نظام فرهنگی بنگلادش

نظام فرهنگی کشور بنگلادش شامل مدیریت فرهنگی، نهادها و سازمان های فرهنگی دولتی و غیر دولتی و غیره است.

مدیریت فرهنگی کشور

دولت‌ جمهوری خلق‌ بنگلادش‌ نظامی‌ وحدت‌ طلب‌ دارد. بنابراین‌ تمامی هزینه‌های دولت‌ از طریق‌ بودجه‌ای واحد برآورد میشود. بودجه‌ مالی كشور بنگلادش‌ برای یكسال‌ مالی كه‌ از 1 ژوئن‌ تا 30 ژوئیه‌ به‌ طول‌ میانجامد، تعیین‌ می شود. دولت‌ بنگلادش‌ از این‌ بودجه‌ مبالغی را به‌ وزارتخانه‌های ارشد اختصاص‌ میدهد. سپس‌ هر وزارتخانه،‌ مبلغ‌ بودجه‌ تخصیص‌ یافته‌ را در میان‌ مؤسسات‌ تحت‌ نظارت‌ خود تقسیم‌ می کند. فعالیت های فرهنگی كشور بنگلادش‌ را اغلب‌ مؤسساتی كه‌ تحت‌ نظارت‌ وزارت‌ علوم‌ و فرهنگ‌ قرار دارند انجام‌ می دهند.  فرهنگستان‌  کودک  (Academy Shishu) تحت‌ نظارت‌ وزارت‌ امور كودكان‌ و زنان‌ بنگلادش‌، موزه‌ علوم‌ تحت‌ نظارت‌ وزارت‌ علوم‌ و فناوری و سازمان‌ رادیو و تلویزیون‌ بنگلادش‌، مؤسسه‌ ملّی ارتباطات‌ جمعی و مؤسسه‌ مطبوعات‌ بنگلادش‌ همگی تحت‌ نظارت‌ وزارت‌ اطلاعات‌ اداره‌ میشوند. مبالغ‌ اختصاص‌ یافته‌ دولتی به‌ وزارت‌ خانه‌های مذكور طی چندین‌ سال‌ متوالی، طبق‌ آماری در ادامه آمده‌ است‌: (شایان ذكر است‌ كه‌ ارقام‌ زیر بر مبنای صدهزار روپیه‌ محاسبه‌ شده‌ است)‌.

1.همه‌ هزینه‌های اختصاص‌یافته‌ به‌ مؤسسات‌ تحت‌ نظارت‌ وزارت‌  فرهنگ‌ بنگلادش‌ طی سال های 1992 -ِ 1993، 93- 1994 و 94- 1995 به‌ شرح‌ ذیل‌ میباشد:

00/1155-14/4849-04/2046-00/1500-04/3546-38/2270-00/1475-14/3694-38/3745

2. همه هزینه‌های اختصاص‌ یافته‌ به‌ فرهنگستان‌ 92- 1993، 93-ِ 1994، 94- 1995:

00/200-00/323-00/128-00/340-00/468-00/137-00/460-00/597

3. همه هزینه‌های اختصاص‌ یافته‌ به‌ موزه‌ ملی علوم‌ و فناوری بنگلادش‌ كه‌ تحت‌ نظارت‌ وزارت‌ علوم‌ و فن‌آوری است‌ طی سالهای 93- 1992 ، 94-ِ 1993 95- 1994 به‌ شرح‌ ذیل‌ میباشد:

00/37-00/37-00/40-00/40-00/44-00/100-00/144

4. همه هزینه‌های اختصاص‌ یافته‌ به‌ رادیو، تلویزیون‌، مؤسسه‌ ملی ارتباطات‌ جمعی و مؤسسه‌ مطبوعات‌ بنگلادش‌ كه‌ تحت‌ نظارت‌ وزارت‌ اطلاعات‌ میباشند طی سالهای 95-ِ 1996، 96-ِ 1997، 97- 1998 به‌ شرح‌ ذیل‌ میباشد:

52/6539-00/2427-52/8966-20/8380-00/3492-20/11872-20/7164-00/3468-20/10632

     علاوه‌ بر بودجه‌های اختصاص‌ یافته‌ كه‌ ذکر کردیم، دانشگاه های بنگلادش‌ نیز مبالغی را برای‌ كمك‌ به‌ مؤسسات‌ فعال‌ در زمینه‌ هنرهای زیبا و هنرهای نمایشی اختصاص‌ میدهند. مبلغ‌ این گونه‌ هزینه‌ها به‌ طور جداگانه‌ ثبت‌ نمی شود، بنابراین‌ آمار دقیقی از آن‌ در دست‌ نیست. همچنین‌ وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌ بنگلادش‌ بودجه‌هایی را به‌ مدارس‌ و دانشكده‌هایی كه‌ آموزش‌های فرهنگی همراه‌ با آموزش‌های عمومی در آن‌ ارائه‌ میشود، اختصاص‌ داده‌ است. امكان‌ برآورد مبالغ این هزینه‌ نیز به‌ علّت‌ ادغام‌ در هزینه‌های كلی مقدور نمیباشد. از مبالغ‌ صرف‌ شده‌ در بخش‌های مختلف‌ هنری كشور میتوان‌ پی برد كه‌ تخصیص‌ بودجه‌ به‌ بخش‌های مختلف‌ فرهنگی و هنری كشور همه‌ ساله‌ رشد صعودی دارد‌.

از نظر قانون اساسی، سیاست‌ دولت‌ بنگلادش‌ در خصوص‌ فرهنگ‌ ملی دارای پایه‌های قانونی است‌ كه‌ به‌ وضوح‌ در اصول‌ 23 و 24 قانون‌ اساسی این‌ كشور كه‌ مجلس‌ شورا در سال‌ 1972 به‌ تصویب‌ رساند،‌ دیده‌ میشود.

اصل‌ 23 قانون‌ اساسی

این‌ اصل‌ از قانون‌ اساسی بیان‌ میدارد كه‌ دولت‌ باید از تمامی معیارها و امكانات‌ فرهنگی كشور برای حفظ‌ و نگهداری از سنت‌ها و میراث‌ فرهنگی و پرورش‌ و توسعه‌ زبان‌ ملّی، ادبیات‌ و زمینه‌های مختلف‌ هنری، استفاده‌ كرده‌ و در راستای غنیسازی فرهنگ‌ ملی گام‌ بردارد.

اصل‌ 24 قانون‌ اساسی

این‌ اصل‌ از قانون‌ اساسی بیان‌ میدارد كه‌ دولت‌ باید از تمامی معیارها و امكانات‌ موجود برای‌ جلوگیری از بروز كاستیها، خسارت‌ یا فقدان‌ آثار باستانی تاریخی، اشیاء و اماكن‌ تاریخی استفاده‌ کند. علاوه‌ بر آن‌ دولت‌ باید قوانینی برای حفظ‌ و نگهداری اشیاء تاریخی كشور تصویب‌ کند. (لازم‌ به‌ ذكر است‌ اداره‌ موزه‌ها و باستان‌شناسی بنگلادش‌ برای‌ اجرای این‌ قوانین‌ از سوی دولت‌ منصوب‌ شده‌ است‌).

همه مؤسسات‌ فرهنگی و هنری كشور قادر به‌ فعالیت‌ در حیطه‌ اختیارات‌ قانونی خود میباشند، دولت‌ نیز میبایستی به‌ طرح‌ریزی قوانین‌ برای هر یك‌ از این‌ مؤسسات‌ اقدام‌ کند‌ و به‌ نظارت‌ بر فعالیت های فرهنگی این‌ مؤسسات‌ بپردازد.

نهادها و سازمان های فرهنگی دولتی و غیر دولتی

5. 2. 1.مؤسسات فرهنگی

به منظور نظارت بر عملكرد مؤسسات دولتی، مؤسسات خودگردان و مؤسسات خصوصی، دولت بنگلادش چندین وزارتخانه را به این كار اختصاص داده است. هر یك از این وزارتخانه ها از نوع فعالیت مؤسسات تحت اختیارشان كاملاً آگاهی داشته و بر آن ها نظارت می كنند. از جمله وزارتخانه های مهم در این زمینه، می توان به وزارت فرهنگ بنگلادش اشاره کرد.

5. 2. 2.مؤسسات (سازمان های) دولتی

5. 2. 2. 2. اداره باستان شناسی و موزه ها

در خلال اجرای قوانین انگلیسی در شبه قارة هند، سازمان باستان شناسی كشور هند آغاز به كار کرد. بعد از سال 1947 شعبات این سازمان در بخش پاكستان نشین كشور هند، دایرة باستان شناسی پاكستان نام گذاری شد. دفتر مركزی این سازمان در غرب پاكستان واقع شده كه شعبه هایی از آن در شهر داكا دایر شده است. این شعبه در پایتخت ایالت شرقی، وظیفه نگهداری و حفاظت از اشیاء تاریخی و مكان ها و موزه های باستان شناسی را برعهده دارد. این مطلب اغلب در آموزش به دانش آموزان و در هنگام بازدید معلمان، مربیان و سایر بازدیدكنندگان از موزة باستان شناسی داكا عنوان شده و منتج به كسب دیدگاهی ارزشمند از گذشتة كشور و ساماندهی تاریخچة كشور می شود. عملكردهای اصلی اداره باستان شناسی و موزة كشور بنگلادش، به قرار زیر است:

1. نگهداری و حفاظت از میراث ملی ِ فرهنگی؛

2. حمایت از بناهای یادبود باستانی مطابق لایحة اشیاء تاریخی مصوب سال 1968؛

3. نگهداری، حفاظت و تعمیر بناهای یادبود تاریخی سراسر كشور مطابق قانون آثار تاریخی و باستان شناسی؛

4. طرح و برنامه ریزی به منظور تجسس و اكتشاف اشیاء و بناهای تاریخی؛

5. شناسایی و كشف مكان های باستانی قبل از طراحی جهت حفاری؛

ِ6. رمز خوانی و مطالعه آثار ثبت شده باستانی نظیر كتیبه ها، كلیشه های مسی، سكه ها و نسخه های خطی به زبان های سانسكریت، عربی و فارسی؛

7. نظارت بر اشیاء تاریخی مطابق لایحه اشیاء تاریخی مصوب سال 1968؛

8. انتشار كتاب ها، بروشورها، دفترچه های راهنما، كارت پستال ها و استفاده از سایر موارد تبلیغاتی جهت ارائه میراث فرهنگی و ارائه اطلاعات موثق به محققین و دانشمندان ملی و بین المللی برای ترغیب آن ها به مطالعه فرهنگ كشور و ساماندهی تاریخی آن؛

9. انجام بررسیهای جامع و سیستماتیك برای تهیه اسناد كاملی از مساجد و بناهای یادبود تاریخی و بناهایی كه از لحاظ فرهنگی دارای اهمیت می باشند. اسناد همه مراكز فرهنگی ِ تاریخی حفاظت شده و حفاظت نشده مشمول این بررسی می باشند؛

10. جمعاوری اشیاء تاریخی و مطالعه و تحقیق در مورد آن ها؛

11. برپایی كتابخانه های تخصصی در زمینة فرهنگ باستان؛

12. انجام تحقیقات متعدد در زمینة میراث فرهنگی كشور؛

13. حفاظت از بناهای یادبود، اشیاء تاریخی منقول متعلّق به اماكن باستانی یا غیرباستانی و      همچنین اشیاء داخل موزه ها در برابر مواد شیمیایی و تأثیرات محیطی؛

14. هماهنگی با فعالیت های هیأت اعزامی سازمان علمی، تربیتی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO) برای حفاظت و ساماندهی میراث فرهنگی كشور؛

15. برقراری ارتباطات فرهنگی میان وزارت فرهنگ و مؤسسات آموزشی از قبیل دانشگاه ها و موزه های خودگردان.

5. 2. 2. 2. آرشیو ملی بنگلادش

تاریخچة تشكیل آرشیو ملّی در بنگلادش به زمان تهاجم بریتانیا به این كشور و اجرای قوانین انگلیسی در این شبه قاره، بر می گردد. در آن زمان دبیرخانة اجرایی دولت با همكاری وزارتخانه های جدید شروع به فعالیت در راستای افتتاح ادارات و مؤسسات جدید کردند. در نتیجه اداره ثبت سلطنتی در سال 1891 به خزانه هایی برای نگهداری و ضبط پرونده های دبیرخانه در كلكته تبدیل شد و گشایش یافت. بعدها این اداره به شهر دهلی انتقال یافته و تحت عنوان آرشیو ملّی هندوستان به كار خود ادامه داد. پس از تجزیة كشور هند در سال 1947، آرشیو ملی پاكستان در كراچی در سال 1951 تأسیس شد. پس از استقلال بنگلادش و جدایی از قلمرو پاكستان در سال 1971، دولت جمهوری بنگلادش آرشیو ملّی كشور را در سال 1973 در شهر داكا و تحت حمایت و نظارت خود و با عنوان زیرمجموعه ای از اداره آرشیوها و كتابخانه های بنگلادش دایر کرد.

    دولت جمهوری بنگلادش رسماً در سال 1983 فرمان تأسیس آرشیوهای ملّی برای نگهداری و حفاظت از اسناد دائمی دولتی را صادر کرد. بر طبق این فرمان شورای مشاور آرشیوهای ملی با تعداد 13 عضو مشتمل بر نمایندگانی از وزارتخانه ها و دانشگاه های مختلف برای اجرای این فرمان، دایر شد. از جمله عملكرد آرشیوهای ملّی بنگلادش می توان نمونه های زیر را نام برد:

1. حفاظت و نگهداری از اسناد دولتی؛ 2. تأسیس و حمایت از كلكسیون های خصوصی؛ 3. تلاش برای گسترش هر چه بیشتر نشریات، روزنامه ها، ماه نامه ها و آثار چاپی دولتی؛ 4. ایجاد آرشیوهای كتابخانه ای برای استفاده محققان و دانشمندان؛ 5. برقراری رابطه با مؤسسات خارجی كه عضویی از شورای بین المللی آرشیوهای ملّی می باشند؛ 6. ارائه خدمات مشاوره به مؤسسات دولتی و خصوصی برای نگهداری و اعادة اسناد مهم تاریخی؛ 7. ارائه اطلاعات مرجع به دانشمندان محقق، مناسب با موضوع پروژه های تحقیقاتی آن ها؛ 8. اجرای حكم آرشیوهای ملّی مصوب سال 1983.

5. 2. 2. 3.دایره حق طبع و نشر داكا

دایرة حق طبع و نشر در واقع اداره ای نیمه قضایی است كه با وزارت فرهنگ، ارتباط تنگاتنگ داشته و تحت نظارت دولت اداره می شود. این اداره طی فرمان حق طبع و نشر مصوب سال 1962 و اصلاحیة مصوبة در سال 1978 در داكا تأسیس شد. عملكردهای این اداره در ادامه می آید:

1. اختصاص حق طبع و نشر و اجرای قانون مصوّب سال 1962 در مورد ادبیات، نمایشنامه، موسیقی، آثار هنری، آثار فیلم برداری، آثار باستانی، دست نوشته ها و آثار نمایشی؛ 2. ارائه مجوز به اجرای اثر هنری یا نمایشی در ملاء عام یا نمایش آن در رادیو تلویزیون و ...؛ 3. ارائه مجوز به تجدید چاپ و نشر آثار هنری كه شامل موارد هنری ذكر شده را در بر می گیرد؛ 4. ارائه مجوز به نشر ترجمة اثر ادبی یا نمایشنامه به زبان های گوناگون؛ 5. جلوگیری از انتشار و ورود نسخه های غیرقانونی آثار هنری دارای حق طبع و نشر؛ 6. اعطای حق تألیف به آثار هنری ادبی، نمایشنامه، آثار موسیقی و ...؛ 7. نظارت بر كار انجمن های هنری از لحاظ نرخ، هزینه، حق تألیف و اینكه آیا چنین انجمن هایی صلاحیت جمعاوری كمك های مالی به دست آمده از اجراهای مختلف هنری برای هزینه در کارهای عام المنفعه را داشته یا فاقد چنین صلاحتی می باشند؛ 8. اعمال قدرت در زمینة هنر طبق فرمان مصوب 1962؛ 9. ارائه تبصره های قانونی گوناگون به دبیرخانه و اتخاذ تصمیمات و انجام بحث و بررسی های متوالی در خصوص عملكرد قانون حق طبع و نشر بر طبق بخش 45 از فرمان حق طبع و نشر دولت مصوب سال 1962؛ 10. برقراری ارتباط با سازمان های بین المللی نظیر یونسكو و WIPO (شایان ذكر است كه كشور بنگلادش اكنون عضو ثابتی از سازمان UNESCO (یونسكو) معرفی شده و احتمالاً به كنوانسیون Berne ملحق خواهد شد)؛11. رسیدگی رسمی و قضاوت در مورد اختلافات موجود در ثبت حق چاپ.

5. 3. سیاست گذاری و سیاست گذاران فرهنگی

فرهنگ كشور بنگلادش در نوع خود بی نظیر و از لحاظ هویتی چهرة نمایانی دارد و به راحتی تمیزدادنی از سایر فرهنگ های جهان می باشد. در واقع، فرهنگ كشور بنگلادش متناسب با نوع آب و هوا واكولوژی این كشور می باشد. سیاست فرهنگی بنگلادش همواره در مسیر ارائه آگاهی های ملّی مثبت و آشناتر كردن هر چه بیشتر مردم این كشور با فرهنگ كشور گام برداشته است.

   آگاهی فرهنگی ملّی موجود در سیاست فرهنگی كشور بنگلادش در واقع مهم ترین عامل جنبش زبانی سال 1952 و جنگ آزادی بخش سال 1971 می باشد. در طول مدت اِعمال قوانین پاكستان و انگلیس بر مردم بنگلادش، این كشور در وضعیت نامساعدی قرار داشت، زیرا تمامی تلاش ها به تجزیة فرهنگ بنگالی به چندین بخش منتهی می شد. از جملة این ناامنی های فرهنگی می توان به منع پخش آهنگ های محلی Rabindra در رادیو و تلویزیون اشاره کرد.

     از جمله موانع دیگر می توان به پیشنهاد جایگزین سازی تكلم و آموزش زبان اردو به جای زبان رسمی بنگالی از سوی پاكستان ها اشاره کرد كه البته به شدت مورد مخالفت دانشجویان دانشگاه داكا قرار گرفت. از سال 1952تدریجاً جنبش گسترده ای در همه بخش های بنگلادش به راه افتاد. از جنبش تاریخی این كشور تحت عنوان نهضت زبانی یاد می شود كه در حین جنگ آزادی بخش سال 1971 به اوج خود رسید. بعد از آزادی كامل كشور بنگلادش، سیاست فرهنگی این كشور چهرة جدیدی به خود گرفت. نیاز به یك سیاست فرهنگی غیرمذهبی در كشور از سوی ارگان های هنری و فرهنگی ِ دولتی اعلام شد. در این زمان اگرچه فرهنگ های بومی فراوانی در كشور بنگلادش وجود داشت، اما گونه های جدیدی نیز شروع به ظهور کردند. در این زمان تلاش های گسترده ای در زمینة حفاظت از فرهنگ بومی بنگالی و معرفی آن به شكل واقعی و سنتی اش شكل گرفت. دولت بنگلادش همه مسؤولیت ها در قبال حفاظت، نگهداری و ارتقاء فرهنگ بومی را بر عهده گرفت. عناصر فرهنگی منسوخ شده و آن بخشی از فرهنگ سنتی كشور كه كم رنگ تر شده بود، طی تحقیقات و مطالعات گسترده ای احیا شد. در این زمان، دولت به منظور ارتقای کیفی فرهنگی به شکل های مختلف به معنای واقعی آن تشویق و ترغیب فعالیت هایی را آغاز کرد. قراردادهای فرهنگی با كشورهای توسعه یافته جهان به منظور عزیمت هنرمندان بنگلادشی به آن كشورها برای معرفی شكل جدید میراث فرهنگی كشور منعقد شد. در مقابل هنرمندانی از كشورهای جهان به بنگلادش دعوت شدند تا اینكه هنرمندان داخلی به امكان آموزش فنون و دانش كافی برای ارتقای فرهنگ كشور دست یابند.

   در قانون اساسی بنگلادش مواد قانونی در رابطه با ارتقای سطح فرهنگ و هنر در تبصره های شمارة 24 و 23 آورده شده است. از این رو، هنر و فرهنگ كشور بنگلادش با تكیه بر این مواد قانونی پشتوانة ملی و دولتی نیز یافته است.

5. 4. ذائقه فرهنگی مردم

  بنگلادش معمولا سرزمینی کهن با میراث فرهنگی غنی نامیده می شود، اما احساس می شود که آن فرهنگ غنی گذشته با تجانس فرهنگی در زمان معاصر جابه جا شده است (Shrestha, 2002:266). در واقع فرهنگ این کشور ترکیبی از فرهنگ اسلامی و دیگر فرهنگ های بومی است، هرچند که نباید نقش فرهنگ های نفوذی را نادیده گرفت. «وضعیت فرهنگی كشور بنگلادش و ذائقه فرهنگی نسل فعلی آن در این دوران تفاوت‌های بسیاری پیدا كرده است. چهره فرهنگی آن از سی سال پیش تاكنون به شدت تغییر یافته است كه این امر مرهون فراگیر شدن و علاقه مندی به بهره‌مندی از امكانات ارتباطات و رسانه‌ها میباشد. امروزه مردم دور افتاده‌ترین و بی سوادترین نقاط نیز دسترسی به شبكه‌های تلویزیونی بیگانگان را پیدا كرده‌اند. در یك دهه اخیر، این روند به حدی گسترش پیدا كرده كه ناظران اجتماعی آن را از حد تصور خارج میدانند. از میان حدود 70 شبكه تلویزیون كابلی بیش از 50 شبكه متعلق به هند میباشد كه 24 ساعته فیلم‌های هندی و... پخش میكند كه یكی از نتایج آن تعطیلی برخی از سالن‌های سینما شده است. رسم و رسوم فرهنگی محلی و بومی به فراموشی سپرده شده یعنی نسل جدید هیچ چیزی غیر از فیلم هندی و طبقات بالای اجتماع فیلم‌های انگلیسی زبان را ترجیح نمیدهند. اكنون تقریباً 13 شبکه داخلی، 24 شبکه خصوصی و2 شبکه دولتی فعال است، كه اغلب آن ها نیز برنامه های خود را از شبكه‌های هندی كپی میكنند. در یك كلام، میتوان گفت ذائقه هندی، چاشنی اصلی ذائقه فرهنگی نسل جوان شده است؛ به طوری كه در نوع لباس، گفتار، رفتار و ... فرهنگ بومی، تهدید می شود.»

«با این مقدمه میتوانیم بگوئیم كه تمایل اغلب مردم به ویژه نسل جوان به فیلم بیشتر میباشد. موسیقی هم در جایگاه دوم قرار دارد. در مورد كتاب باید گفت عموماً علاقه و تمایلی مشاهده نمیشود. به غیر از افراد مسن و بازنشستگان، البته، كتاب‌های داستانی بعضی از نویسندگان مشهور و معروف محبوبیت در خور توجهی در بین خوانندگان جوان و نوجوان دارد. نمایشگاه كتاب اكوشه كه به مناسبت روز جهانی زبان مادری هر ساله در ماه فوریه به مدت یك ماه برگزار میشود و بیشتر ناشران سعی میكنند برای این ایام كتاب های جدیدی را منتشر كنند. این اتفاق باعث میشود خوانندگان بسیاری را جلب کنند. در غیر از این چندان گرایشی به كتاب خوانی به چشم نمیخورد.»

«البته، خانواده‌هایی هم در گوشه و كنار وجود دارند كه سعی دارند از این تهاجم فرهنگی بیگانه خودشان را حفظ كنند و فرهنگ اصیل را، كه همان فرهنگ برگرفته از زندگی اسلامی است، داشته باشند. در میان چنین خانواده‌هایی ذائقه فرهنگی با گرایش دینی مشاهده میشود. یكی از نمونه های بارز آن استقبال خوب مردم از راه‌اندازی شبكه اسلامی تلویزیون بود و نیز استقبال از برنامه‌های اسلامی كلیه شبكه‌های تلویزیونی داخلی است که همچنان مردم از آن ها حمایت می کنند.»

«در این رابطه، نكته شایان ذكر این كه شاید تا یك نسل قبل، عموم مردم این كشور كه بیشتر  آنان مسلمانان اهل سنت حنفی مذهب هستند، بسیار محافظه كارانه عمل میكرده‌اند و این نكته در ذائقه فرهنگی مذهبی آنان كاملاً مشهود بوده است. در همین دوران بوده كه فیلم‌های ایرانی در این كشور بسیار محبوبیت پیدا كرده بود و در روستاها مجالس وعظ و تفسیر رونق داشته است. چیزی كه امروز دیگر آنتن های ماهواره‌ای و فیلم‌های خارجی به طور اعم و خصوصاً فیلم‌های هندی جای آن را گرفته است.» (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران-داکا: 35-36).

    امروز شاهد هستیم که فرهنگ جمعی در روستا ها مغلوب پدیده های فرهنگی نوظهوری است که توسط سینما و تلویزیون و شبکه های جهانی در حال تغییر است و تهاجم فرهنگی به مفهوم گسترده آن در سطح روستاها، علاوه بر شهرها، به تخریب اندیشه ها می پردازد. این نیروهای مخرب بیرونی از طریق وسایل قوی تر و جذاب تری مانند ماهواره و لوح فشرده همچنان در حال تخریب فرهنگ بومی هستند. جذابیت فیلم های تلویزیونی در روستاها به قدری است که در بیشتر روستاها که به اندازه کافی دستگاه تلویزیون وجود ندارد، مردم زودتر دست از کار مزرعه می کشند و به خانه برمی گردند تا بتوانند به خانه دوستانی که تلویزیون دارند بروند و تا پاسی از شب را به دیدن فیلم های مورد علاقه بپردازند ((Shrestha, 2002:268 . شبکه هایی مانند سی.ان.ان، تی.وی.استار، زی تی وی با پخش برنامه های مورد علاقه مردم و به زبان های گوناگون محلی، جایگاه خاصی در این کشور یافته اند.      

    مردم علاوه بر دیدن برنامه های تلویزیونی، به رقص هم توجه می کنند. رقص در كشور بنگلادش به صورت آزاد و در اشكال كلاسیك شبه قاره ای، فولكلور، قبیله ای، باله و با ملودی هایی انجام می گیرد. از جمله رقص های معروف قبیله ای می توان به رقص های Manipuri و Santal اشاره کرد. فرهنگستانی تحت عنوان Bulbul Lalit kala  در اوایل دهة 1950 در داكا شروع به فعالیت کرد. این فرهنگستان در ارتقا فرهنگ رقص در كشور پیشتاز بوده است.

    نکته مهم تر در این باره، اشاره به دیگر ذائقه های فرهنگی جامعه است؛ یعنی توجه به مراسم آیینی اسلام در این سرزمین. محرم جایگاه ویژه‌ای نزد مسلمانان بنگالی و اهمیت خاصی در ادبیات بنگالی دارد؛ به طوری كه در سه دهه گذشته رمان حماسی «بیشاد شیندو» (دریای اندوه) نوشتة میر مشرف حسین با استقبال گسترده‌ای رو به رو شده است. البته مطالب مندرج در این كتاب بسیار غیر واقعی است و اهداف و انگیزه‌های نهضت امام حسین(ع) را به بیراهه سوق میدهد

    روح محرم به طور آشكار در نوشته‌ها و سروده‌های نذرالاسلام، شاعر ملی بنگلادش حضور دارد. اگرچه او شیعه نبود، اما در سروده‌های وی همواره احترام و علاقه خاصی به اهل بیت احساس میشود. قاضی نذرالاسلام در اثر حماسی محرم خویش ایثار امام، مظلومیت ایشان، ددمنشی دشمنان او و یزید را با تصویرسازی قوی ارائه میدهد.

    تعزیه خوانی تجلی دیگری از گرایشات فرهنگ اسلامی در این کشور است. در همان گزارش در این خصوص آمده است: « شبیه خوانی و یا به اصطلاح عامه تعزیه خوانی نیز در بعضی از مناطق بنگلادش به ویژه "مانیك گنج" اجرا می شود كه متأسفانه انحرافات متعددی كه ناشی از اطلاع نداشتن آنان درباره اهل بیت علیهم السلام و حقیقت واقعه عاشورا و اهداف و درس های قیام امام حسین علیه السلام است، در آن دیده می شود (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران- داکا: 19).  

5. 5. نمادهای فرهنگی

نمادهای فرهنگی این کشور عبارت اند از: پرچم ملی، ببر سلطنتی بنگال، پارک ملی باوال، معبد داکشواری، شهر ملی، سرود ملی، گل ملی (نیلوفر آبی)، پل یامونا (جمنا)، میوه ملی (جک فروت ).

5. 6. مفاخر فرهنگی

5. 6. 1. استاد آیت علی خان

یكی از آهنگ سازان معروف شبه قاره هند می باشد. وی در سال 1884 در روستای « شیب پور براهمن باریه » در شمال شرق داكا به دنیا آمد و درسال 1967 در گذشت.

   پدر وی سردار حسین خان معروف به سادوخان بود. دو برادر وی به نام های استاد علاء الدین خان و استاد فقیر آفتاب الدین خان، از آواز خوانان و آهنگ سازان معروف شبه قاره بودند. سازی كه استاد آیت علی خان استفاده می کرد به نام سوربهار ( بهار آهنگ ) نام داشت كه با دست خود ساخته بود. این ساز كمی بزرگ تر از 3 تار است.

   وی بسیار متدین و معتقد به اسلام بود. دولت پاكستان در سال 1962 مدال « طمغه» را به وی اعطا کرد. در سال 1958 دولت بنگلادش به وی مدال «آزادی» را اهدا كرد. استاد آیت علی خان چندین مدال از مراكز مختلف به خصوص « فرهنگستان بنگلا» دریافت كرده بود ( روزنامه انقلاب ؛ داكا ؛ بنگلادش ؛ 5 سپتامبر 1999 ).

    

5. 6. 2. مولانا محمد امین الاسلام

از چهره های برجسته دینی بنگلادش است. وی درسال های 1964 و 1965 عضو هیئت بعثه حج دولت بنگلادش و در سال 1979 سرپرست هیئت اعزامی علمای بلند پایه كشور اندونزی ومالزی بود. نامبرده آشنایی و تسلط خوبی به زبان های اردو، عربی و انگلیسی دارد.

  وی مؤلف تفسیركامل قرآن مجید به نام «تفسیر نورالقرآن»، در 30 جلد، است. وی واعظی معروف، شخصیتی اسلامی و خطیب و امام مسجد لال باغ در قسمت جنوبی داكا می باشد و از جمله روحانیون برجسته كشور به شمار می رود (گزارش دریافتی از رایزنی فرهنگی ج .ا.ا ، بنگلادش ؛ 10/8/78 طی شماره 2765//51 ).

   مولانا محمد امین الاسلام بیش از چهل كتاب در موضوعات اسلامی تالیف كرده است. وی سردبیرمجله «البلاغ»، از مجلات دینی است و سمت ریاست هیئت ویرایش ترجمه شریف بخاری به زبان بنگالی و ویرایش ترجمه تفسیر طبری را بر عهده دارد.

5. 6. 3. پروفسور آ. ف . م . ابوبكر صدیق

پروفسور صدیق استاد دپارتمان عربی دانشگاه داكا، مفسر قرآن و نویسنده می باشد. دارای مشرب صوفیه است و در محافل فرهنگی، جایگاه خاصی دارد.

5. 6. 4.مولانا محمد صلاح الدین

رئیس اسبق مدرسه عالیه داكا، بزرگ ترین حوزه علمیه رسمی بنگلادش، مفسر قرآن و سخنران در برنامه های تلویزیونی دولتی است. مولانا محمد صلاح الدین شخصیتی علمی فرهنگی است و در میان مردم شهرت و اعتبار دارد.

5. 6. 5. عارف الرحمان

عارف الرحمان از جمله هنرمندان معروف بنگلادش در رشته خوشنویسی قرآن كریم است. دو اثر از آثار قلمی او در نمایشگاه بین المللی خطاطی تهران، در دوره های گذشته برگزیده شده است.

5. 6. 6. سیف الاسلام

ایشان از جمله خطاطان معروف در نوشتن آیات قرآنی است كه مردم و مسئولین دولتی از آثار وی تقدیر کرده اند(روزنامه انقلاب ؛ 13 اكتبر 1999 م ؛ داكا ؛ بنگلادش).

5. 6. 7. عبدالجبار خان

فیلم ساز معروف بنگلادشی است كه اولین فیلم بنگلادشی به نام « چهره وماسك » را تولید و در معرض نمایش قرار داد. این اولین فیلم طولانی و با صدایی بود كه ساخته شد و با این فیلم صنعت فیلم سازی در داكا به راه افتاد (همان جا).

5. 6. 8. ادیب عبدالكریم

وی با جمعاوری دو هزارعنوان پوتی ( كتاب ادبی قرون وسطی به زبان بنگالی ) خدمت بزرگی به فرهنگ بنگلادش کرده است. ادیب عبدالكریم با این کار عظیم فرهنگی، ثابت كرد كه مسلمانان در ادبیات بنگلا دارای سهم بزرگی بوده اند. وی علاوه بر نوشته های مسلمانان، نوشته های هندوها را نیز جمعاوری كرده است. علاوه بر آن، وی آثار 183 شاعر دوران وسطی را نیز كشف و در چند مجلد گردآورده است. از تلاش های فرهنگی وی در شهرستان بوتیای در چیتاگنگ در روز سوم سپتامبر 1999 تجلیل به عمل آمد (روزنامه اتفاق ، 18 اكتبر 1999 ، داكا ، بنگلادش).

اسامی بعضی دیگر از شخصیتهای فرهنگی:

·     منظور عالم التماس ، عکاس و نویسنده

·     محمد شاهدا.. ، کارشناس اموزش و پرورش، نویسنده و زبانشناس

·     Muhammed Zafar Iqbal , writer and educator محمد ظفر اقبال ، نویسنده و مربی

·     منیر چوهدریMunier Chowdhury , educator, dramatist and intellectual killed in 1971 Liberation War of Bangladesh ، مربی، نمایشنامه نویس و روشنفکر در سال 1971 آزادی جنگ بنگلادش کشته شدند

·     Monica Ali , noted author of Brick Lane مونیکا علی ، نویسنده

·     Mazharul Islam , architect, political activist مظهر الاسلام ، معمار، فعال سیاسی

·     Quamrul Hassan , artist قمرالحسن ، هنرمند

·     Rudra Muhammad Shahidullah ,poetمحمد شاهد ا.. ، شاعر

·     Rafiq Azad , Poet رفیق آزاد ، شاعر

·     Shahidul Alam , photographer Shahriyar Kabir , author and journalist شهریار کبیر ، نویسنده و روزنامه نگار

·     Shahidullah Kaiser , educator, novelist and intellectual killed in 1971 Liberation War of Bangladesh Shahabuddin Nagari , poet, writer and singer نگری شهاب الدین ، شاعر، نویسنده و خواننده

·     Shamsur Rahman , poet شمس الرحمان ، شاعر

·     Sikdar Aminul Haq , poet سکدر امین الحق ، شاعر

·     Syed Jahangir , free-lance artist of Bangladesh سید جهانگیر ، هنرمند

·     Syed Mujtaba Ali , renowned Bengali author, academician, scholar and linguist . سید مجتبی علی ، نویسنده مشهور بنگالی، عضوانجمن علمی، محقق و زبان شناس

·     SM Sultan , Painter سید محمد سلطان ، نقاش

·     Tahmima Anam , novelist, Harvard graduate, winner of the 2008 Commonwealth Writers' Prize . تهمیمه انام ، رمان نویس، فارغ التحصیل دانشگاه هاروارد، برنده جایزه در سال 2008

·     Zainul Abedin , painter زین العابدین ، نقاش

·     Zillur Rahman John , mime and pantomime artist ظل الرحمان جان ، هنرمند پانتومیم

·     عبدالروف رازک، بازیگر و کارگردان سینما

·     افشان آزاد، بازیگر و نقش مکمل زن در مجموعه بازیگران هری پاتر

·     اسد الزمان نور ، بازیگر، سیاستمدار و عضو پارلمان

·     ظاهر ریحان، کارگردان

·     مرحوم طارق مسعود، کارگردان و اشنا با سینمای ایران

·     مکمل تنویر، کارگردان

·     رباعیات سیدا حسین، کارگردان و نویسنده

·     سومیتا دوی، بازیگر

·     شهناز رحمت، خواننده

·     رونا لیلا، خواننده

·     شهید العام، عکاس

·     مصطفی زمان عباسی، موسیقی دان

·     حبیب الله سراجی، شاعر

·     اسد چودری، شاعر

·     مجتبی احمد جمال،  فعال سینمایی وآشنا با سینمای ایران

·     مرشد الاسلام، فیلم ساز

·     تنویر مکمل، فیلم ساز

·     نصر الدین یوسف، فیلم ساز

·     صلاح لابلو، فیلم ساز

·     مصطفی سرور قاروقی، فیلم ساز

·     آمی ناب رضا، فیلم ساز

·     کیسلو، فیلم ساز

·     شاپان احمد، فیلم ساز

·     محمد حسین جمی، فیلم ساز

·     ممتاز الرحمن اکبر، فیلم ساز

·     سبف الا سلام، نقاش

·     سید الزمان خان، نقاش

·     ابو بارک علوی، نقاش

·     شیشر کومار، نقاش

·     رسا، نقاش

·     ابو الهاشم خان، نقاش

·     رفیق النبی، نقاش

·     مرتضی بشیر، نقاش

·     محمود الحق، نقاش

·     عبد الستار، نقاش

·     عبد القویم چودری، نقاش

·     سید عبد الله خالد، نقاش

·     علی المحمود، شاعر

·     نور الهدی، شاعر

·     المجاهدی، شاعر

·     کمیل چودری، شاعر

·     سید شمس الحق، شاعر

·     شفیق احمد مهدی، شاعر

·     نصیر احمد، شاعر

5. 7.تجارت فرهنگی

چاپ كتاب در كشور بنگلادش را اساساً ناشرین خصوصی انجام می دهند؛ اما دولت بنگلادش نیز در این زمینه اقدام به تأسیس دو موسسه، تحت عناوین فرهنگستان بنگلا و مركز كتاب ملی Jatiya Kendra  نموده است. فرهنگستان بنگلا دست نوشته ها و آثار نویسندگان مشهور و نامدار كشور را در عوض اعطای پاداش و انتشار این آثار جمع آوری می کند. كتاب های منتشره اساساً در دانشكده ها و دانشگاه های كشور بنگلادش تدریس می شوند. اغلب این كتاب ها به زبان بنگالی انتشار یافته اند. تعداد آثار انتشار یافته توسط فرهنگستان بنگلا از سال (1973تا 1997) حدود 1085 جلد كتاب بوده است.

5. 7. 1.جهانگردی

بنگلادش برخلاف داشتن جاذبه های جهانگردی بین المللی، متاسفانه به دلیل تبلیغات سوء علیه این کشور مبنی بر وجود بیماری های واگیر و محیط زیست آلوده، هنوز نتوانسته به نحو شایسته از امکانات جاذبه های گردشگری خود استفاده کند. با این وجود مکان های زیر در سال 2009 از طرف یونسکو به نام "میراث فرهنگی جهان" به ثبت رسیده است:

مسجد تاریخی شهر Bagerhat؛ خرابه های ویهارای بودایی در شهر Paharpur؛جنگل های سوندربان، بزرگترین جنگل های  Mangrove در جهان (  , 2012:18UNESCO).

نیز نگاه کنید به

نظام فرهنگی روسیه؛ نظام فرهنگی چین؛ نظام فرهنگی تونس؛ نظام فرهنگی کوبا؛ نظام فرهنگی لبنان؛ نظام فرهنگی مصر؛ نظام فرهنگی کانادا؛ نظام فرهنگی افغانستان؛ نظام فرهنگی سودان؛ نظام فرهنگی اردن؛ نظام فرهنگی ساحل عاج؛ نظام فرهنگی مالی؛ نظام فرهنگی ژاپن؛ نظام فرهنگی تایلند؛ نظام فرهنگی آرژانتین؛ نظام فرهنگی قطر؛ نظام فرهنگی فرانسه؛ نظام فرهنگی اسپانیا؛ نظام فرهنگی اتیوپی؛ نظام فرهنگی سوریه؛ نظام فرهنگی سیرالئون؛ نظام فرهنگی سنگال؛ نظام فرهنگی اوکراین؛ نظام فرهنگی زیمبابوه