اسلام در دوران سلسله های مختلف امپراتوری چین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۴۷

اسلام در چین

آنچه از تاریخ فهمیده می شود این است که اولا، گسترش اسلام در چین یک روند طولانی تاریخی 700 تا 800 ساله را پشت سر گذاشته تا کاملا جا افتاده و ریشه دوانده است. ثانیا، این روند مسالمت آمیز و دوستانه و از طریق تجارت و بازرگانی بوده و هیچگونه تبلیغ مستقیم یا اجباری برای پذیرش این دین در میان اهالی چین وجود نداشته است. براساس اسناد و مدارک تاریخی، اسلام از دو مسیر زمینی از شمال غرب و دریایی، از طریق سواحل جنوب شرق چین، یعنی همان مسیرهای معمول تجارت و بازرگانی تجار ایرانی و آسیای غربی، به این سرزمین وارد شده است. مسیر خشکی(زمینی) از ایران آغاز و با عبور از مناطق آسیای مرکزی از منطقه ی سین کیانگ چین عبور کرده و در امتداد مسیر جاده ی ابریشم وارد سرزمین و شهرهای داخلی چین همچون چانگاَن و لویانگ گردیده است. مسیر دریایی نیز از بنادر مختلف خلیج فارس شروع و با عبور از اقیانوس هند و تنگه ی مالاکا در نهایت به بنادر چین در سواحل جنوبی و شرقی این کشور منتهی شده است.

اسلام در دوران سلسله های تانگ و سونگ

اسلام در دوران تانگ و سونگ

در این نوشته های تاریخی به نحوه ی رفت و آمد و اسکان بازرگانان ایرانی و عرب در چانگ اَن پایتخت چین و در شهرهای ساحلی همچون گوانگ جو، یانگجو، چوانجو یا همان زیتون،خانگجو، کَی فنگ و لویانگ نیز اشاره شده است^[۱]. همین مبادلات تجاری دوستانه و اقامت دایم مسلمانان در شهرهای مختلف چین زمینه را برای مهاجرت گروه بسیاری از مسلمانان به این سرزمین فراهم و راه را برای گسترش مسالمت آمیز هرچه بیشتر اسلام هموار ساخت. افزون بر تجار، تعدادی از نظامیان و سربازان مسلمانی که بنا به درخواست امپراتور چین جهت فرونشاندن شورش اَنلو شان(755 تا 766 میلادی)، وارد این کشور شدند، پس از بازپس گیری چانگاَن و لویانگ و پایان آشوب، آنها که تعدادشان به بیش از هزار نفر می رسید، اجازه یافتند در پایتخت این کشور اقامت گزیده و بنا به دستور امپراتور مسجدی جهت انجام فرایض دینی آنها ساخته شد. روند مهاجرت و اسکان مسلمانان در چین که از زمان سلسله ی تانگ آغاز شده بود، در دوران سلسله ی سونگ نیز ادامه یافت و با ازدواج آنها با دختران چینی نسل جدیدی از مسلمانان به وجود آمد که دارای پدرانی مسلمان مهاجر و مادرانی چینی بودند. کثرت تعداد این افراد به حدی بود که دربار امپراتوری سونگ مجبور شد برای رسیدگی به احوال شخصیه ی آنان از قبیل نحوه ی پرداخت مالیات، تقسیم ارث، بازگشت آنان به سرزمین اجدادی و... مقررات جدیدی تحت عنوان«قانون ارث پنجمین نسل بازرگانان خارجی» وضع نماید.

اوج گسترش اسلام در چین در دوران سلسله ی یوان

در عصر سلسله های تانگ و سونگ، مسلمانان در بنادر تجاری و شهرهای بزرگ چین از موقعیت ویژهای برخوردار شدند. حتی برخی از آنان در پست های مهم دولتی، به ویژه در بخش های تجاری و بندری و کشتیرانی، گمارده شده بودند. همین شرایط مناسب اجتماعی زمینه را برای موج مهاجرت بیشتر مسلمانان به چین و اقامت در این سرزمین را فراهم ساخته بود. این وضعیت در دوران حاکمیت مغول هانیز ادامه یافت و با ورود مهاجران جدید بر شمار مسلمانان افزوده شد. اما این مهاجران دیگر مثل اسلاف خود خارجی مقیم شناخته نمی شدند. افزایش شمار مسلمانان در چین با ورود سربازان مسلمان جدید که به عضویت سپاهیان مغول در آمده و به اختیار و اجبار وارد سرزمین چین شدند به اوج خود رسید. براساس برخی از نوشته های تاریخی چین، تعداد سربازان، صنعتگران، مدیران دیوانی، هنرمندان و صاحب منصبان مسلمانی که همراه مغول هاوارد سرزمین چین شدند، بیش از 500 هزار نفر برآورد شده است. آنها سعی می کردند با ارائه خدمات برجسته ی هرچه بیشتر به فاتحان مغول، برای خود موقعیت بهتری به دست آورند. در اسناد تاریخی چین از این نظامیان مسلمان به عنوان جنگاوران و سلحشوران شجاع نام برده شده است. همه ی این عوامل شرایط مناسبی برای توسعه بیش از پیش اسلام در شرق به وجود آورد.

دلیل عمده ی استفاده ی مغول ها از مسلمانان در بخش های مدیریتی امپراتوری چین این بود که از یک سو، مغول هاخود اقوامی چادر نشین و در نتیجه فاقد تجربیات لازم برای اداره ی این سرزمین پهناور بودند، و از سوی دیگر، چینی های مغلوب نسبت به اشغالگران مغولی حالت خصمانه داشته و حاضر به همکاری با آنها نبودند و مغول هاهم پس از مشاهده ی مواردی از کارشکنی چینی ها، نسبت به آنها بی اعتماد شده و با حزم و احتیاط با آنان برخورد می کردند. و لذا، برای اداره سرزمین وسیع و دارای سابقه ی فرهنگ و تمدنی همچون چین، نیاز به سیاستمدارانی داشتند که بتوانند بخش های سیاسی، اقتصادی، اداری و آموزشی کشور تحت اشغال را مدیریت کنند. سیاست های استفاده ی امپراتوری مغولی یوان از مسلمانان مهاجر در اداره امور مملکتی در چین از یک سو، و تساهل و مدارای حاکمان بودایی مغول با پیروان سایر ادیان و مذاهب از سوی دیگر، زمینه را برای ابراز لیاقت و شایستگی مسلمانان، به ویژه ایرانیان^[۲]، در رسیدن به عالی ترین پست های اداری و صنعتی و نظامی امپراتوری حتی صدراعظمی دربار را فراهم ساخت. به گواهی کتاب«تاریخ یوان»، 17 نفر از مقامات بلند پایه ی دربار یوان و 32 نفر از مقامات عالی رتبه ی ایالت های مختلف را مسلمانان تشکیل می دادند. در کتاب «جامع التواریخ» رشید الدین فضل الله نیز آمده است که مسلمانان بر هشت ولایت از 12 ولایت کشور قاآن حکومت می کردند.

مسلمانان در این دوران، برخلاف عصر سلسله های تانگ و سونگ، دیگر از فعالیت های سیاسی برکنار نبودند. آنها از نظر موقعیت سیاسی در رده ی بعد از مغول ها و برتر از چینی ها قرار داشتند. در تمامی بخش های مختلف مدیریتی که یک مغول ریاست داشت، نفر دومش حتما یک مسلمان بود. آنها از نظر حقوق، شرکت در امتحانات برای ورود به مشاغل دولتی، داشتن خواجگان و خدمتگزاران، اجرای برخی تنبیهات و سایر زمینه ها از مزایای بالاتری نسبت به چینی ها برخوردار بودند. در عصر مغول برخلاف دوره های گذشته، به اسلام هم به عنوان یک دین خارجی موقتی نگاه نمی شد، و از عزت و احترام خاصی برخوردار بود، علمای دین داشمین (دانشمند) نامیده می شدند و از موقعیت و امتیازات ویژه ای بهره مند بودند. حوزه ی اختیارات قاضی القضات ها و شیخ الاسلام ها دیگر به محلات مسلمان نشین شهرهای ساحلی محدود نبود، بلکه در سرتاسر چین برای مسلمانان نافذ و قابل اجرا بود. در مراسم رسمی دربار حضور می یافتند و در اعیاد اسلامی مورد ملاطفت امپراتور قرار می گرفتند. برخی از شاهزادگان مغولی، مانند جِن شوتان(Zhen Xutan) (آناندا(Ananda)) که تحت تعالیم و تربیت مسلمانان بزرگ شده بودند، خود اسلام آورده و تمامی سپاهیان و زیر دستان آنها که به 150 هزار نفر می رسیدند نیز مسلمان شده و خود به تبلیغ اسلام پرداخته و از گسترش اسلام حمایت می کردند^[۳]. در این عصر، اسلام از نظر چینی ها خطری جدی برای فرهنگ سنتی چین محسوب می شد و چیزی نمانده بود که اسلام سرتاسر چین را فراگیرد.

افزون بر صاحب منصبان مسلمان شاغل در دربار مغول، مسلمانان عادی نیز با استفاده از این موقعیت و فرصت استثنایی پیش آمده، و زیر چتر مقامات مسلمان شاغل در دربار و حمایت خود مغولها، در سرتاسر خاک چین، به صورت شبکه های گسترده و مرتبط با هم، که تنها عامل پیوند آنان دین اسلام و اخوت و برادری دینی آنان بود، حضور یافته و سکنی گزیدند. آنان با ساخت مساجد در مسیر راه های عبوری کاروان های تجاری که عمدتا در اختیار بازرگانان مسلمان بود، و احداث میهمانخانه و رستوران و غذاخوری حلال اسلامی، و اقامت گروه های کوچکی از مسلمانان دراطراف مساجد به منظور خدمات رسانی به قافله های تجاری، و سکونت مبلغان دینی، نخستین واحدهای اجتماعی جامعه ی اسلامی در سرتاسر سرزمین چین ایجاد شد. این واحدهای کوچک جامعه ی مسلمانان، بازار، درمانگاه، و آموزشگاه خاص خود را داشته و اغلب به زبان های فارسی و یا عربی تکلم می کردند.

می توان گفت، عصر حاکمیت سلسله ی یوان در چین، اوج گسترش اسلام در این سرزمین در زمینه های حاکمیتی، رونق اقتصادی و بازرگانی، توسعه ی آموزشی، گسترش زبان و ادبیات فارسی، کثرت و تنوع جمعیت مهاجران و گستردگی و پراکندگی جغرافیایی محل سکونت مسلمانان بوده است.

مهاجرت ها و تأثیر آن در جامعه ی مسلمانان چین

در طول صدها سال شكل گیری و توسعه ی جامعه ی مسلمانان در کشور چین، 5 مرحله مهاجرت عمده صورت گرفته که هر مرحله از این مهاجرت ها زمینه های جدیدی برای شكل گیری و توسعه ی جامعه ی مسلمانان در این سرزمین به همراه داشته است كه در پی به چگونگی و دامنه ی این تاثیرگذاری ها اشاره می شود.

مهاجرت های تاریخی مسلمانان در چین

نخستین مهاجرت درست پس از پیدایش اسلام و همزمان با سفر بازرگانان ایرانی و اعراب به چین آغاز شد. طبق اسناد و مدارک تاریخی، درسال 651 میلادی، نخستین فرستاده ی ویژه ی خلیفه ی سوم به شهر چانگاَن پایتخت آن روز چین در دوران سلسله تانگ اعزام و سپس روابط رسمی بین امپراتوری اسلامی و امپراتوری چین برقرار شد. با آغاز این مناسبات رسمی، تعداد زیادی از فرستادگان، تجار و دانشمندان مسلمان، از طریق جاده ی مشهور ابریشم از غرب و شمال غرب وارد چین شدند؛ همزمان بسیاری از تجار مسلمان عرب و فارس نیز از طریق«جاده ی ابریشم دریایی» به چین سفر كرده و در سواحل دریای جنوب شرقی چین ساكن شدند. لذا اسلام از دو مسیر زمینی و دریایی وارد این کشور شده و مناطق شمال غرب و سواحل دریای جنوب شرقی چین به قدیمی ترین ناحیه های مسلمان نشین این كشور تبدیل شدند.

دومین مهاجرت تاریخی مسلمانان در اوایل تأسیس امپراتوری مغول هابود. نیروهای مغولی چنگیز سرزمین های پهناور آسیا و اروپا را اشغال و تعداد بی شماری از مسلمانان عرب و فارس و ترك را از آسیای غربی و آسیای میانه به چین آوردند. آنان دوشادوش ارتش مغول، در بسیاری از جبهه های جنوب و شمال چین جنگیده و پس از فتح این سرزمین، در سراسر چین پراكنده شده و با دختران نژاد خَن و مغول ازدواج و سرانجام زمینه ی ایجاد جامعه ی مشترك ملی ـ نژادی مسلمانان در سراسر چین ( قوم خویی) فراهم و از این طریق بخش دیگری از جامعه ی مسلمانان این کشور شكل گرفت^[۴].

سومین مهاجرت عمده ی مسلمانان در چین، در دوران سلسله مینگ صورت گرفت كه این دوران به دلیل تغییر وضعیت مسلمانان از یک بخش جدای از جامعه ی چین به عضویت در جامعه ی چینی، عصر مهمی در تاریخ مسلمانان این سرزمین به شمار می آید. هنگامی كه جو یوان جانگ(Zhu Yuan Zhang) امپراتور دودمان مینگ، ارتش خود را پایه ریزی كرد، تعداد زیادی از افسران عالیرتبه ی ارتش او را مسلمانان (خویی) تشکیل می دادند. پس از اشغال منطقه ی یون نَن توسط لشگر سیصد هزار نفره ی مینگ، مسلمانان ساكن جنوب رودخانه ی یانگ تسه، گروه گروه وارد استان یون نان شده و مهاجرت مسلمانان در داخل چین به اوج خود رسید. همچنین از زمان اودای( 907 – 960 ) موج مهاجرت مسلمانان مناطق غربی به داخل چین آغاز شد كه این مهاجرت در سال 1520 بعلت قطع شدن رابطه ی حكومت مینگ با مناطق غربی به پایان رسید. (← سومین مهاجرت تاریخی مسلمانان در چین)

چهارمین مهاجرت تاریخی مسلمانان در دوران های شیان فِنگ(Xian Feng)، از (1851 تا 1862) و تونگ جی(Tong Zhi)، از ( 1862 تا 1875 ) به وقوع پیوست كه در تاریخ مسلمانان چین بسیار مهم است. در آن زمان، مسلمانان ساکن شمال غرب و استان یوننَن در جنوب غربی، پشت سر هم دست به شورش زدند كه قیام مسلمانان در استان های شَن سی و گنسو و قیام دو ونشیو(Du Wen Xiu) در استان یون نَن، گسترده تر از سایر قیام ها بود، ولی همه ی این شورش ها توسط ارتش امپراتوری دودمان چینگ سركوب شده و به شكست انجامیدند. حكومت چینگ پس از سركوبی قیام های مسلمانان، سیاست مهاجرت و كوچ اجباری را در مورد آنان به مورد اجرا گذاشت. در چنین شرایطی بود که مسلمانان از استان های شَنسی، گَنسو، نینگ شیا و چینگ خَی همراه با ضربه های شدید روحی و روانی ناشی از شکست، مجبور به مهاجرت به سایر مناطق شدند. مسلمانان دونگ گان(Dong Gan) موجود در آسیای میانه از همان زمان بوجود آمدند.

پنجمین مهاجرت مسلمانان پیش از تأسیس چین جدید در سال 1949 به وقوع پیوست. قبل از آزادی چین، تعداد زیادی از آنان كه دوشادوش ارتش و دولت حزب ملی کومین تانگ با کمونیست ها می جنگیدند، به دلیل ترس از انتقام کمونیست ها و همراه با نیروهای چیان کایچک، از طریق یوننَن فرار کرده و وارد كشورهای آسیای جنوب شرقی شده و در آنجا مقیم شدند. اكنون فرزندان این مهاجران مسلمان بیشتر در كشورهای تایلند، برمه، عربستان سعودی، تایوان و سایر مناطق به طور پراكنده زندگی میكنند. هر چند دامنه ی این مهاجرت كوچك بود، ولی پراكندگی مسلمانان چینی را تا آسیای جنوب شرقی گستراند.

شكل گیری جامعه ی مسلمانان چین در طول قرن های گذشته، زمینه ی تلفیق فرهنگ اسلامی و فرهنگ سنتی چین را نیز فراهم و فرهنگ ویژه ی اسلامی ویژه مسلمانان چین شکل گرفت.

تأثير مهاجرت ها در فرهنگ و روحيات مسلمانان چین

تلاقی بین دو فرهنگ اسلامی و کنفوسیوس و تاثیر گذاری آنان در یكدیگر و تماس بین دو فرهنگ اسلامی و كنفوسیوس همزمان با نخستین دور مهاجرت مسلمانان به چین آغاز و در تمام مراحل رشد تاریخی آن ادامه یافت. ارتباطات دوستانه و داد وستد و تعامل متقابل میان این دو فرهنگ، بیشتر در 3 مهاجرت بزرگ اولیه صورت گرفت، در حالی كه در 2 مهاجرت بعدی بیشتر موجب بروز برخوردها و تضادها بود.

تأثير اقتصادی، تاريخی و فرهنگی مهاجرت های مسلمانان چین

تأثیر دومین و سومین مهاجرت در تاریخ مسلمانان چین، بیشتر در زمینه های اقتصادی ظاهر شده است. این دو مهاجرت که در دوران سلسله یوان و سلسله مینگ رخ داد، هر دو از طریق لشگركشی پر دامنه صورت گرفت. دومین مهاجرت در دروان سلسله یوان بیشتر از شمال و شمال غرب به سمت مرکز و جنوب و سومین مهاجرت در دوران مینگ و بیشتر از جنوب به غرب بوده است.

مهاجرت از جنوب به غرب كه در دوران مینگ اتفاق افتاد، در واقع در ادامه ی مهاجرت مسلمانان در دوران سلسله تانگ از طریق جاده ی ابریشم دریایی بوده است. این مسلمانان به محض ورود به سرزمین چین، به مناطق دارای فرهنگ كشاورزی كه اقتصاد و فرهنگ در آنجا پیشرفت خوبی داشت، وارد شدند. از دوران تانگسلسله تانگ تا دوران مینگ، عمدتا شغل مسلمانان تجارت و نظامیگری بود. در دوران مینگ، دستیابی به زمین زراعت از طریق مهاجرت به اوج خود رسید و سرانجام مسلمانان در منطقه ی یوننن، صاحب زمین های وسیعی شدند و در آنجا بود که ناحیه ی فرهنگ كشاورزی مسلمانان بوجود آمد. اگرچه بنا به دلایل تاریخی، مسلمانان همچنان یك ملت علاقمند به امر تجارت و بازرگانی به شمار می آیند.

تاثير فرهنگی ناشی از چهارمين و پنجمين مهاجرت های مسلمانان چین

عامل چهارمین و پنجمین مهاجرت در تاریخ مسلمانان(خویی)، دگرگونی بزرگ اوضاع سیاسی و اجتماعی داخل چین بود. قیام های پی در پی مسلمانان در دوران سلسله چینگ، بارها سركوب شد و مسلمانان شمال غرب این کشور، پس از تحمل شكست های مكرر، با لطمات شدید روحی و روانی ناشی از قتل و عام مسلمانان توسط حكومت چینگ مواجه و در برابر فرهنگ كنفوسیوس از خود مقاومت نشان داده و سرانجام گروهی از آنها به خارج از كشور مهاجرت كردند. این مهاجرت در روحیه ی مسلمانان تأثیر منفی گذاشته و موجب برخورد شدید میان فرهنگ اسلامی و فرهنگ كنفوسیوس شد. این تضاد در قیام های پر دامنه ی مسلمانان به وضوح نمایان است و با پنجمین مهاجرت مسلمانان نیز ادامه یافت.

در چنین شرایطی بود که رابطه ی فرهنگ اسلامی با فرهنگ كنفوسیوس از مسالمت آمیز بودن به مخالفت، برخورد و حتی حذف فیزیکی گرایش پیدا كرد. بویژه در اواخر دوران چینگ، مخالفت مسلمانان با فرهنگ كنفوسیوسی چین عمیق تر شد. مسلمانان به ناچار از شمال غرب، به مناطق جدیدی كه مناسب زندگی آنان نبود مهاجرت كردند و برای ایجاد شرایط مناسب فرهنگی و اجتماعی، شدیداً به فكر تشكیل ملیتی خاص افتاده و در برابر محیط پیرامونی و سایر اقوام هشیارانه برخورد كردند.

تأثیر مهاجرت های تاریخی در تحولات و رشد جامعه مسلمانان معاصر در چین

مهاجرت های پنجگانه ی پیشین موجب شد كه جامعه ی مسلمانان چین دارای ویژگی های زیر باشد.

الف ـ ویژگی سكونتی: پراكنده و گسترده در سراسر چین و تمركز در دو ناحیه ی مسلمان نشین شمال غرب(نینگ شیا) و جنوب غرب(یوننَن). (غیر از منطقه ی سین کیانگ که اساسا منطقه ی مسلمان نشین است.)

ب‌ـ‌ویژگی فرهنگی: تمایل به تجارت و بازرگانی و عدم توجه به توسعه ی آموزشی و نوشتن تاریخ خود؛

ج ـ ویژگی روحی: زندگی اجتماعی بر اساس آداب و رسوم فرهنگ كنفوسیوس و پافشاری بر فرهنگ، ایمان و اعتقادات اسلامی در زندگی فردی[ii].

دوران سلسله ی مینگ و هویت یابی جامعه ی مسلمانان چین

پس از قریب به یک قرن فرمانروایی مغولهای غیر چینی بر سرزمین چین، بار دیگر حکومت به دست قوم خن، نژاد اصلی حاکم بر این کشور افتاد. همانگونه که حاکمیت مغول هادر چین برای مسلمانان توسعه ی کمی و کیفی به همراه داشت و بر جمعیت آنان افزوده و جایگاه اجتماعی و سیاسی آنان را بالا برد، افول و سقوط سلسله یوان و روی کار آمدن مخالفان آنها که به سلسله مینگ مشهورند هم برای جامعه ی تازه پا گرفته ی مسلمانان مشکلات خاص خود را در پی داشت.

بروز چالش میان هویت دینی و شهروندی چینی

جانشینهای مغولان، به مسلمانان به خاطر موقعیت بالایی که در رژیم گذشته داشتند، به عنوان حامیان، خدمتگزاران، و عوامل رژیم گذشته نگاه کرده و آنها را غریبه های غیرخودی تلقی میکردند. به ویژه این که مسلمانان افزون بر داشتن عقاید و فرهنگ متفاوت، از زبان گفتاری و نوشتاری غیر چینی(فارسی-عربی) استفاده کرده و نه تنها زبان چینی نمیدانستند، بلکه برای فراگیری آن و همسان شدن با فرهنگ چینی هم تلاش نمیکردند، لذا در آغاز روی کار آمدن سلسله ی تازه تأسیس مینگ، مسلمانان بر سر دوراهی سرنوشت سازی قرار گرفتند. رژیم جدید، با هدف پاکسازی فرهنگ سنتی چین از فرهنگ های بیگانه و سیاست همگون سازی، به مسلمانان اولتیماتوم داد که ضمن حفظ اعتقادات اسلامی خود، بایستی شهروند چینی بودن و تبعات آن از جمله فراگیری و تکلم به زبان چینی و داشتن اسامی چینی و پذیرش

فرهنگ اجتماعی و مخلوط شدن با مردم چین را پذیرفته و مثل سایر شهروندان این کشور تابع قوانین و مقررات امپراتوری باشند، در غیر اینصورت، باید هرچه زودتر خاک چین را ترک و به سرزمین های آباء و اجدادی خود بازگردند.

باچنین اولتیماتومی بود که حضور طولانی مدت و تاریخی اسلام و هویت دینی و فرهنگی مسلمانان در این کشور با خطر جدی رو به رو شد. از یکسو، سنت شکنی چندین قرن گذشته و کنار گذاشتن سبک و سیاق زندگی نیاکان برایشان سخت بود، و از دیگر سو، خطر از دست دادن هویت دینی و اسلامی و بازگشت به کشور اجدادی که چندین قرن از آن به دور بوده اند امری ناممکن به نظر می آمد. تضاد میان هویت دینی و هویت شهروندی شدید بود. مسلمانان نه تنها به فرهنگ و آداب و رسوم دینی خود افتخار کرده و به آن می بالیدند، بلکه آن را برتر و بالاتر از فرهنگ چینی دانسته و به هیچوجه حاضر به پذیرش فرهنگ چینی به قیمت از دادن فرهنگ اسلامی نبودند.

در چنین شرایط حساس، مسلمانان با اتخاذ تصمیمی هوشمندانه، میانه و متواضعانه، و با پذیرش آن دسته از فرهنگ سنتی چین که با اعتقادات دینی مسلمانان مغایرتی نداشت، خود را با سیاست جدید حاکمان مینگ تطبیق داده و با ایجاد تغییراتی ظاهری در رفتار اجتماعی خود، جامعه ی در اقلیت مسلمان را با جامعه ی مسلط چینی و فرهنگ کنفوسیوسی هماهنگ ساختند. در عین حال، از طریق حفظ پیوستگی و فعالیت گروهی در محافل درونی خصوصی بر هویت مستقل دینی و فرهنگی خود استمرار داده و از بحران نفس گیر سیاسی همگون سازی اجباری حکومت مینگ به سلامت و با موفقیت عبور کردند.

رسمیت یافتن شهروندی مسلمانان در چین و آغاز همزیستی مسالمت آمیز

جامعه ی اقلیت مسلمانان، با اتخاذ سیاست همزیستی با جامعه ی اکثریت و کنار آمدن با فرهنگ سنتی چینی، به عنوان عضوی از جامعه ی متنوع قومی و مذهبی این کشور، از سوی حاکمان سلسله مینگ و چینی ها به رسمیت شناخته شد. توسعه ی اسلام و افزایش جمعیت مسلمانان در عصر مغول هاو رسمیت یافتن آن در اوایل دوران مینگ، فضای لازم برای را تثبیت جایگاه پیشین مسلمانان و آغاز زندگی و همزیستی مسالمت آمیز به وجود آورد. حاکمان مینگ، دیگر برای مسلمانان تبعیضی روانداشته و محدودیتی اعمال نمی کردند. با قطع روابط تجاری میان چین و جهان خارج، به ویژه جهان اسلام و کاهش رفت و آمد تجار ایرانی و عرب به سرزمین چین، مسلمانان با اتکا به جامعه ی خود، باب مراوده را با جامعه ی چینی باز کردند.^[۵]

نیز نگاه کنید به

پاورقی

[i] - درست مثل محله های ویژه ی چینی های مهاجر در سایر کشورها که به «چاینا تاون» یا محل اقامت چینی ها معروف است.

[ii] - طبق برخی از اسناد و مدارک تاریخی، مغول ها پس از اشغال ایران و آسیای غربی، بین یکصد تا سیصد هزار نفر مسلمان را از ایران و آسیای مرکزی با اجبار به چین کوچانده و از آنان در لشگر کشی و اداره ی کشور استفاده کردند. این گروه عظیم با سکونت در چین و ازدواج با زنان چینی، جامعه ی مسلمانان دو رگه ی چینی معروف به نژاد هوی را که از پدری مسلمان مهاجر و مادری چینی به وجود آمدند را بنیان گذاشتند.

کتابشناسی

↑ فِنگ جین یوان(2003)، الاسلام فی الصین، دارالهلال الارزق للنشر- هونغ کونغ
↑ نوایی، عبدالحسین(1364)، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، چاپ اول، تهران
↑ فِنگ جین یوان(2003)، الاسلام فی الصین، دارالهلال الارزق للنشر- هونغ کونغ
↑ مجله ی«دراسات قومیه هوی». شماره 2 سال 2004
↑ سابقی، علی محمد(1392).جامعه و فرهنگ چین.تهران:موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد 2، ص 753

[:2-1] فِنگ جین یوان(2003)، الاسلام فی الصین، دارالهلال الارزق للنشر- هونغ کونغ

[2] نوایی، عبدالحسین(1364)، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، چاپ اول، تهران

[:22-3] فِنگ جین یوان(2003)، الاسلام فی الصین، دارالهلال الارزق للنشر- هونغ کونغ

[4] مجله ی«دراسات قومیه هوی». شماره 2 سال 2004

[5] سابقی، علی محمد(1392).جامعه و فرهنگ چین.تهران:موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد 2، ص 753

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
+[[پرونده:8587951664365947317127814068.jpg|بندانگشتی|اسلام در چین]]
+آنچه از تاریخ فهمیده می شود این است که اولا، گسترش اسلام در [[چین]] یک روند طولانی تاریخی 700 تا 800 ساله را پشت سر گذاشته تا کاملا جا افتاده و ریشه دوانده است. ثانیا، این روند مسالمت آمیز و دوستانه و از طریق تجارت و بازرگانی بوده و هیچگونه تبلیغ مستقیم یا اجباری برای پذیرش این دین در میان اهالی [[چین]] وجود نداشته است. براساس اسناد و مدارک تاریخی، اسلام از دو مسیر زمینی از شمال غرب و دریایی، از طریق سواحل جنوب شرق [[چین]]، یعنی همان مسیرهای معمول تجارت و بازرگانی تجار ایرانی و آسیای غربی، به این سرزمین وارد شده است. مسیر خشکی(زمینی) از ایران آغاز و با عبور از مناطق آسیای مرکزی از منطقه ی سین کیانگ [[چین]] عبور کرده و در امتداد مسیر [[نقش جاده ی ابریشم در مبادلات فرهنگی ایران و چین|جاده ی ابریشم]] وارد سرزمین و شهرهای داخلی [[چین]] همچون چانگاَن و لویانگ گردیده است. مسیر دریایی نیز از بنادر مختلف خلیج فارس شروع و با عبور از اقیانوس هند و تنگه ی مالاکا در نهایت به بنادر [[چین]] در سواحل جنوبی و شرقی این کشور منتهی شده است.
-= بخش 2- اسلام در دوران سلسلههای مختلف امپراتوری =
+=== [[اسلام در دوران سلسله های تانگ و سونگ]] ===
+[[پرونده:85879516692790671651910122289.jpg|بندانگشتی|اسلام در دوران تانگ و سونگ]]
+در این نوشته های تاریخی به نحوه ی رفت و آمد و اسکان بازرگانان ایرانی و عرب در چانگ اَن پایتخت [[چین]] و در شهرهای ساحلی همچون گوانگ جو، یانگجو، چوانجو یا همان زیتون،خانگجو، کَی فنگ و لویانگ نیز اشاره شده است<ref name=":2">فِنگ جین یوان(2003)، الاسلام فی الصین، دارالهلال الارزق للنشر- هونغ کونغ</ref>. همین مبادلات تجاری دوستانه و اقامت دایم مسلمانان در شهرهای مختلف [[چین]] زمینه را برای مهاجرت گروه بسیاری از مسلمانان به این سرزمین فراهم و راه را برای گسترش مسالمت آمیز هرچه بیشتر اسلام هموار ساخت. افزون بر تجار، تعدادی از نظامیان و سربازان مسلمانی که بنا به درخواست امپراتور [[چین]] جهت فرونشاندن شورش اَنلو شان(755 تا 766 میلادی)، وارد این کشور شدند، پس از بازپس گیری چانگاَن و لویانگ و پایان آشوب، آنها که تعدادشان به بیش از هزار نفر می رسید، اجازه یافتند در پایتخت این کشور اقامت گزیده و بنا به دستور امپراتور مسجدی جهت انجام فرایض دینی آنها ساخته شد.
+روند مهاجرت و اسکان مسلمانان در [[چین]] که از زمان [[سلسله تانگ|سلسله ی تانگ]] آغاز شده بود، در دوران [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|سلسله ی سونگ]] نیز ادامه یافت و با ازدواج آنها با دختران چینی نسل جدیدی از مسلمانان به وجود آمد که دارای پدرانی مسلمان مهاجر و مادرانی چینی بودند. کثرت تعداد این افراد به حدی بود که دربار [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|امپراتوری سونگ]] مجبور شد برای رسیدگی به احوال شخصیه ی آنان از قبیل نحوه ی پرداخت مالیات، تقسیم ارث، بازگشت آنان به سرزمین اجدادی و... مقررات جدیدی تحت عنوان«قانون ارث پنجمین نسل بازرگانان خارجی» وضع نماید.
+=== [[اوج گسترش اسلام در چین در دوران سلسله ی یوان]] ===
+در عصر [[سلسله تانگ|سلسله های تانگ]] و [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|سونگ]]، مسلمانان در بنادر تجاری و شهرهای بزرگ [[چین]] از موقعیت ویژهای برخوردار شدند. حتی برخی از آنان در پست های مهم دولتی، به ویژه در بخش های تجاری و بندری و کشتیرانی، گمارده شده بودند. همین شرایط مناسب اجتماعی زمینه را برای موج مهاجرت بیشتر مسلمانان به [[چین]] و اقامت در این سرزمین را فراهم ساخته بود. این وضعیت در دوران حاکمیت مغول هانیز ادامه یافت و با ورود مهاجران جدید بر شمار مسلمانان افزوده شد. اما این مهاجران دیگر مثل اسلاف خود خارجی مقیم شناخته نمی شدند. افزایش شمار مسلمانان در [[چین]] با ورود سربازان مسلمان جدید که به عضویت سپاهیان مغول در آمده و به اختیار و اجبار وارد [[چین|سرزمین چین]] شدند به اوج خود رسید. براساس برخی از نوشته های تاریخی [[چین]]، تعداد سربازان، صنعتگران، مدیران دیوانی، هنرمندان و صاحب منصبان مسلمانی که همراه مغول هاوارد سرزمین [[چین]] شدند، بیش از 500 هزار نفر برآورد شده است. آنها سعی می کردند با ارائه خدمات برجسته ی هرچه بیشتر به فاتحان مغول، برای خود موقعیت بهتری به دست آورند. در اسناد تاریخی [[چین]] از این نظامیان مسلمان به عنوان جنگاوران و سلحشوران شجاع نام برده شده است. همه ی این عوامل شرایط مناسبی برای توسعه بیش از پیش اسلام در شرق به وجود آورد.
-== ''اسلام در دوران سلسلههای تانگ و سونگ'' ==
+دلیل عمده ی استفاده ی مغول ها از مسلمانان در بخش های مدیریتی امپراتوری [[چین]] این بود که از یک سو، مغول هاخود اقوامی چادر نشین و در نتیجه فاقد تجربیات لازم برای اداره ی این سرزمین پهناور بودند، و از سوی دیگر، چینی های مغلوب نسبت به اشغالگران مغولی حالت خصمانه داشته و حاضر به همکاری با آنها نبودند و مغول هاهم پس از مشاهده ی مواردی از کارشکنی چینی ها، نسبت به آنها بی اعتماد شده و با حزم و احتیاط با آنان برخورد می کردند. و لذا، برای اداره سرزمین وسیع و دارای سابقه ی فرهنگ و تمدنی همچون چین، نیاز به سیاستمدارانی داشتند که بتوانند بخش های سیاسی، اقتصادی، اداری و آموزشی کشور تحت اشغال را مدیریت کنند. سیاست های استفاده ی [[سلسله یوان|امپراتوری مغولی یوان]] از مسلمانان مهاجر در اداره امور مملکتی در [[چین]] از یک سو، و تساهل و مدارای حاکمان [[آیین بودا|بودایی]] مغول با پیروان سایر ادیان و مذاهب از سوی دیگر، زمینه را برای ابراز لیاقت و شایستگی مسلمانان، به ویژه ایرانیان<ref>نوایی، عبدالحسین(1364)، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، چاپ اول، تهران</ref>، در رسیدن به عالی ترین پست های اداری و صنعتی و نظامی امپراتوری حتی صدراعظمی دربار را فراهم ساخت. به گواهی کتاب«تاریخ یوان»، 17 نفر از مقامات بلند پایه ی دربار [[سلسله یوان|یوان]] و 32 نفر از مقامات عالی رتبه ی ایالت های مختلف را مسلمانان تشکیل می دادند. در کتاب «جامع التواریخ» رشید الدین فضل الله نیز آمده است که مسلمانان بر هشت ولایت از 12 ولایت کشور قاآن حکومت می کردند.
-آنچه از تاریخ فهمیده میشود این استکه اولا، گسترش اسلام در چین یک روند طولانی تاریخی 700 تا 800 ساله را پشت سر گذاشته تا کاملا جا افتاده و ریشه دوانده است. ثانیا، این روند مسالمت آمیز و دوستانه و از طریق تجارت و بازرگانی بوده و هیچگونه تبلیغ مستقیم یا اجباری برای پذیرش این دین در میان اهالی چین وجود نداشته است. براساس اسناد و مدارک تاریخی، اسلام از دو مسیر زمینی از شمال غرب و دریایی، از طریق سواحل جنوب شرق چین، یعنی همان مسیرهای معمول تجارت و بازرگانی تجار ایرانی و آسیای غربی، به این سرزمین وارد شده است. مسیر خشکی(زمینی) از ایران آغاز و با عبور از مناطق آسیای مرکزی از منطقهی سین کیانگ چین عبور کرده و در امتداد مسیر جادهی ابریشم وارد سرزمین و شهرهای داخلی چین همچون چانگاَن و لویانگ گردیده است. مسیر دریایی نیز از بنادر مختلف خلیج فارس شروع و با عبور از اقیانوس هند و تنگهی مالاکا در نهایت به بنادر چین در سواحل جنوبی و شرقی این کشور منتهی شده است. در این نوشتههای تاریخی به نحوهی رفت و آمد و اسکان بازرگانان ایرانی و عرب در چانگاَن پایتخت چین و در شهرهای ساحلی همچون گوانگجو، یانگجو، چوانجو یا همان زیتون،خانگجو، کَی فنگ و لویانگ نیز اشاره شده است[i]. همین مبادلات تجاری دوستانه و اقامت دایم مسلمانان در شهرهای مختلف چین زمینه را برای مهاجرت گروه بسیاری از مسلمانان به این سرزمین فراهم و راه را برای گسترش مسالمت آمیز هرچه بیشتر اسلام هموار ساخت. افزون بر تجار، تعدادی از نظامیان و سربازان مسلمانی که بنا به درخواست امپراتور چین جهت فرونشاندن شورش اَنلو شان[1](755 تا 766 میلادی)، وارد این کشور شدند، پس از بازپس گیری چانگاَن و لویانگ و پایان آشوب، آنها که تعدادشان به بیش از هزار نفر میرسید، اجازه یافتند در پایتخت این کشور اقامت گزیده و بنا به دستور امپراتور مسجدی جهت انجام فرایض دینی آنها ساخته شد. روند مهاجرت و اسکان مسلمانان در چین که از زمان سلسلهی تانگ آغاز شده بود، در دوران سلسلهی سونگ نیز ادامه یافت و با ازدواج آنها با دختران چینی نسل جدیدی از مسلمانان به وجود آمد که دارای پدرانی مسلمان مهاجر و مادرانی چینی بودند. کثرت تعداد این افراد به حدی بود که دربار امپراتوری سونگ مجبور شد برای رسیدگی به احوال شخصیهی آنان از قبیل نحوهی پرداخت مالیات، تقسیم ارث، بازگشت آنان به سرزمین اجدادی و... مقررات جدیدی تحت عنوان«قانون ارث پنجمین نسل بازرگانان خارجی» وضع نماید.
-== ''شکل گیری محلههای مسلمان نشین در شهرهای چین'' ==
+مسلمانان در این دوران، برخلاف عصر [[سلسله تانگ|سلسله های تانگ]] و [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|سونگ]]، دیگر از فعالیت های سیاسی برکنار نبودند. آنها از نظر موقعیت سیاسی در رده ی بعد از مغول ها و برتر از چینی ها قرار داشتند. در تمامی بخش های مختلف مدیریتی که یک مغول ریاست داشت، نفر دومش حتما یک مسلمان بود. آنها از نظر حقوق، شرکت در امتحانات برای ورود به مشاغل دولتی، داشتن خواجگان و خدمتگزاران، اجرای برخی تنبیهات و سایر زمینه ها از مزایای بالاتری نسبت به چینی ها برخوردار بودند. در عصر مغول برخلاف دوره های گذشته، به اسلام هم به عنوان یک دین خارجی موقتی نگاه نمی شد، و از عزت و احترام خاصی برخوردار بود، علمای دین داشمین (دانشمند) نامیده می شدند و از موقعیت و امتیازات ویژه ای بهره مند بودند. حوزه ی اختیارات قاضی القضات ها و شیخ الاسلام ها دیگر به محلات مسلمان نشین شهرهای ساحلی محدود نبود، بلکه در [[چین|سرتاسر چین]] برای مسلمانان نافذ و قابل اجرا بود. در مراسم رسمی دربار حضور می یافتند و در اعیاد اسلامی مورد ملاطفت امپراتور قرار می گرفتند. برخی از شاهزادگان مغولی، مانند جِن شوتان(Zhen Xutan) (آناندا(Ananda)) که تحت تعالیم و تربیت مسلمانان بزرگ شده بودند، خود اسلام آورده و تمامی سپاهیان و زیر دستان آنها که به 150 هزار نفر می رسیدند نیز مسلمان شده و خود به تبلیغ اسلام پرداخته و از گسترش اسلام حمایت می کردند<ref name=":22">فِنگ جین یوان(2003)، الاسلام فی الصین، دارالهلال الارزق للنشر- هونغ کونغ</ref>. در این عصر، اسلام از نظر چینی ها خطری جدی برای [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] محسوب می شد و چیزی نمانده بود که اسلام سرتاسر [[چین]] را فراگیرد.
-مسلمانان مهاجر اغلب در محلههای خاصی در داخل و یا بیرون شهرها سکونت یافته و در برخی از موارد نیز با استفاده از تسامح دولتمردان چینی، در بافت محل سکونت خود چینیها اقامت گزیده و در کنار مردم عادی زندگی میکردند. در این محلههای مهاجر نشین خارجی که فانکه( محلهی خارجیان) خوانده میشد، قوانین و مقررات اجتماعی و قضایی و فرهنگی و دینی خاص مسلمانان حاکم بود و اغلب قاضیالقضات و امام جماعت مسلمان(شیخ الاسلام) توسط خود مهاجران انتخاب و با تأیید حاکمان چینی بر مسایل داخلی آنان نظارت و مشکلات و اختلافات آنها را حل و فصل میکردند[ii]. این محلهها نخستین محل زندگی گروهی و هستههای اجتماعی اولیهی مسلمانان در چین به شمار میروند که افزون بر محل سکونت، هویت اجتماعی و فرهنگی آنان نیز براساس اعتقادات دینی در همین محله ها شکل میگرفت ولی همیشه خود را جزیی از امت بزرگ اسلامی و جهان اسلام می دانستند نه جامعهی چینی که در آن زندگی میکردند.
-در این محلهها که به صورت کلونی های مجزا بودند، مسجد محور زندگی اجتماعی بود و خانههای مسلمانان در اطراف مسجد بنا شده و روابط اجتماعی خانوادههای مسلمان حول محور مسجد و بهصورت بسته و محدود در میان خودشان تنظیم می یافت. برخلاف دادوستد تجاری آنها که اغلب با چینیهای غیر مسلمان بود، آنان از نظر اجتماعی و خانوادگی به خاطر تفاوت فرهنگی و رعایت مسایل شرعی و دینی، هیچ رابطهای با غیر مسلمانان نداشتند. تمامی مسایل آموزشی، دینی، قضایی، و تأمین مواد غذایی حلال، این جوامع خود انزوا و محدود توسط خودشان تأمین میشد و نیازی به ارتباط با جامعهی چینی اطراف خود نداشتند. حتی امامان جمعه و جماعت و مبلغان و معلمان آموزشی آنها نیز از کشور مبدأ میآمدند[iii]. زبان ارتباطی میان این جوامع، اغلب زبان مادری خودشان(فارسی-عربی) بود و نیازی به آموختن زبان چینی هم نداشتند. نوع زندگی، معاشرت و لباس پوشیدن و مراودات اجتماعی و آداب و رسوم فرهنگی این گروههای کوچک مسلمان برای جامعهی میزبان در عین جالب و جذاب و قابل احترام بودن، عجیب و مشکوک نیز به نظر میرسید. براساس نوشتههای تاریخی چین، در عصر سلسلهی تانگ، تنها در شهر چانگاَن پایتخت این کشور، بیش از 5 هزار خانوار خارجی که اغلب مسلمان و از ایران و آسیای مرکزی و مناطق عربی بودند، در این شهر اقامت داشته و میدانی در شهر به عنوان میدان خارجیها وجود داشت که در این میدان، به ویژه عصرها و روزهای تعطیل، برنامههای فرهنگی وهنری ملل مختلف از جمله موسیقی، نمایش، آکروبات، و سایر بازیها و سرگرمیها و تفریحات به نمایش گذاشته میشد که مورد توجه جامعهی میزبان قرار می گرفت. حتی کالاها و صنایع دستی نفیس، عطر و بخور و مدل لباسهای خارجی که در این میدان عرضه میشد به شدت مورد استقبال چینیها قرار میگرفت[iv].
+افزون بر صاحب منصبان مسلمان شاغل در دربار مغول، مسلمانان عادی نیز با استفاده از این موقعیت و فرصت استثنایی پیش آمده، و زیر چتر مقامات مسلمان شاغل در دربار و حمایت خود مغولها، در سرتاسر خاک [[چین]]، به صورت شبکه های گسترده و مرتبط با هم، که تنها عامل پیوند آنان دین اسلام و اخوت و برادری دینی آنان بود، حضور یافته و سکنی گزیدند. آنان با ساخت [[مساجد در چین|مساجد]] در مسیر راه های عبوری کاروان های تجاری که عمدتا در اختیار بازرگانان مسلمان بود، و احداث میهمانخانه و رستوران و غذاخوری حلال اسلامی، و اقامت گروه های کوچکی از مسلمانان دراطراف [[مساجد در چین|مساجد]] به منظور خدمات رسانی به قافله های تجاری، و سکونت مبلغان دینی، نخستین واحدهای اجتماعی جامعه ی اسلامی در سرتاسر سرزمین [[چین]] ایجاد شد. این واحدهای کوچک جامعه ی مسلمانان، بازار، درمانگاه، و آموزشگاه خاص خود را داشته و اغلب به زبان های فارسی و یا عربی تکلم می کردند.
-== ''اوج گسترش اسلام در چین در دوران سلسلهی یوان'' ==
+می توان گفت، عصر حاکمیت [[سلسله یوان|سلسله ی یوان]] در [[چین]]، اوج گسترش اسلام در این سرزمین در زمینه های حاکمیتی، رونق اقتصادی و بازرگانی، توسعه ی آموزشی، گسترش [[زبان فارسی در چین|زبان و ادبیات فارسی]]، کثرت و تنوع جمعیت مهاجران و گستردگی و پراکندگی جغرافیایی محل سکونت مسلمانان بوده است.
-در عصر سلسلههای تانگ و سونگ، مسلمانان در بنادر تجاری و شهرهای بزرگ چین از موقعیت ویژهای برخوردار شدند. حتی برخی از آنان در پستهای مهم دولتی، به ویژه در بخشهای تجاری و بندری و کشتیرانی، گمارده شده بودند. همین شرایط مناسب اجتماعی زمینه را برای موج مهاجرت بیشتر مسلمانان به چین و اقامت در این سرزمین را فراهم ساخته بود. این وضعیت در دوران حاکمیت مغولها نیز ادامه یافت و با ورود مهاجران جدید بر شمار مسلمانان افزوده شد. اما این مهاجران دیگر مثل اسلاف خود خارجی مقیم شناخته نمی شدند. افزایش شمار مسلمانان در چین با ورود سربازان مسلمان جدید که به عضویت سپاهیان مغول در آمده و به اختیار و اجبار وارد سرزمین چین شدند به اوج خود رسید. براساس برخی از نوشته های تاریخی چین، تعداد سربازان، صنعتگران، مدیران دیوانی، هنرمندان و صاحب منصبان مسلمانی که همراه مغولها وارد سرزمین چین شدند، بیش از 500 هزار نفر برآورد شده است. آنها سعی می کردند با ارایهی خدمات برجستهی هرچه بیشتر به فاتحان مغول، برای خود موقعیت بهتری به دست آورند. در اسناد تاریخی چین از این نظامیان مسلمان به عنوان جنگاوران و سلحشوران شجاع نام برده شده است. همهی این عوامل شرایط مناسبی برای توسعهی بیش از پیش اسلام در شرق به وجود آورد. دلیل عمدهی استفادهی مغولها از مسلمانان در بخشهای مدیریتی امپراتوری چین این بود که از یک سو، مغولها خود اقوامی چادر نشین و در نتیجه فاقد تجربیات لازم برای ادارهی این سرزمین پهناور بودند، و از سوی دیگر، چینیهای مغلوب نسبت به اشغالگران مغولی حالت خصمانه داشته و حاضر به همکاری با آنها نبودند و مغولها هم پس از مشاهدهی مواردی از کارشکنی چینیها، نسبت به آنها بي اعتماد شده و با حزم و احتیاط با آنان برخورد میکردند. و لذا، برای ادارهی سرزمین وسیع و دارای سابقهی فرهنگ و تمدنی همچون چین، نیاز به سیاستمدارانی داشتند که بتوانند بخشهای سیاسی، اقتصادی، اداری و آموزشی کشور تحت اشغال را مدیریت کنند. سیاستهای استفادهی امپراتوری مغولی یوان از مسلمانان مهاجر در ادارهی امور مملکتی در چین از یک سو، و تساهل و مدارای حاکمان بودایی مغول با پیروان سایر ادیان و مذاهب از سوی دیگر، زمینه را برای ابراز لیاقت و شایستگی مسلمانان، به ویژه ایرانیان[v]، در رسیدن به عالیترین پستهای اداری و صنعتی و نظامی امپراتوری حتی صدراعظمی دربار را فراهم ساخت. به گواهی کتاب«تاریخ یوان»، 17 نفر از مقامات بلند پایهی دربار یوان و 32 نفر از مقامات عالیرتبهی ایالتهای مختلف را مسلمانان تشکیل میدادند. در کتاب «جامع التواریخ» رشید الدین فضل الله نیز آمده است که مسلمانان بر هشت ولایت از 12 ولایت کشور قاآن حکومت میکردند.
+=== [[تأثير مهاجرت ها در فرهنگ و روحيات مسلمانان چین|مهاجرت ها و تأثیر آن در جامعه ی مسلمانان چین]] ===
+در طول صدها سال شكل گیری و توسعه ی جامعه ی مسلمانان در [[چین|کشور چین]]، 5 مرحله مهاجرت عمده صورت گرفته که هر مرحله از این مهاجرت ها زمینه های جدیدی برای شكل گیری و توسعه ی جامعه ی مسلمانان در این سرزمین به همراه داشته است كه در پی به چگونگی و دامنه ی  این تاثیرگذاری ها اشاره می شود.
-مسلمانان در این دوران، برخلاف عصر سلسلههای تانگ و سونگ، دیگر از فعالیت<sub></sub>های سیاسی برکنار نبودند. آنها از نظر موقعیت سیاسی در ردهی بعد از مغولها و برتر از چینیها قرار داشتند. در تمامی بخشهای مختلف مدیریتی که یک مغول ریاست داشت، نفر دومش حتما یک مسلمان بود. آنها از نظر حقوق، شرکت در امتحانات برای ورود به مشاغل دولتی، داشتن خواجگان و خدمتگزاران، اجرای برخی تنبیهات، و سایر زمینهها از مزایای بالاتری نسبت به چینیها برخوردار بودند. در عصر مغول برخلاف دورههای گذشته، به اسلام هم به عنوان یک دین خارجی موقتی نگاه نمیشد، و از عزت و احترام خاصی برخوردار بود، علمای دین داشمین (دانشمند) نامیده میشدند و از موقعیت و امتیازات ویژهای بهرهمند بودند. حوزهی اختیارات قاضی القضاتها و شیخ الاسلامها دیگر به محلات مسلمان نشین شهرهای ساحلی محدود نبود، بلکه در سرتاسر چین برای مسلمانان نافذ و قابل اجرا بود. در مراسم رسمی دربار حضور می یافتند و در اعیاد اسلامی مورد ملاطفت امپراتور قرار میگرفتند. برخی از شاهزادگان مغولی، مانند جِن شوتان[2] (آناندا[3]) که تحت تعالیم و تربیت مسلمانان بزرگ شده بودند، خود اسلام آورده و تمامی سپاهیان و زیر دستان آنها که به 150 هزار نفر میرسیدند نیز مسلمان شده و خود به تبلیغ اسلام پرداخته و از گسترش اسلام حمایت میکردند[vi]. در این عصر، اسلام از نظر چینیها خطری جدی برای فرهنگ سنتی چین محسوب میشد و چیزی نمانده بود که اسلام سرتاسر چین را فراگیرد.
+=== [[مهاجرت های تاریخی مسلمانان در چین]] ===
+'''نخستین مهاجرت''' درست پس از پیدایش اسلام و همزمان با سفر بازرگانان ایرانی و اعراب به [[چین]] آغاز شد. طبق اسناد و مدارک تاریخی، درسال 651 میلادی، نخستین فرستاده ی ویژه ی خلیفه ی سوم به شهر چانگاَن پایتخت آن روز [[چین]] در دوران [[سلسله تانگ]] اعزام و سپس روابط رسمی بین امپراتوری اسلامی و امپراتوری [[چین]] برقرار شد. با آغاز این مناسبات رسمی، تعداد زیادی از فرستادگان، تجار و دانشمندان مسلمان، از طریق [[نقش جاده ی ابریشم در مبادلات فرهنگی ایران و چین|جاده ی مشهور ابریشم]] از غرب و شمال غرب وارد [[چین]] شدند؛ همزمان بسیاری از تجار مسلمان عرب و فارس نیز از طریق«[[نقش جاده ی ابریشم در مبادلات فرهنگی ایران و چین|جاده ی ابریشم دریایی]]» به [[چین]] سفر كرده و در سواحل دریای جنوب شرقی [[چین]] ساكن شدند. لذا اسلام از دو مسیر زمینی و دریایی وارد این کشور شده و مناطق شمال غرب و سواحل دریای جنوب شرقی [[چین]] به قدیمی ترین ناحیه های مسلمان نشین این كشور تبدیل شدند.
-افزون بر صاحب منصبان مسلمان شاغل در دربار مغول، مسلمانان عادی نیز با استفاده از این موقعیت و فرصت استثنایی پیش آمده، و زیر چتر مقامات مسلمان شاغل در دربار و حمایت خود مغولها، در سرتاسر خاک چین، بهصورت شبکهای گسترده و مرتبط با هم، که تنها عامل پیوند آنان دین اسلام و اخوت و برادری دینی آنان بود، حضور یافته و سکنی گزیدند. آنان با ساخت مساجد در مسیر راههای عبوری کاروانهای تجاری که عمدتا در اختیار بازرگانان مسلمان بود، و احداث میهمانخانه و رستوران و غذاخوری حلال اسلامی، و اقامت گروههای کوچکی از مسلمانان د راطراف مساجد به منظور خدمات رسانی به قافلههای تجاری، و سکونت مبلغان دینی، نخستین واحدهای اجتماعی جامعهی اسلامی در سرتاسر سرزمین چین ایجاد شد. این واحدهای کوچک جامعهی مسلمانان، بازار، درمانگاه، و آموزشگاه خاص خود را داشته و اغلب به زبانهای فارسی و یا عربی تکلم می کردند.
+'''دومین مهاجرت''' تاریخی مسلمانان در اوایل تأسیس امپراتوری مغول هابود. نیروهای مغولی چنگیز سرزمین های پهناور آسیا و اروپا را اشغال و تعداد بی شماری از مسلمانان عرب و فارس و ترك را از آسیای غربی و آسیای میانه به [[چین]] آوردند. آنان دوشادوش ارتش مغول، در بسیاری از جبهه های جنوب و شمال [[چین]] جنگیده و پس از فتح این سرزمین، در سراسر [[چین]] پراكنده شده و با دختران نژاد خَن و مغول ازدواج و سرانجام زمینه ی ایجاد جامعه ی مشترك ملی ـ نژادی مسلمانان در [[چین|سراسر چین]] [[مسلمانان قوم هویی(خویی) در چین|( قوم خویی)]] فراهم و از این طریق بخش دیگری از جامعه ی مسلمانان این کشور شكل گرفت<ref>مجله ی«دراسات قومیه هوی». شماره 2 سال 2004</ref>.
-میتوان گفت، عصر حاکمیت سلسلهی یوان در چین، اوج گسترش اسلام در این سرزمین در زمینههای حاکمیتی، رونق اقتصادی و بازرگانی، توسعهی آموزشی، گسترش زبان و ادبیات فارسی، کثرت و تنوع جمعیت مهاجران و گستردگی و پراکندگی جغرافیایی محل سکونت مسلمانان بوده است.
+'''سومین مهاجرت''' عمده ی مسلمانان در [[چین]]، در دوران [[سلسله مینگ]] صورت گرفت كه این دوران به دلیل تغییر وضعیت مسلمانان از یک بخش جدای از جامعه ی [[چین]] به عضویت در [[جامعه و نظام اجتماعی چین|جامعه ی چینی]]، عصر مهمی در تاریخ مسلمانان این سرزمین به شمار می آید. هنگامی كه جو یوان جانگ(Zhu Yuan Zhang) امپراتور [[سلسله مینگ|دودمان مینگ،]] ارتش خود را پایه ریزی كرد، تعداد زیادی از افسران عالیرتبه ی ارتش او را [[مسلمانان قوم هویی(خویی) در چین|مسلمانان (خویی)]] تشکیل می دادند. پس از اشغال منطقه ی یون نَن توسط لشگر سیصد هزار نفره ی [[مینگ زی(منسیوس)، احیا کننده مکتب کنفوسیوس|مینگ]]،  مسلمانان ساكن جنوب رودخانه ی یانگ تسه، گروه گروه وارد استان یون نان شده و مهاجرت مسلمانان در داخل [[چین]] به اوج خود رسید. همچنین از زمان اودای( 907 – 960 ) موج مهاجرت مسلمانان مناطق غربی به داخل [[چین]] آغاز شد كه این مهاجرت در سال 1520 بعلت قطع شدن رابطه ی [[سلسله مینگ|حكومت مینگ]] با مناطق غربی به پایان رسید. (← [[سومین مهاجرت تاریخی مسلمانان در چین]])
-== ''مهاجرتهاو تأثير آن در جامعهی مسلمانان چين'' ==
+'''چهارمین مهاجرت''' تاریخی مسلمانان در دوران های شیان فِنگ(Xian Feng)، از (1851 تا 1862) و تونگ جی(Tong Zhi)، از ( 1862 تا 1875 ) به وقوع پیوست كه در تاریخ مسلمانان [[چین]] بسیار مهم است. در آن زمان، مسلمانان ساکن شمال غرب و استان یوننَن در جنوب غربی، پشت سر هم دست به شورش زدند كه قیام مسلمانان در استان های شَن سی و گنسو و قیام دو ونشیو(Du Wen Xiu) در استان یون نَن، گسترده تر از سایر قیام ها بود، ولی همه ی این شورش ها توسط ارتش امپراتوری [[سلسله چینگ|دودمان چینگ]] سركوب شده و به شكست انجامیدند. [[سلسله چینگ|حكومت چینگ]] پس از سركوبی قیام های مسلمانان، سیاست مهاجرت و كوچ اجباری را در مورد آنان به مورد اجرا گذاشت. در چنین شرایطی بود که مسلمانان از استان های شَنسی، گَنسو، نینگ شیا و چینگ خَی همراه با ضربه های شدید روحی و روانی ناشی از شکست، مجبور به مهاجرت به سایر مناطق شدند. مسلمانان دونگ گان(Dong Gan) موجود در آسیای میانه از همان زمان بوجود آمدند.
-در طول صدها سال شكل گيري و توسعهی جامعهی مسلمانان در کشور چین، 5 مرحله مهاجرت عمده صورت گرفته که هر مرحله از این مهاجرتها زمینههای جديدي براي شكل گيري و توسعهی جامعهی مسلمانان در این سرزمین به همراه داشته است كه در پی به چگونگي و دامنهی  این تاثيرگذاريها اشاره میشود.
-== ''مهاجرتهاي تاریخی مسلمانان در چین'' ==
+'''پنجمین مهاجرت''' مسلمانان پیش از تأسیس [[چین]] جدید در سال 1949 به وقوع پیوست. قبل از آزادی چین، تعداد زیادی از آنان كه دوشادوش ارتش و دولت حزب ملی کومین تانگ با [[حزب کمونیست و احیای هویت ملی چین|کمونیست ها]] می جنگیدند، به دلیل ترس از انتقام [[حزب کمونیست و احیای هویت ملی چین|کمونیست ها]] و همراه با نیروهای چیان کایچک، از طریق یوننَن فرار کرده و وارد كشورهای آسیای جنوب شرقی شده و در آنجا مقیم شدند. اكنون فرزندان این مهاجران مسلمان بیشتر در كشورهای تایلند، برمه، عربستان سعودی، [[تایوان]] و سایر مناطق به طور پراكنده زندگی میكنند. هر چند دامنه ی این مهاجرت كوچك بود، ولی پراكندگی مسلمانان چینی را تا آسیای جنوب شرقی گستراند.
-'''نخستين مهاجرت''' درست پس از پيدايش اسلام و همزمان با سفر بازرگانان ایرانی و اعراب به چين آغاز شد. طبق اسناد و مدارک تاریخی، درسال 651 میلادی، نخستین فرستادهی ويژهی خلیفهی سوم به شهر چانگاَن پايتخت آنروز چين در دوران سلسله تانگ اعزام و سپس روابط رسمي بين امپراتوری اسلامی و امپراتوری چین برقرار شد. با آغاز این مناسبات رسمی، تعداد زيادي از فرستادگان، تجار و دانشمندان مسلمان، از طريق جادهی مشهور ابريشم از غرب و شمال غرب وارد چين شدند؛ همزمان بسياري از تجار مسلمان عرب و فارس نيز از طريق«جادهی ابريشم دريايي» به چين سفر كرده و در سواحل درياي جنوب شرقي چين ساكن شدند. لذا اسلام از دو مسیر زميني و دريايي وارد این کشور شده و مناطق شمال غرب و سواحل درياي جنوب شرقي چين به قديمي ترين ناحيههای مسلمان نشين اين كشور تبديل شدند.
-'''دومين مهاجرت''' تاريخي مسلمانان در اوايل تأسيس امپراتوري مغولها بود. نيروهاي مغولي چنگيز سرزمينهاي پهناور آسيا و اروپا را اشغال و تعداد بیشماری از مسلمانان عرب و فارس و ترك را از آسياي غربي و آسياي ميانه به چين آوردند. آنان دوشادوش ارتش مغول، در بسياري از جبهههاي جنوب و شمال چين جنگيده و پس از فتح این سرزمین، در سراسر چين پراكنده شده و با دختران نژاد خَن و مغول ازدواج و سرانجام زمینهی ایجاد جامعهی مشترك ملي ـ نژادي مسلمانان در سراسر چين ( قوم خویی) فراهم و از این طریق بخش دیگری از جامعهی مسلمانان این کشور شكل گرفت[vii].
+شكل گیری جامعه ی مسلمانان چین در طول قرن های گذشته، زمینه ی تلفیق فرهنگ اسلامی و [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] را نیز فراهم و فرهنگ ویژه ی اسلامی ویژه مسلمانان چین شکل گرفت.
-'''سومين مهاجرت''' عمدهی مسلمانان در چین، در دوران سلسلهی مينگ صورت گرفت كه اين دوران به دلیل تغییر وضعیت مسلمانان از یک بخش جدای از جامعهی چین به عضویت در جامعهی چینی، عصر مهمي در تاريخ مسلمانان این سرزمین به شمار میآید. هنگامي كه جو يوانجانگ[4] امپراتور دودمان مينگ، ارتش خود را پايه ريزي كرد، تعداد زيادي از افسران عاليرتبهی ارتش او را مسلمانان (خویي) تشکیل میدادند. پس از اشغال منطقهي يوننَن توسط لشگر سيصد هزار نفرهی مينگ،  مسلمانان ساكن جنوب رودخانهی يانگتسه، گروه گروه وارد استان يوننان شده و مهاجرت مسلمانان در داخل چين به اوج خود رسيد. همچنين از زمان اوداي( 907 – 960 ) موج مهاجرت مسلمانان مناطق غربي به داخل چين آغاز شد كه اين مهاجرت در سال 1520 بعلت قطع شدن رابطهی حكومت مينگ با مناطق غربي به پايان رسيد.
+=== [[تأثير مهاجرت ها در فرهنگ و روحيات مسلمانان چین]] ===
+تلاقی بین دو فرهنگ اسلامی و [[کنفوسیوس و اندیشه های او|کنفوسیوس]] و تاثیر گذاری آنان در یكدیگر و تماس بین دو فرهنگ اسلامی و [[کنفوسیوس و اندیشه های او|كنفوسیوس]] همزمان با نخستین دور مهاجرت مسلمانان به [[چین]] آغاز و در تمام مراحل رشد تاریخی آن ادامه یافت. ارتباطات دوستانه و داد وستد و تعامل متقابل میان این دو فرهنگ، بیشتر در 3 مهاجرت بزرگ اولیه صورت گرفت، در حالی كه در 2 مهاجرت بعدی بیشتر موجب بروز برخوردها و تضادها بود.
-'''چهارمين مهاجرت''' تاريخي مسلمانان در دورانهاي شيانفِنگ[5]، از (1851 تا 1862) و تونگجي[6]، از ( 1862 تا 1875 ) به وقوع پيوست كه در تاريخ مسلمانان چین بسیار مهم است. در آن زمان، مسلمانان ساکن شمال غرب و استان يوننَن در جنوب غربی، پشت سر هم دست به شورش زدند كه قيام مسلمانان در استانهاي شَنسي و گنسو و قيام دو ونشيو[7] در استان يون نَن، گسترده تر از ساير قيامها بود، ولي همهی اين شورشها توسط ارتش امپراتوری دودمان چينگ سركوب شده و به شكست انجامیدند. حكومت چينگ پس از سركوبي قيامهاي مسلمانان، سياست مهاجرت و كوچ اجباری را در مورد آنان به مورد اجرا گذاشت. در چنين شرايطي بود که مسلمانان از استانهاي شَنسي، گَنسو، نينگشيا و چينگخَي همراه با ضربههاي شديد روحي و روانی ناشی از شکست، مجبور به مهاجرت به ساير مناطق شدند. مسلمانان دونگگان[8] موجود در آسياي ميانه از همان زمان بوجود آمدند.
+=== [[تأثير اقتصادی، تاريخی و فرهنگی مهاجرت های مسلمانان چین]] ===
+تأثیر دومین و سومین مهاجرت در تاریخ مسلمانان [[چین]]، بیشتر در زمینه های اقتصادی ظاهر شده است. این دو مهاجرت که در دوران [[سلسله یوان]] و [[سلسله مینگ]] رخ داد، هر دو از طریق لشگركشی پر دامنه صورت گرفت. دومین مهاجرت در دروان [[سلسله یوان]] بیشتر از شمال و شمال غرب به سمت مرکز و جنوب و سومین مهاجرت در [[سلسله مینگ|دوران مینگ]] و بیشتر از جنوب به غرب بوده است.
-'''پنجمين مهاجرت''' مسلمانان پيش از تأسيس چين جديد در سال 1949 بهوقوع پيوست. قبل از آزادي چين، تعداد زيادي از آنان كه دوشادوش ارتش و دولت حزب ملي کومینتانگ با کمونیستها می جنگیدند، به دلیل ترس از انتقام کمونیستها و همراه با نیروهای چیانکایچک، از طريق يوننَن فرار کرده و وارد كشورهاي آسياي جنوب شرقي شده و در آنجا مقيم شدند. اكنون فرزندان اين مهاجران مسلمان بيشتر در كشورهاي تايلند، برمه، عربستان سعودي، تایوان و ساير مناطق بهطور پراكنده زندگي ميكنند. هر چند دامنهی اين مهاجرت كوچك بود، ولي پراكندگي مسلمانان چینی را تا آسياي جنوب شرقي گستراند.
+مهاجرت از جنوب به غرب كه در [[سلسله مینگ|دوران مینگ]] اتفاق افتاد، در واقع در ادامه ی مهاجرت مسلمانان در دوران [[سلسله تانگ]] از طریق [[نقش جاده ی ابریشم در مبادلات فرهنگی ایران و چین|جاده ی ابریشم دریایی]] بوده است. این مسلمانان به محض ورود به سرزمین چین، به مناطق دارای فرهنگ كشاورزی كه اقتصاد و فرهنگ در آنجا پیشرفت خوبی داشت، وارد شدند. از دوران تانگ[[سلسله تانگ]] تا [[سلسله مینگ|دوران مینگ]]، عمدتا شغل مسلمانان تجارت و نظامیگری بود. در [[سلسله مینگ|دوران مینگ]]، دستیابی به زمین زراعت از طریق مهاجرت به اوج خود رسید و سرانجام مسلمانان در منطقه ی یوننن، صاحب زمین های وسیعی شدند و در آنجا بود که ناحیه ی فرهنگ كشاورزی مسلمانان بوجود آمد. اگرچه بنا به دلایل تاریخی، مسلمانان همچنان یك ملت علاقمند به امر تجارت و بازرگانی به شمار می آیند.
-شكل گيري جامعهی مسلمانان چین در طول قرن های گذشته، زمینهی تلفيق فرهنگ اسلامي و فرهنگ سنتي چين را نیز فراهم و فرهنگ ویژهی اسلامی ویژه مسلمانان چین شکل گرفت.
+=== [[تاثير فرهنگی ناشی از چهارمين و پنجمين مهاجرت های مسلمانان چین]] ===
+عامل چهارمین و پنجمین مهاجرت در [[مسلمانان قوم هویی(خویی) در چین|تاریخ مسلمانان(خویی)]]، دگرگونی بزرگ اوضاع سیاسی و اجتماعی داخل [[چین]] بود. قیام های پی در پی مسلمانان در دوران [[سلسله چینگ]]، بارها سركوب شد و مسلمانان شمال غرب این کشور، پس از تحمل شكست های مكرر، با لطمات شدید روحی و روانی ناشی از قتل و عام مسلمانان توسط [[سلسله چینگ|حكومت چینگ]] مواجه و در برابر [[آیین بومی کنفوسیوس|فرهنگ كنفوسیوس]] از خود مقاومت نشان داده و سرانجام گروهی از آنها به خارج از كشور مهاجرت كردند. این مهاجرت در روحیه ی مسلمانان تأثیر منفی گذاشته و موجب برخورد شدید میان فرهنگ اسلامی و [[آیین بومی کنفوسیوس|فرهنگ كنفوسیوس]] شد. این تضاد در قیام های پر دامنه ی مسلمانان به وضوح نمایان است و با پنجمین مهاجرت مسلمانان نیز ادامه یافت.
-== ''تأثير  مهاجرتها در فرهنگ و روحيات مسلمانان چین'' ==
+در چنین شرایطی بود که رابطه ی فرهنگ اسلامی با [[آیین بومی کنفوسیوس|فرهنگ كنفوسیوس]] از مسالمت آمیز بودن به مخالفت، برخورد و حتی حذف فیزیکی گرایش پیدا كرد. بویژه در اواخر [[سلسله چینگ|دوران چینگ]]، مخالفت مسلمانان با [[آیین بومی کنفوسیوس|فرهنگ كنفوسیوسی]] [[چین]] عمیق تر شد. مسلمانان به ناچار از شمال غرب، به مناطق جدیدی كه مناسب زندگی آنان نبود مهاجرت كردند و برای ایجاد شرایط مناسب فرهنگی و اجتماعی، شدیداً به فكر تشكیل ملیتی خاص افتاده و در برابر محیط پیرامونی و سایر اقوام هشیارانه برخورد كردند.
-تلاقي بين دو فرهنگ اسلامي و کنفوسيوس و تاثير گذاري آنان در يكديگر و تماس بين دو فرهنگ اسلامي و كنفوسيوس همزمان با نخستين دور مهاجرت مسلمانان به چين آغاز و در تمام مراحل رشد تاريخي آن ادامه یافت. ارتباطات دوستانه و داد وستد و تعامل متقابل میان اين دو فرهنگ، بيشتر در 3 مهاجرت بزرگ اوليه صورت گرفت، در حالي كه در 2 مهاجرت بعدي بيشتر موجب بروز برخوردها و تضادها بود.
-== ''تأثير اقتصادي،  تاريخي و فرهنگي مهاجرت ها'' ==
+=== [[تأثیر مهاجرت های تاریخی در تحولات و رشد جامعه مسلمانان معاصر در چین]] ===
-تأثير دومين و سومين مهاجرت در تاريخ مسلمانان چین، بيشتر در زمينههاي اقتصادي ظاهر شده است. اين دو مهاجرت که در دوران سلسلههاي يوان و مينگ رخ داد، هر دو از طريق لشگركشي پر دامنه صورت گرفت. دومين مهاجرت در دروان سلسلهی يوان بيشتر از شمال و شمال غرب به سمت مرکز و جنوب و سومين مهاجرت در دوران مينگ و بيشتر از جنوب به غرب بوده است.
+مهاجرت های پنجگانه ی پیشین موجب شد كه [[جامعه و نظام اجتماعی چین|جامعه ی مسلمانان چین]] دارای ویژگی های زیر باشد.
-مهاجرت از جنوب به غرب كه در دوران مينگ اتفاق افتاد، در واقع در ادامهی مهاجرت مسلمانان در دوران سلسلهی تانگ از طريق جادهی ابريشم دريايي بوده است. اين مسلمانان به محض ورود به سرزمين چين، به مناطق داراي فرهنگ كشاورزي كه اقتصاد و فرهنگ در آنجا پيشرفت خوبی داشت، وارد شدند. از دوران تانگ تا دوران مينگ، عمدتا شغل مسلمانان تجارت و نظاميگري بود. در دوران مينگ، دستيابي به زمين زراعت از طريق مهاجرت به اوج خود رسيد و سرانجام مسلمانان در منطقهی يوننن، صاحب زمينهاي وسيعي شدند و در آنجا بود که ناحيهی فرهنگ كشاورزي مسلمانان بوجود آمد. اگرچه بنا به دلايل تاريخي، مسلمانان همچنان يك ملت علاقمند به امر تجارت و بازرگاني به شمار میآیند.
+'''الف ـ ویژگی سكونتی:''' پراكنده و گسترده در [[چین|سراسر چین]] و تمركز در دو ناحیه ی مسلمان نشین شمال غرب(نینگ شیا) و جنوب غرب(یوننَن). (غیر از منطقه ی سین کیانگ که اساسا منطقه ی مسلمان نشین است.)
-== تاثير فرهنگي ناشي از چهارمين و پنچمين مهاجرتها ==
+'''ب‌ـ‌ویژگی فرهنگی: ''' تمایل به تجارت و بازرگانی و عدم توجه به توسعه ی آموزشی و نوشتن تاریخ خود؛
-عامل چهارمين و پنجمين مهاجرت در تاريخ مسلمانان(خویي)، دگرگوني بزرگ اوضاع سياسي و اجتماعی داخل چين بود. قيامهاي پي در پي مسلمانان در دوران سلسلهي چينگ، بارها سركوب شد و مسلمانان شمال غرب این کشور، پس از تحمل شكستهاي مكرر، با لطمات شديد روحي و روانی ناشي از قتل و عام مسلمانان توسط حكومت چينگ مواجه و در برابر فرهنگ كنفوسيوس از خود مقاومت نشان داده و سرانجام گروهي از آنها به خارج از كشور مهاجرت كردند. اين مهاجرت در روحيهی مسلمانان تأثير منفي گذاشته و موجب برخورد شديد میان فرهنگ اسلامي و فرهنگ كنفوسيوس شد. اين تضاد در قيامهاي پر دامنهی مسلمانان به وضوح نمایان است و با پنجمين مهاجرت مسلمانان نیز ادامه يافت.
-در چنين شرايطي بود که رابطهی فرهنگ اسلامي با فرهنگ كنفوسيوس از مسالمت آمیز بودن به مخالفت، برخورد و حتی حذف فیزیکی گرايش پيدا كرد. بويژه در اواخر دوران چينگ، مخالفت مسلمانان با فرهنگ كنفوسيوسی چین عميق تر شد. مسلمانان به ناچار از شمال غرب، به مناطق جديدي كه مناسب زندگي آنان نبود مهاجرت كردند و براي ايجاد شرایط مناسب فرهنگی و اجتماعی، شديداً به فكر تشكيل مليتی خاص افتاده و در برابر محيط پيراموني و ساير اقوام هشيارانه برخورد كردند.
+'''ج ـ ویژگی روحی:''' زندگی اجتماعی بر اساس [[آداب و رسوم عامیانه ی مردم چین|آداب و رسوم]] [[آیین بومی کنفوسیوس|فرهنگ كنفوسیوس]] و پافشاری بر فرهنگ، ایمان و اعتقادات اسلامی در زندگی فردی[ii].
-== ''تاثير مهاجرتهای تاريخي در تحولات و رشد جامعهی مسلمانان معاصر چین'' ==
+=== ''' '''[[دوران سلسله ی مینگ و هویت یابی جامعه ی مسلمانان چین]] ===
-مهاجرتهای پنجگانهی پیشین موجب شد كه جامعهی مسلمانان چین دارای ويژگيهاي زير باشد.
+پس از قریب به یک قرن فرمانروایی مغولهای غیر چینی بر [[چین|سرزمین چین]]، بار دیگر حکومت به دست قوم خن، نژاد اصلی حاکم بر این کشور افتاد. همانگونه که حاکمیت مغول هادر [[چین]] برای مسلمانان توسعه ی کمی و کیفی به همراه داشت و بر جمعیت آنان افزوده و جایگاه اجتماعی و سیاسی آنان را بالا برد، افول و سقوط [[سلسله یوان]] و روی کار آمدن مخالفان آنها که به [[سلسله مینگ]] مشهورند هم برای جامعه ی تازه پا گرفته ی مسلمانان مشکلات خاص خود را در پی داشت.
-'''الف ـ ويژگي سكونتي:''' پراكنده و گسترده در سراسر چين و تمركز در دو ناحيهی مسلمان نشين شمال غرب(نینگ شیا) و جنوب غرب(يوننَن). (غیر از منطقهی سین کیانگ که اساسا منطقهی مسلمان نشین است.)
+=== [[بروز چالش میان هویت دینی و شهروندی چینی]] ===
+جانشینهای مغولان، به مسلمانان به خاطر موقعیت بالایی که در رژیم گذشته داشتند، به عنوان حامیان، خدمتگزاران، و عوامل رژیم گذشته نگاه کرده و آنها را غریبه های غیرخودی تلقی میکردند. به ویژه این که مسلمانان افزون بر داشتن عقاید و فرهنگ متفاوت، از زبان گفتاری و نوشتاری غیر چینی(فارسی-عربی) استفاده کرده و نه تنها [[زبان چینی]] نمیدانستند، بلکه برای فراگیری آن و همسان شدن با [[فرهنگ چینی]] هم تلاش نمیکردند، لذا در آغاز روی کار آمدن [[سلسله مینگ|سلسله ی تازه تأسیس مینگ]]، مسلمانان بر سر دوراهی سرنوشت سازی قرار گرفتند. رژیم جدید، با هدف پاکسازی [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] از فرهنگ های بیگانه و سیاست همگون سازی، به مسلمانان اولتیماتوم داد که ضمن حفظ اعتقادات اسلامی خود، بایستی شهروند چینی بودن و تبعات آن از جمله فراگیری و تکلم به [[زبان چینی]] و داشتن [[نام های خانوادگی در چین|اسامی چینی]] و پذیرش
-'''ب‌ـ‌ويژگي فرهنگي: ''' تمايل به تجارت و بازرگاني و عدم توجه به توسعهی آموزشی و نوشتن تاريخ خود؛
+فرهنگ اجتماعی و مخلوط شدن با مردم چین را پذیرفته و مثل سایر شهروندان این کشور تابع قوانین و مقررات امپراتوری باشند، در غیر اینصورت، باید هرچه زودتر خاک [[چین]] را ترک و به سرزمین های آباء و اجدادی خود بازگردند.
-'''ج ـ ويژگي روحي:''' زندگي اجتماعي بر اساس آداب و رسوم فرهنگ كنفوسيوس و پافشاري بر فرهنگ، ايمان و اعتقادات اسلامي در زندگی فردی[viii].
+باچنین اولتیماتومی بود که حضور طولانی مدت و تاریخی اسلام و هویت دینی و فرهنگی مسلمانان در این کشور با خطر جدی رو به رو شد. از یکسو، سنت شکنی چندین قرن گذشته و کنار گذاشتن سبک و سیاق زندگی نیاکان برایشان سخت بود، و از دیگر سو، خطر از دست دادن هویت دینی و اسلامی و بازگشت به کشور اجدادی که چندین قرن از آن به دور بوده اند امری ناممکن به نظر می  آمد. تضاد میان هویت دینی و هویت شهروندی شدید بود. مسلمانان نه تنها به [[اسلام در چین|فرهنگ و آداب و رسوم دینی]] خود افتخار کرده و به آن می بالیدند، بلکه آن را برتر و بالاتر از [[فرهنگ چینی]] دانسته و به هیچوجه حاضر به پذیرش فرهنگ چینی به قیمت از دادن فرهنگ اسلامی نبودند.
-== ''دوران سلسلهی مینگ و هویت یابی جامعهی مسلمانان'' ==
+در چنین شرایط حساس، مسلمانان با اتخاذ تصمیمی هوشمندانه، میانه و متواضعانه، و با پذیرش آن دسته از [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] که با اعتقادات دینی مسلمانان مغایرتی نداشت، خود را با سیاست جدید [[سلسله مینگ|حاکمان مینگ]] تطبیق داده و با ایجاد تغییراتی ظاهری در رفتار اجتماعی خود، جامعه ی در اقلیت مسلمان را با [[جامعه و نظام اجتماعی چین|جامعه ی مسلط چینی]] و [[آیین بومی کنفوسیوس|فرهنگ کنفوسیوسی]] هماهنگ ساختند. در عین حال، از طریق حفظ پیوستگی و فعالیت گروهی در محافل درونی خصوصی بر هویت مستقل دینی و فرهنگی خود استمرار داده و از بحران نفس گیر سیاسی همگون سازی اجباری [[سلسله مینگ|حکومت مینگ]] به سلامت و با موفقیت عبور کردند.
-پس از قریب به یک قرن فرمانروایی مغولهای غیر چینی بر سرزمین چین، بار دیگر حکومت به دست قوم خن، نژاد اصلی حاکم بر این کشور افتاد. همانگونه که حاکمیت مغولها در چین برای مسلمانان توسعهی کمی و کیفی به همراه داشت و بر جمعیت آنان افزوده و جایگاه اجتماعی و سیاسی آنان را بالا برد، افول و سقوط سلسلهی یوان و روی کار آمدن مخالفان آنها که به سلسلهی مینگ مشهورند هم برای جامعهی تازه پا گرفتهی مسلمانان مشکلات خاص خود را در پی داشت.
-== ''بروز چالش میان هویت دینی و شهروندی چینی'' ==
+=== [[رسمیت یافتن شهروندی مسلمانان در چین]] و آغاز همزیستی مسالمت آمیز ===
-جانشینهای مغولان، به مسلمانان به خاطر موقعیت بالایی که در رژیم گذشته داشتند، به عنوان حامیان، خدمتگزاران، و عوامل رژیم گذشته نگاه کرده و آنها را غریبههای غیرخودی تلقی میکردند. به ویژه این که مسلمانان افزون بر داشتن عقاید و فرهنگ متفاوت، از زبان گفتاری و نوشتاری غیر چینی(فارسی-عربی) استفاده کرده و نه تنها زبان چینی نمیدانستند، بلکه برای فراگیری آن و همسان شدن با فرهنگ چینی هم تلاش نمیکردند، لذا در آغاز روی کار آمدن سلسلهی تازه تأسیس مینگ، مسلمانان بر سر دوراهی سرنوشت سازی قرار گرفتند. رژیم جدید، با هدف پاکسازی فرهنگ سنتی چین از فرهنگهای بیگانه و سیاست همگون سازی، به مسلمانان اولتیماتوم داد که ضمن حفظ اعتقادات اسلامی خود، بایستی شهروند چینی بودن و تبعات آن از جمله فراگیری و تکلم به زبان چینی و داشتن اسامی چینی و پذیرش فرهنگ اجتماعی و مخلوط شدن با مردم چین را پذیرفته و مثل سایر شهروندان این کشور تابع قوانین و مقررات امپراتوری باشند، در غیر اینصورت، باید هرچه زودتر خاک چین را ترک و به سرزمینهای آباء و اجدادی خود بازگردند. باچنین اولتیماتومی بود که حضور طولانی مدت و تاریخی اسلام و هویت دینی و فرهنگی مسلمانان در این کشور با خطر جدی رو بهرو شد. از یکسو، سنت شکنی چندین قرن گذشته و کنار گذاشتن سبک و سیاق زندگی نیاکان برایشان سخت بود، و از دیگر سو، خطر از دست دادن هویت دینی و اسلامی و بازگشت به کشور اجدادی که چندین قرن از آن به دور بودهاند امری ناممکن بهنظر میآمد. تضاد میان هویت دینی و هویت شهروندی شدید بود. مسلمانان نه تنها به فرهنگ و آداب و رسوم دینی خود افتخار کرده و به آن میبالیدند، بلکه آن را برتر و بالاتر از فرهنگ چینی دانسته و به هیچوجه حاضر به پذیرش فرهنگ چینی به قیمت از دادن فرهنگ اسلامی نبودند.
+جامعه ی اقلیت مسلمانان، با اتخاذ سیاست همزیستی با جامعه ی اکثریت و کنار آمدن با [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چینی]]، به عنوان عضوی از جامعه ی متنوع قومی و مذهبی این کشور، از سوی حاکمان [[سلسله مینگ]] و چینی ها به رسمیت شناخته شد. توسعه ی اسلام و افزایش جمعیت مسلمانان در عصر مغول هاو رسمیت یافتن آن در اوایل [[سلسله مینگ|دوران مینگ]]، فضای لازم برای را تثبیت جایگاه پیشین مسلمانان و آغاز زندگی و همزیستی مسالمت آمیز به وجود آورد. [[سلسله مینگ|حاکمان مینگ]]، دیگر برای مسلمانان تبعیضی روانداشته و محدودیتی اعمال نمی کردند. با قطع روابط تجاری میان [[چین]] و جهان خارج، به ویژه جهان اسلام و کاهش رفت و آمد تجار ایرانی و عرب به [[چین|سرزمین چین]]، مسلمانان با اتکا به جامعه ی خود، باب مراوده را با [[جامعه و نظام اجتماعی چین|جامعه ی چینی]] باز کردند.<ref>سابقی، علی محمد(1392).جامعه و فرهنگ چین.تهران:موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد 2، ص 753</ref>
-در چنین شرایط حساس، مسلمانان با اتخاذ تصمیمی هوشمندانه، میانه و متواضعانه، و با پذیرش آن دسته از فرهنگ سنتی چین که با اعتقادات دینی مسلمانان مغایرتی نداشت، خود را با سیاست جدید حاکمان مینگ تطبیق داده و با ایجاد تغییراتی ظاهری در رفتار اجتماعی خود، جامعهی در اقلیت مسلمان را با جامعهی مسلط چینی و فرهنگ کنفوسیوسی هماهنگ ساختند. در عین حال، از طریق حفظ پیوستگی و فعالیت گروهی در محافل درونی خصوصی بر هویت مستقل دینی و فرهنگی خود استمرار داده و از بحران نفس گیر سیاسی همگون سازی اجباری حکومت مینگ به سلامت و با موفقیت عبور کردند.
+== نیز نگاه کنید به ==
-== ''رسمیت یافتن شهروندی مسلمانان در چین و آغاز همزیستی مسالمت آمیز'' ==
+* [[اسلام در چین]]
-جامعهی اقلیت مسلمانان، با اتخاذ سیاست همزیستی با جامعهی اکثریت و کنار آمدن با فرهنگ سنتی چینی، به عنوان عضوی از جامعهی متنوع قومی و مذهبی این کشور، از سوی حاکمان سلسلهی مینگ و چینیها به رسمیت شناخته شد. توسعهی اسلام و افزایش جمعیت مسلمانان در عصر مغولها و رسمیت یافتن آن در اوایل دوران مینگ، فضای لازم برای را تثبیت جایگاه پیشین مسلمانان و آغاز زندگی و همزیستی مسالمت آمیز به وجود آورد. حاکمان مینگ، دیگر برای مسلمانان تبعیضی روانداشته و محدودیتی اعمال نمی کردند. با قطع روابط تجاری میان چین و جهان خارج، به ویژه جهان اسلام و کاهش رفت و آمد تجار ایرانی و عرب به سرزمین چین، مسلمانان با اتکا به جامعهی خود، باب مراوده را با جامعهی چینی باز کردند.
+* [[جامعه و نظام اجتماعی چین]]
-----[1] - An lushan.
+* [[سلسله مینگ]]
+* [[سلسله تانگ]]
+* [[سلسله یوان]]
-[2] - Zhen Xutan.
+== پاورقی ==
+[i] - <small>درست مثل محله های ویژه ی چینی های مهاجر در سایر کشورها که به «چاینا تاون» یا محل اقامت چینی ها معروف است.</small>
-[3] - Ananda.
+<small>[ii] - طبق برخی از اسناد و مدارک تاریخی، مغول ها پس از اشغال ایران و آسیای غربی، بین یکصد تا سیصد هزار نفر مسلمان را از ایران و آسیای مرکزی با اجبار به چین کوچانده و از آنان در لشگر کشی و اداره ی کشور استفاده کردند. این گروه عظیم با سکونت در چین و ازدواج با زنان چینی، جامعه ی مسلمانان دو رگه ی چینی معروف به نژاد هوی را که از پدری مسلمان مهاجر و مادری چینی به وجود آمدند را بنیان گذاشتند.</small>
-[4] - Zhu Yuan Zhang.
+== کتابشناسی ==
-[5] - Xian Feng.
-[6] - Tong Zhi.
-[7] - Du Wen Xiu.
-[8] - Dong Gan.
-----[i] - همان. ص 13.
-[ii]  فنگ جین یوان، همان کتاب، ص 15./ مراد زاده، همان کتاب، ص127.
-[iii] - درست مثل محلههای ویژهی چینی های مهاجر در سایر کشورها که به «چاینا تاون» یا محل اقامت چینی ها معروف است.
-[iv] - Bai Shouyi, An Outline History of China. Foreign languages press, Beijing. 2002.
-[v] - نوایی عبدالحسین، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، چاپ اول، تهران، 1364.
-[vi] - فنگ جین یوان. همان کتاب. صص 20 و 21.
-[vii] - طبق برخی از اسناد و مدارک تاریخی، مغول ها پس از اشغال ایران و آسیای غربی، بین یکصد تا سیصد هزار نفر مسلمان را از ایران و آسیای مرکزی با اجبار به چین کوچانده و از آنان در لشگر کشی و اداره ی کشور استفاده کردند. این گروه عظیم با سکونت در چین و ازدواج با زنان چینی، جامعهی مسلمانان دو رگهی چینی معروف به نژاد هوی را که از پدری مسلمان مهاجر و مادری چینی به وجود آمدند را بنیان گذاشتند.
-[viii] - مجلهی«دراسات قومیه هوی». شماره 2 سال 2004.