریا. علاوه بر اهمیت تاریخی دریای نمک دریای مرده که ذکر آن در کتاب مقدس آمده است، امروز دریای مرده یک منبع غنی مواد معدنی است که برای توسعه کشاورزی و صنعت و نیز برای درمان بیماری‌هایی نظیر پسوریازیس بسیار مفید است. چگالی بالای این آب غرق شدن را غیرممکن می‌کند و شناگران در آب شناور می‌مانند[۲۶].

آب گرم ماعین

مكان جالب دیگریست با آبشار گرم و توقف گاه‌های كاملا مجهز كه در 60 كیلومتری امان و در جنوب غربی مادبا قرار گرفته است. چشمه‌های آب گرم ماعین بیش از هزاران سال مکان لذت بخشی برای درمان و محلی مناسب برای اوقات فراغت بوده است. چشمه‌های عمومی‌ و مکان‌های تجاری در 35 کیلومتری جنوب غربی مادبا واقع شده‌اند. نباید حمام ماعین را با شهر ماعین که 15 کیلومتر قبل از چشمه‌هاست، اشتباه گرفت. یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های این مکان آبشاری است که منبع آن یکی از چشمه‌های مادبا می‌باشد. از زمان رومی‌ها این مكان جهت حمام آب گرم و درمان بعضی بیماری‌ها مورد توجه مردم بوده است[۲۷]. چشمه‌های آب گرم فقط حمام کننده‌ها را به سمت خود جذب نمی‌کند بلکه متخصصان درمان آرتریت، درد مفاصل و بیماری گردش خون در این چشمه‌های آب گرم جمع می‌شوند[۲۸].

عقبه

هنگامی‌ که در زمستان مردم امان با 5 درجه سانتی گراد از سرما می‌لرزند، در عقبه هوا به طور پیوسته حدود 25 درجه می‌باشد. زندگی دریایی غنی در آب‌های زلال و شفاف عقبه، این خلیج را به یکی از بهترین و زیباترین مکان‌های غواصی دنیا تبدیل کرده است. اسکی روی آب، موج سواری، ماهیگیری و دیگر ورزش های آبی هم در این مکان مرسوم است[۲۹]. خلیج عقبه از بهترین مكان های حیات دریایی در خاورمیانه به شمار می‌رود كه در آن توده‌های مرواریدی وجود دارد كه همتایی مانند آن‌ها نیست. خلیج عقبه مجموعه بزرگی از حیات دریایی را در برمی‌گیرد؛ مانند قندیل دریایی، اسب دریایی، راب دریایی، خرچنگ دریایی، میگو، جوجه تیغی دریایی و... مجموعه متنوعی از گیاهان دریایی در آب‌های كم عمق این خلیج وجود دارد. همچنین می توان توده‌های مرجانی رنگارنگ به ویژه در بخش جنوبی ساحل اردن را از عوامل جذب غواصان به این خلیج دانست. دانشمندان بیش از 100 نوع مرجان سنگی را در خلیج عقبه شناسایی كرده‌اند.

منطقه حفاظت شده دانا در اردن

برگرفته از لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

یكی از مناطق جذاب منطقه طبیعی و حفاظت شده دانا است؛ برآمدگی‌های زیبا و وارونگی‌های طبیعی دانا این منطقه طبیعی را مقصدی برای بازدیدكنندگان اردن قرار داده است. این منطقه كه از كوه‌های صحراوی با ارتفاع 1800 متر واقع در شرق تا تپه ماهورهای وادی عربه با ارتفاع هم سطح دریا گسترده شده است، مناظر بسیار حیرت انگیزی را در دل خود جای داد.

منطقه حفاظت شده مُجیب

این منطقه كه پست‌ترین منطقه حفاظت شده در جهان است، مناظر بدیع و دل انگیزی در نزدیكی ساحل شرقی دریای مرده دارد. این ناحیه در تنگه عمیق وادی مجیب قرار دارد كه با ارتفاع 410 متر پایین تر از دریا به دریای مرده منتهی می‌شود. این منطقه از كوه های كراک و مادبا از شمال تا جنوب را دربر می گیرد كه در بعضی از این نقاط، ارتفاع از سطح دریا به 900 متر می رسد؛ این تفاوت ارتفاع 1300 متری بدان معناست كه وادی المجیب از تنوع بالایی برخوردار است[۳۰].

حیات وحش حفاظت شده شائوماری

تقریبا 15 دقیقه جنوب ازرق می‌باشد و 22 کیلومتر مربع مساحت دارد. تعداد کثیری از حیوانات نادر و در حال انقراض در این پارک وجود دارد که از شکار بی‌رویه، کمبود آب و غذا حمایت می‌شوند. بیشترین شهرت شائوماری برای عملیات حفظ غزال بزرگ آفریقا می‌باشد[۳۱].

اردن مملو از شگفتی‌های طبیعی و مکان‌های تاریخی است. پلی بین دریا و صحرا، شرق و غرب. همچنین پلی بین دنیای باستان و مدرن. سرتاسر این کشور موزه‌های فضای آزاد است. اردن کشوری برای تمام فصول است[۳۲].

نیز نگاه کنید به

جغرافیای طبیعی روسیه؛ جغرافیای طبیعی سودان؛ جغرافیای طبیعی ژاپن؛ جغرافیای طبیعی کوبا؛ جغرافیای طبیعی در چین؛ جغرافیای طبیعی لبنان؛ جغرافیای طبیعی تونس؛ جغرافیای طبیعی مصر؛ جغرافیای طبیعی ساحل عاج؛ جغرافیای طبیعی مالی؛ جغرافیای طبیعی افغانستان؛ جغرافیای طبیعی فرانسه؛ جغرافیای طبیعی سوریه؛ جغرافیای طبیعی اسپانیا؛ جغرافیای طبیعی اوکراین؛ جغرافیای طبیعی تایلند؛ جغرافیای طبیعی آرژانتین؛ جغرافیای طبیعی قطر؛ جغرافیای طبیعی امارات متحده عربی؛ جغرافیای طبیعی سیرالئون؛ جغرافیای طبیعی اتیوپی؛ جغرافیایی طبیعی سنگال؛ جغرافیای طبیعی زیمبابوه؛ جغرافیای طبیعی بنگلادش؛ جغرافیای طبیعی سریلانکا؛ جغرافیای طبیعی تاجیکستان؛ جغرافیای طبیعی گرجستان؛ جغرافیای طبیعی قزاقستان؛ جغرافیای طبیعی کانادا

پاورقی

[I] منظور از خط سبز مرز بین کشور اسرائیل و همسایگانش (مصر، اردن، لبنان و سوریه) است که پس از جنگ 1984 اعراب و اسرائیل، در توافقنامه آتش بس 1949 مشخص گردید.

کتابشناسی

  1. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 87
  2. ↑ برگرفته ازhttps://www.jordan.gov.jo/
  3. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 5
  4. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 88, 89
  5. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 92
  6. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 93, 94
  7. ↑ برگرفته از https://www.dos.gov.jo/ دائرة الاحصائات العامة الاردن
  8. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi
  9. ↑ Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 2
  10. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94
  11. ↑ Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3
  12. ↑ . M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94 ,95
  13. ↑ . M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 96 ,97
  14. ↑ Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3
  15. ↑ برگرفته ازhttps://www.iucn.org/
  16. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 97 , 98
  17. ↑ برگرفته ازhttps://www.rscn.org.jo/
  18. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101
  19. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 486
  20. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101 , 102
  21. ↑ برگرفته ازhttp://www.Kinghussein.gov.jo
  22. ↑ معالم الحضارة الاسلامية في المملکة الاردنية الهاشمية، (1415)، منشورات المنظمة الاسلامية للتربية و العلوم و الثقافة، وائل الرشدان، ص. 64
  23. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 504
  24. ↑ برگرفته از https://www.jordan.gov.jo
  25. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 463
  26. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 479
  27. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 481
  28. ↑ برگرفته از https://www.visitjordan.com (Jordan tourism board)
  29. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 489
  30. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 501
  31. ↑ M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 485
  32. ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_طبیعی_اردن&oldid=64347»