ایران شناسی در قطر

ایران شناسی به مفهوم علمی آن دراین کشور درقالب دپارتمان و یا مرکزی مستقل وجود ندارد و صرفا در برخی مقاطع در چارچوب آموزش و معرفی ادبیات فارسی و یا برخی پروهش‌ها و رساله‌های دانشگاهی و برگزاری نشست‌های علمی به این موضوع پرداخته می‌شود.

گزارش کوتاهی از وضع آموزش زبان فارسی در کشور قطر

سال 2000 تا 2003 عمدتاً دو مرکز دانشگاه قطر و معهد اللغات (دانشسرای زبان) که وابسته به وزارت آموزش و پرورش عالی کشور است، برای آموزش زبان فارسی در شهر دوحه، پایتخت کشور قطر، فعال بوده است. لازم به یادآوری است که در دانشگاه‌ قطر فقط در نیم سال اول 6 واحد درس اختیاری زبان فارسی 1 و 2 ارائه می‌شد. این روند هنوز هم ادامه دارد.

معهد اللغات که در آن چهار زبان انگلیسی، فرانسه، عربی و فارسی آموزش داده می‌شود، یک نوع مرکز آموزش ضمن خدمت است و به کارکنان و کارمندان بخش‌های دولتی و غیر دولتی که دوره‌های زبان را در آن جا با موفقیت بگذرانند، به ازای هر دوره‌ی زبان آموزی و دانش افزایی، امتیازی تعلق می‌گیرد. همین امر برای زبان آموزان این مرکز در کلاس‌های انگلیسی و عربی و تعدادی در کلاس‌های آموزش زبان فرانسه و شمار کمتری در کلاس‌های زبان فارسی (تا سال 2005)حضور می‌یافتند.

سپتامبر سال 2003 با حضور دکتر یوسفی استاد دانشگاه فردوسی مشهد در دوحه، در مدرسه اللغات که یک مرکز آموزشی وابسته به وزارت دفاع قطر است، شاخه‌ی زبان فارسی تأسیس شد. در این مرکز هم سه زبان انگلیسی، فرانسه و فارسی تدریس می‌شود و اخیراً شاخه‌ی زبان عربی هم تأسیس شده است. زبان آموزان این مرکز، همه از کارکنان وابسته به وزارت دفاع قطر هستند.

تا سال 2004 که دکتر روح الله‌ هادی، استاد از دانشگاه تهران، در دوحه حضور داشتند و علاوه بر تدریس در دانشگاه قطر، به عنوان برنامه‌ی اصلی و موظف، کلاس‌های زبان فارسی معهد اللغات و رایزنی را نیز اداره می‌کردند، آموزش زبان فارسی در دو مرکز‌، هم از نظر کمی و کیفی و هم از نظر جذب دانشجویان و زبان آموزان علاقمند به زبان فارسی رونق خوبی داشت.

با اعلام رسمی پایان ماموریت آقای دکتر‌ هادی در دانشگاه قطر بصورت یکجانبه و بدون معرفی استاد جایگزین از سوی دانشگاه تهران و بی نتیجه ماندن تلاشهای رایزنی برای جذب استاد از ج ا ا و بازگشت ایشان به ایران‌، دانشگاه قطر به کشور مصر متوسل شد. از آن سال تاکنون، جز دو ترم متناوب (در سال‌های 2005 و 2007) که مسئولیت تدریس فارسی در دانشگاه قطر به صورت حق التدریسی به دکتر یوسفی واگذار شد، وضع زبان فارسی در دانشگاه قطر به سامان نبوده و دانشجویان از استادان مصری رضایتی نداشته‌اند و طبعاً حاصل آموزش هم چندان مطلوب نبوده و یکی دو ترم آموزش زبان فارسی به دلیل نیامدن استاد معلق مانده است. متأسفانه به دلیل تراکم کاری جناب آقای دکتر یوسفی و ممانعت رسمی طرف قرارداد ایشان از همکاری با سایر نهادها حضورشان در دانشگاه، دانشجویان زبان و ادبیات فارسی از داشتن استاد ایرانی محروم ماندند.

تعداد دانشجویان زبان فارسی در دانشگاه قطر در سال‌های 2004 2003 به طور متوسط 50 نفر در دو سطح بوده است. ضمناً دانشجویان زبان فارسی این دانشگاه به لحاظ جنسیت همه دختر هستند چون این درس از سوی گروه عربی دانشکده‌ی علوم انسانی ارائه می‌شود و این گروه فقط در بخش دختران فعال است؛ ولی از سال 2009 حدود 30 نفر دانشجوی دختر و پسر رشته‌ی‌ زبان عربی بالاجباردر درس زبان فارسی شرکت می‌کنند؛ اما در دروس عمومی، تدریس زبان فارسی اختیاری بوده و دانشجویان در هر ترم متغیر هستند. به طور متوسط 6 نفر در دو سطح اجباری و اختیاری حضور دارند که نسبت به قبل رشد نسبی داشته است.

از سال 2004 تا 2007، کلاس‌های زبان فارسی معهداللغات که با همکاری رایزنی فرهنگی در تأمین استاد فعال بود، به محل رایزنی منتقل شد که توسط آقای دکتر یوسفی تدریس می‌شد و از این تاریخ به بعد، به دلیل منع قانونی اشتغال در دو مرکز، آموزش زبان فارسی، از حضور دكتر یوسفی محروم شد و آقای دکتر فرحانی جایگزین ایشان گردید که كلاس‌های ایشان، مورد استقبال دانشجویان قرار گرفته است.

تعداد زبان آموزان معهداللغات در دوره‌های مختلف متفاوت بوده و میانگین آن‌ها در سال 2004 در سه سطح حدود 20 نفر بوده است و پس از انتقال کلاس‌ها به رایزنی فرهنگی، این تعداد با اندک نوسانی ثابت مانده است.

از سال 2006، به همت دکتر امانی علاقمند به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی که هم اکنون در دانشگاه تگزاس شعبه‌ی قطر به تدریس مشغول است، با همکاری سرپرستی مدارس ایرانی در منطقه‌، مرکز دیگری پایه گذاری شد که برنامه‌اش آموزش زبان فارسی به فرزندان ایرانیانی است که در خارج از ایران متولد شده‌اند و زبان فاسی را به خوبی نمی‌دانند. در این مرکز از کتاب‌های دوره‌ی ابتدایی نظام آموزش و پرورش ایران استفاده می‌شود و بالاترین سطح آموزش در این مرکز پنجم ابتدایی است و مسئولیت خطیر آموزش را تنی چند از فرهنگیان اعزامی به منطقه به عهده گرفته‌اند. بیشترین زبان آموزان در این مرکز، کودکان مقطع ابتدایی هستند و شمار اندکی از دوره‌ی راهنمایی و دبیرستان هم در این مرکز، زبان فارسی را فرا می‌گیرند.

در کنار رایزنی فرهنگی، مراکز دیگری همچون، «الثقافی العربی»، «برلیتز»، «ارتش قطر» و دانشگاه قطر، در سال‌های اخیر، اقدام به فعالیت آموزش زبان فارسی نمودند.

با توجه به آن‌چه كه گفته‌ شد، آموزش زبان فارسی در کشور قطر، وضع چندان بسامانی ندارد. علی رغم پی‌گیری‌های رایزنی فرهنگی و تدوین برنامه‌ی دوره‌ای، جهت راه‌اندازی کرسی زبان فارسی و ارائه‌ی یک نسخه به ریاست دانشگاه قطر، متأسفانه بی‌نتیجه ماند و در سال یک ترم آموزش زبان فارسی دایر است که فعلاً توسط یکی از اساتید اعزامی از ایران تدریس می‌گردد. در بررسی‌های به عمل آمده، مشخص گردید که حضور کارشناسان آمریکایی در سیستم آموزشی قطر، باعث شده است تا با ظرافت خاصی مانع راه اندازی کرسی زبان فارسی گردند و صرفاً به دوره‌های کوتاه مدت اکتفا کنند و لذا پیشنهاد می‌شود از خانم شیخه موزه همسر امیر قطر که خود دارای توان علمی بوده و در کشور قطر صاحب نفوذ می‌باشند دعوت به عمل آید و در یکی از بنده‌های تفاهم نامه، موضوع کرسی زبان فارسی مندرج گردد تا آموزش این زبان در این كشور، سازماندهی و نهادینه گردد.

متونی که در مراکز آموزشی زبان فارسی قطر استفاده می‌شود در برخی مراكز کتاب دکتر‌ هادی به نام الفارسیه المبسطه للعرب می‌باشد. مرکز برلیتز نیزازكتاب دوره‌ی آموزشی زبان فارسی از مبتدی تا پیشرفته، تألیف مهدی ضرغامیان استفاده می‌كند. مرکز الثقافی العربی، انتخاب متن به استاد واگذار می‌گردد و متون متغییر است، ارتش قطر از متون دکتر یوسفی استفاده می‌کند، رایزنی هم کتاب آزفا را انتخاب نموده است.

مطالبی درباره‌ی منابع آموزشی زبان فارسی

علاوه بر نبود نیروی انسانی متخصص در دانشگاه قطر و دیگر مراکز آموزش زبان فارسی، مشکل عمده و اساسی برای آموزش زبان فارسی در این کشور و شاید در همه‌ی کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس، کمبود و حتی می‌توان گفت نبود منابع آموزشی است. به خصوص منابع آموزشی که ویژه عرب زبانان تدوین شده باشد.

البته مشکل کمبود و نبود منابع آموزشی و برنامه‌ی گسترده و مدون قابل اجرا در همه‌ی کشورها برای آموزش زبان فارسی، فراگیر است. جز چند اثر مانند آزفا تالیف استاد دکتر ثمره که با همه قدمتش هنوز قابل استفاده است، آموزش زبان فارسی دکتر پورنامداریان، دوره‌ی آموزش فارسی استاد ضرغامیان، منبع قابل توجه دیگری نداریم و این متون هم عموماً برای مخاطبان انگلیسی زبان تدوین شده‌است و به هر حال کار تجربه‌های فردی هستند. کتاب‌هایی هم که کانون زبان فارسی پس از تشکیل گروه زبان فارسی در آن کانون، با درک این نیاز عمده، به عنوان منابع آموزش زبان فارسی تدوین و منتشر کرده؛ البته شایان توجه هست؛ اما این آثار که عمدتاً تلخیص و بازنویسی متون داستانی ادبیات کهن فارسی است و در جای خود نیاز به نقد و بررسی و بازنگری و تنقیح دارد، بیشتر کارهای آموزشی است که برای زبان آموختگان قابل استفاده است.

آموزش زبان، به منابع استانداردی نیاز دارد که با روش‌های استاندارد و به روز شده و طبعاً به کمک گروهی از پژوهشگران و متخصصان آموزش زبان تهیه و تدوین شده باشد؛ ضمن آن که برای مخاطبان عرب زبان، با توجه به ویژگی‌های این زبان و ارتباط تنگاتنگش با زبان فارسی، منابع فارسی، منابع آموزشی خاصی كه با منابع آموزش برای انگلیسی زبانان و دیگر مخاطبانی که با خط و الفبای فارسی آشنا نیستند، متفاوت باشد، باید تدوین کرد. اگر کارهایی در زمینه‌ی آموزش زبان فارسی انجام گرفته در این مورد هیچ منبع قابل توجه و جدیدی وجود ندارد. (البته کتاب دکتر احمد لواسانی که سال‌ها پیش از انقلاب اسلامی تدوین شده، با همه‌ی قدمت، کار ارزشمندی است).

سرپرستی مدارس ایرانیان قطر

براساس اسناد و مدارک موجود، تا سال 1349 تنها یک مدرسه‌ی ایرانی غیر دولتی در قطر مشغول فعالیت بوده است و اولین مدرسه‌ی دولتی ایران در این کشور از سال تحصیلی 50-49 شروع به کار نمود که به دانش آموزان پسر اختصاص داشته است.

با رشد تعداد دانش آموزان ایرانی و استقبال خانواده‌ها از تحصیل فرزندانشان در مدارس ایرانی، تعداد واحدهای آموزشی دولتی نیز رو به افزایش گذاشته و در کنار مدارس پسرانه، مدارس دخترانه‌ی ایرانیان در دوره‌های راهنمایی و متوسطه هم به مرور توسعه پیدا کرده است. این مدارس در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا بهمن ماه 1370 زیر نظر سرپرستی مدارس ایرانی در امارات متحده عربی (معاونت قطر و بحرین) فعالیت می‌کرده است و از زمان پیروزی انقلاب به بعد، سرپرستی مدارس جمهوری اسلامی ایران در قطر و بحرین با استقرار در شهر دوحه، به صورت مستقل به فعالیت می‌پردازد. هم اکنون فرزندان ایرانیان مقیم و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران در شش واحد آموزشی و دو واحد پیش دبستانی در قطر و یک مجتمع آموزشی در بحرین، به شرح زیر به تحصیل اشتغال دارند:

1. پیش دبستانی و مهد کودک دخترانه شهید باهنر
2. پیش دبستانی شهید فهمیده
3. دبستان دخترانه‌ی شهید باهنر كه 15 کلاس درس در قالب نمونه و عادی فعالیت می‌کند
4. دبستان پسرانه‌ی شهید فهمیده كه در سال 1373 تأسیس شد و با 15 کلاس درس به صورت نمونه‌ی مردمی فعالیت می‌کند.
5. مدرسه‌ی راهنمایی پسرانه شهید بهشتی كه 9 کلاس دارد و دانش آموزان به صورت عادی و نمونه مشغول به تحصیل هستند.
6. مجتمع آموزشی دخترانه‌ی شهید رجایی. در این مجتمع 9 کلاسه، دوره‌ی راهنمایی و همه‌ی رشته‌های متوسطه‌ی نظری و پیش دانشگاهی و رشته‌ی کامپیوتر برای تحصیل دانش آموزان وجود دارد.
7. دبیرستان پسرانه‌ی شهید بهشتی. در این دبیرستان همه‌ی رشته‌های متوسطه نظری و دوره پیش دانشگاهی تدریس می‌شود.
8. مجتمع آموزشی بحرین. این واحد به صورت مجتمع اداره می‌شود و دانش آموزان دوره‌های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه، در آن به تحصیل اشتغال دارند.
9. مجتمع ورزشی شهید بهشتی. این مجتمع در سال 1377 به بهره برداری رسیده است. سالن سرپوشیده‌ی آن در ساعات آموزشی به ورزش دختران اختصاص داشته و برنامه‌های خود را در قالب فوتبال، فوتسال، والیبال، تنیس روی میز و هندبال، برای دانش آموزان و همکاران در حین ساعات آموزشی و به صورت فوق برنامه ارائه می‌نماید.
10. مجتمع مسکونی فرهنگیان با تعداد 60 واحد مسکونی ویژه‌ی معلمان اعزامی
11. مجموع دانش آموزان ایرانی در كشور قطر، 1350 نفر می‌باشند که تحت سرپرستی مدارس ایران هستند.

آموزش غیر رسمی زبان و ادبیات فارسی توسط رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران از سال 82-1381 در گروه زبان‌های خارجی وزارت آموزش و پرورش قطر آغاز شد. دانشجویان، دوره‌های آموزش زبان فارسی را در 6 ترم تحصیلی طی می‌کنند. اولین دوره‌ی فراگیران زبان فارسی در پایان سال تحصیلی 84-1383 فارغ التحصیل شده و گواهی رسمی فراگیری دوره‌ی عمومی زبان فارسی را از وزارت آموزش و پرورش قطر دریافت کردند. این دوره‌ها عمدتاً برای کارمندان دولت و نهادهای قطری ارائه می‌شود و به صورت آموزش‌های ضمن خدمت است.

مراکز آموزش

زبان فارسی در قطر: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قطر؛ دانشگاه قطر، ارتش قطر، مرکز فرهنگی العربی، مرکز برلیتز

نیز نگاه کنید به

ایران شناسی در کانادا؛ ایران شناسی در روسیه؛ ایران شناسی در تونس؛ ایران شناسی در ژاپن؛ ایران شناسی در لبنان؛ ایرانشناسی و ایرانشناسان در چین؛ ایران شناسی در سنگال؛ ایران شناسی در مالی؛ ایران شناسی و ایران شناسان در اوکراین؛ ایران شناسی و ایرانشناسان در اسپانیا؛ ايران شناسی و ايران شناسان اردن؛ ایران‌شناسی در تایلند؛ ایران شناسی در سیرالئون؛ ایران شناسی در اتیوپی