نظام فرهنگی لبنان

نظام فرهنگی لبنان - برگرفته از سایت pinterest - قابل بازیابی از: https://www.pinterest.com/pin/189080884336825971/

تنوع فرهنگی در لبنان شاخص عمده شناخت فرهنگ در این کشور است. ریشه تنوع فرهنگی در لبنان از یکسو به دوره‌‌های تاریخی و حضور فرهنگ‌ها و تمدن‌‌های گوناگون در این سرزمین و سپس به وجود طوائف مختلف مذهبی بازمی‌گردد که هر کدام با آداب و سنت‌‌های ویژه خود در طول قرون متمادی در آنجا زیسته‌اند. در تاریخ معاصر لبنان نیز، فعالیت گروه‌‌های تبشیری مسیحی غربی به‌ ویژه از دهه‌‌های اولیه قرن نوزدهم و تأسیس مراکز متعدد آموزشی و فرهنگی، نقش مؤثری در نفوذ و گسترش فرهنگ و آموزه‌‌های غربی در این کشور و دیگر کشور‌های منطقه عربی داشت؛ به گونه‌ای که بیروت نه تنها به مرکز تجاری با اروپا که مرکز اصلی آموزش‌‌های نوین غربی در امپراطوری عثمانی و جایگاه نشر اندیشه‌‌های لیبرالیستی غرب در جهان عرب بود. گروه‌‌های تبشیری در دوره قیمومیت فرانسه نیز به تحکیم و گسترش فرهنگ غربی و به ویژه فرانسوی اهتمام داشتند. چاپ و نشر کتب آموزشی غربی و تدریس زبان‌‌های اروپایی تا آنجا پیش رفت که در دهه‌‌های میانی قرن بیستم و تا پیش از آغاز جنگ داخلی، بیروت به دلیل وجود دو دانشگاه آمریکایی و قدیس یوسف و تعداد بسیاری از مراکز آموزشی خارجی و محلی که زبان‌‌های اروپایی را تدریس می‌کردند، از بزرگترین مراکز نشر فرهنگ بیگانه در خاورمیانه بود و بدین‌سان پایتخت لبنان به عنوان حلقه اتصال فرهنگی برای انتقال میراث فرهنگی اروپای غربی و آمریکا به شرق عربی شناخته شد. هر چند مسیحیان بیشترین تأثیر را از آموزش‌های غربی و فعالیت مبلغان اروپایی و آمریکایی داشتند، مسلمانان نیز از امواج فرهنگی غرب چندان دور نماندند؛ به ویژه آن که فعالیت‌های تبلیغی و آموزشی پروتستان‌ها عمدتاً در مناطقی انجام می‌شد که بیشتر ساکنان آن‌ها را مسلمانان و درزی‌ها تشکیل می‌دادند.

این تنوع آموزشی به تدریج به شکل‌گیری فرهنگی انجامید که مآلاً فضایی آزاد را پدید آورد و بر بستر آن، آزادی‌های سیاسی اجتماعی شکل گرفت. در دهه‌‌های میانی قرن گذشته، به ویژه در سال‌های پس از استقلال، چنین ویژگی‌هایی در کنار نظام اقتصادی آزاد که در کشور‌های عربی همجوار معدوم و یا شبه معدوم بود، لبنان را به مرکزی فرهنگی با زمینه‌‌های مطلوب برای چاپ کتاب و نشریات گوناگون تبدیل کرد که نه تنها در لبنان که در همه کشور‌های عرب و حتی در دیگر کشور‌های منطقه و جهان، خواننده داشت. در این سال‌ها، رونق فعالیت‌های علمی و آموزشی دو دانشگاه آمریکایی و قدیس یوسف و مراکز وابسته، بسیاری از دانشجویان را از کشور‌های منطقه راهی لبنان کرد. همچنین شکل‌گیری مراکز و محافل فکری و ادبی، در افزایش تولید آثار گوناگون در حوزه اندیشه و ادبیات و ترجمه آثار ادبی از زبان‌های اروپایی، تأثیر به‌سزایی داشت. این تنوع فرهنگی و آموزشی علی‌رغم آثار مثبت اشاره شده، از آنجا که وجه غالب آن غربی و مظاهر فرهنگی بیگانه بود، آثار منفی همچون شکل‌گیری تفاوت‌های فرهنگی و شکاف‌های اجتماعی را نیز پدید آورد که مانع از شکل‌گیری وحدت ملی بود و بحران‌های اجتماعی را در پی داشت.

نهادها و سازمان‌های فرهنگی لبنان

در لبنان، هر چند وزارت فرهنگ و وزارت و آموزش عالی مسئولیت رسمی حوزه‌‌های فرهنگ و آموزش‌ را در اختیار دارند، صحنه اصلی فعالیت‌های فرهنگی، همچون مراکز چاپ و نشر، مراکز آموزشی و مراکز فرهنگی عمدتاً در اختیار بخش خصوصی است و حمایت‌های دولتی از چنین فعالیت‌هایی به‌طور محدود صورت می‌گیرد. از مهم‌ترین مراکز، انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگی غیردولتی که سهم عمده‌ای در حوزه فعالیت‌‌های فرهنگی این کشور دارند، می‌توان به این موارد پرداخت:[i]

النادی الثقافی العربی لبنان

النادی الثقافی العربی بیروت - برگرفته از سایت anbaaonline - قابل بازیابی از: https://anbaaonline.com/news/184359

این انجمن فرهنگی که با عنوان باشگاه فرهنگی عرب فعالیت می‌کند، در سال 1944 و تنها چند ماه پس از استقلال این کشور تأسیس و اهداف اولیه آن، مشارکت در حیات فرهنگی جهان عرب و پویایی آن، مشارکت در حیات فرهنگی لبنان و هدایت توانمندی‌‌های علمی، فرهنگی و هنری آن در جهت تحول جامعه و ارتقاء مبانی همبستگی ملی و ایجاد روابط فرهنگی اجتماعی میان لبنانی‌ها، اعلام شد. این انجمن در طول حدود هفت دهه با فعالیت‌‌های گسترده علمی، فرهنگی و انتشاراتی در لبنان و در گستره جهان عرب سهم عمده‌ای در روند فرهنگی لبنان و عرب ایفا کرده است. از جمله مهم‌ترین فعالیت‌‌های علمی و فرهنگی آن، برگزاری کنفرانس‌ها و نشست‌‌هایی در لبنان و در سطح کشور‌های عربی و بحث و گفتگو درباره مسائل اساسی جامعه عرب همچون موضوعات مورد اختلاف گروه‌ها و جریان‌های فکری و سیاسی لبنان، مسئله وحدت و قومیت عربی، دموکراسی، ادبیات، هنر، مسائل اجتماعی و.. بوده است. شاخص‌ترین اقدام باشگاه فرهنگی عرب، برگزاری نمایشگاه عربی و بین‌المللی کتاب بیروت است که از سال 1956 تاکنون همه ساله برگزار می‌شود و به عنوان یکی از رویداد‌های مهم فرهنگی لبنان، مورد استقبال ناشران و علاقمندان کتاب قرار گرفته است. این نمایشگاه از سال 2004 با همکاری اتحادیه ناشران لبنان که پیشتر، نمایشگاه کتاب لبنان را برگزار می‌کرد، به‌طور مشترک برگزار می‌شود. چاپ و انتشار کتاب نیز از جمله فعالیت‌‌های این انجمن فرهنگی است.

المجلس الثقافی للبنان الجنوبی[ii]

مراکز فرهنگی لبنان - برگرفته از سایت palembassy - قابل بازیابی از: https://palembassy-lb.net/_news.php?news_id=10691

یکی از مهم‌ترین محافل فرهنگی جنوب لبنان است که به ویژه در دهه‌‌های هفتاد و هشتاد قرن پیش سهم بسیاری در فعالیت‌‌های فرهنگی جنوب لبنان داشت و امروز هم در حوزه فرهنگ و اندیشه با همه جریان‌های سیاسی و فرهنگی در این منطقه همکاری دارد. فعالیت‌‌های این محفل فرهنگی از سال 1964 و با اهدافی چون: تقویت روند فرهنگی لبنان به ویژه در جنوب، هماهنگی میان فعالان فرهنگی، حمایت از فرهیختگان جوان، برقراری ارتباط میان فرهیختگان لبنان و عرب، حراست از میراث فرهنگی لبنان و آثار تاریخی و ایفای نقش در دفاع از آزادی، حاکمیت میهن‌ و حقوق انسان و سلامت محیط‌ زیست، آغاز شد و هم اکنون صدها نفر از فعالان حوزه اندیشه و فرهنگ عضو آن هستند.

الحرکة الثقافیة، انطلياس لبنان[iii]

این محفل فرهنگی از سال 1978 و در جریان جنگ داخلی، فعالیت‌‌های خود را در دیر مارالیاس واقع در منطقه انطلیاس در شرق بیروت آغاز کرد. اعضای مسیحی این مجموعه از همان آغاز، عدم وابستگی سیاسی به جریان‌ها، احزاب و گروه‌ها را اعلام و همه فعالیت‌‌های خود را مبتنی بر آن قرار داده‌اند. هدف این انجمن فرهنگی نیز، تلاش برای ساختن انسان‌‌های آزاد، آگاه و فهیم، وابسته به سرزمین و میراث و آشنا به تمدن و ارزش‌های فرهنگی و تمدنی و... اعلام شده‌ است. نشست‌‌های ادبی و هنری، کنفرانس‌ها و میزگرد‌های علمی، جلسات نقد کتاب، برگزاری نمایشگاه‌‌های هنری و برپایی جشنواره لبنانی کتاب از مهم‌ترین فعالیت‌‌های این انجمن است. جشنواره لبنانی کتاب، همه ساله در نیمه اول ماه مارس برگزار می‌شود و در شمار یکی از رویداد‌های مهم فرهنگی لبنان است. در این جشنواره، علاوه بر نمایشگاه کتاب، برنامه‌‌های متنوع فرهنگی و هنری اجرا و معمولاً در هر جشنواره، مراسم تکریم یکی از شخصیت‌‌های برجسته فرهنگی و ادبی نیز برگزار می‌شود. برگزاری نمایشگاه آثار هنرمندان خارجی در حوزه هنر‌های تجسمی از طریق همکاری با بخش‌های فرهنگی سفارت خانه‌ها نیز از دیگر برنامه‌‌هایی است که در این انجمن در طول سال برگزار می‌کند.

مرکز الامام الخمينی الثقافی لبنان

این مرکز فرهنگی که در سال 1991 توسط بخش فرهنگی حزب‌الله در حومه جنوبی بیروت تأسیس شده است در طول دو دهه فعالیت‌‌های متنوع فرهنگی در راستای ارتقاء سطح فرهنگ و اندیشه دینی و نیز معرفی و توسعه فرهنگ مقاومت، توانسته است جایگاه شایسته‌ای را در فضای فرهنگی لبنان از آن خود کند. برگزاری نشست‌های گفتگو در زمینه مسائل روز، برپایی کنفرانس‌ها و میزگرد‌های علمی، فکری و فرهنگی، اجرای دوره‌‌های تخصصی در زمینه روش‌شناسی، مقاله‌نویسی، تحلیل محتوا و...، برگزاری مسابقات فرهنگی، تکریم شخصیت‌‌های علمی و مذهبی، انتشار کتاب‌هایی در زمینه فرهنگ دینی به ویژه در خصوص اندیشه‌‌های امام خمینی (ره) و برگزاری جشن رونمایی و امضای کتاب‌های فرهنگی و فکری، مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکزند. کتابخانه عمومی این مرکز نیز همه روزه محل مراجعه دانشجویان، پژوهشگران و علاقمندان به مطالعه است. فعالیت‌های این مرکز در سال‌های اخیر از طریق شعبه‌های آن در مناطق شیعه نشین گسترش یافته است.

منتدی الفکر التقدمی لبنان[iv]

این جمعیت فرهنگی در سال 1994 با حمایت حزب سوسیالیست پیشرو با اهدافی چون: تقویت روند فرهنگی در مناطق مختلف لبنان، تکریم اندیشمندان و فرهیختگان عرب و غیر عرب، تقویت و توسعه فرهنگ ملی و گسترش مشارکت در فعالیت‌‌های فرهنگی و به ویژه، تقویت ارتباط میان مراکز فرهنگی، تأسیس شده است. از جمله فعالیت‌‌های این انجمن وابسته به طائفه درزی؛ برپایی کارگاه‌‌های پژوهشی و آموزشی، برگزاری نشست‌ها و میزگرد‌های علمی و فکری، برپایی نمایشگاه‌‌های فرهنگی هنری، انتشار مجله‌‌های فرهنگی و فکری و جلسات معرفی و نقد کتاب، قابل ذکر است.

الحرکة الثقافية فی لبنان[v]

جنبش فرهنگی لبنان وابسته به جنبش شیعی امل است که فعالیت‌‌های خود را از سال 1990 آغاز کرده است. این تشکیلات فرهنگی اهداف خود را از بدو تأسیس؛ ارائه مفهوم واحد از میهن و شهروند، توسعه آگاهی‌‌های ملی، توسعه آگاهی برای مشارکت در حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و رشد و توسعه فرهنگی، فکری، علمی، آموزشی و بهداشتی اعلام کرده است. جنبش فرهنگی لبنان برای تحقق اهداف اعلام شده، فعالیت‌‌های متنوع و گسترده‌ای را صورت می‌دهد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از: اجرای برنامه‌‌هایی برای تشویق و توسعه امر مطالعه و کمک به تولید آثار ادبی اجرای برنامه‌‌هایی برای تشویق و توسعه امر مطالعه و کمک به تولید آثار ادبی و علمی، تلاش برای تقویت جایگاه اجتماعی زنان، انجام پژوهش‌‌های مختلف و تشکیل مرکز اسناد علمی و فرهنگی، تأسیس مرکز انتشارات، انتشار مجله فکری، برپایی نمایشگاه‌‌های متنوع فرهنگی هنری، اجرای برنامه‌‌هایی در راستای ارتقاء سطح آموزشی و تربیتی دانش‌آموزان، حمایت از تأسیس آزمایشگاه‌ها و کتابخانه‌‌های تخصصی، حمایت از تأسیس مدارس ابتدایی و راهنمایی دولتی در مناطق مختلف و به ویژه ارتقاء سطح آموزش‌های حرفه‌ای و حمایت از گسترش مراکز درمانی و بهداشتی در سراسر لبنان. این انجمن فرهنگی، همچنین به برقراری ارتباط با لبنانی‌‌های مقیم خارج از کشور و توسعه فعالیت‌های فرهنگی در میان آنان و به ویژه گردآوری آثار فرهنگی آنان و معرفی و انتشار آن‌ها، اهتمام دارد.

الرابطة الثقافية، طرابلس[vi]

یکی از قدیمی‌ترین انجمن‌‌های فرهنگی لبنان است که در سال 1944 با حمایت ریاض الصلح نخست‌وزیر دوره استقلال، در شهر طرابلس مرکز استان شمال تأسیس شده است. مؤسسین اولیه آن، گروهی از فارغ‌التحصیلان مرکز تربیت و تعلیم اسلامی در طرابلس بودند که با هدف فعالیت‌‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به این اقدام همت گماشتند. این انجمن در طول ده‌ها سال و علی‌رغم برخی مشکلات سیاسی امنیتی در شمال طرابلس، تلاش کرده است تا از طریق گفتگو و اهتمام به برخی فعالیت‌‌های فرهنگی و هنری، تا حدودی از بحران‌های این منطقه بکاهد. علاوه بر آن، کتابخانه این انجمن همه روزه پذیرای تعداد زیادی از دانشجویان، پژوهشگران و علاقمندان به کتاب و مطالعه است. مجتمع فرهنگی هنری فیحاء از جمله بخش‌های فعال این انجمن است که در طول سال به فعالیت‌‌های متنوع فرهنگی و هنری اهتمام دارد.

از جمله دیگر مراکز و محافل فرهنگی این کشور می‌توان از: مؤسسةالعرفان، نادی لکل ناس، مرکز البیان الثقافی، حلقة الحوار الثقافی، مؤسسة سمیر قصیر، المرکز الثقافی الاجتماعی – دبیر قانون النهر و جمعیة المعارف الثقافیة نام برد.

سیاستگذاری فرهنگی لبنان

بازار کتاب لبنان - برگرفته از سایت news - قابل بازیابی از: https://english.news.cn/20220306/56df856055ea43e5abedfe88315ae78a/c.html

وزارت فرهنگ این کشور طی یک دهه اخیر طرح‌هایی را برای گسترش مراکز و فعالیت‌های فرهنگی به خارج از بیروت اجرا کرده است. همچنین تقویت صنعت فرهنگی با هدف صادرات محصولات آن به خارج از جمله سیاست‌های دولت این کشور است، به ویژه آن که این بخش می‌تواند جایگزین بخش خدمات این کشور که نسبت به دهه‌‌‌های گذشته از رکود نسبی برخوردار است، باشد. همچنین وزارت فرهنگی این کشور از سال 2002 با برگزاری نمایشگاه‌های حرفه‌ای کتاب به عنوان محل تلاقی نویسنده، مترجم و ناشر تلاش‌هایی را برای تبدیل بیروت به بازار بزرگ کتاب آغاز کرده است. از دیگر اقدامات دولت این کشور جذب کمک‌های مالی برای تقویت و گسترش کتابخانه‌‌های عمومی از سازمان بین‌المللی کشور‌های فرانسه زبان و جلب حمایت آلمان برای سامان‌دهی منطقه باستانی بعلبک و جلب کمک از بانک جهانی و سازمان یونسکو برای توسعه فرهنگی 5 شهر دارای میراث فرهنگی، صیدا، صور، طرابلس، جبیل و بعلبک بوده است. البته بحران‌های سال‌های اخیر لبنان به ویژه پی‌آمد‌های ترور رفیق حریری و حملات گسترده و پرخسارت اسراییل به این کشور، بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌‌های فرهنگی را با رکود و یا کندی روبرو کرده است.

تجارت فرهنگی لبنان

حوزه نشر کتاب در لبنان از اوایل قرن بیستم با محوریت ترجمه فعال شد و در دوره قیمومیت به اوج خود رسید؛ به ویژه آن که زبان فرانسه به عنوان زبان رسمی دوم در مراکز و مؤسسات دولتی اجباری شد. پس از استقلال نیز ترجمه کتاب در مراحل اولیه به کتب درسی محدود بود و بسیاری از متون درسی فرانسوی به زبان عربی ترجمه شد و  به تدریج، ترجمه کتاب به دیگر حوزه‌‌ها گسترش یافت و آثار ترجمه شده به بازار کتاب کشور‌های عرب راه یافت. استقبال مخاطبان عرب زبان از کتب ترجمه شده، زمینه را برای فعال شدن مراکز نشر لبنانی در حوزه ترجمه‌ در زمینه‌‌های حقوق، علوم اجتماعی و سیاسی فراهم آورد. با گسترش بازار کتاب لبنان به کشور‌های عرب، ترجمه کتب خارجی روز به روز رونق بیشتری گرفت؛ به گونه‌ای که بین سال‌های 1957 تا 1961، کتب ترجمه شده در حدود 75% از تولید کتاب لبنان را به خود اختصاص داد. در این مرحله ترجمه رمان‌های غربی رو به افزایش گذاشت و یکی از مراکز انتشاراتی نیز به طور خاص به ترجمه آثار ادبی فرانسه اهتمام ورزید.

یک بررسی آماری که از مجموع 77 مرکز انتشاراتی در لبنان انجام شد، نشان می‌دهد که 71% از مراکز مزبور (55 مرکز نشر) به انتشار کتب ترجمه شده اقدام کرده‌اند و حدود 20% از کتب منتشر شده توسط 35 مرکز نشر (45/4% از مراکز نشر بررسی شده)، ترجمه از زبان‌های اروپایی بوده است. این کتاب‌ها شامل داستان‌های کودکان، علوم اجتماعی، حقوق و کامپیوتر بوده است به استناد بررسی مزبور 81/1% از مجموع مراکز نشر، کتاب‌های ترجمه شده از انگلیسی را در مجموعه انتشارات خود منتشر کرده‌اند که از این میان 20% از مجموع کتب منتشر شده توسط 58/1% از مراکز مزبور، به این زبان بوده است.

ترجمه از زبان فرانسه در مرحله بعد قرار گرفته است. تعداد مراکز نشر لبنانی که در مجموعه آثار منتشر شده آن‌ها کتب ترجمه شده از زبان فرانسه قرار دارد، 58/1% از جامعه آماری مذکور را تشکیل می‌دهند. از این تعداد 65/6% از این مراکز، 20% از کل انتشارات را به کتب ترجمه شده از زبان فرانسه اختصاص داده‌اند.

به استناد بررسی یاد شده در مجموع، 27/2% از مراکز نشر جامعه آماری، به زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسه، همچنین 12/9% به زبان‌های عربی و انگلیسی و 10/3% به زبان‌های عربی و فرانسه آثاری را منتشر کرده‌اند.

بازار کتاب لبنان

کتاب، قلم اساسی در میان صادرات محصولات فرهنگی لبنان است. تا پیش از جنگ داخلی، این کشور مرکز چاپ و نشر و صادرات کتاب به کشور‌های عرب بود؛ به گونه‌ای که بین سال‌های 1957 و 1961 حدود 80% از کتب تولید شده به بازار کتاب کشور‌های عرب و به ویژه عراق، کشور‌های شمال آفریقا، سوریه، اردن و کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس صادر شد. پس از جنگ اما به دلایل گوناگون از جمله تحول صنعت چاپ و نشر در مصر، از دست رفتن بازار کتاب عراق و الجزایر که دو بازار عمده کتاب‌های چاپ لبنان بودند و مهم‌تر از آن، جهانی شدن بازار کتاب و البته مشکلات اقتصادی، این مرکزیت از میان رفت.

علی‌رغم آن، از آنجا که کتاب‌های چاپ شده در این کشور به لحاظ کیفیت چاپ و تنوع موضوعات همچنان در جایگاه مناسبی قرار دارند، در بسیاری از کشور‌های عرب مخاطبان خود را دارد و درصد بالایی از تولید کتاب لبنان به این کشورها صادر می‌شود. یکی از راه‌های اصلی صادرات کتاب، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌‌المللی کتاب است. بیشترین فروش ناشران لبنانی از طریق شرکت در اینگونه نمایشگاه‌ها در کشور‌های عرب است. براساس بررسی‌های عدنان حمود، از میان 77 مرکز نشر جامعه آماری مورد بررسی، 71 مرکز در نمایشگاه‌های کتاب کشور‌های عرب شرکت می‌کنند. همچنین، 21 مرکز نشر در دیگر نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب مشارکت دارند. اولویت یکم بیشتر مراکز نشر لبنانی، نمایشگاه‌های کتاب شارجه، قاهره، ریاض، دمشق و کویت بوده است.

صنعت گردشگری لبنان

لبنان علی‌رغم مساحت کم، با دارا بودن مناظر طبیعی زیبا، آب و هوای معتدل و اماکن تاریخی متعدد یکی از جذاب‌ترین کشور‌های منطقه و جهان برای گردشگری است. صنعت گردشگری از سال‌های پس از استقلال همواره منبع عمده درآمد این کشور بوده است. ورود گردشگران خارجی به لبنان طی این سال‌ها همواره روند صعودی داشته است، به گونه‌ای که آمار کمتر از صد هزار نفر در سال 1951 به حدود 1/500/000 نفر گردشگر در سال 1974 رسید. جنگ داخلی اما خسارت‌های سنگین بر زیرساخت‌های صنعت گردشگری این کشور وارد ساخت و پس از جنگ نیز بازسازی زیرساخت‌ها و احیای صنعت گردشگری همچون فرودگاه بین‌المللی بیروت، هتل‌ها و اماکن پذیرایی، مناطق گردشگری و تفریحی و برقراری امنیت، ورود گردشگران به ویژه از کشور‌های عرب، کم و بیش رونق گرفت.

آمار‌های موجود نشان می‌دهد که در 6 ماه اول سال 2009، میزان ورود گردشگران خارجی به لبنان به 1/500/000 نفر رسید که نسبت به ماه مشابه در سال قبل 46/26% و نسبت به سال 2007، 87/64% افزایش داشته است که 42/4% از آنان عرب، 24/1% آسیایی، 1۴/۱% اروپایی و 13/1% آمریکایی بوده‌‍‌اند.

گزارش سازمان جهانی گردشگری، میزان ورود جهانگرد به لبنان در 7 ماه اول سال 2009 را بالاترین میزان ورود گردشگر ثبت کرده و این کشور را در میان 165 کشور جهان که در جذب گردشگر از رشد بالا برخوردار بوده‌اند، در رتبه پانزدهم قرار داده است.[viii]

لبنان از مجموعه‌ای قابل توجه از جاذبه‌‌های گردشگری برخوردار است که ذیلاً مهم‌ترین آن‌ها به‌طور خلاصه معرفی می‌گردند:

آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده لبنان در ميراث جهانی

بعلبک

بعلبک لبنان - برگرفته از سایت - tripadvisor - قابل بازیابی از: https://en.tripadvisor.com.hk/ShowUserReviews-g295421-d555755-r648523785-Temples_of_Baalbek-Baalbeck_Bekaa_Governorate.html

مهم‌ترین مجموعه تاریخی لبنان است که تاریخ آن به دوره حضور رومی‌ها در این سرزمین باز‌می‌گردد. گفته می‌شود ساخت این مجموعه که شامل سه معبد است در طول بیش از سه قرن تکمیل شده است. معبد بزرگ با نام ژوپیتر در دوره امپراطوری اگوستوس در اواخر قرن اول قبل از میلاد آغاز و پس از حدود نیم قرن در اواخر دوره امپراطوری نرون به پایان رسیده است. تالار بزرگ وابسته به آن و نیز معبد باخوس که کوچکتر است در قرن دوم میلادی ساخته شد. معبد ونوس (زهره) و تالار شش ضلعی نیز در نیمه‌‌های قرن سوم برپا شد. با رسمی شدن دین مسیح در سال 313، به دستور امپراطور کنستانتین بزرگ، ادامه ساخت و ساز در این مجموعه از جمله تزئینات، نقاشی‌ها و کنده‌‌کاری‌ها متوقف شد. در اواخر همین قرن به دستور امپراطور تئودوسیوس با تعطیل کردن معابد مجموعه، کلیسایی در محل تالار بزرگ ساخته شد. بجز این مجموعه باستانی، آثار تاریخی دیگری در بعلبک وجود دارد که از جمله آن‌ها مسجد بزرگ اموی است. این مسجد در اوایل حکومت اموی بر ویرانه‌‌های کلیسای یوحنا از دوره بیزانس ساخته شده است.

صور

موزه‌ای از آثار باستانی و تاریخی متنوع است. کاوش‌های باستان‌ شناسی که از حدود 60 سال پیش آغاز گردید، منجر به کشف آثاری در این شهر شد که به استناد آن‌ها، شهر صور از سوی سازمان یونسکو در سال 1979 در فهرست محوطه‌‌های میراث جهانی به ثبت رسید. آثار باستانی این شهر در سه بخش قابل مشاهده است: در بخش اول که عموماً به دوره رومی و بیزانس باز می‌گردد، مجموعه‌‌های مسکونی، حمام‌‌های عمومی، مجموعه‌‌های ورزشی و خیابان‌هایی با ایوان‌های جانبی و کف موزاییکی به چشم می‌خورد. برخی آثار باقیمانده از بندرگاه مورد استفاده فینقی‌ها و مصری‌ها نیز در این بخش قرار دارد. در بخش دوم که به دوره صلیبی‌ها باز می‌گردد، عمدتاً آثار باقیمانده از کلیسای صلیبی صور است که ستون‌هایی از گرانیت مرمر و سنگ در آن به کار رفته است. در اطراف کلیسا نیز شبکه‌ای از راه‌ها و اماکن مسکونی قرار داشته است که تاریخ آن به دوره رومی و بیزانس باز می‌گردد. بخش سوم مجموعه باستانی شهر صور شامل یک خیابان غربی شرقی است که شهر را به حومه شرقی آن متصل می‌کرده است. این خیابان نیز در دوره رومی ساخته شده است و در دوره بیزانس بازسازی شده است. دو سوی این خیابان را ایوان‌‌هایی پوشانده‌ اند و در اطراف آن نیز گورستان وسیعی قرار دارد که شامل مجموعه‌ای از تابوت‌‌های تشریفاتی و سنگ مرمری و آهکی، سنگ‌‌های تزیینی و پیکر‌هایی با اشکال و تزیینات و کنده‌‌کاری است. این گورستان از قرن دوم تا قرن 6 میلادی مورد استفاده بوده است. در جنوب این گورستان میدان اسب سواری رومیان قرار داشته است که طول آن 480 متر و گنجایش 2000 تماشاچی را داشته است.

علاوه بر مناطق باستانی و تاریخی فوق، آثار دیگری همچون کاروانسرایی از دوره عثمانی، مسجد قدیمی شیعیان با دو گنبد و ساختمانی زیبا، محله مسکونی مسیحیان با مهندسی و فضای سنتی، در این شهر مشاهده می‌شود.

عنجر

عنجر_لبنان - برگرفته از سایت enjoylebanon - قابل بازیابی از: https://enjoylebanon.co/tour/17/anjar-rayak-wine-tasting

شهر تاریخی عنجر در دشت بقاع قرار دارد و آثاری از دوره اموی در آن مشاهده می‌شود. بنای آن توسط معمارانی از بیزانس و سوریه ساخته شده است. در بنای ساختمان‌ها از ستون‌ها و پایه‌‌ها و سرستون‌هایی باقیمانده از دوره رومی‌ها و بیزانس که در اطراف آن کشف شده بود، استفاده شده است. این شهر پس از مرگ ولید بن عبدالملک مؤسس آن، توسط مروان دوم در سال 744 تخریب شد و طی قرون متوالی به مخروبه‌ ای میان باتلاق‌ها تبدیل شده بود. در سال 1943 در پی کاوش‌هایی که صورت گرفت این مجموعه تاریخی شناسایی و نسبت به ترمیم آن اقدام شد. شهر تاریخی عنجر با مساحتی حدود صد هزار متر مربع به شکل مستطیل و با دیوار‌هایی به ارتفاع 7 متر و ضخامت 2 متر و نیز 36 برج، به سبک مهندسی معمول در دوره بیزانس ساخته شده است. از جمله ویژگی‌های این نوع مهندسی، سبکی و انعطاف‌پذیری در برابر زلزله است. دو خیابان اصلی که در وسط شهر یکدیگر را قطع و آن را به 4 بخش تقسیم می‌کنند و نیز 600 باب مغازه که در دو سوی خیابان‌های اصلی قرار گرفته و شبکه هدایت آب‌های پسماند، دو کاخ بزرگ و کوچک، مسجد و خانه‌‌های مسکونی و حمام‌های شهر از جمله آثار دیدنی این شهر تاریخی هستند. این شهر در سال 1984 در فهرست محوطه‌‌های میراث فرهنگ جهانی ثبت شده است.

جبیل

در شمال بیروت بر ساحل مدیترانه قرار دارد و یکی از شهر‌های قدیمی جهان است که تاریخ آن به اواخر هزاره ششم پیش از میلاد باز می‌گردد. نام فنیقی آن بیبلوس و آثار باستانی آن عمدتاً پس از جنگ جهانی اول و در پی کاوش‌های باستان‌ شناسان شناخته شد و ارتباط تمدنی آن را با مصر فرعونی نمایان ساخت. آثار بسیاری از تاریخ چند هزار ساله این شهر در معرض دید قرار دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: بقایای دروازه شهر مربوط به هزاره سوم ق.م، بقایای دیوار شهر که پیش از سال 2700 ق.م ساخته شده است، بقایای اماکن مسکونی مربوط به اواخر هزاره چهارم ق.م. بقایای معبد بزرگ مربوط به هزاره سوم ق.م، شامل برخی اتاق‌های وسیع و سقف‌ها و ستون‌های آن‌ها، در بقایای معبد بزرگ که سال ساخت آن 2700 ق.م. بوده است. گورستان پادشاهی از هزاره سوم ق.م. با 9 فقره چاه حفر شده در دل صخره که در جنب هر چاه اتاقی ساخته شده و درون هر اتاق سنگ قبر پادشاه قرار دارد که مشهورترین آن‌ها سنگ نوشته قبر حیرام است و گفته می‌شود یکی از قدیمی‌ترین متون مکتوب با الفبای فنیقی است. همچنین در کاوش‌های صورت گرفته، بقایای دیوار قلعه ایرانی‌ها در کنار دیوار قدیمی کشف شد که نشان می‌دهد این شهر در نقشه دفاعی ایرانی‌ها در شرق دریای مدیترانه در روزگار حضور در این منطقه از چه جایگاهی برخوردار بوده است. آثار تاریخی این شهر نیز در فهرست میراث فرهنگی جهانی ثبت شده است.

طرابلس

شهر طرابلس در شمال لبنان با قدمتی چند هزار ساله، آثار قدیمی بسیاری شامل مساجد، مدارس، حمام‌ها و کاروانسرا‌ها را در خود جای داده است که بیشتر آن‌ها مربوط به دوره صلیبی و مملوکی است. مهم‌ترین آثار تاریخی طرابلس عبارتند از: بنای قلعه که بنای آن به دوره صلیبی بازمی‌گردد که در ورودی شهر قرار دارد و از قلعه‌‌های کم‌نظیر در شرق است. در دورن قلعه آثار بنا‌های متعددی وجود دارد که از جمله آن‌ها بقایای کلیسای صلیبی و برج بلند میان قلعه است. در دوره مملوکی و عثمانی برخی تغییرات و اصلاحات در این قلعه صورت گرفته است. کلیسای قدیس یوحنا که دارای معماری بدیعی است و در گورستان مارونی‌ها بر روی تپه مشهور به ابی اسمر قرار گرفته است، یکی از آن‌هاست. مسجد بزرگ المنصوری یکی دیگر از آثار تاریخی طرابلس است که در دوره مملوکی در محل کلیسای بزرگ صلیبی‌ها ساخته شد و دارای صحن وسیع با ایوان‌های اطراف و تزییناتی به سبک رومی است. خانقاه نیز در نیمه دوم قرن 15 ساخته شده و ساختمان آن در نوع خود بی‌نظیر است. این خانقاه در گذشته محل اقامت زهاد و عبادتگاه آنان بوده است. مدارس المشهد، العمریة و العجمیة، حمام النوری، خان الصابون، جامع العطار و جامع المعلق، خان العسکر، برج السباع و بازار سوق الحراج از جمله آثار تاریخی شهر طرابلس به شمار می‌روند.

صیدا

صیدا_لبنان - برگرفته از سایت enjoylebanon - قابل بازیابی از: https://enjoylebanon.co/tour/30/sidon-tyre-eshmoun

این شهر که در جنوب لبنان قرار دارد، یکی از قدیمی‌ترین شهر‌های ساحلی لبنان است. از جمله آثار تاریخی آن قلعه دریایی است که بنای آن به قرن 13 و دوره صلیبی باز می‌گردد و بر روی جزیره کوچکی بنا گردیده که با یک پل سنگی به ساحل وصل شده است. مسجد کوچکی نیز در نزدیکی کلیسای موجود در قلعه در دوره عثمانی ساخته شده است. قلعه ساحلی صلیبی‌ها که بر بلندای تپه مشرف بر بخش جنوبی شهر قرار گرفته است، در دوره امارت فخرالدین دوم در قرن 17 مرمت شد. بازار‌های قدیمی صیدا همچنان شکل سنتی خود را با کوچه‌ها، مغازه‌ها و حرفه‌‌های موروثی خود حفظ کرده است. خان الافرنج از جمله کاروانسرا‌هایی است که توسط امیر فخرالدین دوم برای پذیرایی از تجار غربی در دو طبقه بنا کرد و تا قرن 19 مرکز فعالیت‌های تجاری بوده است.  این بنای تاریخی سپس به محل اقامت کنسول فرانسه تبدیل شد و مدتی نیز مرکز فعالیت تبشیری فرقه فرنسیسکان شد و امروز به مرکز فرهنگی فرانسه در جنوب لبنان تبدیل شده است. از دیگر آثار دیدنی این شهر، بازار‌های قدیمی، مسجد العمری الکبیر، گورستان باستانی مربوط به دوره رومی و بیزانس و بندرگاه قدیمی است.

بیت الدین

کاخ بیت‌الدین نمونه‌ای از معماری قرن 19 است که توسط امیر بشیر شهابی در طول 30 سال ساخته شد. درب مرمرین و مرصع و نیز آستانه آیینه کاری شده، به آن جلوه‌ای خاص بخشیده است. کاخ دارای سه بخش بیرونی، میانی و داخلی است. دروازه ورودی آن به دلیل تزیینات چشمگیر از جمله زیباترین آثار معماری باقیمانده از آن دوره است. در ساخت گرمابه‌‌های این کاخ که از زیبایی و معماری منحصر بفردی برخوردارند از مهندسی سنتی رومی استفاده شده است. در اطراف و نزدیک کاخ بیت‌الدین چندین مکان تاریخی دیدنی دیگر وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها شهرک دیرالقمر است.

بیروت

در پایتخت لبنان نیز مجموعه‌ای از آثار باستانی و تاریخی قرار دارد که مهم‌ترین آن‌ها آثار باقیمانده از دوره رومی و بیزانس و برخی نیز از دوره عثمانی است که از جمله آن‌ها مجموعه 5 ستون، حمام‌های رومی، مجموعه‌ 4 ستون، مسجد بزرگ عمری، مسجد امیر منذر تنوحی، سرای بزرگ، بیمارستان نظامی و برج ساعت است. منطقه بازسازی شده در مرکز این شهر نیز از جمله اماکن دیدنی است.

اماکن طبیعی و تفریحی

ارزشوف - برگرفته از سایت alafdalnews - قابل بازیابی از: https://alafdalnews.com/post.php?post_id=122810

مجموعه‌ای از بیشه‌زار‌ها و مناطق طبیعی حفاظت شده در این کشور وجود دارد که از جاذبه‌‌های گردشگری بسیاری برخوردارند. منطقه طبیعی ارزشوف که یکی از بزرگترین مناطق طبیعی حفاظت شده لبنان است با 550 کیلومتر مربع وسعت، 25% از جنگل‌های سرو را در خود جای داده است. حرش اهدن، دومین منطقه طبیعی حفاظت شده در شمال است که در ارتفاع 1300 تا 1950 متری از سطح دریا قرار گرفته و شامل 35 نوع از درختان خانواده کاج و برخی نباتات کمیاب و نیز چشمه‌‌های سرشار از آب است. جزر النخیل در نزدیکی ساحل طرابلس، مجموعه‌ای از جزایر کوچک است که به لحاظ وجود انواع ماهی و پرنده‌‌های دریایی و برخی نباتات کمیاب همچون زنبق دریایی مورد توجه گردشگرانی است که به اینگونه محیط‌‌های طبیعی علاقمندند. جنگل سرو در منطقه بشری نیز دارای قدیمی‌ترین درختان کاج است و 375 درخت از آن‌ها عمری صدها ساله دارند و از جمله آن‌ها، 4 درخت، 35 متر ارتفاع و 12 تا 14 متر قطر دارند.

سواحل زیبای مدیترانه به ویژه جونیه، منطقه حفاظت شده ساحلی صور، وادی قادیشا یا دره مقدس که روزگاری پناهگاه زاهدان و عابدان مسیحی بوده است و نیز غار جعیتا که یکی از زیباترین غار‌های آهکی جهان است از جمله ده‌ها جاذبه گردشگری و تفریحی این کشور است.

نیز نگاه کنید به

نظام فرهنگی روسیه؛ نظام فرهنگی چین؛ نظام فرهنگی تونس؛ نظام فرهنگی کوبا؛ نظام فرهنگی مصر؛ نظام فرهنگی کانادا؛ نظام فرهنگی افغانستان؛ نظام فرهنگی سودان؛ نظام فرهنگی اردن؛ نظام فرهنگی ساحل عاج؛ نظام فرهنگی مالی؛ نظام فرهنگی ژاپن؛ نظام فرهنگی تایلند؛ نظام فرهنگی آرژانتین؛ نظام فرهنگی قطر؛ نظام فرهنگی فرانسه؛ نظام فرهنگی اسپانیا؛ نظام فرهنگی اتیوپی؛ نظام فرهنگی سوریه؛ نظام فرهنگی سیرالئون؛ نظام فرهنگی سنگال؛ نظام فرهنگی اوکراین؛ نظام فرهنگی زیمبابوه؛ نظام فرهنگی تاجیکستان؛ نظام فرهنگی قزاقستان؛ نظام فرهنگی سریلانکا؛ نظام فرهنگی بنگلادش؛ نظام فرهنگی گرجستان

پاورقی

[i] در معرفی مراکز فرهنگی غیردولتی لبنان همچنین از منبع زیر استفاده شده است:

اطلاعات  میدانی نگارنده

[ii] شورای فرهنگی جنوب لبنان

[iii] جنبش فرهنگی، انطلیاس

[iv] انجمن اندیشه پیشرو

[v] جنبش فرهنگی در لبنان

[vi] انجمن فرهنگی، طرابلس

[vii] نکته مهم آن که افزایش و کاهش میزان گردشگر به لبنان، ارتباط مستقیم با شرایط سیاسی کشور و تهدیدات اسراییل دارد. با گسترش دامنه اختلافات و به ویژه بروز درگیری‌ها و تشنجات، این میزان کاهش و در شرایط بحرانی و ناامنی به نقطه توقف می‌رسد و در شرایط آرامش کشور و برقراری امنیت، روند صعودی را پیش می‌گیرد.