هنر روسیه: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۶۴: | خط ۱۶۴: | ||
اصطلاح игра,игрище در میان مردم تا قرن های 20-19 به کار برده می شد. تئاتر روسی در [[دوران قدیم]] به وجود آمد. سرچشمه های آن در فلکور یافت می شود، آیین ها، عیدهای مرتبط با کار و زحمت. با گذشت زمان آیین ها اهمیت مقدس خود را از دست داده و تبدیل به نمایش های اجرایی شدند. به این ترتیب در آنها عنصر تئاتر به وجود آمد- نمایش دراماتیک، ряженье(جشنی که در آن لباس های بال ماسکه می پوشیدند بال ماسکه)، دیالوگ. بعدها این نمایش ساده تبدیل به درام مردمی شد، که طی پروسه خلاقیت گروهی ساخته شدند و در اذهان مردم نسل به نسل حفظ شدند.نمایش در فرآیند توسعه خود تفکیک و به انواع مختلف مجزا تقسیم شد: درام، آیین ها)، بازی. آنچه که آنها را به هم نزدیک می کرد، فقط این بود که واقعیت را منعکس می کردند و از ابزارهای بیان مشابه استفاده می کردند- دیالوگ، شعر، موزیک، ماسک زدن، بال ماسکه،پانتومیم با نقاب. | اصطلاح игра,игрище در میان مردم تا قرن های 20-19 به کار برده می شد. تئاتر روسی در [[دوران قدیم]] به وجود آمد. سرچشمه های آن در فلکور یافت می شود، آیین ها، عیدهای مرتبط با کار و زحمت. با گذشت زمان آیین ها اهمیت مقدس خود را از دست داده و تبدیل به نمایش های اجرایی شدند. به این ترتیب در آنها عنصر تئاتر به وجود آمد- نمایش دراماتیک، ряженье(جشنی که در آن لباس های بال ماسکه می پوشیدند بال ماسکه)، دیالوگ. بعدها این نمایش ساده تبدیل به درام مردمی شد، که طی پروسه خلاقیت گروهی ساخته شدند و در اذهان مردم نسل به نسل حفظ شدند.نمایش در فرآیند توسعه خود تفکیک و به انواع مختلف مجزا تقسیم شد: درام، آیین ها)، بازی. آنچه که آنها را به هم نزدیک می کرد، فقط این بود که واقعیت را منعکس می کردند و از ابزارهای بیان مشابه استفاده می کردند- دیالوگ، شعر، موزیک، ماسک زدن، بال ماسکه،پانتومیم با نقاب. | ||
نمایش در ابتدا به صورت گروهی بود. در نمایش های گروهی خلاقیت های گروهی و دراماتیکی درهم آمیخته بود. وفور ترانه ها و دیالوگ هایی که در نمایش وجود داشت به معرفی و توصیف چهره های نمایش کمک می کرد. از گونه های دیگر نمایش یادبودهای عمومی نیز بود، که در بهار بودند و روسال نامیده می شدند. در قرن 15 روسال به مفهوم اجنه در سیمای انسان بیان می شد.آغاز هنر تئاتر روسیه در آیین ها و مراسم و نمایش ها جلوگر شد. در زمان فئودالیسم هنر تئاتر از یک طرف توسط گروه مردم و از سوی دیگر توسط اشراف فئودال توسعه یافت. در سال 957 شاهزاده خانم بزرگ الگا در قسطنطنیه با تئاتر آشنا شد. در فرسک های کلیسای صوفی کی‌یف در نیمه دوم قرن 11 نمایش های میدانی به تصویر کشیده شده است. در سال 1068 در | نمایش در ابتدا به صورت گروهی بود. در نمایش های گروهی خلاقیت های گروهی و دراماتیکی درهم آمیخته بود. وفور ترانه ها و دیالوگ هایی که در نمایش وجود داشت به معرفی و توصیف چهره های نمایش کمک می کرد. از گونه های دیگر نمایش یادبودهای عمومی نیز بود، که در بهار بودند و روسال نامیده می شدند. در قرن 15 روسال به مفهوم اجنه در سیمای انسان بیان می شد.آغاز هنر تئاتر [[روسیه]] در آیین ها و مراسم و نمایش ها جلوگر شد. در زمان فئودالیسم هنر تئاتر از یک طرف توسط گروه مردم و از سوی دیگر توسط اشراف فئودال توسعه یافت. در سال 957 شاهزاده خانم بزرگ الگا در قسطنطنیه با تئاتر آشنا شد. در فرسک های کلیسای صوفی کی‌یف در نیمه دوم قرن 11 نمایش های میدانی به تصویر کشیده شده است. در سال 1068 در داستانهای تاریخی ازکمدین ها(دلقک ها) نام برده شده است. در [[روسیه]] کی‌یفی سه گونه تئاتر مشهود بوده است: درباری، کلیسایی، مردمی. تثبیت تئاتر و درام در [[روسیه]] به سده 18 باز می گردد. درام آئینی و محلی و نمایشگران سیار در [[روسیه]] را، همچون کشورهای دیگر اروپائی می توان از سده 10 میلادی به بعد مشاهده کرد.درام در سده 17 به وسیله مدارس یسوعیان اوکراین در [[روسیه]] معرفی شد و دانش آموزان این مدارس تا سده 18 به صورت گروه های سیار تا دل سیبری نیز رفتند.اولین نشانه وجود تئاتر در مسکو را در سال 1672، یعنی دوران سلطنت آلکسی می بینیم. او پس از آنکه دریافت قادر به تامین مخارج یک گروه نمایشی از غرب نیست،از یوهان گوفروید گرگوری کشیش لوتری، و معلم یکی از مدارس مهاجر نشینان آلمانی خواست تا برای تئاتری که خود دربار ساخته بود، نمایشنامه بنویسد.نمایشنامه های گرگوری به شیوه آلمانی بودند و آنچنان مورد توجه آلکسی قرار گرفتند که اشراف را موظف به دیدن آنها می کرد. آلکسی مدرسه ای نیز با کمک هزینه دربار برای تربیت بازیگر ساخت، اما پس از مرگ او در سال 1676 این تئاتر و مدرسه هر دو فراموش شدند. | ||
(Как возник русский придворный театр?Татьяна Маркинова, <nowiki>http://shkolazhizni.ru/archive/0/n-25118/</nowiki>) | |||
حوالی سال 1750 تحولاتی چند موجب پیدایش دوران تازه ای در تئاتر روسیه شد. نخست یک درام نویس با استعداد روسی، الکساندر سومارکف آغاز به نوشتن نمایشنامه هایی با داستان های روسی کرد و این نمایش نامه ها را به شیوه نئوکلاسیک فرانسوی به صحنه برد. تراژدی ها و کمدی های طنزآمیز او آغاز مکتب کلاسیک روسی را نوید داد. در سال 1749 پس از آنکه دانشجویان مدرسه نظام، نمایشنامه "خورف" اثر سومارکف را با موفقیت به صحنه بردند، بر آن شدند دیگر آثار او را نیز اجرا کنند. رشته حوادث دیگری در سال 1750 فیودور ولکف پسر یک بازرگان روسی را که در سنت پطرزبورگ با تئاتر آشنا شده بود، بر آن داشت تا نمایشنامه هایی در شهر خود یاروسلاو ترتیب دهد. وی با اعضای خانواده و دوستانش گروهی را تشکیل داد و انباری را به صورت تئاتر درآورد. نمایش های او با چنان اشتیاقی روبه رو شدند که او به زودی محل مناسب تری را انتخاب کرد و در سال 1752 در آنجا برای ملکه نمایش داد. ملکه خشنود از فعالیت های این گروه، برخی از بازیگران آن را به فرهنگستان اشراف فرستاد تا پس از تعلیمات بیشتر برای عموم نمایش دهند. از این رو محققان تئاتر، ولکف را پایه گذار تئاتر حرفه ای در روسیه می شناسند. | تئاتر [[روسیه]] دیگر فعالیتی نداشت تا آنکه پطر کبیر(1725-1682) تصمیم گرفت در سیاست غربی سازی کشور خود از تئاتر استفاده کند. در 1702 پطر از شرکت نمایشی یوهان کنست در دانتزیگ دعوت کرد تا در محلی که امروزه میدان سرخ نامیده می شود، مستقر شود. چون عده کمی از درباریان پطر آلمانی می دانستند، او تعدادی داوطلب روسی را برای تعلیم بازیگری نزد بازیگران آلمانی فرستاد. این تئاتر که با تغییر پایتخت به سنت پطرزبورگ خراب شده بود، پس از مرگ پطر فراموش شد. بین سال های 1725 و 1750 فعالیت های تئاتری در [[روسیه]] منحصر به نمایش های درباری بود. هنگام جشن تاجگذاری ملکه آنا( 1740-1730) پادشاه لهستان یک گروه تئاتری به دربار او فرستاد. موفقیت این گروه موجب افزایش تقاضا برای نمایش های غربی در [[روسیه]] شد. سرانجام در سال 1735، فرانچسکو آرایا، آهنگساز اپرای ناپلی، و در سال 1738، ژان باتیست لانده استاد رقص و بنیانگذار باله روسی، به [[روسیه]] رفتند. در سال 1740 نیز گروه نویبر از آلمان به سنت پطرز بورگ دعوت شد، اما به واسطه مرگ ملکه آنا خیلی زود بازگشت. در دوران سلطنت ملکه الیزابت(1762-1741) گروه های ایتالیایی و فرانسوی برای کسب برتری در تئاتر درباری [[روسیه]] به رقابت می پرداختند. سرانجام شرکتی فرانسوی برای هفته ای 2 نمایش و شرکتی ایتالیایی برای اجرای اپراهای مجلل استخدام شدند. در سال 1750 دربار [[روسیه]] در جریان آخرین رویدادهای غربی قرار می گرفت، اما هنوز تئاتر عمومی و مجموعه ای نمایشی که درام های بومی نشان دهد در کار نبود. | ||
حوالی سال 1750 تحولاتی چند موجب پیدایش دوران تازه ای در تئاتر [[روسیه]] شد. نخست یک درام نویس با استعداد روسی، الکساندر سومارکف آغاز به نوشتن نمایشنامه هایی با داستان های روسی کرد و این نمایش نامه ها را به شیوه نئوکلاسیک فرانسوی به صحنه برد. تراژدی ها و کمدی های طنزآمیز او آغاز مکتب کلاسیک روسی را نوید داد. در سال 1749 پس از آنکه دانشجویان مدرسه نظام، نمایشنامه "خورف" اثر سومارکف را با موفقیت به صحنه بردند، بر آن شدند دیگر آثار او را نیز اجرا کنند. رشته حوادث دیگری در سال 1750 فیودور ولکف پسر یک بازرگان روسی را که در سنت پطرزبورگ با تئاتر آشنا شده بود، بر آن داشت تا نمایشنامه هایی در شهر خود یاروسلاو ترتیب دهد. وی با اعضای خانواده و دوستانش گروهی را تشکیل داد و انباری را به صورت تئاتر درآورد. نمایش های او با چنان اشتیاقی روبه رو شدند که او به زودی محل مناسب تری را انتخاب کرد و در سال 1752 در آنجا برای ملکه نمایش داد. ملکه خشنود از فعالیت های این گروه، برخی از بازیگران آن را به فرهنگستان اشراف فرستاد تا پس از تعلیمات بیشتر برای عموم نمایش دهند. از این رو محققان تئاتر، ولکف را پایه گذار تئاتر حرفه ای در [[روسیه]] می شناسند. | |||
(Носов И. С. Летопись Русского театра от начала его основания до конца XVIII века. Публ. и предисл. Е. В. Барсова) | (Носов И. С. Летопись Русского театра от начала его основания до конца XVIII века. Публ. и предисл. Е. В. Барсова) | ||
تحول بعدی در سال 1756 رخ داد، و آن هنگامی بود که ملکه روسیه یک تئاتر دولتی ویژه نمایش های روسی ساخت. در این تئاتر گروهی که اکثرا متشکل از بازیگران ولکف بودند، نمایش می دادند. و یکی از مقامات درباری مسئول نظارت بر آن شد. دربار کمک هزینه ای بالغ بر 5000 روبل برای این شرکت در نظر گرفته بود و در مقایسه با 20000 روبلی که به گروه فرانسوی و 30000 روبلی که به گروه ایتالیایی اختصاص داده بود، بسیار ناچیز می نمود. نمایش نامه های روسی توسط دربار ممیزی و کوتاه می شدند تا در مقابل طبقه متوسط اجرا شوند. در دوران کاترین دوم(1796-1762) تئاتر در سرتاسر روسیه متداول شد. در این دوره تعداد نمایش نامه نویسان افزایش یافت و معدودی از آنها به شهرت رسیدند. رهبری تئاتر روسیه از سومارکوف به دامادش یاکف کنیاژنین(1791- 1742) منتقل شد. کنیاژنین پس از سال 1769 هفت تراژدی و تعدادی کمدی بر اساس اصول نئوکلاسیک نوشت. بهترین درام نویس روسی در سده هجدهم دنیس فانویزین نام دارد. وی در سال 1766 با نوشتن نمایش نامه "فرمانده لشگر" نخستین موفقیت خود را کسب کرد. این نمایش نامه طنزآمیز درباره مردم تازه به دوران رسیده ای است که همه مظاهر اروپای غربی را با دیده تحسین می نگرند و همه مظاهر روسی را نفی می کنند. وی با نمایش نامه "صغیر" در سال 1781 که تصویری طنزآمیز از مردمان نجیب و خشن روستایی داشت، به محبوبیت پایداری رسید. در دوران کاترین دولت نظارت شدیدی بر تئاتر اعمال می کرد. همه نمایش نامه ها به شدت ممیزی می شدند و تئاترهایی با کمک مالی دربار و دولت، طبق قوانین دربار گسترش یافتند. با آنکه اشراف تنها از نمایش های اپرایی حمایت می کردند، گروه های تئاتری نیز امنیت شغلی بیشتری یافتند. در سال 1776 | تحول بعدی در سال 1756 رخ داد، و آن هنگامی بود که ملکه [[روسیه]] یک تئاتر دولتی ویژه نمایش های روسی ساخت. در این تئاتر گروهی که اکثرا متشکل از بازیگران ولکف بودند، نمایش می دادند. و یکی از مقامات درباری مسئول نظارت بر آن شد. دربار کمک هزینه ای بالغ بر 5000 روبل برای این شرکت در نظر گرفته بود و در مقایسه با 20000 روبلی که به گروه فرانسوی و 30000 روبلی که به گروه ایتالیایی اختصاص داده بود، بسیار ناچیز می نمود. نمایش نامه های روسی توسط دربار ممیزی و کوتاه می شدند تا در مقابل طبقه متوسط اجرا شوند. در دوران کاترین دوم(1796-1762) تئاتر در سرتاسر [[روسیه]] متداول شد. در این دوره تعداد نمایش نامه نویسان افزایش یافت و معدودی از آنها به شهرت رسیدند. رهبری تئاتر [[روسیه]] از سومارکوف به دامادش یاکف کنیاژنین(1791- 1742) منتقل شد. کنیاژنین پس از سال 1769 هفت تراژدی و تعدادی کمدی بر اساس اصول نئوکلاسیک نوشت. بهترین درام نویس روسی در سده هجدهم دنیس فانویزین نام دارد. وی در سال 1766 با نوشتن نمایش نامه "فرمانده لشگر" نخستین موفقیت خود را کسب کرد. این نمایش نامه طنزآمیز درباره مردم تازه به دوران رسیده ای است که همه مظاهر اروپای غربی را با دیده تحسین می نگرند و همه مظاهر روسی را نفی می کنند. وی با نمایش نامه "صغیر" در سال 1781 که تصویری طنزآمیز از مردمان نجیب و خشن روستایی داشت، به محبوبیت پایداری رسید. در دوران کاترین دولت نظارت شدیدی بر تئاتر اعمال می کرد. همه نمایش نامه ها به شدت ممیزی می شدند و تئاترهایی با کمک مالی دربار و دولت، طبق قوانین دربار گسترش یافتند. با آنکه اشراف تنها از نمایش های اپرایی حمایت می کردند، گروه های تئاتری نیز امنیت شغلی بیشتری یافتند. در سال 1776 گروهها عضو می پذیرفتند، و پس از سال 1789 سالی چهار نمایش انتفاعی اجرا می کردند. | ||
پس از مرگ ولکف در سال 1763، ایوان دیمیترفسکی، مشهورترین بازیگر روسی کار خود را با گروه ولکف در یاروسلاو آغاز کرد. وی در سال های 1767-1765 به خارج از کشور سفر کرده و گفته می شود در آنجا شیوه های بازیگری مشاهیری چون کلاریون، لوکن، گاریک را فرا گرفت. پس از سال 1787 او بسیار کم در صحنه ظاهر می شد، اما نفوذ اوبه عنوان معلم بازیگری بسیار زیاد بود. در سال 1791 به عنوان ناظر همه نمایش های دولتی در [[روسیه]] برگزیده شد. وی بازیگری دقیق بود که هر حرکتی را از پیش طراحی می کرد، و در نمایش های کلاسیک مجرب تر بود. یاکف شوشرین یکی دیگر از بازیگران روسی در اوایل سده نوزدهم به واسطه ایفای نقش های مهیج و شورانگیز مشهور شد و بین سال های 1810-1787 محبوب ترین بازیگر تئاتر سنت پطرزبورگ به شمار می رفت. غالب تئاترهای خصوصی در این سده توسط مالکان عمده و در زمین های آنها ساخته و اداره می شدند. پس از آنکه کاترین دوم اشراف را به حمایت از هنر ترغیب کرد و آن را نشانه روشنفکری تلقی نمود، بسیاری از نجیب زادگان آغاز به ساختن تئاترهای خصوصی کردند. غالب این تئاترها از بازیگران خود به عنوان بازیگر استفاده می کردند. در پایان سده هجدهم بسیاری از اشراف رعایای خود را برای نمایش های تئاتری تربیت می کردند. تئاتر روسی در سال 1800 پایگاه نسبتا محکمی برای خود کسب کرده بود و تعدادی درام نویس برجسته روسی پدیدار شده بودند که غالب نمایش های آنها تقلید از شیوه های فرانسوی و ایتالیایی بود، اما زمینه تحولات آینده به وضوح به چشم می خورد. پس از سال 1800 تئاتر حرفه ای در سرتاسر اروپا گسترده شد، اما تئاتر [[روسیه]] تا سده نوزدهم به شکوفایی نهایی خود نرسید. | |||
ب. تئاتر روسیه در سال های 1850- 1800 | (Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 )ب. تئاتر [[روسیه]] در سال های 1850- 1800 | ||
از سال 1805 به بعد روسیه از مهمترین دشمنان فرانسه ناپلئونی محسوب می شد و ناپلئون در جریان حمله به روسیه بود که نخستین شکست عظیم خود را خورد. احساسات ملی گرایانه در روسیه نیز همچون کشورهای دیگر در این دوره پیوسته اوج می گرفت. محبوب ترین نمایش نامه نویسان روسی در این دوره ولادیسلاو اوزرف بود، شاید از آن رو که آثار او هنگامی که روسیه از جانب فرانسه تهدید می شد، احساسات میهن پرستانه روس ها را خوش می آمد. در روسیه نیز همچون کشورهای اروپایی با سر آمدن دوران ناپلئون، استبداد تازه ای شکل گرفت. الکساندر اول ابتدا دم از آزادی رعیت ها و اصلاحات دیگر می زد، اما وقتی معلوم شد کاری از او ساخته نیست، گروه های انقلابی به تدریج شکل گرفتند و پس از آنکه نیکلای اول به سلطنت رسید(1855-1825) در همان آغاز نارضایتی عمومی به جنبش علنی تبدیل شد. این انقلاب به سرعت سرکوب شد و تزار برای پیشگیری از شورش های احتمالی آینده، شدیدترین سازمان مخفی و ممیزی اروپا را سازمان داد. اگرچه دوران حاکمیت او خلاق ترین دوران هنری روسیه بود، اما بهترین نمایش نامه ها، همواره پیش از دریافت مجوز نمایش، به شدت مثله می شدند. | از سال 1805 به بعد [[روسیه]] از مهمترین دشمنان فرانسه ناپلئونی محسوب می شد و ناپلئون در جریان حمله به [[روسیه]] بود که نخستین شکست عظیم خود را خورد. احساسات ملی گرایانه در [[روسیه]] نیز همچون کشورهای دیگر در این دوره پیوسته اوج می گرفت. محبوب ترین نمایش نامه نویسان روسی در این دوره ولادیسلاو اوزرف بود، شاید از آن رو که آثار او هنگامی که [[روسیه]] از جانب فرانسه تهدید می شد، احساسات میهن پرستانه روس ها را خوش می آمد. در [[روسیه]] نیز همچون کشورهای اروپایی با سر آمدن دوران ناپلئون، استبداد تازه ای شکل گرفت. الکساندر اول ابتدا دم از آزادی رعیت ها و اصلاحات دیگر می زد، اما وقتی معلوم شد کاری از او ساخته نیست، گروه های انقلابی به تدریج شکل گرفتند و پس از آنکه نیکلای اول به سلطنت رسید(1855-1825) در همان آغاز نارضایتی عمومی به جنبش علنی تبدیل شد. این انقلاب به سرعت سرکوب شد و تزار برای پیشگیری از شورش های احتمالی آینده، شدیدترین سازمان مخفی و ممیزی اروپا را سازمان داد. اگرچه دوران حاکمیت او خلاق ترین دوران هنری [[روسیه]] بود، اما بهترین نمایش نامه ها، همواره پیش از دریافت مجوز نمایش، به شدت مثله می شدند. | ||
الکساندر گریبایدف در درجه اول به خاطر نمایش نامه "امان از عقل" (1825-1822) در خاطره ها مانده است و یکی از شاهکارهای درام روسی، و گاه تنها نمایش نامه قابل توجه روسی در سبک نئوکلاسیک به شمار می رود. قهرمان وارسته این نمایش نامه همچون قهرمان "مردم گریز" اثر مولی یر می کوشددیگران را نسبت به مادی گری و ریایی که جامعه در پیش دارد، آگاه سازد. متاسفانه این نمایش نامه زمانی کامل شد که شورش 1825 به وقوع پیوسته و ممیزی شدت گرفته بود، نتیجه اینکه سال ها اجازه اجرا نیافت. شکل نهایی نمایش نامه تا سال 1869 منتشر نشد. [[الکساندر پوشکین]] را معمولا پایه گذار سبک رمانتیک در روسیه می شناسند و نمایش نامه "باریس گادونف" با تنوع، ابعاد وسیع، قوت شاعرانه، و موضوع تاریخیش نخستین پیروزی رمانتیسم بر نئوکلاسیسم روسی بود. این اثر که گاه نخستین نمایش نامه سیاسی روسی نیز شناخته می شود، رابطه یک فرمانروا را با زیردستانش نشان می دهد. این نمایش نامه تا سال 1831 اجازه انتشار نیافت و تا سال 1870 امکان اجرا نداشت. | الکساندر گریبایدف در درجه اول به خاطر نمایش نامه "امان از عقل" (1825-1822) در خاطره ها مانده است و یکی از شاهکارهای درام روسی، و گاه تنها نمایش نامه قابل توجه روسی در سبک نئوکلاسیک به شمار می رود. قهرمان وارسته این نمایش نامه همچون قهرمان "مردم گریز" اثر مولی یر می کوشددیگران را نسبت به مادی گری و ریایی که جامعه در پیش دارد، آگاه سازد. متاسفانه این نمایش نامه زمانی کامل شد که شورش 1825 به وقوع پیوسته و ممیزی شدت گرفته بود، نتیجه اینکه سال ها اجازه اجرا نیافت. شکل نهایی نمایش نامه تا سال 1869 منتشر نشد. [[الکساندر پوشکین]] را معمولا پایه گذار سبک رمانتیک در [[روسیه]] می شناسند و نمایش نامه "باریس گادونف" با تنوع، ابعاد وسیع، قوت شاعرانه، و موضوع تاریخیش نخستین پیروزی رمانتیسم بر نئوکلاسیسم روسی بود. این اثر که گاه نخستین نمایش نامه سیاسی روسی نیز شناخته می شود، رابطه یک فرمانروا را با زیردستانش نشان می دهد. این نمایش نامه تا سال 1831 اجازه انتشار نیافت و تا سال 1870 امکان اجرا نداشت. | ||
(Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 ) | (Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 ) | ||
میخائیل لرمانتف یکی از لطیف ترین شعرای رمانتیک روسی نیز پس از سال 1830 با موفقیتی که از نمایش نامه" | میخائیل لرمانتف یکی از لطیف ترین شعرای رمانتیک روسی نیز پس از سال 1830 با موفقیتی که از نمایش نامه" اسپانیایی‌ها" به دست آورد، تعدادی نمایش نامه نوشت. امروزه تنها نمایش نامه ای که از او در ذهن ها مانده است، "بال ماسکه" نام دارد که در آن مردی همسر خود را به قتل می رساند و جامعه فاسد [[روسیه]] مقصر اصلی شناخته می شود. این نمایش نامه نیز تا دهه 1860 تحت ممیزی قرار داشت و اجرا نشد. با توجه به ممیزی شدیدی که در [[روسیه]] تزاری وجود داشت تعجبی ندارد اگر ببینیم غالب نمایش نامه های روسی در این دوران آثاری بی ضرر یا تملق آمیز نسبت به شاهان روسی اند. نیکلای پاله وی مباحث میهنی و رایج را طرح می کند، گو اینکه اساسا به خاطر آثار ملودراماتیک خود مشهور شده است. ملو درام پس از اجرای نمایش نامه "سی سال" اثر ویکتور دوکانژ، در سال 1829 در [[روسیه]] محبوب شد. بیشترین سهم پاله وی در تئاتر [[روسیه]] معرفی شکسپیر به صحنه های روسی بود که با ترجمه "هملت" در سال 1837 آغاز کرد. درام واقع گرا در دهه 1830 با نیکلای گوگول آغاز می شود. گوگول به عنوان یک نمایش نامه نویس، امروزه بیشتر به واسطه نمایش نامه "بازرس" شهرت دارد. در سده نوزدهم تئاتر [[روسیه]] به طور دائم رو به گسترش بود، اما به دقت تحت نظارت دولت قرار داشت. در سراسر این دوره تئاترهای سلطنتی انحصار نمایش های تولید شده در سنت پطرز بورگ و مسکو را در اختیار داشتند. در سنت پطرزبورگ سه تئاتر وجود داشت: | ||
- بالشوی تئاتر: ویژه نمایش های باله و اپرا؛ | - بالشوی تئاتر: ویژه نمایش های باله و اپرا؛ | ||
| خط ۱۹۸: | خط ۱۹۶: | ||
مسکو دو شرکت تئاتر داشت که یکی ویژه اپرا و باله و دیگری ویژه نمایش درام بود. این دو شرکت ابتدا در ساختمان هایی موقتی مستقر بودند، اما در سال 1824 با گشایش مالی تئاتر برای نمایش درام، این دو شرکت به آنجا رفتند و استقرار دائمی یافتند، این تئاتر هنوز هم مورد استفاده است. بالشوی تئاتر در سال 1825 برای نمایش باله و اپرا ساخته شده بود، اما هنگامی که در سال 1835 آتش گرفت، دوباره در سال 1856 در محل کنونی خود ساخته شد. بین سال های 1850-1800 بازیگران روسی در گروه های دولتی هنوز بر طبق رشته حرفه ای و مطابق با الگوهای فرانسوی استخدام می شدند. زمان تمرینات، رفتار بازیگران و همه جنبه های زندگی آنها را قوانین دولتی تعیین می کرد. در سال 1839 این بازیگران به صورت استخدام کشوری درآمدند و برحسب سابقه خدمت به سه دسته تقسیم شدند. | مسکو دو شرکت تئاتر داشت که یکی ویژه اپرا و باله و دیگری ویژه نمایش درام بود. این دو شرکت ابتدا در ساختمان هایی موقتی مستقر بودند، اما در سال 1824 با گشایش مالی تئاتر برای نمایش درام، این دو شرکت به آنجا رفتند و استقرار دائمی یافتند، این تئاتر هنوز هم مورد استفاده است. بالشوی تئاتر در سال 1825 برای نمایش باله و اپرا ساخته شده بود، اما هنگامی که در سال 1835 آتش گرفت، دوباره در سال 1856 در محل کنونی خود ساخته شد. بین سال های 1850-1800 بازیگران روسی در گروه های دولتی هنوز بر طبق رشته حرفه ای و مطابق با الگوهای فرانسوی استخدام می شدند. زمان تمرینات، رفتار بازیگران و همه جنبه های زندگی آنها را قوانین دولتی تعیین می کرد. در سال 1839 این بازیگران به صورت استخدام کشوری درآمدند و برحسب سابقه خدمت به سه دسته تقسیم شدند. | ||
دیر زمانی تئاترهای سنت پطرزبورگ بر مسکو برتری داشتند. تا اینکه پس از سال 1825 تئاترهای مسکو برتری خود را به کرسی نشاندند. از میان بازیگران اولیه مسکویی، مچالف و شپکین از همه مهمتر بودند. به عقیده استانیسلاوسکی، شپکین نخستین بازیگر بزرگ روسی است. وی سرف زاده ای بود که کار خود را در گروه های سرفی آغاز کرد. در سال 1821 آزاد شد. در سال 1823 نیز عضو مالی تئاتر شد و تا آخر عمر در آنجا ماند. وی بازیگر پرکار و صاحب تکنیکی بود و در بازیگری نوعی طبیعت گرایی را دنبال می کرد. نفوذ او باعث شد تا در مالی تئاتر پیش از نقاط دیگر روسیه کار گروهی متداول شود. شیوه روخوانی پیش از انتخاب نقش ها را برای نخستین بار او اعمال کرد. او در کمدی های گوگول بی نظیر بود. صحنه پردازی در روسیه به طور کلی بسیار محافظه کارانه بود و نمایش ها عمدتا وابسته به دکورهای محدودی بودند که در انبار تئاتر یافت می شدند. این دکورها به وسیله بال ها و پرده ها ساخته می شدند. دکورهای جعبه ای در روسیه از دهه 1830 معروف شدند. اما در آغاز طرفداران زیادی نیافتند و بسیار طول کشید تا در سطحی گسترده به کار روند. | دیر زمانی تئاترهای سنت پطرزبورگ بر مسکو برتری داشتند. تا اینکه پس از سال 1825 تئاترهای مسکو برتری خود را به کرسی نشاندند. از میان بازیگران اولیه مسکویی، مچالف و شپکین از همه مهمتر بودند. به عقیده استانیسلاوسکی، شپکین نخستین بازیگر بزرگ روسی است. وی سرف زاده ای بود که کار خود را در گروه های سرفی آغاز کرد. در سال 1821 آزاد شد. در سال 1823 نیز عضو مالی تئاتر شد و تا آخر عمر در آنجا ماند. وی بازیگر پرکار و صاحب تکنیکی بود و در بازیگری نوعی طبیعت گرایی را دنبال می کرد. نفوذ او باعث شد تا در مالی تئاتر پیش از نقاط دیگر [[روسیه]] کار گروهی متداول شود. شیوه روخوانی پیش از انتخاب نقش ها را برای نخستین بار او اعمال کرد. او در کمدی های گوگول بی نظیر بود. صحنه پردازی در [[روسیه]] به طور کلی بسیار محافظه کارانه بود و نمایش ها عمدتا وابسته به دکورهای محدودی بودند که در انبار تئاتر یافت می شدند. این دکورها به وسیله بال ها و پرده ها ساخته می شدند. دکورهای جعبه ای در [[روسیه]] از دهه 1830 معروف شدند. اما در آغاز طرفداران زیادی نیافتند و بسیار طول کشید تا در سطحی گسترده به کار روند. | ||
(Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 ) | (Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 ) | ||
ج. تئاتر روسیه در سال های 1900- 1850 | ج. تئاتر [[روسیه]] در سال های 1900- 1850 | ||
در طول سده نوزدهم روسیه در میان امواج اصلاحات و مصائب در نوسان بود. الکساندر دوم یک سلسله تغییرات را پایه گذارد که کاستن از ممیزی، آزاد کردن سرف ها(1861) و توسعه نظام آموزشی از آن جمله بودند. اما پس از سوء قصدی که در سال 1866 به جان او شد، ذوق و شوق خود را در راه اصلاحات از دست داد و سرانجام در سال 1881 به قتل رسید. الکساندر سوم جانشین او بار دیگر ممیزی نمایش ها را برقرارساخت و قدرت اشراف را افزایش داد. با این حال جای تعجب است اگر بدانیم در درام روسی واقع گرایی حتی پیش از فرانسه مطرح شد. ایوان تورگنف نخستین کسی بود که با انتشار مجموعه داستان های کوتاهش به نام "یادداشت های شکارچی" در سال 1852 به عنوان مهمترین نویسنده روسی شناخته شد. سهم تورگنف به مکتب واقع گرایی از آنجا سرچشمه می گیرد که جزئیات زندگی بومی را برای نشان دادن آشفتگی درونی مردم به کار می گیرد. چخوف بنای کارهای خود را بر پایه آثار او استوار کرد. پیش از آنکه آثار تورگنف به صحنه درآیند، واقع گرایی از طریق آثار الکساندر آستروفسکی عمومیت یافته بود. وی نخستین درام نویس حرفه ای در روسیه بود که همه اوقات خود را وقف نوشتن درام کرده بود. اگر چه او در شکل های متنوع و موضوع های گوناگونی نمایش نامه نوشته است، اما عمده آثار او برگرفته از زندگی طبقه متوسط روسی اند که به خوبی آنها را می شناخت. نماد گرائی آستروفسکی نیز پیشاهنگ چخوف بوده است. آستروفسکی از کسانی بود که در تاسیس انجمن مولفان و آهنگسازان دراماتیک روسیه در سال 1866 سهم داشته است. پیش از این تاریخ درام نویسان تنها یک حقوق معین دولتی دریافت می کردند و پس از آن حق مولف نیز به آنها تعلق گرفت. نزدیک به پایان سده نوزده، لئو تولستوی که قبلا به عنوان رمان نویس مشهور شده بود، به نوشتن نمایش نامه روی آورد. در میان نمایش نامه های او "قدرت تاریکی(جهل)" در سال 1886 اهمیت بیشتری دارد. این نمایش نامه که نخستین بار در سال 1895 در روسیه اجرا شد، آزمندی و جنایت در میان روستائیان را تصویر می کند و یکی از موثرترین درام های مکتب طبیعت گرایی به شمار می رود. | در طول سده نوزدهم روسیه در میان امواج اصلاحات و مصائب در نوسان بود. الکساندر دوم یک سلسله تغییرات را پایه گذارد که کاستن از ممیزی، آزاد کردن سرف ها(1861) و توسعه نظام آموزشی از آن جمله بودند. اما پس از سوء قصدی که در سال 1866 به جان او شد، ذوق و شوق خود را در راه اصلاحات از دست داد و سرانجام در سال 1881 به قتل رسید. الکساندر سوم جانشین او بار دیگر ممیزی نمایش ها را برقرارساخت و قدرت اشراف را افزایش داد. با این حال جای تعجب است اگر بدانیم در درام روسی واقع گرایی حتی پیش از فرانسه مطرح شد. ایوان تورگنف نخستین کسی بود که با انتشار مجموعه داستان های کوتاهش به نام "یادداشت های شکارچی" در سال 1852 به عنوان مهمترین نویسنده روسی شناخته شد. سهم تورگنف به مکتب واقع گرایی از آنجا سرچشمه می گیرد که جزئیات زندگی بومی را برای نشان دادن آشفتگی درونی مردم به کار می گیرد. چخوف بنای کارهای خود را بر پایه آثار او استوار کرد. پیش از آنکه آثار تورگنف به صحنه درآیند، واقع گرایی از طریق آثار الکساندر آستروفسکی عمومیت یافته بود. وی نخستین درام نویس حرفه ای در روسیه بود که همه اوقات خود را وقف نوشتن درام کرده بود. اگر چه او در شکل های متنوع و موضوع های گوناگونی نمایش نامه نوشته است، اما عمده آثار او برگرفته از زندگی طبقه متوسط روسی اند که به خوبی آنها را می شناخت. نماد گرائی آستروفسکی نیز پیشاهنگ چخوف بوده است. آستروفسکی از کسانی بود که در تاسیس انجمن مولفان و آهنگسازان دراماتیک روسیه در سال 1866 سهم داشته است. پیش از این تاریخ درام نویسان تنها یک حقوق معین دولتی دریافت می کردند و پس از آن حق مولف نیز به آنها تعلق گرفت. نزدیک به پایان سده نوزده، لئو تولستوی که قبلا به عنوان رمان نویس مشهور شده بود، به نوشتن نمایش نامه روی آورد. در میان نمایش نامه های او "قدرت تاریکی(جهل)" در سال 1886 اهمیت بیشتری دارد. این نمایش نامه که نخستین بار در سال 1895 در روسیه اجرا شد، آزمندی و جنایت در میان روستائیان را تصویر می کند و یکی از موثرترین درام های مکتب طبیعت گرایی به شمار می رود. | ||
نسخهٔ ۴ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۵۱
گفتار نخست. ریشه های هنر روسی
هنر یکی از موضوعات مهم در زندگی مردم روسیه بوده و خود را در ابعاد مختلف نشان داده است. ولادیمیر اول، اولین قانونگذار روس (كشور باستانی كه سلف روسیه، اوكراین و بلاروس كنونی بود) در سال 988 با شاهزاده خانمی از بیزانس ازدواج كرد و از بت پرستی به شاخه ارتدكس دین مسیحیت گرایید. گرایش كشور به مسیحیت باعث شد هنرهای زیبا در كشور ترقی كنند. برای مدت 600 سال انواع وارداتی هنر مسیحی در نقاشی، موسیقی، معماری و ادبیات روسیه برتری داشت. هرچند هنرمندان روس بینش مختص به خودی داشته و اشكال وارداتی هنر را بشدت متحول كردند. بالاخص در زمینه ترسیم نقاشی‌های مقدس، پیوند هنر نقاشی بیزانس با نبوغ روسی باعث پدید آمدن برخی از زیباترین شمایل‌های مقدس جهان شد. آندری روبلیوف بزرگترین نقاش روسیه در اوایل قرن پانزدهم شمایل‌هایی را ترسیم كرد كه از بهترین نمونه‌های بیزانسی فراتر رفتند. هجوم‌های خارجی در دوران تاریكی (1613-1598) و سیاست غربگرایی دوران پتر كبیر باعث شد هنر روسیه تحت تأثیر روندهای جدید لائیگ قرار گیرد. در نتیجه توجه جامعه هنری روسیه به اروپای غربی معطوف شد. اشكال هنری كه در دوران قرون وسطی از طرف كلیسای ارتدكس ممنوع اعلام شده بودند (از جمله نقاشی پرتره)، نواختن موسیقی با آلات موسیقی و آثار دراماتیك وارد جریان هنری كشور شد. اواسط قرن هجدهم در روسیه خلق باله، اپرا، موسیقی كلاسیك، معماری سبك باروكو و نوشتن داستانهای كوتاه رونق یافت. روس‌ها دوباره همچون مورد هنر بیزانس شكل اروپایی را قبول كردند ولی آن را حل كردند و به اوج بی‌نظیر درخشندگی روسی رساندند. سنت پطرزبورگ پایتخت روسیه كه در اوایل قرن هجدهم توسط پتر كبیر بنیان گذاشته شده بود بر این روند تأثیر شگرفی گذاشت. این شهر به پنجره روسیه به سوی غرب تبدیل شد. ساختمانهای مشابه با بناهای ساخته شده توسط بارتولومئو راسترلی معمار سنت پطرزبورگ در قرن هجدهم و كارلو روسی جانشین وی در قرن نوزدهم در سراسر روسیه ساخته شد. در سال 1850 هنر و معماری سنت پطرزبورگ به الگویی تبدیل شد كه تمام روسیه سعی بر سرمشق گرفتن از آن داشت. بینش جدید تمام نفوذ گذشته و حال روسیه با تأثیر یونان و رم قدیمی را در هم آمیخت. در قرن نوزدهم شعر رمانتیك آلكساندر پوشكین، داستانهای رئالیستی نیكولای گوگول، ایوان تورگنیف، فیودور داستایفسكی و لئو تولستوی و اپراها و باله‌های درخشان و بجا ماندنی میخاییل گلینكا، آلكساندر بورودین، پتر چایكوفسكی، نیكولای ریمسكی كورساكوف و مودست موسورگسكی نمونه‌های ماندنی نبوغ روسیه در زمینه پیوند زدن اشكال ملی و خارجی بودند. تحت مدیریت كنستانتین استانیسلاوسكی و ولادیمیر نمیرویچ-دانچنكو تئاتر هنری مسكو آثار مشهور آنتون چخوف و آثار رئالیستی ماكسیم گوركی را روی صحنه به نمایش گذاشتند. اوایل قرن نوزدهم حركت پیشاهنگی در زمینه هنر شروع شد. از سال 1900 تا 1917 در هنر روسیه شعر سمبلیك آلكساندر بلوك، آندری بلی و زیناییدا گیپیوس؛ موسیقی نوآورانه آلكساندر سكریابین و ایگور استراوینسكی؛ نقاشی ساده نو (نئوپریمیتیف) ناتالیا گونچارووا و واسیلی كاندینسكی و میخاییل لاریونوف و باله‌های مشهور سرگی دیاگیلف، رقص مشهور آنا پاولووا، واسلاو نژینسكی و اید روبینشتین نمونه‌های این هنر بودند كه تا امروز شهرت دارند.
آثار انقلابی هنر پیشاهنگ روسیه و بالاخص دكور ولادیمیر تاتلین و كنستانتین ملنیكوف در سالهای اول دوران شوروی ادامه یافتند. هرچند آنها بزودی زیر فشار دیكتاتوری یوسف استالین رنگ باختند. طی سالیان طولانی حكومت شوروی از نظریه هنر رئالیسم سوسیالیستی برای سانسور هنرها استفاده می‌كرد. در نتیجه آثار شاعران كبیری مانند اسیپ ماندلشتان، مارینا تسوتایوا و بوریس پاسترناك، رمانهای میخاییل بولگاكوف و موسیقی دمیتری شوستاكوویچ و سرگی پروكوفیف نیز زیر سانسور رفتند. از سالهای 30 تا 70 قرن بیستم هنرمندان مختلفی به مبارزه با رئالیسم سوسیالیستی برخاستند و بین آنها میتوان به نویسندگان شهیری مانند آلكساندر سولژنیتسین و بوریس پاسترناك، موسیقیدان سرگی پروكوفیف و دمیتری شوستاكوویچ، شاعرانی مانند یوگنی یفتوشنكو و یوسیف برودسكی، مدیر تئاتر یوری لوبیموف، فیلمسازانی مانند سرگی ایزنشتین، وسه‌ولود پودوفكین و آندری تاركوفسكی اشاره نمود. دیگران مانند میخاییل شولوخوف راه دیگری به غیر از كنار آمدن با سسیتسم ندیدند. شاعران بزرگی مانند ولادیمیر مایاكوفسكی و و سرگی یسنین راهی به غیر از خودكشی نیافتند. آثار ابداعی پیشاهنگان روسیه، بالاخص جریان constructivist بین هنرمندان مهاجرت كرده به غرب و هنرمندان ناراضی كه در شوروی باقی مانده بودند بر آنچه كه باید به جریان اصلی هنر در روسیه بعد از شوروی تبدیل می‌شد تأثیر گذاشتند. اواسط سالهای 1980 آثار بسیاری از هنرمندان در دسترس توده‌های وسیع قرار گرفتند. بین آنها می توان به نقاشی‌های مارك شاگال و واسیلی كاندینسكی نقاشان مهاجر، داستانهای كوتاه ایوان بونین و رمانهای ولادیمیر نابوكوف، آثار بوریس پاسترناك و میخاییل بولگاكوف و شعر غیر راحت طلب آنا آخماتووا و مجسمه‌های مدرن ارنست نه‌ایزوستنی اشاره كرد.
به هر حال، در دوره کمونیسم و به ویژه از سال های 1930 شبكه ای از مؤسسات فرهنگی، صحنه فرهنگی كشور را به تصاحب خود درآورده و در سطوح محلی، جمهوری و ملی تشكیل و ارائه خدمات فرهنگی به اقشار مختلف جامعه، در قالب طرح پنج ساله توسعه اقتصادی ملی ترسیم یافت. توجه ویژه مسؤلان رده بالای نظام متوجه آن دسته از مؤسسات فرهنگی بود كه از امكان انتقال اطلاعات در سطح بسیار بالا برخوردار بودند. از جمله این مؤسسات می توان به رادیو، سینما، مطبوعات و شبكه مؤسسات فرهنگی كه پوشش اطلاعاتی خبری كل كشور به ویژه مناطق روستایی را بر عهده داشتند اشاره نمود. از سال 1960 با تشكیل اتحادیه فیلمسازان، نظام اتحادیه ای تولید كنندگان هنری كشور تشكیل گردید. وظیفه اصلی این اتحادیه كنترل روشنفكران كشور و سازمان دادن فعالیت‌های فرهنگی طبق خواسته و نیاز حزب بلشویك بود. در سال 1953، وزارت فرهنگ اتحاد جماهیر شوروی منحل گردیده و اداره فرهنگ كشور تأسیس یافت. لازم به ذكر است كه اداره مذكور به كنترل و هدایت فرهنگ در تمام سطوح جامعه از مناطق روستایی تا فدراسیون روسیه می پرداخت. اتحادیه های فدراسیون روسیه بر فعالیت نهادهای اجرایی كشور نظارت نموده و مؤسسات حزبی كشور نیز در كلیه سطوح، به كنترل فعالیت اتحادیه های مذكور می پرداختند. كمیته مركزی، دبیرخانه و دفتر سیاسی حزب كمونیست اتحاد جماهیر شوروی نیز، نظارت بر این سیستم طبقاتی را برعهده داشتند. با وجود استیلای این نظام محدود و بسته، حیات فرهنگی كشور همچنان متنوع باقی ماند. به محض اینكه كنترل‌ها از میان برداشته شدند، تمایلات نهفته ظاهر گردید. در اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 اصلاحات Khrusсhev تحت عنوان "thaw" (آب شدن یخ‌ها) امیدهای فراوانی را در جهت نیل به رنسانس معنوی در كشور برانگیخت. در اواسط دهه 1980، گورباچف تغییرات عمده ای را در زمینه فرهنگی كشور پیش كشید كه به كاهش فشار عقیدتی و ایدئولوژیكی رسانه ها و كنترل اداری مؤسسات آموزشی و فرهنگی كشور منجر گردید. طبق قانون مصوب 1990 سانسور از مطبوعات و رسانه های كشور حذف گردید. در اوایل سال 1990، كشور به طول كلی كنترل خود را از روی بخش فرهنگ كشور حذف نمود. همزمان با به اوج رسیدن بحران سیاسی و اقتصادی، علاقمندی جامعه نسبت به امور فرهنگی به كلی از دست رفته و سقوط نظام كمونیستی اتحاد جماهیر شوروی رقم خورد.
همچون بسیاری دیگر از جوانب زندگی اجتماعی و فرهنگی، هنر نیز از فروپاشی شوروی در سال 1991 در حالت تحول میباشد. هنرمندان روس سعی بر حفظ هنر خود در مقابله با جریان‌های هنری خارجی دارند كه قبلاً به آن دسترسی نداشتند. به نظر مقامات شوروی آثار هنرمندانی مانند سولژنیتسین، پاسترناك، برودسكی و دیگران به حدی مخرب بود كه خوانندگان این آثار براحتی می‌توانستند به حبس در اردوهای كار محكوم شوند. این آثار امروز در روسیه در دسترس همگان قرار دارد.. سولژنیتسین كه در سال 1974 از شوروی اخراج شده بود در سال 1994 برای زندگی به روسیه برگشت. نویسندگانی مانند تاتیانا تولستایا سعی بر درخشیدن دارند ولی امروز بدشواری می توان گفت كدام آثار بجا خواهند ماند و كدام یك در دهه های آینده خواهند پژمرد.
گفتار دوم. تاریخ هنر روسیه
الف. از قرن 10 تا آغاز قرن 12
هنر روسیه باستان به طور اخصّ به هنر روسیه دوره فئودالیزم در قرون 17-10 گفته می شود. منابع آن مرتبط با هنر قبایل اسلاوهای شرقی گذشته می باشد که به نوبه خود آن نیز در تماس با دنیای هنر سکایی- سرمتی و مستعمرات باستان شمالی دریای سیاه می باشد. درباره ویژگی های هنر اسلاوهای شرقی ماقبل دوره فئودال، ما تنها یک سری اطلاعات کلی بر اساس داده های ناقص باستان شناسی و اطلاعات غیرمستقیم منابع خطی در دست داریم، که در معماری معابد بت پرستی به جا مانده نیز به چشم می خورند. این مشاهدات امکان ارائه توضیح خوبی درباره اولین گام های هنر روسیه باستان با توجه به رشد سریع آن در پیشبرد فرهنگ هنر بیزانس و دستیابی به هنر ملی می دهد. فرآیند توسعه ساختار ابتدایی- همگانی و شکل گیری جامعه طبقه بندی شده در قبایل اسلاوهای شرقی و جنگ های این قبایل با همسایگان دشمن به سرعت منجر به ایجاد انجمن های بزرگ ارضی- قبیله ای در این قبایل شد. بعدها این انجمن ها در دو مرکز به وجود آمد: نووگراد و کی یِف. در نیمه دوم قرن 9 کی یِف غلبه یافته و تبدیل به پایتخت دولت روسیه باستان دوران اوئل فئودالی شد. در قرن 10 با فتوحات زیاد در سرزمین هایدیگر به سرعت قلمرو آن گسترش یافت.کی یِف اهمیت یافته و از غنائم زیادی برخوردار گشت، که شاهزاده و اشراف آن را از قدرت اقتصادی زیادی برخوردار ساخت. کییِف تبدیل به یک مرکز صنعتی و تجاری بین المللی شد. شهرهای جدید ی به وجود آمدند، زمین داری فئودالی رشد یافت و بردگی کشاورزان شدت یافت. در زمان شاهزاده ولادیمیر ساختار حکومتی شکل مشخص تری به خود گرفت. طبقه حاکم به منظور تقویت هرچه سریعتر موقعیت خود و حکومت، توجه خود را معطوف تجارب فرهنگ بیزانس نمودند. علت اصلی آن در گزینش مذهب مسیحیت بیزانسی به عنوان دین رسمی حکومت بود که منجر به رشد سریع فرهنگ و هنر در سلطنت یاروسلاو مودری(عاقل) شد. اتحاد اسلاوهای شرقی در قالب یک حکومت قوی و مبارزه آنها برای عدم وابستگی منجر به تشکیل ملت واحد روسیه باستان شد که رشد و توسعه فرهنگ روسی را در پی داشت و موفقیت های زیادی در تمامی زمینه ها، از جمله در زمینه هنر داشت. اما فرهنگ درخشان دولت روسیه باستان و هنر آن محدود شد و خط اصلی توسعه آن در زمینه فئودالی کلیسایی شد و درخشندگی و شکوه و جلال رتبه های بالا و کلیسا به شدت متفاوت از فرهنگ و هنر توده مردم گشت. زمینه های این فرهنگ حتی به صورت قلمروی- ارضی نیز محدود شد. مناطق پیشرفته "دنپر" با شهر بزرگ "روسی" و " مادر شهرهای روسی" کی یِف و چِرنیگُف، در دسنای شمالی پُلتسک و در پایان مسیر دنپر- والخوفبزرگ، نووگراد قرار داشت. گسترش فرهنگ و هنر در قرن های 11-10 تقریبا به این شهرها محدود شده بود و شامل تمام مناطق حکومت نمی شد. از ویژگی های این دوره می توان مبارزه خروج از پدرسالاری و پیروزی فئودال ها، مبارزه مسیحیت و کفر که منجر به تناقض و دوگانگی زیادی در تمام فرهنگ شد؛ دوره شاهزاده تحت تاثیر نفوذ پدرسالارانه بود. در زمینه هنر سنت های بت پرستی با معماری چوبی تاثیر زیادی در سبک معماری سنگی و مانند آن داشتند.(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
ب. هنر دوره فئودال گسسته ( قرن 12 تا اواسط قرن 13)
همزمان با پیروزی جهانی فئودالیزم و رشد سریع زمین داری های بزرگ، اتحاد روسیه و نیروی متحد کنندهکیف به سستی گرائید. تضمین حاکمیت اربابان فئودال بر دهقانان اسیر و مردم صنعت گر شهری در تمامی قلمرو حاکمیت دولت روسیه باستان مشکل شد. در مناطق مختلف "شبه حکومت ها"ی فئودالی شکل گرفته و تقویت شد- قلمرو شاهزاده نشین با پایتخت خود، با اشراف فئودال و سلسله های شاهزاده ای خود، با ارتباطات اقتصادی- فرهنگی و منافع سیاسی خاص خود.از نشانه های از هم گسستن روسیه باستان می توان تقسیم آن را میان نوادگان یاروسلاو مودری برشمرد. در قرن 12 دوره جدیدی در تاریخ روسیه آغاز می شود. دوره گسستگی فئودالی. تاریخ دولت واحد روسیه باستان جای خود را به مبارزه و رقابت بین حوزه های سیاسی و اقتصادی مستقل فئودالی در نووگراد، پُلتسک، اسمالِنسک، والینسک، چِرنیگُف، ولادیمیر-سوزدال و ... می دهد. در همین رابطه پروسه ی واحد توسعه هنری نیز به دسته ای از جریان های منطقه ای تجزیه می شود، که شامل مکاتب هنری منطقه‌ای می شود، که به ویژه در معماری به چشم می خورد. جریانات دوره مسائل جدیدی را پیش پای معماری می نهد: ساخت شهرهای فئودالی جدید با استحکامات آن، قصرهای شاهزادگان، مستقلات ملاکان، صومعه ها و کلیساها. کی یف و نووگراد با توجه به وسعت خود اولین شهر های فئودالی جدید شدند. قسمت های مهم شهر عبارت بودند از: استحکامات اصلی شهر- کاخ حکومتی، یا کرِمل، که مرکز اداری حکومتی بوده و جایگاه فئودال های عالی رتبه شهر بود، و در مجاورت آن مرکز تجاری شهر، که اغلب تحت حمایت استحکامات دفاعی قرار داشت. توسعه شهرها خود به خود، با شکل گرفتن یک شبکه از خیابان ها اغلب با درختان تنومند پیش رفت. ساخت و ساز این مراکز شهری ، بیشتر متوسط بود، اما همه اینها در تلاش برای شبیه سازی کی یفو رقابت با "مادر شهرهای روسی" بودند. گسستگی فئودالی هرچند که نیروی سیاسی- نظامی مردم روسیه را تضعیف کرد و تسخیر روسیه توسط تاتارها آن را راحت تر کرد، با این حال از دوره های مترقی در تاریخ روس به شمار می آید. در این دوره به سرعت نیروهای تولیدی محلی توسعه یافتند، شهرهای جدید رشد کرند، جمعیت صنعتی- تجاری آنها پیشرفت کردند. میراث فرهنگی دولت روسیه باستان در این دوره، با انتقال به شهرها و روستاهای دورافتاده سرزمین روسیه، به گونه ای عمیق و گسترده توسعه می یابد: در عمران و گسترش آن نیروهای محلی وسیعی دست دارند، فرهنگ در توده مردم نسبت به قرن های 11-10 نفوذ عمیق تر داشت. با تمام ویژگی های متمایز در توسعه مکاتب هنری منطقه ای، دوره فئودالی گسسته مرتبط با زندگی محلی و سنت های هنری، شرایط موجود ویژه ی سیاسی- اجتماعی، تفاوت در روابط خارجی شاهزاده نشین های یاد شده و امثال آن بوده است. تمامی این مکاتب با وجود تمایزات محلی اتحاد روسی را حفظ کرده اند. این اتحاد در وحله اول به خاطر توسعه سریع شهرها و صنعت شهری، که بیانگر وحدت خاص فرهنگ مادی روسی است، دوم اینکه میراث فرهنگی و هنری مشترک کی یف می باشد، سوم اینکه، کلی از سیستم فئودالی بوده، و در پایان اینکه وحدت ملت روسیه که در دوره روسیه باستان ساخته شده است، و گسستگی فئودالی آن را از بین نبرده است، بوده است. هنر روسیه در قرن 12 تا اوسط قرن 13 طی یک دوره کوتاه تاریخی،با خلق یک سری آثار برجسته در تمامی زمینه های آثار هنری، مسیر بزرگ و درخشانی را پیمود. ویژگی برخی از آثار این دوره چنان است که می توان با دلایل منطقی از شروع تبلور در ویژگی های تماما روسی ملی هنر سخن گفت.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
ج. هنر دوره گسستگی فئودالی( اواسط قرن 13 تا اواسط قرن 15)
حمله مغولان ضربه وحشتناکی به نیروهای مولد مردم روسیه وارد کرد. شهرها سوخته و غارت شد، استادان هنر و صنایع دستی در جنگ کشته شدند و یا به اسارت برده شدند. در روسیه یک یوغ سنگین اسارت تاتار به وجود آمد. روسیه تضعیف شده در قرن 14-13 ، برخی از مناطق بومی خود را از دست داد: سرزمین های دنپر، پُلتسک و اسمالنسک، گالیچ و والین با مراکز فرهنگی خود از قلمرو روسیه خارج شدند. زندگی عمومی در شمال شرق ویران روسیه متمرکز شد. پس ازاین سقوط سیاه در اواسط قرن 14، پروسه ی احیای شهرها و تولد دوباره هنر و صنعت آغاز گشت؛ تجارت آغاز شد. نفرت رو به رشد از ستمگران، مبارزه با آنها و نیازهای دفاع ملی، روند متحد کردن دولت روسیه و شکل گیری ملت بزرگ روس را سرعت بخشید. پس از پیروزی کولیکوف(1380)، مسکو در راس این مبارزه متحد قرار داشت. پایان قرن 14 و آغاز قرن 15 زمان یک قیام قدرتمند از آگاهی ملی بود، در ادبیات، پیروزی درخشان کولیکوف(Задонщина)، نمونه ی بالایی در آثار هنری بود- " در مدح هنگ ایگورف". تضعیف بیزانس و قدرت یافتن حکومت ترکیه در بالکان، اهمیت روسیه را به عنوان قدرت برتر دنیای اسلاو افزایش داد.در مبارزه برای استقلال ملی مردم روسیه و احیای فرهنگ آن، توسعه و بازیافت خلاق از سنت های قرون 13-12، نقش بالایی داشت. نووگورود ساخت و ساز و زینت ساختمان های خود با نقاشی ها و آیکون ها را با تکیه بر فعالیت های باستان هنری خود ادامه داد. مسکو و توِر که در بطن شاهزاده نشین ولادیمیر قرار داشت، وارثان سنت های هنری ولادیمیری بوده و همچنین از استادان بازمانده آن سبک بهره می جستند.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
د. هنر دولت روسیه ( پایان قرن 15 تا قرن 16)
در سال های 80 قرن 15 دولت متمرکز روسیه تشکیل می شود و آخرین بقایای وابستگی به خانات تاتار- مغول از بین می رود. مسکو پایتخت حکومت قدرتمند روسی و سمبل قدرت و عظمت مردم روسیه می شود. این رخداد بزرگ در تاریخ مردم روسیه، توسط توسعه سریع نیروهای مولد آماده می شود- کشاورزان و صنعت گران، رشد تقسیم اجتماعی کار، قوی تر شدن روابط تجاری بین شهرهای در حال توسعه، در قرن 16 برنامه هایی برای تشکیل بازار در سراسر کشور پیش بینی می شود. در این دوره تئوری بازگشت به سلطنت فئودال، با تاکید بر ماهیت الهی حکومت فرمانداران مسکو و برتری آن بر حکومت روحانی کلیسا، بازمی گردد. مبارزه تلخ سیاسی، منجر به بحث مطبوعاتی می شود.در آثار منتشر شده قرن 16 با وسعت بی سابقه ای تا قبل از آن و به آزادی ساختارهای بسیار اساسی دولت مورد نقد قرار می گیرد و آنچه که بسیار حائز اهمیت است، به وجود آمدن مفهوم ارزش مردم، و به ویژه دهقانان، در زندگی کشور و ضرورت تسهیل زندگی و وضعیت آنهاست. در برخی از آثار ادبی اندیشه برابری طبیعی همه مردم در برابر خدا مطرح می شود و صداهای اعتراض به برده داری شنیده می شود که ارزش کیفی نظامی و غیر نظامی مردم را مورد تحقیر قرار می دهند. این اندیشه ها که در ادبیات قرن 16 به وجود آمد، بازتاب قدرت واقعی و فعالیت های سیاسی قشر دموکراتیک از مردم بود. در همین زمان خود باوری ملی، احساس غرور و افتخار به قدرت مردمو دولت روسیه نیز گسترش یافت. مسکو نه تنها پایتخت روسیه که، دژ محکم ارتدکس، " رم سوم" - وارث قسطنطنیه به شمار می رفت. اهمیت مسکو به عنوان مرکز اتحاد میراث فرهنگی سرزمین های الحاقی و شاهزاده ای در ساختار فرهنگ کلی روسیه، نیز افزایش یافت. بدینسان در مسکو بهترین آثار ادبی و هنری و محراب های مشهور از مراکز منطقه ای ارائه می شدند. در ساخت مسکو بهترین معماران چون پسکوویچ، توِریچ، روستوفتس جمع شدند که در کنار مهندسان و معماران فراخوانده شده از ایتالیا کار می کردند. درخواست از بهترین معماران اروپا در آن زمان، منجر به بالا بردن سطح فنی ساخت و ساز و تضمین اجرای پروژه های بزرگ معماری و نظامی- مهندسی شد که پس از تشکیل دولت روسیه متمرکز در راس امور قرار داشت. تمامی این معماران روسی و خارجی در معماری شهر مسکو تجارب فنی و هنری خود را،همراه با اصلاح و بهبود در آنهاتحت فشار خواسته های جدید و دیدگاه های هنری بکار بستند. به این ترتیب هنر مسکو قرن های 16-15، با یکسان سازی و بازیافت دستاوردهای تمامی فرهنگ هنری گذشته، تبدیل به هنر ملی تماما روسی می شود.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
ه. هنر دولت روسیه(قرن 17)
حوادث وحشتناک جنگ دهقانان و مبارزه مردم با مداخله لیتوانیایی، لهستانی و سوئدی، به شدت توده مردم را به هم ریخته و قهرمانانی از دهقانان و مردم شهر به وجود آمد که منجر به تضعیف باور مردم در مورد نظام برده داری شد. در ادبیات روسی این دوره تاریخی ایده حقوق مستقل مردم در ساختار دولت، در این باره که خود ملت، و نه اربابان و تزار، نگهبان واقعی تمامیت و استقلال کشور خود میباشد، شکل می گیرد.
در قرن هفدهم بزرگ ترین رویداد زندگی مردم روسیه مشخص شد. مردم اوکراین با آنها در قالب یک دولت واحد روسی درآمدند. این رویداد اهمیت زیادی در توسعه و پیشرفت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مردم روسیه و اوکراین و در تقویت روابط چند جانبه فی مابین داشت. در ادبیات این دوره علاقه به دنیای واقعی، به دنیای احساسات زنده و زندگی مردم عادی وجود دارد؛ داستان عامیانه به وجود می آید: آثار طنز از میان مردم ارائه می شود که در آنها کلیسا و بی عدالتی موجود در جامعه به نقد گذاشته می شود. در نقاشی ، ساختار تفسیر آزاد و واقعی از موضوعات مذهبی به چشم می خورد. در معماری ذائقه های مردم عادی وارد می شود؛ معماری میهنی معیارهای دیگری متفاوت از گذشته به خود می گیرد که با ساختار قبلی که تا آن هنگام جهت اصلی معماری را تشکیل می داد، به رقابت بر می خیزد. به همراه آن، کلیسا و معماری شهری تضاد خود را از دست می دهند. یک فرآیند سریع، "سکولاریته" از کل فرهنگ به وجود می آید. در مبارزه با حمله در حال رشد وقایع جدید اجتماعی، فعالیت های دولت تزاری و کلیسا به سرکوب محدود نمی شود، و یک سیستم "محافظه کار" ایدئولوژی به وجود می آورند. در زمینه هنر، تلاش برای کنترل نقاشان و پیکر نگاران، نقش راهنماهای ارتدکس پیکرنگاری پر رنگ می شود. در زمینه معماری کلیسا، مستقیما از ساخت کلیساهای چادری،به عنوان توهین به رتبه کلیسا جلوگیری می شود، و پنج گنبدی ... توصیه می شود، یعنی تلاش می شود که معماری را به گذشته و سبک سنتی بازگرداند.در این شرایط، مبارزه هنری شدیدا پر است از گرایشات متناقض قدیمی و جدید. گرایشات سنتی در پی حفظ رسوم بوده و توسط دولت فئودالی و کلیسا پشتیبانی می شود. آنها راه خود را در حوزه های قدیمی از ساختمان کلیسا و نقاشی کلیسا مشخص می کنند. اما گرایشات جدید، با تمام محدودیت هایی که برای آن در نظر گرفتند، غلبه یافتند.
با پایان قرن 17 تاریخ هنر روسیه باستان که مرتبط با کلیسا و دیدگاه های مشخص آن بود، به پایان می رسد و شرایط تولد هنر عصر جدید- هنر سکولار، که بر اساس مشاهدات زندگی و دانش دقیق است، فراهم می شود.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
و. هنر روسیه در نیمه اول قرن 18
در تاریخ فرهنگ روسیه هنر قرن 18 نقش مهمی را ایفا کرده است. در این سده به جای فرهنگ های قدیمی، که مرتبط با دیدگاه تعیین شده از سوی کلیسا بودند، در نهایت فرهنگ جدیدی به وجود آمد، که از ویژگی سکولار برخوردار بود. ویژگی های سکولار ، مدنی در آثار معماری، نقاشی و پیکرتراشی نیز به چشم می خورد؛ در طی قرن 18، تمامی گونه ها و ژانرهای هنر برجسته روسی توسعه یافت، که ما در آثار بعدی هنرمندان روس آنها را مشاهده می کنیم. شرایط خاص تاریخی این دوره، پیشرفت فوق العاده هنر روسیه در قرن هجدهم را نتیجه داد. طی سده 18 روسیه به عنوان یک دولت ملی بزرگ در حال توسعه، با فعالیت های سیاسی، فرهنگی، به دستاوردهای بزرگی در گسترش هویت و میهن پرستی در محافل اجتماعی رسید، به شکل گیری عناصر مترقی کمک کرده و شجاعت و گسترش در پژوهش های هنری را گسترش داد.اما در اساس ساختار اجتماعی دولت روسیه در قرن 18 تناقض شدیدی وجود داشت. در اوایل قرن، در دوره اصلاحات عمیق و گسترده، این تناقضات به طور مشخصی بیان شد. ستم بزرگی که در تمام طول قرون توده مردم برده متحمل شده بودند، و تمام مشکلات توسعه کشور را بر روی شانه های خود کشیده بودند،این فشارها آنها را وادار به اعتراض و آشوب و شورش کرد.
در قرن هجدهم یک سری پیوسته از قوی ترین تظاهرات و مبارزه در راه رهایی از سیستم برده داری از سوی توده دهقانان به چشم می خورد. این مبارزه به تغییرات شدید در نظام اجتماعی در روسیه منجر نمی شود، اما تاثیر مستقیم یا غیر مستقیم بر توسعه اصول دموکراتیک در اندیشه مترقی اجتماعی داشت. و اگر که در ابتدا و اواسط قرن هجدهم، دستاوردهای برجسته فرهنگ روسیه، عمدتا به دلیل خودباوری ملی بودند، و با وجود حرکت تند و توانمندی که دولت روسیه برای غلبه بر عقب ماندگی خود انجام می داد، اما در نیمه دوم قرن در کنار این موارد، ارتباط نزدیک فرهنگ و هنر با گسترش ایدئولوژی ضد فئودالی درفعالیت های روشنفکران درباری، نقش مهمی را از آن خود می کند. ویژگی‌های فرهنگ ملی در قرن هجدهم کاملا به وضوح در آغاز قرن در آثار هنرمندان برجسته آشکار است. موفقیت هایی که استادان و هنرمندان روسی در آغاز قرن 18 به آنها دست یافتند، حاصل سطح بالای فرهنگ هنری دوره قبل بود که ویژگی های جدیدی به آن وارد شده بود. در توسعه سریع فرهنگ هنر روسی جدید نقش بزرگی از آن تحولات چند جانبه در ویژگی های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی می باشد که در پایان قرن 17 و آغاز قرن 18 اعمال شدند. توسعه تجارت ملی همگانی، ضربه مهلکی بر ساختار اشراف و ملاکان(بویارها) وارد کرد.
در آغاز قرن 18 در روسیه کارخانه ها یکی پس از دیگری به وجود آمدند، بنادر، شهرها و روستاها ساخته شدند. متناسب با شرایط جدید تاریخی پیش آمده ارتش منظم ایجاد شد، نیروی دریایی به وجود آمد که مانند ارتش توانست پیروزی های شکوهمندی را در مقابل دشمنان کسب کند. به خاطر این پیروزی ها بود که روسیه توانست بر انزوای تجاری خود از راه دریا غلبه کرده و امکان وجود ملت روسیه را به عنوان یک ملت بزرگ تداوم بخشد. در شرایط جدید و خشونت بار زندگی مردم روسیه در آغاز قرن 18، سنت روشنگری، که به عنوان یک ویژگی از قرن 18 برشمرده می شد، به وجود آمد. مشخص ترین ویژگی هنر در قرن 18 که آن را از هنر زمان های قبل متمایز می ساخت، رهایی از ایدئولوژی قرون وسطی کلیسا و رابطه تنگاتنگ با مسائل عملی مهم ترین ساختار های دولتی بود. روح خلاق دوره پطر که متکی بر دانسته های علمی دقیق بود، در معماری، در تدوین و اجرای مسائل بزرگ شهرسازی نشان داده شد. ساخت قلعه پطروپاولوفسک، ادارهء نیروی دریایی، ساختمان دوازده دانشکده، یک پایه محکم از معماری سکولار برای استفاده عمومی گذاشت، و ساخت پایتخت جدید در سواحل باتلاقی خلیج فنلاند، گویی که نمادی از آغاز دوره جدید در تاریخ مردم روسیه شد. حکاکی در اوایل قرن 18، با حل مشکلات عملی خود و دستیابی به موفقیت های ویژه در ژانر نبرد و در چشم انداز شهری( آ. زوبوف، آ. راستوفتسِف)به اوج کمال خود رسیده بود. مجسمه سازی تزئینی توسعه یافت، و در آثار ک.ب.راسترِللی گفته می شود که نتایج عالی ترسیم واقع گرایانه مجسمه سازی سکولار می باشند. یکی از کامل ترین هنرها در آغاز قرن 18، موفقیت هنر پرتره می باشد که در این دوره از سبک پیشرو برخوردار بود. ترویج چشم انداز جدیدی از ویژگی انسان زمینی و واقعی و ارزش آن نه فقط در ارتباط با طبقه درباری، بلکه در ارتباط با خدمت به دولت، باعث توسعه پرتره شد. آشنایی هنرمندان روسی با سنت های نقاشان پرتره جهانی در گونه های متفاوت اروپایی نیز، نقش بسزایی در توسعه سریع هنر پرتره روسی ایفا کرده است. پرتره روسی، در قرون 18-17 بود که سرانجام ژانر منحصر به خود را گرفت و در قالب پرتره درباری گسترش یافت. پرتره روسی جایگاه خود را در فرهنگ هنری جهان کسب کرد. پیشبرد هنر ملی در سال های 30 سده 18 در دوره رکود، تغییر کرد. دوره تیره واکنش های سیاسی، دستاوردهای هنر روسی در آغاز سده 18 را در معرض تهدید قرار می داد. خارجی هاعمدتا آلمانی ها در این سال ها پست های مهم دولتی را گرفته بودند و تحقیر عمیقی برای مردم روسیه و فرهنگ روسی در کشور به شمار می رفتند. . اما در مبارزه نیروهای مترقی اجتماعی با ارتجاعیون، پیروزی با دسته اول بود. دولت ملی روسیه همچنان قوی تر و گسترده تر می شد، و در این ضمن ویژگی های درباری خاصی نیز به خود می گرفت.
در این دوره فعالیت درخشان یک دانشمند، که پایه گذار علوم روسی و شاعر برجسته ایبود میخائیل وایسلیویچ لامانوسوف به چشم می خورد. لامانوسوف در قالب یک شخصیت جامع آموزشی و کاملا با استعداد دانشگاهی، و حس میهن پرستی بود که به خوبی علائق و خواسته های جامعه را درک می کرد. وقایع سال های 30 سده 18 و سانسورهای حکومتی در این دوره نتوانست مانع از پیشرفت فرهنگ هنری ملی شود و هنرمندان در تمامی عرصه های هنری با تمام مشکلات آثار برجسته ای خلق کردند. کسانی چون ایوان نیکیتین نقاش،ک.ب.راسترللی پیکرتراش در شرایط بسیار سختی مجبور به کار بودند. افزایش آگاهی ملی در اواسط قرن 18 زمینه هایی برای توسعه بیشتر در تمامی شاخه های هنری فراهم آورد و معماری در این دوره به اوج شکوفایی خود دست یافت، که در آثار و.و.راسترللی( پسر مجسمه ساز) انعکاس یافته است که غنی از مجسمه های تزئینی و نقاشی هایتزئین شده می باشد و در خلق سبک به اصطلاح باروک روسی پیشگام بود. باروک مکتب بزرگ و با سبک های گوناگون در هنر اروپای قرن 17 و آغاز قرن 18 بود. طرح های بلندپروازانه استادان آن، شکوه و جلال تزئینی آثار آنها، موید عظمت سلطنت مطلقه بوده، همخوانی با فرهنگ هنری روسیه در اواسط قرن 18- دوره ای که سلطنت درباری به اوج قدرت خود دست یافته بود داشت. اما مبارزه نیروهای مترقی جامعه روسیه برای فرهنگ ملی منجر به تولید خلاقانه بهترین دستاوردهای سبک باروک شد. از ویژگی‌های سبک باروک، نقاشی روی سقف، اسلوب‌های کوتاه‌نمایی اندام، معلق نمودن هیکل افراد در فضا، تجسم بخشیدن صحنه‌ها از دیدگاه‌های متفاوت، گچ‌بری، و زینت‌کاری در ساختمان‌سازی و به کمال رساندن این ویژگی‌ها است. تصویر انسانی در این سبک به وفور مشاهده میشود.سبک باروک به تزیین و تجمل گرایش داشت. این سبک اغلب به طور کامل در سبک معماری نشان داده شده، که با "زبان" خاص خود ایده غرور ملی، عزت ، شکوه و عظمت، را بیان می کند و حتی کاخ زمستانی همانطور که راسترللی گفته است " برای شکوه اتحاد تمامیت روسیه" ساخته شد.
در آثار نقاشان بزرگ روسی این دوره- استادان پرتره آ.آنتروپوف و ای.آرگونوف- سنت های رئالیستی توسعه یافته ی.نیکیتین و آ.ماتییِف دیده می شود. آنتروپوف و آرگونوف با دیدگاه های نزدیک به یکدیگر درباره حقیقت زندگی، گالری از معاصران خود را به وجود آوردند که در آنها ویژگی های آرمان گرایانه و انتقادی و به تصویر کشیدن مردم محروم جامعه به چشم می خورد. در دیگر گونه های هنری، قلم زن بزرگ روسی، سوکولوف، به موفقیت های بزرگی دست یافت، و لامانوسوف، با بنیان نهادن کارگاه موزاییک با همکاری دانشجویان خود، موزائیک های بی نظیری، از جمله تصویر موزائیکی جنگ پولتاوا را تولید کردند. در نگاهی به آثار برجسته از فرهنگ روسی مربوط به دوره پطر، به وضوح علاقه آنها به ادامه سنت های ملی و مترقی، مخالفت با منافع طبقه مرفه حاکم، منافع ملی و حکومتی به چشم می خورد.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
ز. هنر روسی در نیمه دوم قرن 18
از نیمه دوم قرن 18 جنگ مشخصی بین رشد نیروهای مولد و بازدارنده های آنها از گسترش روابط تولیدی، و همچنین بین سیستم سرمایه داری در حال ظهور در یک ساختار اجتماعی - اقتصادیو کل اقتصاد سیستم فئودالی موجود آغاز شد. شروع به تجزیه سیستم فئودالی سرف در ادامه قرن، تا سال 1861شد، یعنی تا ورود روسیه به دوره توسعه سرمایه داری. در این مفهوم، دوره سال 60 قرن 18 و طول سال 61 پر از مبارزه برای شکل جدیدی از زندگی و روابط تولیدی با شکل جدید می باشد. اما در سال های 60 قرن 18 نبود که تناقض مشاهده می شد، بلکه در نیمه اول قرن 18 بود که ساختار روسیه سنتی را به بحران عمیقی دچار کرده بود. ویژگی تاریخی زندگی اجتماعی روسیه خود، تعیین کننده قوانین اساسی توسعه فرهنگ هنری روسیه این دوره بود.
گرایشات واقع گرایانه در بسط هنرهای زیبا در سال های 50-40 قرن 18، دستاوردهای برجسته در معماری در این دوره پایه محکمی برای رشد بیشتر هنر روسی در آینده داشت. در سال های 90-60 این افزایش در شکوفایی درخشان آثار نقاشی و مجسمه سازی پرتره، مجسمه های عظیم و سه پایه به چشم می خورد، در دوره جدید، در توسعه معماری، گسترش در سبک های نقاشی، سبک مستقل پِیساژ بارز است، سبک تاریخی گسترش می یابد، تصویر سازی زندگی شکل می گیرد. با این حال ، پیشرفت در هنر های زیبا، در شرایط پیچیده و متناقض تاریخی رخ داد، که تعیین کننده یک سری از ویژگی های جدید در تمام فرهنگ هنری روسیه بود. از یک سو، این دوره، دوره ی رشد اقتصادی و به ویژه قدرت نظامی روسیه، و همچنین تحکیم بیشتر حقوق و امتیازات اشراف بود. از سوی دیگر، در درون سیستم فئودالی، سیستم سرمایه داری شکل گرفته بود و تشدید تناقضات شدید اجتماعی، خبر از آغاز بحران در روابط تولیدی فئودالی می داد، که بیش از هر چیز تبدیل به مانعی برای توسعه بیشتر نیروهای مولد کشور شد. تشدید ظلم و ستم فئودالی و افزایش تجارت اربابان منجر به قیام های مردمی قدرتمندی شد که در آنها صدها هزار ملاک، راهب، کشاورز و صنعت گر شرکت داشتند. در آغاز دهه 70 این خشم مردمی قدرتمند منجر به جنگ دهقانی وحشتناکی( 1775- 1773) به رهبری اِمیلیان پوگاچف شد. و هرچند که کشاورزان در جنگ شکست خوردن اما ضربه بزرگی به ساختار برده داری وارد آمد و در کانون توجه اندیشه مترقی اجتماعی مساله حقوق رعیت ها را به عنوان محور اصلی روسیه قرار داد. قیام پوگاچف تأثیر زیادی در شکل گیری شخصیت های برجسته آگاه در فرهنگ روسیه داشت. به عنوان یک نتیجه مستقیم از جنبش های مردمی، که موید بحران قریب الوقوع در نظام فئودالی بود، در فرهنگ روسی نیمه دوم قرن 18 عناصر بارزی با ویژگی دموکراتیک پدیدار گشت. در شمار آثاری با اندیشه های ضدفئودالی می توان کمدی فانویزین را که حاوی نقد شدید زندگی اربابان روس است، و مجلات طنز نوویکوف (1774-1769) را برشمرد. سیستم فئودالی وضع اسفناکی را برای سرف ها به وجود آورده بود. در سال 1790 رادیشف کتاب معروف خود " سفر از سن پترزبورگ به مسکو " را منتشر کرد که غیر معمول و شجاعانه، در اعتراض و خشم علیه حکومت مطلقه و فراخوان برای سرنگونی انقلابی حکومت مطلقه و بردگی بود. در مورد رشد عناصر دموکراتیک در سبک نقاشی های شیبانوف، با توصیفات گرمی از معیشت سرف ها، و کاراهای گرافیکی یِرمِنِف که تصاویر قابل توجهی از کشاورزان، که از فقر شدید در رنج می باشند اما نیروی نگهدارنده عظیم داخلی می باشند، خلق کرده، دیده می شود. عناصر فرهنگ دموکراتیک، که در آثار رادیشف وجود دارد، بیانگر فعالیت های روشنگرانه ی طبقه اشراف است، نگاه ایدئولوژیک مترقی دارد که تاثیر به سزایی در بسط ادبیات و هنرهای زیبای این دوره داشته است.این امر منجر به وجود مشترکاتی در ادبیات و هنر آن دوره شد که در ایجاد کلاسیسیزم روسی تاثیر به سزایی داشت.
کلاسیسیزم در برخی از کشورهای غربی ( برای مثال فرانسه) در قرن 17 به وجود آمده بود. برای بیان و توصیف ایده آل های زمان خود، کلاسیسیزم به وفور از دستاوردهای هنر کلاسیک یونان باستان و رم استفاده می کرد که آنها را به عنوان مدلی برای دنبال کردن می دید. در طول گسترش سلطنت فئودال و سوق به حاکمیت سیاسی، بورژوازی به آرمان های مدنی خود، به شکل دقیق و روشن انقلابی و جدید در قالب سیاسی کلاسیسیزم جامعه عمل پوشانید. در روسیه بورژوازی به وجود آمده بود، و جنگ ایدئولوژیک با حکومت مطلقه فئودالی را اقشار مخالف اشراف- روشنفکران درباری- هدایت می کردند. کلاسیسیزم قبل از هر چیزی ( در سال های 50-40 قرن 18) در ادبیات بسط یافت. متمایز از کلاسیسزم اروپا، که سوژه های خود را از تاریخ کهن و اسطوره های باستان می گرفتند، نویسندگان روسی بیشتر متوجه تاریخ میهنی بودند. با ترسیم مبارزه بین احساس شخصی و حس وظیفه در قهرمانان خود، آنها جامعه را به سوی آرمان خدمت به میهن و حکومت سوق می دادند. این امر قهرمان پروری و عشق به میهن در تجدید سازمان آکادمی هنرهای زیبا در سال 1764 مورد توجه هنرمندان قرار گرفت.
با اتکا به تجارب هنری استادان قدیمی و به ویژه هنر عهد باستان، آکادمی هنرهای زیبا دانش بزرگ حرفه ای با یک استاندارد عالی به طور خاص، با تربیت یک سری اساتید بزرگ، از جمله پیکرتراش های بزرگی چون: شوبین، کازلوفسکی، ماترُس و معمار نابغه ای چون باژِنوف، به ارمغان آورد. تسلط بر تجربه هنر کهن از اهمیت زیبایی شناختی زیادی برخوردار بود. در این مکتب ایده آل های اجتماعی آن زمان به شکل هنرمندانه ای زیبا و بزرگ نشان داده می شد. این ایده آل ها که بر اساس دیدگاه های روشنگری روسیه بود، منعکس کننده دیدگاه جدید بوجود آمده در مورد ارزش شخصیت انسانی و وظایف آن در برابر حکومت بود. در آغاز قرن 18 بود که به دلیل نیاز به حل چالش های بسیار زیاد زندگی در زمینه تقویت حکومت ملی و غلبه بر عقب ماندگی آن در ارزیابی اهمیت اجتماعی انسان، جایگاه خدمت به حکومت مطرح شد. از اینجاست که توسط بلینسکی دو مکتب متفاوف، اما مشابه در آرمان نهایی در ادبیات قرن 18 به وجود می آید: مکتب طنز، که به شدت طبقه اشراف را در قالب طنز مورد نکوهش قرار می دهد، و مکتب "شعار "یا ((ایده آل)) ، که با ایجاد تصاویر ایده آل در صدد پرورش احساسات میهن پرستانه و مدنی و تجلیل عظمت روسیه است.
در هنر، کلاسیسیزم قبل از هر چیزی در معماری پدیدار گشت، با بازی در نقش مترقی مهم خود در نشان دادن شکوه و عظمت روسیه. معماران مشهور روسیه چون باژِنوف، کازاکوف، استارویِ، کامِرون، کوارِنگی، آثار خلاقانه و مثال های بزرگ هنر کلاسیک را، با توجه به مسائل جدید و با توسعه نوآورانه سنت های ملی در معماری روسیه، آثار قابل توجهی از هنر ملی به وجود آوردند و جایگاه برجسته ای در معماری جهان از آن خود کردند.کلاسیسیزم تاثیر پرباری در توسعه مجسمه سازی کلاسیک و تاریخی و سه پایه داشت، در این زمان بود که در آثار شوبین، کوزلوفسکی و ماترُس( دوره متقدم) شکوفایی درخشانی مشاهده می شود. بنای تاریخی یادبود پطر اول، "اسب سوار برنز" معروف، که توسط فالکون خلق شده است، تماما توسط فرهنگ روسی ایجاد شده است. قابل توجه است که در روسیه به طور کامل، استعداد برجسته مجسمه ساز فرانسوی شکوفا شد. از ویژگی های این دوره آثار کوزلوفسکی با ویژگی های قهرمانانه و حماسی می باشد که اغلب نشأت گرفته از کلاسیسیزم بودند. اما سبک آثار ماتروس بود که بیش از هر اثری ویژگی های کلاسیک را در خود داشتند و شکوفایی آنها در مرحله بعد از گسترش هنر روسی دیده می شود. نقاشی به ویژه دراین دوره توسعه یافته است. اما آنچه که اساس ایدئولوژک کلاسیسیزم را بنیان نهاد روشنگری روسی بود. که تاثیر بسزایی در هنر پرتره نیز از خود به جای گذاشت. برای مثال در اساس بهترین آثار هنر پرتره دقیقا اندیشه های روشنگری قرار دارد که کرامات انسانی نه از روی طبقه اشرافی و موقعیت اجتماعی آن، بلکه از روی ویژگی های شخصی و شایستگی وی تعیین می شود. و با الهام از این ایده، که در میان درباریان تحصیل کرده به سرعت گسترش یافت، پرتره نگاران برجسته نیمه دوم قرن 18 چون روکوتوف، شوبین، لِویتسکی نه فقط قادر به دیدن آثار درخشان معاصران خود شدند، بلکه کرامات انسانی، ظرافت ذوق و هوش و اصالت درونی آنها را نیز دریافتند. از اینجا جذابیت هنری استثنایی و ارزش ذاتی خود را در پرتره عالی نشان دادند.
دو تیپ پرتره در این دوره شکوفایی درخشانی بدست آوردند: парадныйи интимный ، که در آنها به ویژه در دومی بیش از حد به دنیای درون و اعماق وجودی انسان پرداخته شده است، برای مثال در پرتره های آنتروپوف. در هنر پرتره روکوتوف، شوبین و لِویتسکی ترکیب ارگانیکی از تصورات عالی و روشنگری درباره شخصیت انسانی با تمایل نشان دادن حقیقت زندگی با سیمای منحصر به فرد آن دیده می شود که، در شرایط جدید تاریخی سنت های هنر پرتره نیکیتین گسترش یافته و ظهور کیپرِنسکی پیش بینی می شد. اما کلاسیسیزم نقاط ضعفی نیز داشت، که منجر به از دست دادن محتوای پیشرووانه خود در با افزایش بحران در سیستم فئودالی برده داری شد. فرقه ای متفکر با دور شدن از ویژگی های انفرادی شخصیت انسانی، شروع به خلق آثار عقلانی با روح میهنی، با تقسیم آنها به سبک های "بلند پایه" و "پست" کردند، که در این رابطه می توان به "زندگی نامه" و "پرتره" اشاره کرد.و در اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 به جای کلاسیسیزم مکتب جدید رمانتیسم پا به عرصه می گذارد که مرتبط با دوره جدید در توسعه جامعه روسیه و بعدها گسترش بارز گرایشات رئالیستی در هنر روسی شد.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
ج. هنر روسیه در سال های 50-30 قرن 19
دو سوم قرن 19 دوره بحران شدید در ساختار فئودالی- برده داری، دوره مبارزات طبقه ای بود که تعیین کننده مبارزات ایدئولوژیک در تمامی زمینه های زندگی فرهنگی از جمله در هنر نیز بود. پس از شکست قیام دسامبر سال 1825 واکنش های شدید سیاسی و سازماندهی نیروهای اجتماعی برای جنبش آزادی روسیه آغاز می شود. روشنفکرانی از طبقات مختلف در آن شرکت داشتند که محصول توسعه روابط سرمایه داری بودند. در سال های 40-30 قرن 19 تحت تاثیر مبارزات دهقانی به پا شده علیه زمین داران در محافل پیشرو جامعه روسیه، ایدئولوژی انقلابی- دموکراتیک شکل گرفت که تاثیرات خود را بر توسعه فرهنگ هنری نیز داشت. در این دوره عناصر فرهنگ دموکراتیک، که در دوره گذشته بنیان نهاده و گسترش یافته بودند، در فرهنگ دموکراتیک، ایدئولوژی رسمی به شدت مخالف دولت فئودالی را شکل دادند. فعالیت ادبی- اجتماعی منتقد بزرگ و فیلسوف ماتریالیستو.گ.بلینسکی(1848-1811) نقش یفوق العاده در پیروزی رئالیسم و مردم در ادبیات و هنر بازی کرد. دموکرات انقلابی معتقد به شرکت همه جانبه طبقات مختلف درباری در جنبش آزادی بخش بود. بلینسکی تبدیل به رهبر ایدئولوژیک تمامی نسل های مترقی مردم روسیه و مدافع پرشور منافع و مبارزات رهایی بخش سرف ها شد. بلینسکی تمامی فعالیت های درخشان ادبی انتقادی خود را که به منظور توسعه ادبیات و اندیشه های اجتماعی روسی بود، با وجود سانسورهای شدید از سوی حکومت، سرف ارتقاء دید و آموزش دموکراسی انقلابی به نسل جوان روسیه رسید. با پایه گذاری زیبایی شناسی انقلاب دمکراتیک، که پس از وی توسط چرنیشفسکی و دابرالوبوف گسترش یافت، بلینسکی اهمیت هنری و اجتماعی آثار نویسندگان گذشته را با سوق ادبیات و هنر به مسیر واقع گرایی و مردمی، همانند زمان خود عمیقا نشان داد. با نیروی پرشوری از تریبون مردمی، او در برابر ایدئولوژی رسمی روسیه نیکلایفی با تعالیم ارتدکس و استبدادی اش ایستاد و با عصبانیت ماهیت ارتجاعی و میهن پرستی تصنعی اسلاویانافیل ها و جهان وطنی غرب گرایان را محکوم کرد. بلینسکی کاملا آگاه از نقش اجتماعی ادبیات و هنر بود و با مبارزه با مدافعان نظریه «هنر ناب»، از ذکر این که « در زمان ما هنر و ادبیات بیش از هر زمان دیگری بیانگر مسائل اجتماعی هستند»، « سلب حق خدمت به منافع اجتماعی از هنربه معنای بالا برد آن نبوده بلکه به معنای تحقیر آن می باشد» باز نماند.
بلینسکی اندیشمند بزرگ، ماهیت هنر را در ایراد صادقانه واقعیت، در توانایی شاعر یا هنرمند به نفوذ در قانونمندی های آن و بیان آنها در مثال های تیپیک واضح می بیند، « که با وجود تمامی خصوصیات منحصر به فرد خود، در خود تمامی علائم عمومی و کلی یک سری از وقایع را گنجانده باشد». او در مقابل ادبیات و هنر این مساله را که می بایست « آینه وفادار جامعه بود و نه فقط منعکس کننده وفادار افکار عمومی و کنترل کننده و حسابرس آن». فعالیت های انتشاراتی- انقلابی دومین نماینده جامعه اندیشمند این زمان، آ.ای.هرتسن(1870-1812) در زمینه های اندیشه درباره سرنوشت مردم، تنفر از ساختار فئودالی- برده داری، مبارزه برای شکل جدید و مترقی زندگی، برای حقیقت و کرامات مردم سرف- دهقانان برده- به وفور دیده می شود. با تحت تعقیب قرار گرفتن توسط حکومت تزاری، وی مجبور به مهاجرت به خارج از کشور شد. با تاسیس چاپخانه روسی، در نیمه دوم دهه 50، وی توسط «ناقوس» خود بهترین روشنفکران روسی را دعوت به فعالیت و مبارزه کرد. به گفته او: این حق مردم بود که مسائل پیش روی میهن را درک کنند. با تمام قوا در تلاش برای سقوط حکومت مطلقه و ایجاد سیستمی از زندگی بود که پایان وابستگی توده کارگر به طبقات ممتاز را نوید می داد.
همانند بلینسکی، هرتسن به خوبی پی به نقش اجتماعی ادبیات روس برده بود. او در مقاله « درباره گسترش ایده های انقلابی در روسیه»(1852) نوشته بود: ادبیات در روسیه با وجود نداشتن آزادی سیاسی، تنها تریبونی است که می توان از بلندای آن فریاد خشم و نزجار را به گوش همگان رساند». ادبیات روسیه، با توجه به ارتباط عمیقی که با ایده های رهایی بخش زمان خود داشت، جایگاه نخست را در فرهنگ هنری از آن خود کرد و تاثیرات مثبتی در تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی به جا گذاشت. در سال های 30، لرمانتوف جانشین بزرگ پوشکین، در اشعار پرشور و سرکش خود « طبقه اشراف»، نمونه هایی از مردم مغرور و آزاده، را که در جو خفقان آور روسیه نیکلایفی ایستادگی می کنند را به تصویر می کشد. توسعه آتی فرهنگ روسیه در سال های 40-30 مرتبط با تثبیت رئالیزم انتقادی در آثار گوگول می باشد که بنیانگذار مکتب جدید- مکتب طبیعت گرایی- می باشد و نمایندگان این مکتب در سال های 50-40 کسانی چون تورگِنف، گانچارِف، هرتسن، آستروفسکی می باشند. در این سال ها آثار شاعر دموکراتیک دهقانی، نیکراسف شکل می گیرد و اولین آثار طنزپرداز بزرگ روسی سالتیکوف شدرین خلق می شوند. بلینسکی، اشتیاق خود را به توصیف زندگی مردم و نقد ساختار اجتماعی موجود، در قالب ویژگی مکتب طبیعت گرایی نشان می دهد. اما در هنرهای تجسمی تثبیت ایده آل های دموکراتیک بیش از حد پیچیده و متناقض شده بود، به ویژه پس از شکست قیام دکابریست ها و پس از آنکه محافل دولتی با برنامه های رسمی ارتجاعی، ارتدوکس و حکومت مطلقه پا به عرصه گذاشتند. در این شرایط، هم کلاسیسیزم و هم رمانتیزم به مقدار قابل توجهی محتوای روشنگری خود را از دست دادند و از ایده های رهایی بخش و گرایشات رئالیستی زمان خود باز ماندند. کاهش یافتن هنرهای آکادمیک این پدیده در دوره مورد بررسی را توجیه می کند.
اما تاثیر آکادمی هنر و هنرهای بزرگ ایجاد شده در آن، هنوز هم بسیار قوی بود. حتی هنرمندان بزرگی چون برولوف و ایوانف با تلاش، گاهی اوقات به شدت در جستجوهای خود، بر کلاسیسیزم غلبه یافتند. اما مساله ای که آنها در پیش روی خود گذاشتند، خلق هنر پایدار بزرگی بر اساس جستجوهای ایدئولوژیک عصر جدید بود که به طور حتم در شرایط بحران شدید ساختار فئودالی برده داری سخت بود و بحران موجود تمام فرهنگ درباری را تحت تاثیر قرار داده بود. مساله اجتماعی اصلی که پیش روی محافل روشنفکری روسیه بود، در این زمان نقد ساختار فئودالی برده داری و مبارزه برای رهایی دهقانان از ستم برده داری بود. این امر شکل جدیدی از رئالیزم را از هنرمندان می‌طلبید. رئالیزم انتقادی مستلزم حرکت استادان به موقعیت جدید خلاقیت بود که به ویژه برای برولوف و ایوانف که تعلیم دیده آکادمی بر اساس ایده های کلاسیسیزم بودند، دشوار بود. و آنچه که باعث تعجب شد این بود که آنها آنچنان به مسائل موجود زمان خود نزدیک شدند که به گونه ای عجیب به تمامی موضوع های نگران کننده جامعه در آثار خود پرداختند. به این ترتیب برولوف در تصویر «روز آخر شهر پمپی» (1833) با یک درام هیجان انگیزی اصالت شخصیت والای انسانی را در لحظه وحشتناک آزمایش نشان می دهد. هرچند ارتباط مستقیم ایده تصویر با قیام دکابریست ها را قابل درک نیست اما بدون شک حق با هرتسن است که تصویر انعکاس غیر مستقیم جو حاکم بر پطرزبورگ می باشد.با وجود نفوذ سنت های آکادمیک در آثار برولوف و ایوانف که ضربه بزرگی به سبک رئالیستی اثر بودند، اما آثار برجسته این دو هنرمند در اوج هنر روسیه قرار داشت.
مکتب روشنگری دوم در هنرهای تجسمی روسیه به طور غیر مستقیمی مرتبط با ایدئولوژی دموکراسی توسعه یافته بوده و در آثار طنز آگین و شفچنکو، در نقاشی های فِدوتوف به وضوح دیده می شود. به این ترتیب اگر که گرافیک ژورنالی و انتشار کتاب ارتباط نزدیکی با ادبیات روسیه داشته باشند، پس فِدوتوف با توجه به بررسی واقعیت های محیط اطراف خود و نگاه امروزی به آنها، جسورانه مجموعه ای از تم ها و موضوعات خود را نشر داد. نقاشی پِیساژ، با وجود هنرمندانی چون آیوازوفسکی هنرمند، دریادار، و استاد عالی، م.لِبِدف موفقیت های بعدی را در این دوره کسب می کند. در آثار آ.ایوانوف خلق انواع زیادی از مهارت های شگفت انگیز و پِیساژ نو و جسورانه ای توصیف طبیعت نقش به سزایی بازی می کند و یکی از دستاوردهای بزرگ رئالیزم در دنیای هنر می باشد. برولوف در ژانر پرتره جایگاه ممتازی را، با خلق گونه جدیدی از پرتره .. парадного..و قدرت استثنایی در سلاست روانی در پرتره های در اواخر دوره از آن خود کرد؛ در این دوره تروپینین نیز فعالیت داشت.
در دوره قبلی مجسمه سازی، با به اوج رسیدن در آثار شوبین، کوزلوفسکی، ماترُس و ف.شدرین، با موفقیت از نقاشی پیشی گرفت. انحطاط جنبه های والای میهنی کلاسیسیزم در حکومت رسمی و سرد، و وابستگی شدید مجسمه سازان به دستورات خاندان درباری، تاثیر مخربی بر توسعه مجسمه سازی داشتند. در مجموع، مجسمه سازی در سال های 50-30 بدون شک به سطح ایدئولوژیکی- هنری خود از هنر زمان قبل رسید. در این دوره فروپاشی سنتز اشکال هنری یادبودی از جمله مجسمه سازی یادبودی- تزئینی آغاز می شود. این امر در شرایط بحران شدید ساختار فئودالی- برده داری و فرهنگ تولیدی درباری توسط آنها با از دست دادن نقش مترقی خود ناگزیر بود. شیوه جدید تولیدی کاپیتالیستی در حال ظهور، همانگونه که مارکس اشاره کرد، دشمن برخی از شاخه های تولیدات فرهنگی همچون شعر و هنر بود. هم شعر هم هنر می توانند در شرایط جدید اجتماعی فقط در خط فرهنگ مردمی و دموکراتیک، با ایدئولوژی رسمی مخالفت کرده و با آن مبارزه نمایند. پروسه ی متناقضی در گسترش معماری نیز به چشم می خورد. از یک سو پیشرفت مهندسی و ماشین آلات ساخت و ساز رخ داده و از سوی دیگر به تدریج سنت های معماری به عنوان هنری بزرگ از دست می رود، گرایش به سبک تقلیدی خارجی قرون گذشته، به اِلِکتیزم به وجود می آید.
در قرن 18 هنر روسیه هنرمندان زیادی در زمینه های معماری، مجسمه سازی، نقاشی و گرافیک داشت. در طول نیمه اول قرن 19 هنر روسیه از اهمیت و جایگاه جهانی بسزایی برخوردار شد و به یکی از جایگاه های برتر هنر در میان کشورهای اروپایی دست یافت. هنر روسی در پیشرفت هنر مردم اتحاد جماهیر شوروی نقش مهمی را ایفا کرد. هنرمندان اوکراینی و ماوراء قفقاز در هنرستان برولوف تحصیل می کردند. در تربیت کادرهای ملی، مدرسه معماری، نقاشی و مجسمه سازی مسکو نقش بسزایی ایفا نمود که ویژگی دموکراتیک متمایزی داشت و هنرمندان بزرگی چون پیروف، ساوراسوف و دیگران را تربیت نمود. در پایان دوره مورد بررسی مبارزات طبقاتی پیوسته و شدید ادامه داشت. سوال اصلی که برای تمامی طبقات جامعه مطرح بود، مساله دهقانان بود. تمام قیام های به پاخاسته دهقانی خواستار لغو سیستم بردگی و توسعه اقتصادی کشور و تقویت روابط سرمایه داری بورژوازی بودند. جنگ کریمه(1855-1854) به همراه خود بی نظمی های اجتماعی زیادی را برای جامعه روسیه به دنبال داشت. شکست دولت تزار در این جنگ حکمی برای ارائه ساختار عقب مانده سرواژ فئودالی به تاریخ بود، که موجب به پا شدن قیام های دموکراتیک شد و شرایط بلوغ انقلاب را تسریع بخشید و دولت تزاری را مجبور به انجام یک سری از اصلاحات کرد. در شرایط تاریخی جدید، دموکرات ها با تشکیل یک هنر مبارزه ای- دهه شصتی، بهترین دستاوردهای سال های 50-30 را کسب و گسترش دادند.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
ط. هنر روسیه تا پایان قرن 19
هنر نیمه اول قرن 19 دوره مستقلی در توسعه فرهنگ هنری روسیه می باشد. ریشه های هویت آن در وقایع تاریخی قرن می باشد. این دوره در روسیه دوره تشدید تناقض میان ساختار جامعه فئودالی- برده داری و اقتصاد سیستم سرمایه داری که در درون آن بسط پیدا کرده بود، می باشد. در پایان دهه 50 و آغاز دهه 60 تحول عظیمی در تاریخ روسیه رخ داد که مرتبط با پروسه ی طولانی مداوم گذر روسیه به کاپیتالیسم بود. فرهنگ درونی روسیه نیز از سال های 60 به اوج کیفیت والای خود رسید. در هنر روسیه در نیمه اول قرن 19 دو مرحله قابل مشاهده می باشد. این مراحل مرتبط با جنبش های رهایی بخش ضد برده داری می باشند. اولین مرحله در تاریخ فرهنگ هنری روسیه در پایان قرن 18 تا نیمه اول قرن 19 به شدت مرتبط با دوره تزاری و گسترش آن می باشد، زمانی که جنبش ایدئولوژیکی در اعتراض به استبداد و نظام سرواژی بوده و حامیان آن متفکران میهن پرست و مترقی جامعه درباری روسیه بودند. شکست دکابریست ها در میدان سنا در سال 1825، به لحاظ تاریخی، به دلیل جدایی انقلابیون درباری از مردم اجتناب ناپذیر بود، و به دنبال این واکنش شدید این فصل در تاریخ روسیه، در تاریخ تفکر اجتماعی و هنر آن پایان می یابد. مرحله دوم تولد آهسته و دردناک جنبش رهایی بخش روسیه و فرهنگ هنری مترقی آن می باشد. در این دوره به جای دکابریست های انقلابی درباری به تدریج جریانات جدید و دموکراتیک ترو مکاتب مترقی تفکرات اجتماعی شکل گرفت که پس از تحولات آستانه سال های 60-50 جنبش قدرتمندی از دموکرات های انقلابی روسی را آماده کرد.
اولین مرحله در توسعه هنر روسیه از پایان سال های 90 قرن 18 تا سال های 1830-1825 مربوط به شکوفایی معماری بود که بر خلاف کشورهای اروپای غربی، با توجه به توسعه کاپیتالیسم، که منجر به بحران هنر معماری در آغاز قرن 19 گشته بود، تا سال های 30 ادامه داشت. در اساس این شکوفایی افزایش گرایشات ملی- میهنی بزرگی وجود داشت که در جنگ میهنی سال 1812 علیه ناپلئون نشان داده شد. قیام دکابریست ها در سال 1825، با حل مسائل تاریخی پیش روی جامعه روسیه، ماهیت ارتجاعی استبداد را که توانایی خود را برای رهبری از دست داده بود، در معرض تهدید قرار داد. در این شرایط فرصتی برای پیشبرد معماری و هنرهای تاریخی نبود، به این معنی که هنر به شدت با ساختار حکومتی موجود مرتبط بود، هر چند پیشرفت ایده های مان به طور غیر مستقیم دیده می شد. فقر موجود در ایده های استبداد ارتجاعی، مقررات پلیسی تمامی اشکال زندگی فرهنگی منجر به انحطاط معماری روسیه و مجسمه سازی یادبودی شد. در دوره پس از سال 1825 حتی یک اثر معماری بزرگ و حقیقی و یا استاد هنرهای تاریخی- تجسمی در شاخه مجسمه سازی معماری دیده نمی شود.
در نقاشی های دوره پس از سال 1825، افزایش تدریجی در آثار غیر مستقیم رئالیستی دیده می شود که در محتوا خصومت خود را نسبت به رژیم خفقان آور نیکلای اول نشان می دهند. به طور کلی در هنرهای تجسمی روسیه در نیمه اول قرن 19 در مقایسه با قرن 18 دیدگاه جدید دموکراتی به ارزش های ذاتی انسان، از جمله انسان های مردمی، مردم ساده و کسانی از طبقات متوسط جامعه شکل می گیرد. علاقه به ذات انسان، نیروی درخشان و یا شعر وار دنیای درون وی، روح عاشق رمانتیک و دوستدار آزادی طبیعی، از مشخصه های آثار برجسته هنر روسی به ویژه در نقاشی به عنوان یک نوع مشخص از رمانتیسم پیشرفته می باشد. در زمینه نقاشی در این سال ها ژانرهایی از نقاشی پیشرفت داشته اند که بیننده را متوجه انسان، دنیای درونی و روحانی و خلوت او کرده اند. این گرایشات به وضوح در پرتره دیده می شود که ویژگی های انسانی و تصویری روسن از دنیای معنوی وی را ارائه می دهد. از ویژگی های این سده این است که پرتره .. парадного. به تدریج کم شد. در پِیساژ عناصر لیریک که مربوط به طبیعت و زندگی انسان بودند افزایش یافتند؛ ژانر زندگی نامه مستقلا در نقاشی به وجود آمد. میل به انعکاس غیر مستقیم حقایق در مطالعه طبیعت در یک مفهوم بسیار گسترده تر از کلمه توسط یک سری از هنرمندان وجود داشت. مطالعه طبیعت در مراحل خلق تصویر هنری مستلزم شناخت گسترده بود. نقاشی روسیه به تدریج رویکرد حل مسائل آزاد را به خود گرفت. با این حال ویژگی دوره گذار منعکس کننده تصویر تاریخی می باشد که توسط قهرمانان رمانتیک جذاب مردمی در مواقع حساس و سرنوشت ساز خلق می شوند. این گرایش در اواخر این دوره به شدت دیده می شود.
(Энциклопедия"История русского искусства" под ред. Н.Г. Машковцева (М., 1957, т.1).)
گفتار سوم. مشاهیر هنری
الف. کنستانتین سرگِیویچ استانیسلافسکی
کارگردان معروف کنستانتین سرگِیویچ استانیسلافسکی (فامیلی واقعی: آلکسِیِف)(مسکو، 1938-1863)، در یک خانواده ثروتمند کارآفرین به دنیا آمد. در خانه، سپس در دبیرستان و بعد در انستیتو زبانهای شرقی لازارف تحصیل کرد، با آنکه هیچ یک از این موسسات را به پایان نرساند، اما یک فرد اروپایی آموزش دیده به شمار می آمد، قبل از هر چیزی به خاطر خودآموزی متداوم، به خوبی ادبیات، تاریخ، هنر را می دانست، به راحتی به زبان های فرانسه و آلمانی صحبت می کرد. در دفتر کار خانه خانواده کار می کرد، به زودی یکی از مدیران معتبر "انجمن ولادیمیر آلکسِیِف" شد. تا انقلاب اکتبر، با سرسپردگی متعصبانه به تئاتر مالک و مدیر آن باقی ماند.
در روستای لوبیموفکا، جایی که گروه لوبیتل کار خود را آغاز کرد، سالن بال با صحنه واقعی، سالن های تماشاچی، اتاق های تعویض لباس هنرپیشگان ساخته شده بود. در آنجا استانیسلافسکی به عنوان کارگردانو بازیگر شروع به کار کرد. امروزه گفته می شود که تئاتر قرن 20 متاثر از سیستم استانیسلافسکی می باشد. ماقبل از استانیسلافسکی هیچ کارگردانی وجود نداشت. کارگردانی نیز یکی از حرفه هایی است که محصول قرن 20 می باشد. درست است که این حرفه در قرن 20 به وجود آمد اما آن زمان به عنوان یک سمت درجه دو محسوب می شد. ما قبل از آن تمام مسائل پیش آمده را نویسنده یا بازیگر حل می کرد. در سال های 1889-1888 استانیسلافسکی در تاسیس جامعه فرهنگ و هنر همکاری داشت. گروه لوبیتلسکی که برای استانیسلافسکی در مسکو شهرت آورده بود، در سال 1898 به همراه نیمیروویچ دانچنکو تئاتر هنری مسکو را تاسیس کردند و با ورود به تاریخ فرهنگ جهان به عنوان هنرپیشه، کارگردان، تئورسین و خلق علم مربوط به فعالیت هنرمند، قوانین هدفمند در رفتار انسانی را در روی صحنه خلق کردند. استانیسلافسکی شرایطی تعیین کرد که در آن عمل تغییر حالات هنرمند به گونه ای هنری شکل گیرد. ایده برابری و ارزش هر فرد بر روی زمین اساس جهان بینی او را تشکیل می داد. استانیسلافسکی به زبان تئاتر توانست این تفکر دموکراتیک را به بیننده برساند. با وجود اینکه انقلاب تمام دارایی او را ملی اعلام نمود، وی برای از دست رفتن سرمایه اش تاسف نخورد، بدون توجه به این شرایط و با دور ماندن از سیاست وخدمت متعصبانه به تئاتر به زندگی ادامه داد. در دسامبر 1900 استانیسلافسکی شروع به نوشتن " کتاب راهنمای بازیگران دراماتیک" کرد؛ در سال 1909 با دانشجویان، کارکنان و هنرمندان جواندرتئاتر هنر مسکو شروع به مطالعه " سیستم" کرد. در مِی 1924 کتاب "زندگی هنری من" ، در ابتدا به زبان انگلیسی در بوستون، و در سپتامبر 1926 به زبان روسی در مسکو به چاپ رسید. ارائه سیستم واقعی خود استانیسلاوسکی، در کتاب "کار بازیگر بر روی خود"درسال 1926 آغاز شد.
استانیسلاوسکی در فرهنگ جهان گام بزرگی برداشت و نه فقط به این دلیل که کارگردانی را ابداع نمود. اولین تئاتر هنر مسکودر ایالات متحده در سال 1924-1923 شمار زیادی از طرفداران را جذب خود کرد. آمریکایی ها تئاتر زنده را برگزیدند، و این انتخاب شالوده سینمای آمریکا را بنیان نهاد. این گفته اغراق نیست، اما خود آمریکایی ها واقف به شایستگی و خدمت استانیسلاوسکی در شکل گیری امپراطوری سینمای آمریکا می باشند. نتیجه زندگی خود را خود استانیسلاوسکی اینگونه گفته است: بسیار زندگی کردم. بسیار دیدم. خانواده و فرزندان خوبی داشتم. زندگی همگان را در سراسر جهان پراکنده کرده است. شهرت را جستم. یافتمش. تکریم و تشریفات را دیدم، جوان بود. پیر شدم. به زودی باید وداع کنم. حال از من بپرسید: روی زمین خوشبختی در چیست؟ در شناخت. در هنر و در کار، در درک آن. با شناخت هنر در خود طبیعت، زندگی جهان و معنای زندگی می شناسی، روح خود را می شناسی: ذوق و قریحه! خوشبختی بالاتر از این نیست".
ب. ولادیمیر ایوانوویچ نیمیروویچدانچنکو
نیمیروویچدانچنکو کارگردان، در سال 1858 در آزورگِتی گرجستان متولد و در سال 1943 در مسکو از دنیا رفت. وی در یک خانواده نظامی به دنیا آمد. از کودکی به تئاتر علاقه داشت و در نمایش‌های لوبیتلسکی در تفلیس شرکت می کرد. با مدال نقره ای دبیرستان را در سال 1876 به پایان رسانده و در ابتدا در دانشکده ریاضی و فیزیک و پس از آن دانشکده حقوق دانشگاه مسکو پذیرفته شد، اما نه فیزیکدان شد و نه حقوق دان. از سال 1877 به عنوان یک منتقد تئاتر، نویسنده و نمایش نامه نویس شناخته می شد. به خاطر نمایش نامه های "کار جدید" و "ارزش زندگی" به وی جایزه گریبایدف اهدا شد. از سال 1891 در دوره های دراماتیک ارکستر فیلارمونیکمسکو شروع به تدریس کرد. با آشنایی با استانیسلافسکی اصلاحات در تئاتر روسیه را با هم آغاز کردند. به این ترتیب، در سال 1898 توسط آنها تئاتر هنری عمومی ،پس از آن تئاتر آکادمیک هنری مسکو تاسیس شد. نوآوری هنری و ایدئولوژیکی که اساس آن را ایده های دموکراتیک برابری و ارزش هر انسان روی زمین تشکیل می داد و میل به دادن ارزشی جدید به تئاتر، کارگردان شدن، نقش بزرگی را در زندگی سیاسی، اجتماعی، و روحانی اواخر قرن 19 و آغاز قرن 20 ایفا نمود. پس از انقلاب اکتبر نیمیروویچدانچنکو به عنوان یک چهره فعال در تئاتر به کار خود ادامه داد: در شمار اعضای تئاتر مرکز (نهاد بالای سرپرستی تئاترها) درآمد، یکی از موسسین و مدیران ژورنال "فرهنگ تئاتر"شد، در سال 1919 استودیوی موسیقی ایجاد کرد که با آن به تور اروپا و ایالات متحده رفت. یکسال و نیم او به صورت قراردادی در هالیوود کار کرد. با بازگشت به روسیه در سال 1928 به شوخی اظهار داشت:" در روسیه باید تولید کرد؛ در آمریکا باید به فروش رساند، و در اروپا می بایست استراحت کرد. در دوره استالین او ممنوع الخروج از کشور شد. در دسامبر 1937 او گفت:" من خوشبختم که تا دوران پنج ساله باشکوه استالین، تا قانون اساسی سوسیالیستی استالین زندگی کردم". به سمت رئیس کمیته اعطای جایزه استالین منصوب شد. تا جایی که توان داشت، تئاتر را از "سفارشات سوسیالیستی" فرصت طلبانه، با نمایش نامه هایی چون "کار ساده" درباره روزهای قهرمانانه محققینی که زیان های به بار آمده توسط آ.یا. ویشنینسکی را افشا می کردند، حفظ کرد. نیمیروویچدانچنکو تا پایان زندگی خود مدیرو رئیستئاترهنرمسکو باقی ماند. دوبار موفق به دریافت جایزه استالین شد.
گفتار چهارم. موسیقی
موسیقی، به هر نوا و صدایی گفته میشود که شنیدنی و خوشایند باشد و انسان یا موجودات زنده را دچار تحولی کند. واژه موسیقی از واژهای یونانی و گرفته شده از کلمه Mousika و مشتق از کلمه Muse می باشد که نام رب النوع حافظ شعر و ادب و موسیقی یونان باستان می باشد. موسیقی را هنر بیان احساسات به وسیله آواها گفته اند که مهمترین عوامل آن صدا و ریتم هستند و همچنین دانش ترکیب صداها به گونه ای که خوشایند باشد و سبب انبساط و انقلاب روان گردد؛ پیشینیان موسیقی را چنین تعریف کرده اند: معرفت الحان و آنچه التیام الحان بدان بود و بدان کامل شود. ارسطو موسیقی را یکی از شاخه های ریاضی می دانسته و فیلسوفان اسلامی نیز این نظر را پذیرفته اند همانند ابو علی سینا که در بخش ریاضی کتاب شفا، از موسیقی نام برده است ولی از آنجا که همه ویژگی های موسیقی مانند ریاضی مسلم و غیرقابل تغییر نیست، بلکه ذوق و قریحه سازنده و نوازنده هم در آن دخالت تام دارد، آن را هنر نیز می دانند. در هر صورت موسیقی امروز؛ دانش و هنری گسترده است که دارای بخش های گوناگون و تخصصی می باشد به تعابیر دیگر لفظ موسیقی در اصل به قاف مفتوح و الف مقصوره است که آن مخفف موسیقار از واژه های عرب ترکیبی است از (موسی) به معنی نغمه و (قی) به معنی خوش و لذت انگیز ذکر شده است.
الف. تفاوت های موسیقی شرق و غرب
بسیار واضح و طبیعی است که موسیقی ملت های مختلف از بسیاری از جهات چه از نظر فنی و هنری و چه از حیث اجتماعی و فرهنگی متفاوت باشد. بدین طریق موسیقی غربی با موسیقی شرقی بطور ریشه ای و پایه ای با هم تفاوت های اساسی دارند و موسیقی کشورهایی همچون آلمان ، فرانسه، ایتالیا و روسیه با اینکه از نظر پایه به هم نزدیک اند از حیث کیفیت و حالت با یکدیگر تفاوت هایی دارند. اصیل‌ترین مکاتب موسیقی در دنیا سه مکتب هستند. مکتب آلمانی و در کنارش مکتب اتریشی است که در واقع مکتب اتریشی هم به نوعی با تفاوت های اندک، مشتق شده از مکتب آلمانی است. یکی دیگر، مکتب فرانسوی است که سبک خودش را دارد و دیگری هم مکتب روسی. مکتب روسیه از آن دو مکتب بسیار جوانتر است، به دلیل اینکه خود روس ها اصلاً نسبت به کشورهای دیگر که صاحب موسیقی کلاسیک شدند و به جایگاه پیشرفتهای هم دست پیداکردند، خیلی دیرتر شروع کردند. در قیاس با فرانسه، ایتالیا و آلمان حتی به دویست‌سال هم نمی‌رسد. ایتالیا و فرانسه بیش از هزار سال است و آلمان هم نزدیک به هزارسال میشود که فرهنگ این نوع موسیقی را دارد، اما در روسیه دویست سال هم نیست.با این حال توانسته مکتب اصیلی را ایجاد کند. درواقع میشود گفت از دو مکتب فرانسوی و به ویژه آلمانی الهام گرفته است و در عین حال به زبان شخصی خودش دست پیدا کرده است. این برمی‌گردد به یک سری پایه‌های موسیقیایی، یعنی پایه‌هایی که درواقع از راه آن، شخصیت‌سازی و شکل‌گیری ذهنیت موسیقیایی در دانشجویان و هنرآموزان شکل می‌گیرد. می توان گفت این نه تنها در آهنگسازی، بلکه در نوازندگی و خوانندگی هم وجود دارد وبه هیچ عنوان هیچکدام از این مکتب‌ها برتر از آن دیگری نیست. هرکدام از این ها مانند گلی هستند با رایحه‌ی خودشان.
ب. پیدایش مکتب موسیقی روسی
تا اواخر قرن 18 موسیقی روسی منحصر به سرودهای مذهبی و آهنگ های محلی بود. موسیقی مذهبی از قرن 18 برای چند صدا تنظیم شد و این نخستین گامی بود که در راه موسیقی علمی برداشته شد. با آنکه موسیقی محلی روسی بسیار پرمایه و قابل توسعه بود، معهذا اشراف و شاهزادگان روسی تنها به موسیقی غربی مخصوصاً آثار آهنگسازان ایتالیایی و آلمانی توجه داشتند و چون مشوقی برای آهنگسازان روسی نبود تا مدتی دراز موسیقی روسی به حال ابتدایی ماند. در این دوره غالباً نوازندگان و آهنگسازان غربی به روسیه دعوت می شدند و در کاخ ها و تالارهای کنسرت که فقط به روی اشراف و طبقه اول روسیه باز بود قطعاتی اجرا می کردند. از بین آهنگسازان ایتالیایی پائیسیلو چند اپرای مشهور خود را مانند نینا تو آرایشگر شهر سویل در روسیه را نوشت.
وقتی مکتب موسیقی علمی روسی در حال تشکیل بود، شاهزادگان و اشراف روسی هیچ گونه کمکی به تأسیس آن نکردند وقتی در بسیاری موارد چون " موسیقی جدید" را " غیر قابل استماع" می پنداشتند از کار شکنی و استهزاء خودداری نکردند. با همه این مشکلات گلینکا پایه موسیقی روسی را بنا گذاشت و آهنگسازان آینده روسی به حدی در این راه موفقیت یافتند که در مدتی کمتر از صد سال موسیقی روسیه از کلیه کشورهای موسیقی حتی آلمان و ایتالیا پیش افتاد و مکتب های دیگر را تحت تأثیر قرار داد.
ج. تاریخچه موسیقی روسیه
هنرمندان روس بینش مختص به خودی داشته و اشکال وارداتی هنر را بشدت متحول کردند.هجوم های خارجی در قرون 17 و 18، همچنین سیاست غربگرایی دوران پطر کبیر باعث شد هنر روسیه تحت تأثیر روندهای جدید سکولاریسم قرار گیرد. درنتیجه توجه جامعه هنری روسیه به اروپای غربی معطوف شد. اشکال هنری که در دوران قرون وسطا از طرف کلیسای ارتدکس ممنوع اعلام شده بودند، نواختن موسیقی با آلات موسیقی و اثار دراماتیک وارد جریان هنری کشور شد. اواسط قرن هجدهم در روسیه خلق باله، اپرا،موسیقی کلاسیک و معماری سبک باراکو رونق یافت. قبول مسیحیت در روسیه باعث شد هنرهای زیبا در این کشور به شدت تحت تاثیر انواع وارداتی هنر مسیحی در نقاشی، موسیقی، معماری و ادبیات روسیه قرار گیرد. روس‌ها در قرن دهم به دنیای موسیقی غربی وارد شدند، هنگامی که شاهزاده ولادیمیر اهل کی‌یف تصمیم گرفت همه باید مسیحی شوند. کلیسای روسیه به موسیقی محلی توجهی نداشت و در سده ۱۷ پیشوای کلیسا، تصنیف های موسیقی را ممنوع کرد و در مسکو آنها را در اتش سوزاندند. پتر کبیر به موسیقی علاقه داشت و کاترین کبیر به اپرای کمیک فرانسوی. میخاییل گلینکا نخستین آهنگساز روس است و آثار موسیقی خودرا بر مبنای ترانه های محلی ساخت. او دو اپرای معروف داشت، یک زندگی برای تزار ، روسلان و لودمیلا. میلی بالاکیرف چهار آهنگساز جوان دیگر را دور خود جمع کرد، سزار کویی، الکساندر بردین، ریمسکی کورساکوف و موسرگسکی. اینها پنج قدرتمند موسیقی روسیه شدند.از میان اینها ،کورساکوف معروفتر بود. اودر نیروی دریایی کار می کرد . سوییت شهرزاد و کاپریچیو اسپانیول او معروف است.
در قرن نوزدهم اپراها و باله‌های درخشان و بجا ماندنی "میخاییلگلینکا"، "الکساندر بارودین"، "پطر چایکوفسکی"، "نیکلای ریمسکی-کورساکوف" و "مودستموسورگسکی" نمونه‌های ماندنی نبوغ روسیه در زمینه پیوند زدن اشکال ملی و خارجی بودند. تحت مدیریت "کنستانتین استانیسلاوسکی" و "ولادیمیر نمیرویچدانچنکو" تئاترهنری مسکو آثار مشهور "آنتون چخوف" و آثار رئالیستی "ماکسیم گورکی" را روی صحنه به نمایش گذاشتند. اوایل قرن نوزدهم حرکت پیشاهنگی در زمینه هنر شروع شد. ازسال 1900 تا 1917 در هنر روسیه موسیقی نوآورانه "آلکساندر سکریابین" و "ایگوراستراوینسکی"، نقاشی ساده گرای نوین "ناتالیا گونچارووا"، "واسیلی کاندینسکی" و" میخاییل لاریونوف" و باله‌های مشهور "سرگی دیاگیلف"، رقص مشهور "آنا پاولووا"،وائیسلاو نژینسکی" و "اید روبینشتین" نمونه‌های این هنر بودند که تا امروز شهرت دارند.
آثار انقلابی هنر پیشاهنگی روسیه در سال های اول دوران شوروی ادامه یافتند. هرچند آنها بزودی زیر فشار دیکتاتوری استالین رنگ باختند. طی سالیان طولانی حکومت شوروی از نظریه هنر رئالیسم سوسیالیستی برای سانسور هنرها استفاده میکرد. در نتیجه آثار موسیقی "دمیتری شوستاکوویچ" و "سرگی پروکوفیف" نیز زیر سانسور رفتند. از سال های 30 تا 70 قرن بیستم هنرمندان مختلفی به مبارزه با رئالیسم سوسیالیستی برخاستند که بین آنها می توان به موسیقیدانانی چون "سرگی پروکوفیف" و "دمیتری شوستاکوویچ" و فیلمسازانی مانند "سرگی ایزنشتین"، "وسه‌والود پودوفکین" و "آندره تارکوفسکی" اشاره نمود. آثار ابداعی پیشاهنگان روسیه، بین هنرمندان مهاجر به غرب و هنرمندان ناراضی که در شوروی باقی مانده بودند، بر آنچه که باید به جریان اصلی هنر در روسیه بعد از شوروی تبدیل می‌شد تأثیر گذاشتند. اواسط سال های 1980 آثاربسیاری از هنرمندان در دسترس توده‌های وسیع قرار گرفتند. بین آنها می توان به نقاشی‌های "مارک شاگال" و "واسیلی کاندینسکی" نقاشان مهاجر و مجسمه‌های مدرن "ارنستنیئیزوستنی" اشاره کرد. در اوایل دهه ۶۰ میلادی، نوعی موسیقی زیرزمینی در شوروی پا گرفتکه روس‌ها به آن «Bard» می‌گویند. این سبک را خواننده و شاعرانی به وجود آوردند که نه شعر هایشان مجوز چاپ می‌گرفت، نه آهنگ‌هایی که بر مبنای این اشعار می‌خواندند، اجازه پخش می‌یافت. آنها با یک گیتار و معمولاً به روش آکوردگیری، اشعارشان را که غالباًروایی و از زبان اول شخص مفرد بود، می‌خواندند. در این سبک که شعر را بر آهنگ ارجحیت می‌داد، آهنگ‌ها نه به قصد به فروش رساندن آلبوم، بلکه تنها به قصد شنیده شدن خوانده می‌شدند.
جشنواره موسیقی روسیه در دانشگاه آیو ارویداد منحصر به فردی در ابداع و نوع خود می باشد. برنامه آن شامل سه کنسرت و بسیاری سخنرانی ها، کارگاه ها و کلاس های مهارت می باشد. سیزده استاد فعلی و سابق کنسرواتوار دولتی چایکوفسکی مسکو، و همچنین، دانشجویان وفارغ التحصیلان اخیرآن، ازشرکت کنندگان فعال درآن می باشند. چنین فستیوالی و یا مشابه آن چه در روسیه و چه در هیچ جای دنیا مشاهده نشده است. به دو دلیل در این فستیوال تنها آن دسته از آهنگسازانی می توانند شرکت داشته باشند که با این موسسه همکاری دارند. اول اینکه کنسرواتور مسکو در طول چند دهه با افتخار یکی از بهترین موسسات آموزشی موسیقی در سراسر جهان بوده است. و دوم به دلیل این می باشد که پس از وضعیت پست پروستریکا اقتصادی در روسیه، بسیاری ازآهنگسازان روسی معروف و یا جوان آینده دار و مستعد به مسکو نقل مکان کردند و به نحوی با کنسرواتوار مسکو مرتبط شدند. اگر که تا زمان پرسترویکا موسسات دولتی موسیقی چون اتحادیه آهنگسازان شوروی وجود داشتند که ایدئولوژی دولت را مورد حمایت قرار می دادند و متناسب با معیار های ایدئولوژیک دولت کار می کردند، اما پس از پرسترویکا و کاهش بودجه دولتی، فعالیت تنها در بخش آموزشی و تاحدودی در زمینه های کنسرت های عمومی باقی ماند.
اگر که تاریخچه موسیقی مسکو و دیگر شهرهای بزرگ روسیه کمابیش همانند شهرهای اروپایی می باشد، اما شهرهای کوچک و روستاها در مجموع زیاد با موسیقی درگیر نبوده اند و آنگونه که در شهرهای بزرگ روسیه موسیقی جریان داشت در آنها نبود. در روسیه امروز عدم حمایت از زیرساخت های اساسی وجود دارد. ارتباطات ضعیف، جاده های نامتناسب(بدون بزرگراه ها ،و اغلب حتی آسفالت) و هزینه های بالای حمل و نقل ، فقدان اطلاعات کامل(از دیگر مطبوعات موسیقی و ادبیات جاهای دیگر) و اغلب عدم وجود برق و تلفن ارتباطات، فعالیت آهنگسازان را غیر ممکن می سازد. و اما در پایتخت شرایط مطلوب تری وجود دارد. به عنوان مثال ،هزینه های معمولی خرید یک CD - ROM معمولی در رابطه با حقوق و دستمزد مردم متوسط،قابل مقایسه باخرید کالاهای لوکس می باشد. درتمام روسیه تنها یک رادیو موسیقی کلاسیک وجود دارد("ارفِی")، و آن هم در شرایط بدی به سر می برد. و همچنین کانال تلویزیونی فرهنگ که در شهرهای محدودی دسترسی به آن ممکن است.
15 سال پیش در مسکو تنها دوگروه وجود داشت که مشغول به کار در رابطه با موسیقی مدرن بودند. گروه ابزارهای کوبه ای مارک پکارسکی و گروه تکنوازی بالشوی تئاتر. در حال حاضر،علاوه بر این تیم معروف، بسیاری دیگر نیز وجود دارد: برای مثال گروهی که به نام نماش معروف جان کِیج 4’33” و یا گروه جوان" Opus Posth" به رهبری تاتیانا گریندِنکو. دو نفر از افراد حاضر در هیئت علمی جشنواره کنسرواتوار مسکو- اس.ساوِنکو و اس.زاگنی- از اعضای گروه "اجرای شهودی"Ad Hoc Group می باشند که در آن خود آهنگسازان موسیقی های خود و دیگران را اجرا می کنند. قابل ذکر است که یکی از سه سالن کنسرواتور مسکو، راخمانینوفسکی، یکی از مراکز اصلی برگزاری آزمون های موسیقی شده است. و اجرا کنندگان بزرگ موسیقی و رهبران موسیقی مدرن، پروفسورهای کنسرواتور مسکو شده‌اند و در آنجا گروه اجرای مدرن را تشکیل داده اند. پروفسورهای کنسرواتور مسکو آهنگسازان بزرگ روسی چون پ.چایکوفسکی، اس.تانِیِف، ان.مایاکوفسکی، د.شوستاکوویچ، اِ.دنیسوف بوده اند. در آن کسانی چون آ.سکریابین، اس.راخمانینوف، گ.سویریدوف درس خوانده اند. این آهنگسازان به موسیقی یک آغاز روسی بخشیدند. موسیقی آنها از همان ابتدا تا کنون همانند یک پیام از کشور بزرگ شمالی با فرهنگ غنی و سنت های فلکلور شناخته شده است. سنت گرایی تا به امروز یکی از جریان های پیشرو در موسیقی روسیه بوده است که بر اساس کاربرد تکنیک های آهنگسازی آکادمیک و فلکلور در خلق آثار توسعه یافته است. در دوره شوروی این جریان به سختی از جانب دولت حمایت می شد. تمامی آهنگسازان روسی دوره شوروی به نحوی توجه خاصی به آن معطوف داشته اند. در دوره مدرن نیز علاقه به این جریان از موسیقی کم نشده است و نمایندگان آن در جشنواره و.آگافونیکوف و ای.دوبکووا می باشند. شروع "روسی" به شدت در موسیقی آهنگسازانی که آثارشان در رابطه با سنت های کلیسایی ارتدوکس روسی است، محسوس است. با وجود تفاوت در متدهای خلق اثر، آنها در یک گرایش روحانی مشترکند: تصویر دنیای معاصر را از دریچه منشور تفکر فلسفی می بینند.در ربع آخر قرن بیستم، پس از منع و آزار، سنت های آواز کلیسایی روسی توسط برخی از آهنگسازان روسی چون یو.بوتسکو، ام.کولونتای، ال.کارِف، آ. گالاوین با مقتضیات زمان سازگار شدند.
مینیمالیسم در زندگی موسیقی روسیه دیر وارد شد، یک ربع قرن پس از پس از دوران شکوفایی آن در آمریکا. با افزودن چند نمونه از تمرین به تاریخ خود، مینیمالیسم، با جذب ویژگی های سنتی روسی به خود-عمق بیان و موضوعات مفهومی- تغییر یافت. اِ.دوبینِتس در سخنرانی خود درباره مینیمالیسم روسی و درباره نمایندگان اصلی آن که فارغ التحصیلان کنسرواتوار مسکو هستند(و.مارتینوف، اس.زاگنی، آ.باگاتوف، پ.کارمانوف) سخن گفته است. منتقد بزرگ موسیقی روسی و مفسر رادیو،و همچنین تولید کننده جشنواره موسیقی معاصر مسکو"جایگزین"، دیمیتری اوخوف، شنوندگان را با اکسپریمنتالیسم روسی که بیشتر مرتبط با ابزارهای غیر آکادمیک ( مولتی‌مدیا، هپنینگ، جاز، تئاتر ابزاری)است، آشنا می کند. پس از او یکی از آهنگسازان اکسپریمنتالیسم روسی سرگِی زاگنی است که برنده جایزه د.کیج می باشد. آخرین جریانی که در جشنواره موسیقی مسکو ارائه می شود موسیقی الکترو آکوستیک می باشد. توسعه موسیقی الکتروآکوستیک در سطح جهانی در روسیه آغاز شد، زمانی که در آغاز دهه بیستم قرن 20 ، مخترع بزرگ فیزیک، لئو تِرمِن آزمایش های ساخت اولین ابزار الکتریکی موسیقی ترمن وُسک-را به نمایش گذاشت. به سرعت این ابزار در سراسر دنیا پخش شد. پس از آ« یک فیلم مستند راجع به "ترمن- ادیسه الکتریکی" ساخته شد که به دنبال آن مدیر استودیوی موسیقی الکتریکی دانشگاه آیوا، لورنس فریتس، کار ترمن را به نمایش گذاشت.
(Елена Дубинец, http://www.mmv.ru/reviews/20-09-2000_dubvstupl.htm)
ه. آهنگساز معروف روسیهنیکلای آندریویچ ریمسکی کورساکوف
کورساکف را باید از بزرگترین آهنگسازان موسیقی کلاسیک و از اساتید بزرگ هارمونی و ارکستراسیون به حساب آورد . او آهنگسازی است خوش قریحه و با احساس که به مدد تخیل شگرف خود و با کنار هم گذاشتن خیال و واقعیت تصاویر بدیعی را خلق کرده و به نمایش میگذارد که ذهن و روح هر شنونده ای را مبهوت زیبایی های خود می کند. نیکلای ریمسکی کورساکفدر هجدهم مارس 1844 در روستای تیخوین نزدیک شهر نوگوراد روسیه در خانواده ای اهل فرهنگ و هنر بدنیا آمد . او استعداد و توانایی های موسیقایی خود را از همان دوران کودکی نمایان کرد و آموزش پیانو را نزد مادرش که دستی در نواختن پیانو داشت آغاز کرد . اما عشق به دریا باعث شد که او تحصیل در کالج نیروی دریایی امپراتوری روسیه در سن پترزبورگ و متعاقبآ پیوستن به نیروی دریایی را انتخاب کند. او در سال 1861 با آهنگساز مشهوری به نام میلی بالاکیروف آشنا شد و بدین طریق به گروه پنج نفری آهنگسازان جوانی که بعدها به " گروه پنج " "Могучей кучки" معروف شدند و بالاکیروف رهبری آنها را به عهده داشت پیوست . آشنایی با بالاکیروف و تشویق ها و آموزش های او در اوقات فراغت از سفرهای دریایی موجب شد تا در نیکلای جوان سعی و تمرکز بیشتری روی موسیقی بوجود بیاید و آهنگسازی را با شور و اشتیاق مضاعفی در برنامه کاری خود قرار دهد .
هنگامی که او در نیروی دریایی سفر دور دنیا را تجربه میکرد موفق شد سمفونی اول خود را بنام "Сербскаяфантазия"به پایان برساند (1861 تا 1865) در طی این مدت از کشورهایی چون انگلستان، نروژ، لهستان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، ایالات متحده آمریکا، برزیل دیدن کرد و پس از بازگشت به سن پترزبورگ در سال 1865 این اثر را زیر نظر بالاکیروف بازبینی و اجرا کرد . که عده ای گمان کرده بودند این اولین سمفونی ساخته شده توسط یک آهنگساز روس است .(اما آنتوان روبن اشتاین اولین سمفونی خود را در سال 1850 ساخته بود ). او در سال 1871 نیروی دریایی را ترک کرد و به سمت استادی ارکستراسیون و آهنگسازی در کنسرواتوار سن پترزبورگ نائل آمد . در آنجا بود که به معنای واقعی موسیقی علمی را درک کرد و فرم ، هارمونی و کنترپوان را آموخت به تئوریسین بزرگی مبدل شد که شاگردانی چون سرگئی پروکفیفС. С. Прокофьевوایگور استراوینسکی И. Ф. Стравинский را تربیت کرد که بعدها پرچمداران موسیقی قرن بیستم شدند. کورساکف آهنگسازی پرکار بود و سعی خود را روی ساخت اپرا متمرکز کرد که نتیجه آن پانزده اپرا می باشد . موضوعات اپراهایش یا بر اساس ملودرام های تاریخی است (مانند اپرای عروس تزار) ، یا اپراهای محلی است (مانند اپرای شب ماه مه) و یا بر پایه افسانه هاست (مانند اپرای عروس برفی) .دکلاماسیون های واقع گرایانه ، ملودی‌های آوازی و ایجاد فضاهای هارمونیک تاثیر گذار با استفاده از بیان ارکستراسیون بی بدیل از جمله مشخصه های آثار کورساکف است. کورساکف در سال 1905 از سمت استادی کنسرواتوار سن پترزبورگ کناره گیری کرد و سرانجام در 21 ژوئن1908 در سن 68 سالگی چشم از جهان فرو بست(http://www.harmonytalk.com/archives/000518.html).
از میان آثار زیبای کورساکف سوئیت سمفونیک شهرزاد بدلیل ترکیب پیچیده موتیف‌ها ، ارکستراسیون آتشین و خلق تصاویر و فضاهای افسانه ای در جایگاه ویژه ای قرار دارد. شهرزاد (1888) در چهار موومان بر اساس داستانهای هزار و یک شب ساخته شده است و رنگ و بوی شرقی در سرتاسر آن موج می زند که این خصیصه با استفاده از مواد و مصالح ناب موسیقایی و پرورش استادانه آنها میسر شده و در این میان تمی که شهرزاد و شخصیت او را بیان میکند به انسجام قطعه کمک به سزایی کرده است . سمفونی شهرزاد، از آثار معروف دوره رمانتیسم است و همانطور که گفتیم کورساکف آن را تحت تاثیر داستان هزار و یک شب خلق کرده است. این اثر دارای چهار موومان است به نام‌های دریا و کشتی سندباد؛ داستان شاهزاده قلندر؛ شاهزاده و ملکه جوان ؛ و جشن بغداد.
ریمسکی کورساکف در این چهار موومان همانطور که از نامشان پیداست سعی داشته است که تخیل شنونده را توسط موسیقی در فضای مورد نظر سیر دهد. در تمام این چهار موومان دو تم اصلی به چشم می خورند : یکی تم خشک و بی رحم سلطان است که نمایانگر شخصیت مستبد اوست و دیگری تم پر احساس و پر پیچ و خم شهرزاد است که شخصیت قصه گوی او را بیان می کند . این دو تم که در مقابل هم قرار دارند در جریان کل اثر دیده می شوند و هر بار بیانگر حالتی خاص هستند . خود کورساکف در مورد این دو تم چنین می گوید:" اینها عناصر خالص موسیقایی هستند که در هر زمان در حالتی متفاوت ظاهر می شوند و بیانگر تصاویر ، صحنه ها و حالات مورد نظر هستند."
موومان اول که " دریا و کشتی سندباد " نام دارد ، با غرش یکباره سازهای بادی برنجی و اجرای تمی پایین رونده که بیانگر شخصیت مقتدر سلطان است آغاز می شود . اما بزودی بعد از چند آکورد در بادی‌های چوبی ( که یادآور اوورتور" رویای نیمه شب تابستان " مندلسون است ) ویلون تکنواز با همراهی هارپ اجرای تمی را به عهده می گیرد که در هر چهار موومان شنیده می شود و نمایانگر شخصیت قصه گوی خود است. در این موومان دو تم اصلی به گوش می رسد که یکی تم پر جوش و خروش سرآغاز داستان وکشتی سندباد است و دیگری تمی که امواج خروشان و متلاطم دریا را تصویر می کند .
در موومان دوم که " شاهزاده قلندر " نام دارد ، یک ساز باسون روایت پرداز داستان می شود که سازهای بادی برنجی نیز بصورت مداوم در جای جای موومان خودنمایی می کنند .در این موومان ابتدا ملودی شرقی ای که تا حدی متاثر از موسیقی خاورمیانه است (تم شهرزاد)، به نوبت هم توسط ارکستر کامل و هم سازهای سلو که شامل باسون ، ابوا ، فلوت و هورن می شوند، اجرا می شود و در ادامه برای ایجاد توازن ،نغمه چابکی پس از مقدمه بادی‌های برنجی ظاهر می شود که در این میان چندین بار کلارینت تم چابک را قطع کرده و ملودی ای (تم شهرزاد) را می نوازد که در اینجا نمایانگر سماع درویشان است.
موومان سوم که " شاهزاده و ملکه جوان " نام گرفته است ، توصیف گر یک عشق شاعرانه شرقی است که سازهای زهی ارکستر به همراه فلوت‌ها و کلارینت‌ها نغمه سرای آن هستند. موومان چهارم " جشن در بغداد، دریا ، برخورد کشتی با صخره ای که بر روی آن مجسمه یک مرد برنزی قرار دارد " نام دارد . این موومان با ملودی کوتاه ویلن تکنواز آغاز می شود که بزودی به حرکت کوبنده ارکستر می پیوندد و پس ار لحظاتی به ملودی فلوت به همراه زهی ها ملحق می شود . جشن در بغداد بسیار پر جوش و خروش و پر از رقص و پایکوبی است که در آن سازهای مثلث ، سنج و دایره زنگی به یاری ارکستر آمده و فضای جشن و پایکوبی را به زیبایی مجسم می کنند(http://harmonic.mihanblog.com/post/4).
گفتار پنجم. تئاتر و هنر های نمایشی
اصطلاح "تئاتر"، "درام" در قرن 18 بود که به فرهنگ واژگان روسی وارد شد. در پایان قرن 17 اصطلاح "کمدی" وجود داشت، و در طول تمام قرن اصطلاح سرگرمی وجود داشت. در میان عموم مردم نیز به جای اصطلاح تئاتر اصطلاح позорище(به مسخره گرفتن کسی)، و به جای اصطلاح درام، اصطلاح игра, игрище(بازی)وجود داشت.
الف. ریشه های تاریخی تئاتر روسی
اصطلاح игра,игрище در میان مردم تا قرن های 20-19 به کار برده می شد. تئاتر روسی در دوران قدیم به وجود آمد. سرچشمه های آن در فلکور یافت می شود، آیین ها، عیدهای مرتبط با کار و زحمت. با گذشت زمان آیین ها اهمیت مقدس خود را از دست داده و تبدیل به نمایش های اجرایی شدند. به این ترتیب در آنها عنصر تئاتر به وجود آمد- نمایش دراماتیک، ряженье(جشنی که در آن لباس های بال ماسکه می پوشیدند بال ماسکه)، دیالوگ. بعدها این نمایش ساده تبدیل به درام مردمی شد، که طی پروسه خلاقیت گروهی ساخته شدند و در اذهان مردم نسل به نسل حفظ شدند.نمایش در فرآیند توسعه خود تفکیک و به انواع مختلف مجزا تقسیم شد: درام، آیین ها)، بازی. آنچه که آنها را به هم نزدیک می کرد، فقط این بود که واقعیت را منعکس می کردند و از ابزارهای بیان مشابه استفاده می کردند- دیالوگ، شعر، موزیک، ماسک زدن، بال ماسکه،پانتومیم با نقاب.
نمایش در ابتدا به صورت گروهی بود. در نمایش های گروهی خلاقیت های گروهی و دراماتیکی درهم آمیخته بود. وفور ترانه ها و دیالوگ هایی که در نمایش وجود داشت به معرفی و توصیف چهره های نمایش کمک می کرد. از گونه های دیگر نمایش یادبودهای عمومی نیز بود، که در بهار بودند و روسال نامیده می شدند. در قرن 15 روسال به مفهوم اجنه در سیمای انسان بیان می شد.آغاز هنر تئاتر روسیه در آیین ها و مراسم و نمایش ها جلوگر شد. در زمان فئودالیسم هنر تئاتر از یک طرف توسط گروه مردم و از سوی دیگر توسط اشراف فئودال توسعه یافت. در سال 957 شاهزاده خانم بزرگ الگا در قسطنطنیه با تئاتر آشنا شد. در فرسک های کلیسای صوفی کی‌یف در نیمه دوم قرن 11 نمایش های میدانی به تصویر کشیده شده است. در سال 1068 در داستانهای تاریخی ازکمدین ها(دلقک ها) نام برده شده است. در روسیه کی‌یفی سه گونه تئاتر مشهود بوده است: درباری، کلیسایی، مردمی. تثبیت تئاتر و درام در روسیه به سده 18 باز می گردد. درام آئینی و محلی و نمایشگران سیار در روسیه را، همچون کشورهای دیگر اروپائی می توان از سده 10 میلادی به بعد مشاهده کرد.درام در سده 17 به وسیله مدارس یسوعیان اوکراین در روسیه معرفی شد و دانش آموزان این مدارس تا سده 18 به صورت گروه های سیار تا دل سیبری نیز رفتند.اولین نشانه وجود تئاتر در مسکو را در سال 1672، یعنی دوران سلطنت آلکسی می بینیم. او پس از آنکه دریافت قادر به تامین مخارج یک گروه نمایشی از غرب نیست،از یوهان گوفروید گرگوری کشیش لوتری، و معلم یکی از مدارس مهاجر نشینان آلمانی خواست تا برای تئاتری که خود دربار ساخته بود، نمایشنامه بنویسد.نمایشنامه های گرگوری به شیوه آلمانی بودند و آنچنان مورد توجه آلکسی قرار گرفتند که اشراف را موظف به دیدن آنها می کرد. آلکسی مدرسه ای نیز با کمک هزینه دربار برای تربیت بازیگر ساخت، اما پس از مرگ او در سال 1676 این تئاتر و مدرسه هر دو فراموش شدند.
(Как возник русский придворный театр?Татьяна Маркинова, http://shkolazhizni.ru/archive/0/n-25118/)
تئاتر روسیه دیگر فعالیتی نداشت تا آنکه پطر کبیر(1725-1682) تصمیم گرفت در سیاست غربی سازی کشور خود از تئاتر استفاده کند. در 1702 پطر از شرکت نمایشی یوهان کنست در دانتزیگ دعوت کرد تا در محلی که امروزه میدان سرخ نامیده می شود، مستقر شود. چون عده کمی از درباریان پطر آلمانی می دانستند، او تعدادی داوطلب روسی را برای تعلیم بازیگری نزد بازیگران آلمانی فرستاد. این تئاتر که با تغییر پایتخت به سنت پطرزبورگ خراب شده بود، پس از مرگ پطر فراموش شد. بین سال های 1725 و 1750 فعالیت های تئاتری در روسیه منحصر به نمایش های درباری بود. هنگام جشن تاجگذاری ملکه آنا( 1740-1730) پادشاه لهستان یک گروه تئاتری به دربار او فرستاد. موفقیت این گروه موجب افزایش تقاضا برای نمایش های غربی در روسیه شد. سرانجام در سال 1735، فرانچسکو آرایا، آهنگساز اپرای ناپلی، و در سال 1738، ژان باتیست لانده استاد رقص و بنیانگذار باله روسی، به روسیه رفتند. در سال 1740 نیز گروه نویبر از آلمان به سنت پطرز بورگ دعوت شد، اما به واسطه مرگ ملکه آنا خیلی زود بازگشت. در دوران سلطنت ملکه الیزابت(1762-1741) گروه های ایتالیایی و فرانسوی برای کسب برتری در تئاتر درباری روسیه به رقابت می پرداختند. سرانجام شرکتی فرانسوی برای هفته ای 2 نمایش و شرکتی ایتالیایی برای اجرای اپراهای مجلل استخدام شدند. در سال 1750 دربار روسیه در جریان آخرین رویدادهای غربی قرار می گرفت، اما هنوز تئاتر عمومی و مجموعه ای نمایشی که درام های بومی نشان دهد در کار نبود.
حوالی سال 1750 تحولاتی چند موجب پیدایش دوران تازه ای در تئاتر روسیه شد. نخست یک درام نویس با استعداد روسی، الکساندر سومارکف آغاز به نوشتن نمایشنامه هایی با داستان های روسی کرد و این نمایش نامه ها را به شیوه نئوکلاسیک فرانسوی به صحنه برد. تراژدی ها و کمدی های طنزآمیز او آغاز مکتب کلاسیک روسی را نوید داد. در سال 1749 پس از آنکه دانشجویان مدرسه نظام، نمایشنامه "خورف" اثر سومارکف را با موفقیت به صحنه بردند، بر آن شدند دیگر آثار او را نیز اجرا کنند. رشته حوادث دیگری در سال 1750 فیودور ولکف پسر یک بازرگان روسی را که در سنت پطرزبورگ با تئاتر آشنا شده بود، بر آن داشت تا نمایشنامه هایی در شهر خود یاروسلاو ترتیب دهد. وی با اعضای خانواده و دوستانش گروهی را تشکیل داد و انباری را به صورت تئاتر درآورد. نمایش های او با چنان اشتیاقی روبه رو شدند که او به زودی محل مناسب تری را انتخاب کرد و در سال 1752 در آنجا برای ملکه نمایش داد. ملکه خشنود از فعالیت های این گروه، برخی از بازیگران آن را به فرهنگستان اشراف فرستاد تا پس از تعلیمات بیشتر برای عموم نمایش دهند. از این رو محققان تئاتر، ولکف را پایه گذار تئاتر حرفه ای در روسیه می شناسند.
(Носов И. С. Летопись Русского театра от начала его основания до конца XVIII века. Публ. и предисл. Е. В. Барсова)
تحول بعدی در سال 1756 رخ داد، و آن هنگامی بود که ملکه روسیه یک تئاتر دولتی ویژه نمایش های روسی ساخت. در این تئاتر گروهی که اکثرا متشکل از بازیگران ولکف بودند، نمایش می دادند. و یکی از مقامات درباری مسئول نظارت بر آن شد. دربار کمک هزینه ای بالغ بر 5000 روبل برای این شرکت در نظر گرفته بود و در مقایسه با 20000 روبلی که به گروه فرانسوی و 30000 روبلی که به گروه ایتالیایی اختصاص داده بود، بسیار ناچیز می نمود. نمایش نامه های روسی توسط دربار ممیزی و کوتاه می شدند تا در مقابل طبقه متوسط اجرا شوند. در دوران کاترین دوم(1796-1762) تئاتر در سرتاسر روسیه متداول شد. در این دوره تعداد نمایش نامه نویسان افزایش یافت و معدودی از آنها به شهرت رسیدند. رهبری تئاتر روسیه از سومارکوف به دامادش یاکف کنیاژنین(1791- 1742) منتقل شد. کنیاژنین پس از سال 1769 هفت تراژدی و تعدادی کمدی بر اساس اصول نئوکلاسیک نوشت. بهترین درام نویس روسی در سده هجدهم دنیس فانویزین نام دارد. وی در سال 1766 با نوشتن نمایش نامه "فرمانده لشگر" نخستین موفقیت خود را کسب کرد. این نمایش نامه طنزآمیز درباره مردم تازه به دوران رسیده ای است که همه مظاهر اروپای غربی را با دیده تحسین می نگرند و همه مظاهر روسی را نفی می کنند. وی با نمایش نامه "صغیر" در سال 1781 که تصویری طنزآمیز از مردمان نجیب و خشن روستایی داشت، به محبوبیت پایداری رسید. در دوران کاترین دولت نظارت شدیدی بر تئاتر اعمال می کرد. همه نمایش نامه ها به شدت ممیزی می شدند و تئاترهایی با کمک مالی دربار و دولت، طبق قوانین دربار گسترش یافتند. با آنکه اشراف تنها از نمایش های اپرایی حمایت می کردند، گروه های تئاتری نیز امنیت شغلی بیشتری یافتند. در سال 1776 گروهها عضو می پذیرفتند، و پس از سال 1789 سالی چهار نمایش انتفاعی اجرا می کردند.
پس از مرگ ولکف در سال 1763، ایوان دیمیترفسکی، مشهورترین بازیگر روسی کار خود را با گروه ولکف در یاروسلاو آغاز کرد. وی در سال های 1767-1765 به خارج از کشور سفر کرده و گفته می شود در آنجا شیوه های بازیگری مشاهیری چون کلاریون، لوکن، گاریک را فرا گرفت. پس از سال 1787 او بسیار کم در صحنه ظاهر می شد، اما نفوذ اوبه عنوان معلم بازیگری بسیار زیاد بود. در سال 1791 به عنوان ناظر همه نمایش های دولتی در روسیه برگزیده شد. وی بازیگری دقیق بود که هر حرکتی را از پیش طراحی می کرد، و در نمایش های کلاسیک مجرب تر بود. یاکف شوشرین یکی دیگر از بازیگران روسی در اوایل سده نوزدهم به واسطه ایفای نقش های مهیج و شورانگیز مشهور شد و بین سال های 1810-1787 محبوب ترین بازیگر تئاتر سنت پطرزبورگ به شمار می رفت. غالب تئاترهای خصوصی در این سده توسط مالکان عمده و در زمین های آنها ساخته و اداره می شدند. پس از آنکه کاترین دوم اشراف را به حمایت از هنر ترغیب کرد و آن را نشانه روشنفکری تلقی نمود، بسیاری از نجیب زادگان آغاز به ساختن تئاترهای خصوصی کردند. غالب این تئاترها از بازیگران خود به عنوان بازیگر استفاده می کردند. در پایان سده هجدهم بسیاری از اشراف رعایای خود را برای نمایش های تئاتری تربیت می کردند. تئاتر روسی در سال 1800 پایگاه نسبتا محکمی برای خود کسب کرده بود و تعدادی درام نویس برجسته روسی پدیدار شده بودند که غالب نمایش های آنها تقلید از شیوه های فرانسوی و ایتالیایی بود، اما زمینه تحولات آینده به وضوح به چشم می خورد. پس از سال 1800 تئاتر حرفه ای در سرتاسر اروپا گسترده شد، اما تئاتر روسیه تا سده نوزدهم به شکوفایی نهایی خود نرسید.
(Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 )ب. تئاتر روسیه در سال های 1850- 1800
از سال 1805 به بعد روسیه از مهمترین دشمنان فرانسه ناپلئونی محسوب می شد و ناپلئون در جریان حمله به روسیه بود که نخستین شکست عظیم خود را خورد. احساسات ملی گرایانه در روسیه نیز همچون کشورهای دیگر در این دوره پیوسته اوج می گرفت. محبوب ترین نمایش نامه نویسان روسی در این دوره ولادیسلاو اوزرف بود، شاید از آن رو که آثار او هنگامی که روسیه از جانب فرانسه تهدید می شد، احساسات میهن پرستانه روس ها را خوش می آمد. در روسیه نیز همچون کشورهای اروپایی با سر آمدن دوران ناپلئون، استبداد تازه ای شکل گرفت. الکساندر اول ابتدا دم از آزادی رعیت ها و اصلاحات دیگر می زد، اما وقتی معلوم شد کاری از او ساخته نیست، گروه های انقلابی به تدریج شکل گرفتند و پس از آنکه نیکلای اول به سلطنت رسید(1855-1825) در همان آغاز نارضایتی عمومی به جنبش علنی تبدیل شد. این انقلاب به سرعت سرکوب شد و تزار برای پیشگیری از شورش های احتمالی آینده، شدیدترین سازمان مخفی و ممیزی اروپا را سازمان داد. اگرچه دوران حاکمیت او خلاق ترین دوران هنری روسیه بود، اما بهترین نمایش نامه ها، همواره پیش از دریافت مجوز نمایش، به شدت مثله می شدند.
الکساندر گریبایدف در درجه اول به خاطر نمایش نامه "امان از عقل" (1825-1822) در خاطره ها مانده است و یکی از شاهکارهای درام روسی، و گاه تنها نمایش نامه قابل توجه روسی در سبک نئوکلاسیک به شمار می رود. قهرمان وارسته این نمایش نامه همچون قهرمان "مردم گریز" اثر مولی یر می کوشددیگران را نسبت به مادی گری و ریایی که جامعه در پیش دارد، آگاه سازد. متاسفانه این نمایش نامه زمانی کامل شد که شورش 1825 به وقوع پیوسته و ممیزی شدت گرفته بود، نتیجه اینکه سال ها اجازه اجرا نیافت. شکل نهایی نمایش نامه تا سال 1869 منتشر نشد. الکساندر پوشکین را معمولا پایه گذار سبک رمانتیک در روسیه می شناسند و نمایش نامه "باریس گادونف" با تنوع، ابعاد وسیع، قوت شاعرانه، و موضوع تاریخیش نخستین پیروزی رمانتیسم بر نئوکلاسیسم روسی بود. این اثر که گاه نخستین نمایش نامه سیاسی روسی نیز شناخته می شود، رابطه یک فرمانروا را با زیردستانش نشان می دهد. این نمایش نامه تا سال 1831 اجازه انتشار نیافت و تا سال 1870 امکان اجرا نداشت.
(Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 )
میخائیل لرمانتف یکی از لطیف ترین شعرای رمانتیک روسی نیز پس از سال 1830 با موفقیتی که از نمایش نامه" اسپانیایی‌ها" به دست آورد، تعدادی نمایش نامه نوشت. امروزه تنها نمایش نامه ای که از او در ذهن ها مانده است، "بال ماسکه" نام دارد که در آن مردی همسر خود را به قتل می رساند و جامعه فاسد روسیه مقصر اصلی شناخته می شود. این نمایش نامه نیز تا دهه 1860 تحت ممیزی قرار داشت و اجرا نشد. با توجه به ممیزی شدیدی که در روسیه تزاری وجود داشت تعجبی ندارد اگر ببینیم غالب نمایش نامه های روسی در این دوران آثاری بی ضرر یا تملق آمیز نسبت به شاهان روسی اند. نیکلای پاله وی مباحث میهنی و رایج را طرح می کند، گو اینکه اساسا به خاطر آثار ملودراماتیک خود مشهور شده است. ملو درام پس از اجرای نمایش نامه "سی سال" اثر ویکتور دوکانژ، در سال 1829 در روسیه محبوب شد. بیشترین سهم پاله وی در تئاتر روسیه معرفی شکسپیر به صحنه های روسی بود که با ترجمه "هملت" در سال 1837 آغاز کرد. درام واقع گرا در دهه 1830 با نیکلای گوگول آغاز می شود. گوگول به عنوان یک نمایش نامه نویس، امروزه بیشتر به واسطه نمایش نامه "بازرس" شهرت دارد. در سده نوزدهم تئاتر روسیه به طور دائم رو به گسترش بود، اما به دقت تحت نظارت دولت قرار داشت. در سراسر این دوره تئاترهای سلطنتی انحصار نمایش های تولید شده در سنت پطرز بورگ و مسکو را در اختیار داشتند. در سنت پطرزبورگ سه تئاتر وجود داشت:
- بالشوی تئاتر: ویژه نمایش های باله و اپرا؛
- مالی تئاتر( در سال 1832 تئاتر الکساندرینسکی جایگزین آن شد): ویژه نمایش درام؛
- تئاتر میخائیلوفسکی: مختص نمایش آثار خارجی.
مسکو دو شرکت تئاتر داشت که یکی ویژه اپرا و باله و دیگری ویژه نمایش درام بود. این دو شرکت ابتدا در ساختمان هایی موقتی مستقر بودند، اما در سال 1824 با گشایش مالی تئاتر برای نمایش درام، این دو شرکت به آنجا رفتند و استقرار دائمی یافتند، این تئاتر هنوز هم مورد استفاده است. بالشوی تئاتر در سال 1825 برای نمایش باله و اپرا ساخته شده بود، اما هنگامی که در سال 1835 آتش گرفت، دوباره در سال 1856 در محل کنونی خود ساخته شد. بین سال های 1850-1800 بازیگران روسی در گروه های دولتی هنوز بر طبق رشته حرفه ای و مطابق با الگوهای فرانسوی استخدام می شدند. زمان تمرینات، رفتار بازیگران و همه جنبه های زندگی آنها را قوانین دولتی تعیین می کرد. در سال 1839 این بازیگران به صورت استخدام کشوری درآمدند و برحسب سابقه خدمت به سه دسته تقسیم شدند.
دیر زمانی تئاترهای سنت پطرزبورگ بر مسکو برتری داشتند. تا اینکه پس از سال 1825 تئاترهای مسکو برتری خود را به کرسی نشاندند. از میان بازیگران اولیه مسکویی، مچالف و شپکین از همه مهمتر بودند. به عقیده استانیسلاوسکی، شپکین نخستین بازیگر بزرگ روسی است. وی سرف زاده ای بود که کار خود را در گروه های سرفی آغاز کرد. در سال 1821 آزاد شد. در سال 1823 نیز عضو مالی تئاتر شد و تا آخر عمر در آنجا ماند. وی بازیگر پرکار و صاحب تکنیکی بود و در بازیگری نوعی طبیعت گرایی را دنبال می کرد. نفوذ او باعث شد تا در مالی تئاتر پیش از نقاط دیگر روسیه کار گروهی متداول شود. شیوه روخوانی پیش از انتخاب نقش ها را برای نخستین بار او اعمال کرد. او در کمدی های گوگول بی نظیر بود. صحنه پردازی در روسیه به طور کلی بسیار محافظه کارانه بود و نمایش ها عمدتا وابسته به دکورهای محدودی بودند که در انبار تئاتر یافت می شدند. این دکورها به وسیله بال ها و پرده ها ساخته می شدند. دکورهای جعبه ای در روسیه از دهه 1830 معروف شدند. اما در آغاز طرفداران زیادی نیافتند و بسیار طول کشید تا در سطحی گسترده به کار روند.
(Куприянов А. И. «Городская культура русской провинции. Конец XVIII — первая половина XIX века». Новый хронограф. М. 2007 )
ج. تئاتر روسیه در سال های 1900- 1850
در طول سده نوزدهم روسیه در میان امواج اصلاحات و مصائب در نوسان بود. الکساندر دوم یک سلسله تغییرات را پایه گذارد که کاستن از ممیزی، آزاد کردن سرف ها(1861) و توسعه نظام آموزشی از آن جمله بودند. اما پس از سوء قصدی که در سال 1866 به جان او شد، ذوق و شوق خود را در راه اصلاحات از دست داد و سرانجام در سال 1881 به قتل رسید. الکساندر سوم جانشین او بار دیگر ممیزی نمایش ها را برقرارساخت و قدرت اشراف را افزایش داد. با این حال جای تعجب است اگر بدانیم در درام روسی واقع گرایی حتی پیش از فرانسه مطرح شد. ایوان تورگنف نخستین کسی بود که با انتشار مجموعه داستان های کوتاهش به نام "یادداشت های شکارچی" در سال 1852 به عنوان مهمترین نویسنده روسی شناخته شد. سهم تورگنف به مکتب واقع گرایی از آنجا سرچشمه می گیرد که جزئیات زندگی بومی را برای نشان دادن آشفتگی درونی مردم به کار می گیرد. چخوف بنای کارهای خود را بر پایه آثار او استوار کرد. پیش از آنکه آثار تورگنف به صحنه درآیند، واقع گرایی از طریق آثار الکساندر آستروفسکی عمومیت یافته بود. وی نخستین درام نویس حرفه ای در روسیه بود که همه اوقات خود را وقف نوشتن درام کرده بود. اگر چه او در شکل های متنوع و موضوع های گوناگونی نمایش نامه نوشته است، اما عمده آثار او برگرفته از زندگی طبقه متوسط روسی اند که به خوبی آنها را می شناخت. نماد گرائی آستروفسکی نیز پیشاهنگ چخوف بوده است. آستروفسکی از کسانی بود که در تاسیس انجمن مولفان و آهنگسازان دراماتیک روسیه در سال 1866 سهم داشته است. پیش از این تاریخ درام نویسان تنها یک حقوق معین دولتی دریافت می کردند و پس از آن حق مولف نیز به آنها تعلق گرفت. نزدیک به پایان سده نوزده، لئو تولستوی که قبلا به عنوان رمان نویس مشهور شده بود، به نوشتن نمایش نامه روی آورد. در میان نمایش نامه های او "قدرت تاریکی(جهل)" در سال 1886 اهمیت بیشتری دارد. این نمایش نامه که نخستین بار در سال 1895 در روسیه اجرا شد، آزمندی و جنایت در میان روستائیان را تصویر می کند و یکی از موثرترین درام های مکتب طبیعت گرایی به شمار می رود.
مهمترین نویسنده روسی، خارج از گرایش های واقع گرایانه، آلکسی تولستوی می باشد که در آثارش آرمان گرایانه به گذشته روسیه می نگرد و در مقابل پس زمینه های تاریخی و پرتجمل، تضاد شخصیت های بزرگ را مورد تاکید قرار می دهد. سه گانه "مرگ ایوان مخوف" ، "تزار فیودور ایوانویچ" ، "تزار بوریس" وی جزء بهترین نمایش نامه های تاریخی روسی به شمار می روند. تئاترهای روسی در دهه 1880 به دکورهای واقع گرایانه روی می آورند و پیش از این دوره تنها از دکورهای قراردادی با حال و هوای محلی یا تاریخی استفاده می کردندو دکور واقع گرایانه را آندره آس رولر آلمانی در روسیه رواج داد. از نظر بازیگری گروه مالی تئاتر در مسکو برتر از گروه مستقر در سنت پطرزبورگ شناخته می شد. پروف سادوفسکی در اجرای آستروفسکی چنان مهارتی داشت که مالی تئاتر را خانه آستروفسکی می خواندند. پروف را شپکین در تئاتر محلی کشف کرده بود و در سال 1839 او را به مالی تئاتر آورد و ایفای نقش های دوم را به او سپرد، و سرانجام آستروفسکی مناسب با سبک اجرایی او نقش های ویژه ای نوشت. شپکین خود در ارائه شخصیت هایش تخصص داشت، اما توانایی سادوفسکی در آفرینش واقعیت های درونی و بیرونی نقش ها به او امکان داد تا شخصیت پردازی را به درجه ای برساند که پیش از او سابقه نداشت.
تا دهه 1860 بازیگران یا در حین کار و یا در مدرسه دراماتیک دولتی آموزش می دیدند. این مدرسه ترکیبی از دوره های بازیگری، رقص و آواز بود. پس از آنکه انجمن موسیقی روسیه که مرکزی خصوصی بود، در سال 1862 یک کنسرواتور در سنت پطرزبورگ و یکی در مسکو تاسیس کرد، مدارس دولتی نیز در شیوه کار خود تجدید نظر کردند، بدین معنی که کلاس های اپرا و باله از کلاس های بازیگری جدا شدند، و فارغ التحصیلان این مدرسه دیگر لزوما به استخدام تئاترهای سلطنتی در نمی آمدند. در سال 1882 رشته حرفه ای به عنوان پایه استخدام در گروه ها کنار گذاشته شد، گو اینکه بازیگران هنوز بر طبق تخصص خود استخدام می شدند، اما میدان انتخاب وسیع تر شده بود. کار گروهی، به شیوه شرکت ساکس ماینینگین، هنگامی در روسیه متداول شد که در سال 1898 تئاتر هنری مسکو بنیاد گرفت. تا پیش از این دوره تنها معدودی از شرکت های روسی به کار گروهی اهمیت می دادند. روی هم رفته در سال 1898 در کشور روسیه شرایط و امکانات تئاتری نو پایه ریزی شد. دوران نوین تئاتر روسی در انتظار استانیسلافسکی و نمیروویچ دانچنکو بود تا دستاوردهای گذشته را تثبیت و تحکیم کند. (http://ru.wikipedia.org)
د. پس ازسال1917
پس از انقلاب ،تمامسالن های تئاتردرباریو خصوصیاموالدولت اعلامشد. فروپاشیاقتصادی و اجتماعیمنجر به این واقعیت شد کهمردمبهتئاتر کمتر تمایل پیدا کنند. بسیاری از هنرمندان، از جمله آهنگسازان، نویسندگان ، بازیگران، خوانندگان ، کشور را ترک کردند. تئاترهانیزبخش مهمی ازمخاطبان خود را از دست دادند. با این وجود ،تئاتردنبال راه هایی برایزنده ماندندر شرایطجدید بود. سال های نِپ به پیشبرد آن کمک کرد. هنرروسیه به تدریج، اما در شرایط جدید احیا شد. این دوره، زمان به وجود آمدن تئاتر کاباره ای بود. با این حال ،تئاتر با جذب نِپ من ها به سالن های تئاتر، به دنبال جستجو برای تولید ژانراهای سبکی چون: داستانونمایش متنوع بود. همانطور که در صحنه استودیوی نوپای واختانگوف نمایشی بر اساس داستان " شاهزاده توراندوت"گوتزی با یک سبک ساده که طنزشدیداجتماعی درآن پنهان بود، به نمایش درآمد. اما نمایش های متشابه شاید متمایز بودند. اساس نمایش نامه های جدید شوروی اعلامیه ها وشعارهایدولت جدید بود.
تئاترهای جدیدی از منظر استاتیک جدید به وجود آمدند، برای مثال نیکلای فورِگِر در آربات در سال 1920 استودیوی تئاتر خود ماستفور را تاسیس کرد که در آنجا سرگی ایزِنشتِین، سرگی یوتکِویچ، سرگی گِراسیموف، تامارا ماکارووا، بوریس بارنِت، ولادیمیر ماس و بسیاری دیگر از هنرمندان برجسته دوره شوروی اولین مراحل صحنه خود را گذراندند. در آن زمان بود که مکتب تئاتری "بلوز آبی" به وجود آمد. در همان زمان تئاترهای خصوصی ملی گذشته چون تئاتر هنری مسکو، کامِرنی تئاتر، اپرای زیمینا، تئاترهای درباری و همچنین تئاترهای بالشوی و مالی تئاتر به کار خود ادامه دادند. پس از وقفه کوتاه درشزایط جدید اتحاد جماهیر شوروی، تنها تئاتر حیوانات تربیت شده در جهان به سرپرستی مربیو محقق، دانشمندولادیمیر لئونیدوویچ دوروف کارخود را ادامه داد. به دوروف و خانواده اش اجازه داده شد که مدت زمانی را درسالنسابقتئاتر خود زندگی کنند که در ابتدا خانه مربی مشهور بود. از دهه 20، اجرای تئاتر عروسکی تئاتر مخاتووِتس سابق، نیمیروویچ دانچنکو، سرگی ولادیمیروویچ ابرازتسوف آغاز می شود (http://ru.wikipedia.org).
در این دوره در بالشوی تئاتر در این دوره اپراها و باله هایی با سوژه های منحصرا مربوط به شوروی به وجود آمد؛ هنرستان عالی باله کلاسیک تاسیس شد؛ نمایش نامه های جذاب نویسندگان مستعد شوروی به روی صحنه ها رفت؛ نام های جدیدی از بازیگران، کارگردانان، رقاصان، طراحان رقص، خوانندگان، نوازندگان جایگاه بالایی در تاریخ تئاتر روسیه از آن خود کردند؛ تحلیل و تجزیه تئاتر شوروی، مطالعات تئاتر به وجود آمد، مجله "تئاتر" منتشر شد. برای همیشه در تاریخ این کشور نام استادانی چون مایا پلیسِتسکووا، داوید باروفسکوُف، یوری گریگوروویچ، آرکادی رایکین، اینوکِنتی اسماکتونُوفسکی، دراماتیست هایی چون میخائیل بولگاکوف، آلکسی آربوزوف، ویکتور رازوف، الکساندر والادین، کارگردانان و هنرپیشگانی چون استانیسلافسکی، نیمیروویچ دانچنکو، یِوگِنی واختانگوف، الکساندر تائیروف، آلیسا کانن، سالامون میخائلس، آلکسی دیکوف، روبن سیمونوف، گرگوری توفستانووف، آناتولی اِفروس، یوری لوبیموف و بسیاری دیگر از دست اندرکاران تئاتر دوره شوروی ماندگار شد. اما در واقع تمامی این افراد انسانهایی با استعداد بودند که توانستند در جوخفقان آورسانسوراتحاد جماهیر شوروی،زنده بمانند.
در سال 1924 طی فرمان ویژه ای در کشور فعالیت استودیوهای پلاستیکی و ریتموپلاستیکی ممنوع اعلام شد. در طولچند سال آینده ،بخشی ازتئاتردر واقعشکست خورد( ماستفور در سال 1924؛ جنبش تئاتری "بلوز آبی" در سال 1933؛ تئاتر مِیِرهولد(گوستیم) در سال 1938؛ تئاتر اروپایی(گوسِت) با سالامون میخوئلسوم(یک سالقبل از آن،در سال 1948کشتهشد) در سال 1949؛ کامِرنی تئاتر تائیروف در سال 1950)، و بسیاری از بسیاری از هنرمنداناعدامو یامحکومبه زندان شدند. در سال های 1930تاثیر از آثارنویسندگانخارجیمعاصردر آثارنمایشیو ممنوع شدند. استثنائاتبه طور جداگانهدر بالاترین سطحبررسی می شدند. قطعنامه پس ازجنگ 26 اوت1946 "درباره مجموع تئاترهای دراماتیکو اقداماتبرای بهبودآن" باعث تحکیماین موقعیت شد. در این قطعنامه موارد زیر خاطر نشان شده است: "به عقیده کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی، یکی از علت های مهم وجود معایب عمده در مجموعه تئاترهای دراماتیک در کار نامطلوب نمایشنامه نویسان است. بسیاری ازنمایشنامه نویسان به دنبال مسائل ریشه ای دوران معاصر هستند و زندگی و خواسته ای مردم را نمی دانند، نمی توانند ویژگی های خوب و کیفیت انسان شوروی را به تصویر بکشند. ایننمایشنامه نویسانفراموش کرده اند کهتئاترشورویمی تواندنقش خود رادر امر تربیت کارگران فقط در آن مورد انجام دهند، اگر که او فعالانه سیاست دولت شوروی را هدایت کند، که اساس سازمانی ساخت شوروی نیزهمین می باشد. در آثار نمایشنامه نویسان ما ارتباطلازمو همکاری خلاق باتئاتر وجود ندارد. هیئت اتحادیه نویسندگان اتحاد جماهیر شوروی، که وظیفه آن در هدایت آثار نویسندگان به سمت توسعههنر و ادبیات است، عملا از آثار نویسندگان بزرگ گرفته شده و هیچ کاری برای بهبود سطح ایدئولوژیک و هنری و خلق آثارآنها نمی کند، مبارزه ای علیه ابتذال در درام نیست. وضعیتنامناسب مجموع تئاترهای دراماتیک حاکی از عدم وجود منتقدان اساسی تئاتر بلشویکی است." قهرمان اصلی مثبت نمایش نامه های دوره شوروی برای چند دهه پرواتاریا بود که یک تصویر مجموعه از "انسان ساده شوروی" بود. تاسی از لنین و زندگی او جایگاه مهمی در سالن های تئاتر به خود اختصاص داده بود. لنین تئاتری یک قهرمان مهربان عاقل مثبت معرفی می شد. در دوره"گرم شدن" در فرهنگ تئاتر به سرعت نسل دهه شصت وارد شدند. به دستور وزیر فرهنگ کاترین الکسِیونا فورتسِوا تئاتر معروف مسکو در تاگانک زیر نظر یوری پتروویچ لوبیموف گشایش یافت، تئاتری که به یکباره مخالفت باروح تئاتررئالیسم سوسیالیستی و گذر به تئاتر شاعرانه، نمادین ومنطقه ای را نشان داد. تئاتر در تاگانک، به یکباره رایج ترین تئاتر نه تنها در مسکو، که در تمام کشور برای چندین سال شد، به طور رسمیبه عنوانپایین ترینرده ازتئاترتعریف شده بودگروه های آماتور به رده های پایین‌تر رفتند.
دیگر نوآوری بزرگ آن زمان در سال 1963 در مسکو، در منطقه ایزمائیلوف، تئاتر تقلید و ژست گرفتن(پانتومیم) پدیدار شد که از استودیو، برای اولین بار در جهان تئاتر ثابت برای اشخاص ناشنوا ساخته شد. ابزارهای نمایشی بیانی در این نوع تئاتر بر اساس عناصر پانتومیم، موزیک و رقص استوار بود. ژستی که به غایت تمام و کمال اجرا می شد، باعث می شود که نمایش برای تماشاچیان ناشنوا قابل درک باشد. این اعمال حرف سخنران را که به طور همزمان صدای بازی را درمی آورد، همراهی می کنند. در تئاتر دوره شوروی، تئاتر کودکان، تئاتر نوجوانان گشایش یافت، در 21 نوامبر 1965، رسما آکادمی دولتیتئاتر موسیقی کودکانمسکو به سرپرستی ناتالیا ایلاینیچنا ساتس تاسیس شد. زندگی تئاتری پایتخت همچنان روال خود را طی می کرد. اما رسیدن به پایتخت از شهرها و استان های دیگر و روستاها دشوار بود. مسکو و لنین گراد دیگر با اقامت مهاجرین بلوکه شدند. بازیگران و کارگردانان مستعد استان ها در مسکو به کار گماشته شدند و صحنه های استان ها خالی از نمایش ماند. تئاتر درشهرستانها و شهرهای روسیه ساخته می شد و وجود داشت، اما سطح آنها قابل مقایسه با تئاتر شهرهای مسکو و لنینگراد نبود. اما تئاتر پایتخت نیز قوانین خودرا داشت؛ پس از سال های "گرم شدن" سیستم دولتی حکومتی دولتی سخت تر شد، همانند زمانی که کمیته تزاری نمایش های را در تئاترهای تزاری تعطیل کرد، حزب نومنکلاتور شوروی ( وزارت فرهنگ اتحاد جماهیر شوروی) دقیقا به همان دلایل ایدئولوژک که در آثار دراماتیک بسیاری از نمایش های شوروی دیده نمی شد، کسانی را تحت فشار زیاد وادار به تبعید نمود. برای یوری لوبیموف نیز این اتفاق افتاد. پِرِسترویکای گورباچف و یلتسین در کنار دیگر تغییرات منجر به احیای دوباره در تئاتر نیز شد. اما در آغاز( اواخر دهه 80 و آغاز دهه 90 در قرن 20) بحران اقتصادی منجر به علاقه به تئاتر بسیار کم باشد(http://ru.wikipedia.org).
و. تئاترمدرن در روسیه
تئاتر روسی آکادمیک جوانان با فراموش نکردن مکتب استانیسلافسکی، به وفور متدهای جدید را مورد آزمایش قرار داده است. در تئاتر، صداقت هنری، سطح بالای فرهنگ و هوش بسیار اهمیت دارد ضمن جذب علاقمندان به تئاتر برای رفتن به سالن های تئاتر روسی آکادمیک جوانان، . راه های جدید ومرتبط برای ارائهبازیبه مخاطب، فلسفه و غزل سرایی در هر فعالیتی با یکدیگر ترکیب می شوند.
تئاتر "مدرسه نمایش نامه معاصر". این تئاتر درسال 1989 در اولین امواج پرِسترویکا متولد شد. پس ازجمع کردن تمام قوای خوددر محیط های سرشار از آزادی خلاق روشنفکران روسی پایان دهه 80، این موج در نهایت مقدار قابل توجهی از استودیو های تجربی را نتیجه داد، تئاترهای "زیرزمینی" و لابراتوراهای تولیدی که قسمت اعظم آنها دوام زیادی نیاوردند. این تئاتر در میان معدود تئاترهایی بود کهجان سالم دررقابت به در برده بود وهمتراز باتئاترهایروسیبود که تاریخچه بلند بالایی دارند. تئاتر جایگاه خاص خود را بدست آورد که در آن تاکنون بسیار جا افتاده است. تئاتر "مدرسه نمایش نامه معاصر" مبنای کار خود را بر اساس اصول سنتی تئاتر روسی قرار داد: در آن گروه دائمی همواره کار می کند- تیمهمفکری که، یک دیدگاه مشترک در خلق آثار هنری داشته با هم متحد شده اند(http://www.art.ioso.ru/wiki/index.php).
تئاتر"تمرین" . این تئاتر در سال 2005 به سرپرستی هنری ادوارد بویاکوف تاسیس شد، که متمرکز بر جستجو برای تم های موضعی و سوژه های زبان معاصر و سبک جدید تئاتر برای بازگشایی نسل جدید نمایشنامه نویسان و کارگردانان است که با نمایش نامه های معاصر سرو کار دارند. تئاتر توسط کمیته فرهنگ دولت شهر مسکو تاسیس شد. جهت گیریهای خلاق وایدئولوژیک آنها مدرنیته و پویایی بودند. اعتقاد به اینکه دقیقا کلمه امروز یک هادیاز معانیجدید درتئاتر است و اظهارات آن را تعیین می کند، منجر به ایده مطالعه کلمات در اشکال مختلف آنها، در برخورد با دیگر ابزارهای برقراری ارتباط اجتماعی و هنری شد.
تئاتر "مذاکره" در شهر تومِن. تاریخ جوان این تئاتر در سال 1994 با ساخت تئاتر خصوصی توسط ویکتور زاگورویکو و لئونید آکونِف هنرپیشه آغاز شد. از همان ابتدا تئاتر فعالیت هنری خود را متمرکز بر کودکان و جوانان ساخت. این تئاتر در یک دوره بسیار سخت برای کشور و این شهر به وجود آمد، اما فعالیت حامیانه و متواضعانه، مجموعه جالب اصلی تئاتر نوپا، سطح جدی و هنری نمایش ها، استعداد و حرفه ای بودن بازیگران منجر به جلب توجه تماشاچیان تومِنی شد، و در سال های آتی امتیازات مثبتی توسط منتقدین به این تئاتر داده شد.
تئاتر "تقلید". تئاتر "تقلید" یک تئاتر جوان می باشد که جهت گیری اصلی فعالیت های آن پانتومیم و پلاستیک بوده و تمامی جهت گیری های ژانری آن پانتومیم کلاسیک، طنز، دلقکی، پلاستیک درام، بداهه پلاستیکی می باشد. تاکید بیشتر بر روی تجربه، جستجو روش های جدید و اصلی و اشکال بیان در سنتز پانتومیم با دیگر گونه های هنر می باشد. فعالیت اصلی این تئاتر توسعه هنرهای تحرکی و آشنا کردن آنها با تماشاچی تومنی می باشد. تئاتر خود را به عنوان یک مرکز اجتماعی که نیاز شهر می باشد و ابزار فرهنگی شهر بوده و با آن رشد می کند، معرفی می کند. تئاتر جشنواره، فعالیت های خیرخواهانه و خلاق برگزار می کند، در برنامه ها و جشن های مختلف شهری، منطقه ای و کشوری شرکت می کند.
جشنواره های تئاتر. درروسیه یکمجموعهکامل ازجشنواره ها وجود دارد. جشنواره چخوف با یک بودجه بالا، که هنر کشورهای دور و عجیب و غریب چون ژاپن، آمریکای جنوبی، کانادا، تایوان، ایران را نشان می دهد. "درام جدیدی" وجود دارد که متمرکز بر یک بازی تهاجمی و اغلب مستند می باشد، هرچند این فستیوال هم اکنون در یک وضعیت نامطلوب به دلیل مشکلات اقتصادی اخیر می باشد. در پطرزبورگ "خانه بالتیک" وجود دارد. جشنواره چند فرهنگی هنر معاصر- "منطقه" دوبار در این شهر برگزار شده است. آن تغییراتی که در زمینه تئاتری به آنها در دهه های اخیر دست یافته شده است، همه یک تلاش مشترک بوده است. در ضمن تمامجشنوارهبا همبه طور مداومدر حالرقابت بوده، با این وجود، همه یک کار را انجام می دهند، در تلاش برای جلا دادن به پیکر تئاتر و مخاطبان آن می باشند(http://www.art.ioso.ru/wiki/index.php).
گفتار ششم. سینمای روسیه
سینمای روسیه به لحاظ تاریخی به سه دوره تقسیم می شود: سینمای امپراتوری روسیه (1917-1896)، سینمای شوروی (1991-1917) و سینمای كنونی روسیه فدرال (1991). سینما از فرانسه به روسیه وارد شده است. در آغاز سال 1896 این اتفاق در تاریخ روسیه رخ داد. اما بسیاری از عکاسان روسی توانستند به سرعت این حرفه را یاد بگیرند. در سال 1898 نه تنها توسط خارجی ها بلکه توسط اپراتورهای روسی نیز از سوژه های مستند فیلم برداری شد. اما پیدایش نوارهای فیلم روسی تا سال های 1910 طول کشید. در سال 1908 آلکساندر درانکوف کارگردان اولین فیلم روسی را به نام "پانیزووایا والنیتسا" ("استپان رازین") ساخت. تصویر آن سیاه وسفید، کوتاه مدت و دراماتیک بود. در سال های 1910 با ساخت چند فیلم سبک رقابتی را در سینما ایجاد کردند. در نیمه دوم سال های 1910 در روسیه ستاره هایی چون وِرا خالودنایا، ایوان مازژوخین، ولادیمیر ماکسیموف در صحنه اکران درخشیدند. (http://www.espadanafilm.mihanblog.com/post/71)
انقلاب اکتبر 1917 برای بسیاری از سینماگران روسیه همانند سکوی پرشی به غرب شد. در طول جنگ داخلی شرایط برای گسترش سینما خوب نبود. اما پس از حدود 5 سال از شور انقلابی و رویای امپراطوری جهان جوانان از این زبان تازه سینما زده شدند. به این ترتیب به جای عصر نقره ای سینمای روسیه وارد سینمای آوانگارد شوروی در سال های 20 شد. سانسور ایدئولوژیک کرملین در آن زمان علاقه کمی به شکل هنری متن نشان می داد. و همین امر موجب شد تا سرگی ایزن اشتاین مونتاژ فیلم معروف خود "برونِنوسِتس پوتمکین" در سال 1925 و "اکتبر" در سال 1927 انجام دهد. تعصب سیاسی بارز آنها امکان آن را نداد تا محبوبیت گسترده ای در غرب پیدا کنند. از سینماگران معروف آن دوره می توان لئو کولِشوف با فیلم "طبق قانون"، وسِوالود پودُوکین با فیلم های "مادر"، "پایان سنت پطرزبورگ"، الکساندر دووژِنکو با فیلم های "زوِنی گورا" ، "زمین"، گروه فکس به رهبری گریگوری کوزینتسِف و لئونید ترائوبِرگ، نویسندگان " شنل" و " SVD "، دزیگی وِرتوف با فیلم "مردی با دوربین فیلم برداری" نام برد.
رژیم توتالیتر استالین تمامی محصولات سینمایی را نیز تحت نظارت داشت. به این ترتیب بود که آیزنشتاین که از سفر خارج از کشور بازگشته بود نتوانست فیلم جدید خود "علفزار بِژین" را به نمایش گذارد و در نهایت فیلم ممنوع شد. برای دیگر سینماگران آن دوران نیز اینچنین شرایطی حاکم بود. کارگردانان محبوب سال های 30 آنهایی بودند که نه تنها توانستند امکانات جدید بیانی صدا را تقویت کنند، بلکه اسطوره های ایدئولوژیکی انقلاب بزرگ را نیز خلق کنند. فیلم "چاپایِف" توسط برادران واسیلیِف، "لنین در اکتبر" و "لنین در سال 1918" توسط میخائیل روم و "شهروند بزرگ" توسط فریدریخ اِرملِر توانستند با انطباق استعدادهای خود با الزامات سخت گیرانه دوران "تشدید مبارزه طبقاتی" و سرکوب توده، به مجموعه فیلم های تقدیر شده حکومتی وارد شوند.
جنگ جهانی به شدت طیف ژانرها و موضوعات را در سینمای روسیه تغییر داد. فیلم های بلندی درمورد جنگ ساخته شدند( "رنگین کمان"، "تهاجم"، "او از میهن دفاع می کند"،" زویا" و ...) که در آنها جنگ یک پیروزی متوالی و غلبه آسان بر دشمن نشان داده نمی شد. دقیقا در همین سال های جنگ بود که ایزنشاتین آخرین شاهکار خود، تراژدی "ایوان مخوف" را ساخت. دومین سری این فیلم از سوی استالین ممنوع شد. به خاطر این که با بازی درخشان نیکلای چرکاسوف در نقش تزار ایوان نیمه دیوانه بیمار، سخت نبود که استبداد خونین و انحرافات معاصر را از ورای آن متوجه شد.پس از پیروزی بر نازیسم سبک جدیدی در فیلمسازی به نام "کیش شخصیت" باب شد. در فیلم های کارگردان کرمل میخائیل چیااورِلی ("مراسم ادای سوگند" و "سقوط برلین") استالین شبیه یک خدای واقعی است که شور و شعف پرستش کارگران کالخوزها را بر می انگیزد نشان داده شده است((http://kino-teatr.ru/kino/art/kino/175.
كارگردانانی كه در دوران اتحاد جماهیر شوروی فعالیت داشتند، به سه دسته تقسیم می شوند : یك دسته كه به خواسته و تكلف های حكومت كمونیستی تن دادند و مطابق با مولفه های مورد نظر آنها فیلم ساختند، دسته دیگر آنهایی بودند كه در جهت فضای هنری، اندیشه ها و افكار منطقه یی و زادگاهی خود مبادرت ورزیدند و ناخواسته نقشی انقلابی را در جهت انكار اساس و بنیان حكومت پیدا كردند و دسته سوم آنهایی بودند كه با نگاهی فرامرزی به سینما به عنوان ماوایی برای بیان ذهنیات خویش نگاه می كردند و لذا از حیث هنری توجه مخاطبان بسیاری را به خود جلب كردند. بخش قابل تامل سینمای كنونی روسیه - به جز كارگردانانی كه از سال های پیش از فروپاشی مانده اند- عملاً به پیروان دسته سوم تعلق دارد. البته این بخش جزء كوچكی از كلیت سینمای كنونی روسیه است. سینمای روسیه پس از فروپاشی، در جهت پشت پا زدن به تمامی آنچه تا پیش از آن محدودیت قلمداد می شد، سیر درآمدمحوری و تجاری سازی را در پیش گرفت. تمامی آنچه به عنوان فرهنگ روس ها و حتی پیشینه تاریخی آنها در جهان به شمار می رفت در خود روسیه انكار شد و به مدت یك دهه عملاً روسیه در عرصه سینما كشوری دسته دوم تلقی شد و آنچه در جامعه جهانی سینما از روس ها حضور داشت، معدود نسل اندیشمند و صاحب فكر دوران شوروی سابق بود. به هرحال نمی توان اوضاع اقتصادی اسفناك دهه نخست پس از فروپاشی را نیز نادیده انگاشت.
درونمایه های اصلی سینمای روسیه، سوای برخی اقتباسات ادبی كه از زاویه دیدی شخصی روایت می شوند، عموماً بررسی روحیات، حالات و اتفاقاتی است كه یا در دوران كمونیستی می گذرد یا در جهت نمودار ساختن تبعات اختناق آن سال ها به وقوع می پیوندند. هرچند در میان كارگردانان میان مایه ساز باز هم گرایش به دست یافتن به سبكی شخصی و در عین حال- به لحاظ جهان بینی- سبكی جهانی نیز به چشم می خورد ولی شاید برای محك زدن نسل كارگردانان پس از فروپاشی، از آن دوران هنوز فاصله كافی گرفته نشده است. اما به تدریج ژانرهای مختلف سینمایی بیرون از هرگونه ایدئولوژی تكلفی در این كشور رو به پیدایش است و ظهور كارگردانانی همچون زویاگینتسف و آلكسی بالابانوف و الكساندر زلدوویچ می تواند اولین نشانه های تولد دوباره سینمای روسیه محسوب شود. بدین ترتیب امروزه سینمای روسیه صرفاً با انگشت شمار كارگردانانی مطرح است كه با جدیت تلاش می كنند خود را از حصار تصلبی رها كنند كه طی سال ها بر خاك كشورشان سایه افكنده بود و برآیند این تاسی آنها طی این شانزده سال گذشته خیلی هم قابل اغماض نیست، اما شاید بیش از اینها از سرزمین پودوفكین، ورتف، كوله شف و آیزنشتاین انتظار می رود. اكنون اندام های زنده این نوزاد تنومند یكی پس از دیگری احیا می شود و تا به راه افتادن این نوزاد اندك راهی باقی است.
الكساندر سوكوروف، نیكیتا میخالكوف، الیم كلیموف،استانیسلاو گوووروخین، وادیم آبدارشیتوف، رومن بالایان، آندری خرژانوفسكی، كیرا موراتووا (از نسل قدیمی سینمای روسیه)، پاول چوخرای، الكساندر روگوژكین (از آخرین نسل كارگردانان شوروی سابق) و تیمور بكمامبتوف، آندری زویاگینتسف، آلكسی بالابانوف، آندری كراوچوك، ایلیا خرژانوفسكی، لئونید ریباكوف، لیدیا بوبرووا، میخاییل براشینسكی، پیوتر بوسلوف، سریك آپریموف، والری تودوروفسكی و ایگور كونچالوفسكی (اولین نسل از كارگردانان پس از فروپاشی) امروزه با هر سبك و اسلوبی و با هرگونه طرز تلقی خود از سینما - به عنوان «هنر مهجورمانده» در دوران كمونیستی- از فقدان هنر پرارزش روس ها در جهان سینما ممانعت كرده اند. ظهور آندری زویاگینتسف در سال های اخیر روسیه پس از چندین سال ركود و انفعال، یك بار دیگر نام روس ها را در عرصه سینما مطرح ساخت. از كارگردانان شامخ و بزرگ دیگر این كشور، الكساندر سوكوروف (1951) است . سوكوروف به نسل نیكیتا میخالكوف، الیم كلیموف و آندری تاركوفسكی تعلق دارد:سوكوروف در آغاز راه بیشتر به آثار مستند و تجربی پرداخت، لذا شناخت و معرفی او به جامعه سینما عملاً در آغاز دهه 80 به وقوع پیوست. كشوری با پیشینه سینمایی درخشان روسیه، متاسفانه هنوز پس از رهایی از خفقان سال های كمونیستی نتوانسته است آنچنان كه باید، جایگاه واقعی خود را در این متد بیانی هنر مطرح سازد و همچنان سینمای معاصر روسیه هرازچندگاهی با اندك شمار آثار كارگردانان نسل پیشین دوباره مطرح می شود(http://www.espadanafilm.mihanblog.com/post/71).
| «آندری تاركوفسكی»، فیلمساز صاحبنام سینمای جهان، بعنوان بهترین كارگردان تاریخ سینمای روسیه انتخاب شد. «آندری تاركوفسكی» كه عنوان بهترین كارگردان تاریخ سینمای روسیه را دریافت كرده، یكی از 100 كارگردان بزرگ تاریخ سینماست. «اینگمار برگمن»، كارگردان افسانه‌ای سینمای جهان، زمانی در توصیف وی گفته: «او برای من بزرگترین كارگردان سینماست كه زبان جدیدی اختراع كرد و به ماهیت فیلم وفادار است.» «تاركوفسكی» به غیر از دو فیلم آخرش، تمامی آثارش را در روسیه ساخت كه اكثرا مضامین متافیزیك و در رابطه با مسیحیت هستند. او از پدری شاعر و مترجم متولد شد و پس از پایان دوران دبیرستان، دانشجوی رشته فیلمسازی شد. او نخستین فیلم بلندش را در سال1962م، با عنوان «كودكی ایوان» ساخت. «تاركوفسكی» با این فیلم به شهرت جهانی رسید و 15 جایزه از جمله شیر طلای «ونیز» را كسب كرد. در سال 1965، او با ساخت فیلم «زندگی آندری روبلف» كه درباره نقاش بزرگ قرن پانزدهم روسیه بود، موفقیت‌هایش را ادامه داد، هرچند مقامات شوروی سابق حساسیت‌هایی را نسبت به آن نشان دادند. با این وجود «تاركوفسكی» توانست با این فیلم، جایزه فدراسیون بین‌المللی منتقدین فیلم را در سال 1969 از جشنواره «كن» كسب كند. در سال1972 «تاركوفسكی» ساخت فیلم جدیدش با نام «سولاریس» را به پایان رساند. این فیلم توانست جایزه بزرگ هیأت‌داوران و جایزه فیپرشی را به خود اختصاص دهد. او در سال 1974 فیلم «آینه» را كه شرح‌حال خودش از دوران كودكی و تجسم برخی سروده‌های پدرش بود ساخت كه بازهم با مخالفت‌های مقامات شوروی سابق همراه شد. وی در سال 1976 نمایشنامه «هملت» را در مسكو كارگردانی كرد و پس از آن آماده ساخت فیلم «استاكر» شد كه آخرین فیلمی بود كه او در داخل شوروی كارگردانی می‌كرد. ساخت این فیلم بعلت حمله قلبی تاركوفسكی تا سال1979 انجام نشد. پس از ارایه این فیلم به جشنواره «كن»، «تاركوفسكی» جایزه بهترین فیلم معنوی را از این رویداد سینمایی كسب كرد. این فیلمساز در سفری كه در سال1979 به ایتالیا داشت، مستند «سفر در زمان» را ساخت و در سفر بعدی‌اش كه سال بعد به ایتالیا داشت، نگارش فیلمنامه «نوستالژیا» را به پایان رساند و با وجود برخی مشكلات مالی، ساخت این فیلم را در سال1983 به پایان رساند و در جشنواره «كن» توانست جایزه بزرگ هیأت‌داوران، جایزه فیپرشی و جایزه بهترین فیلم معنوی را بدست آورد تا افتخارات سینمایی خود را كامل كند. پس از آنكه مقامات شوروی سابق مانع از آن شدند كه نخل طلای «كن» در آن سال به «نوستالژیا» برسد، تاركوفسكی مصمم شد كه دیگر در شوروی فیلم نسازد. وی در سال 1985 با وجود ابتلا به سرطان، ساخت فیلم جدیدش با نام «ایثار» را در سوئد به پایان رساند و در حضوری دوباره در جشنواره «كن»، جایزه بهترین فیلم معنوی و جایزه فدراسیون بین‌المللی منتقدین فیلم را كسب كرد. اما تاركوفسكی بعلت بیماری قادر به حضور در مراسم اعطای جوایز نبود. «آندری تاركوفسكی» روز 28 دسامبر 1986 در سن 54 سالگی در پاریس درگذشت و روز سوم ژانویه1987م، در آرامگاهی در پاریس به خاك سپرده شد. |
(http://www.ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=86740)
دیدگاه رایجی كه صنعت سینمایی روسیه در بحران شدیدی قرار دارد، مقرون به حقیقت نیست. بر عكس، این صنعت با سرعت تمام توسعه مییابد و آهنگ رشد آن از رشد تولید ناخالص ملی روسیه سبقت گرفته است. طبق برآوردهای مختلف، صنعت جهانی سینمایی از بیش از 10 عنصر متشكل است. ولی در نوبت اول باید در باره تولید و نمایش فیلم صحبت كرد. این عناصر باید با هم ارتباط ناگسستنی داشته باشند: فیلم تولید شده و روی پرده می‌آید و درآمدها از نمایش فیلم به طرحهای جدید سینمایی اختصاص مییابد. ولی در عمل فقط پنج كشور هند، چین، فرانسه، ایالات متحده و انگلیس این انسجام را دارند. در كشورهای دیگر تولید سینمایی از كمك مالی دولت یا حامیان مالی خصوصی برخوردار است. در روسیه هم چنین وضعیتی مشاهده میشود.
زمانی درآمدهای بودجه شوروی از نمایش فیلمهای سینمایی با درآمدهای ناشی از فروش مشروبات الكلی قابل مقایسه بود ولی از سالهای 1986 درآمدها از هزینههای ساخت فیلمهای جدید كمتر شد. عجیب است ولی اكنون نمیتوان با اطمینان گفت آیا در روسیه از اوایل سالهای 1990 تا كنون حد اقل فیلمی كه هزینههای ساخت خود را جبران كرده باشد، ساخته شده است یا خیر. تهیه كنندگان فیلمهای سینمایی ترجیح میدهند موضوع درآمدها را مسكوت نگهدارند.
اواسط سالهای 1990 در روسیه حداكثر 20 فیلم در سال تولید می‌شد. به منظور اصلاح این وضعیت نامطلوب، اختصاصات دولتی به سینما افزایش یافت و تسهیلات مالیاتی معرفی شد كه مطابق آن ، سودی كه سازمانها در تولید و تكثیر فراوردههای سینمایی سرمایهگذاری میكنند، از مالیاتبندی معاف است. كاربرد این امتیازات مالیاتی نتیجه بسیار جالبی داد. در سال 2003 حدود 70 فیلم ساخته شد كه این تعداد برابر تعداد فیلمهایی است كه در روسیه دوران شوروی ساخته می‌شد. بدینسان، نرخ رشد تولید سینمایی طی 5 سال برابر 350% بود.
اواخر سال 2004 امتیازات مالیاتی برای تولید فیلمهای سینمایی (و انواع دیگر فعالیت تولیدی) لغو خواهد شد. دولت به منظور جلوگیری از افت شدید صنعت سینمایی قصد دارد اختصاصات مالی به سینما را دو برابر افزایش دهد و به 1 میلیارد و 600 میلیون روبل برساند. وزارت فرهنگ مایل است قریب به 1 میلیارد روبل از این مبلغ را به تولید فیلم اختصاص دهد (760 میلیون روبل به فیلمهای سینمایی داستانی، 165 میلیون به فیلمهای مستند و 92 میلیون به فیلمهای كارتون). طبق برآوردهای مسئولین وزارت فرهنگ، اگر به هر یك از 35 فیلم سینمایی 300 هزار دلار و به 9 فیلم حائز اهمیت اجتماعی و فرهنگی 1 میلیون دلار پرداخت شود، میتوان با توجه به شرایط مختلف از 62 طرح حمایت كرد. این رقم كم نیست ولو اینكه از آهنگ توسعه سیستم نمایش فیلمها عقب مانده است. در سال 1995 در سراسر روسیه فقط 5 سینمای مدرن وجود داشت. در سال 2002 این تعداد به 150 سینما رسیده و تا پایان سال 2003 بالغ بر 300 سینما خواهد بود. سینماهای مدرنی كه در 45 شهر بزرگ (نیژنی نوگورود، چلیابینسك، تومن، نووسیبیرسك، استاوروپل، ویبورگ و غیره) به وجود آمدهاند، ازسینماهایی كه در پایتخت وجود دارند، دست كمی ندارند. اكنون برای اولین بار بعد از سال 1917 میتوان گفت كه بیننده روس میتواند بهترین فیلمهای جهانی تفریحی و جشنوارهای را تماشا كند. درآمد كلی از نمایش 140 فیلم داستانی خارجی در سینماها بالغ بر 30 میلیون دلار شد. به گفته كارشناسان در سال 2001 درآمدهای صنعت سینما به 40 میلیون دلار رسید و در سال 2003 به 50 میلیون دلار. سینماها برای حفظ این گرایش به تعداد زیاد فیلمهای پرفروش نیازمندند. اكنون تولید كنندگان خارجی و به خصوص آمریكایی این نیاز را تأمین میكنند. میانگین درآمد از یك “فیلم درجه متوسط هالیوودی با یك هنرپیشه ستاره” برابر حدود 800-300 هزار دلار است. گاهی اوقات این درآمدها به 2 میلیون دلار میرسد. طبق برآوردهای معینی، درآمد از پخش فیلم “سیاره میمونها” و قسمت اول “جنگ ستارگان“ چنین بود. در زمان اخیر تقاضای فیلمهای اروپایی و فیلمهای جشنوارهای شرقی افزایش یافته است. برخی از این فیلمها درآمد بیش از 100 هزار دلاری را تأمین میكنند.
پخش فیلم در روسیه، درآمدهای اروپایی و آمریكایی فیلمسازان خارجی را خوب تكمیل میكند و لذا آنها دلیلی برای نارضایتی ندارند. ولی وضعیت كنونی نمیتواند باب طبع فیلمسازان داخلی باشد. این امر بعد از سرگذشت فیلم “آرایشگر سیبری” به كارگردانی نیكیتا میخالكوف روشن شد. درآمد از پخش این فیلم بیشتر از بهترین فیلمهای آمریكایی بود ولی هزینههای ساخت آن جبران نشد. این نمونه نشان می‌دهد كه حتی بهترین و گرانترین فیلمهای روسی تا سالها بعد نخواهند توانست هزینههای تهیه كنندگان روسی را جبران كنند. در عین حال، فیلمهای ساخت روسیه نه تنها در كشورهای دیگر جهان روی پرده نمیآیند بلكه گاهی اوقات در روسیه هم به بیننده نمیرسند. با جمع پولهایی كه از فروش و نمایش همه فیلمهای روسی به دست می‌آید، میتوان یك فیلم آمریكایی با بودجه متوسط ساخت. خرید تازههای سینمای غربی هم غیر ممكن است. حق الزحمه جولیا روبرتس برابر درآمدهای 4 ماهه نمایش همه فیلمها در روسیه است. در لس آنجلس تعداد سینماهای مدرن از كل روسیه بیشتر است.
باید گفت كه توان صنعت سینمایی روسی اصولاً بسیار زیاد است. در كشوری با جمعیت 150 میلیونی، سینما هنر مورد علاقه دوم بعد از تلویزیون محسوب میشود. به همین دلیل مدتهاست كه در باره ضرورت اصلاحات در زمینه سینما بحث میكنند. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور فدراسیون روسیه دو فرمان “درباره سهامی كردن استودیوهای سینمایی دولتی” و “درباره تشكیل شركت سهامی “نمایش فیلمهای روسی” را امضا كرد. وزارت فرهنگ مبتكر امضای این فرمانها شد. میخاییل شویدكوی وزیر فرهنگ وقت و الكساندر گولوتوا معاون وی ادعا میكردند كه این اصلاحات صنعت سینمایی میتواند در زمینه امور مالی سینما تغییرات مثبتی ایجاد كند. از یك سو، فیلمهای سینمایی روسی در شبكه سینماهای كشور امتیازات زیادی خواهند داشت. از سوی دیگر، وظیفه اداره استودیوها به دست شركتهای خصوصی خواهد افتاد كه خواهند توانست علاقه بینندگان به طرحهای مختلف سینمایی را درست ارزیابی كنند.
ولی مسایلی هم هستند كه به وسیله این اصلاحات حل نخواهند شد. در روسیه تعداد كافی هنرپیشههای معروف و محبوبی كه همه مردم به دیدن فیلمهای آنها علاقهمند باشند، وجود ندارند. كارگردانانی هم نیستند كه بتوانند تعداد كافی فیلمهای جالب برای بیننده داخلی را بسازند و فعالیت سالم صنعت فیلمسازی را تأمین كنند.
در سال 1990، با كاهش بودجه دولتی، حضور مردم در سینماهای كشور و تولیدات فیلم كاهش یافت. طی سالهای 99-1991 تولید فیلمهای سینمایی كشور از 375 فیلم در سال به 20 فیلم كاهش یافته و برنامه تولید 100 فیلم در سال كه در طرح 5 ساله توسعه توسط دولت به تصویب رسید نیز هنوز به اجرا در نیامده است. طبق آمار بدست آمده تعداد 24 فیلم سینمایی در سال 1991، 35 فیلم در سال 1995 و 17 فیلم در سال 1999 تولید شده است. در طی سال 1999 تنها تعداد 5 فیلم كارتونی با سرمایه گذاری دولت تولید و روانه بازار گردید و این در حالی است كه در سال 1991، تعداد 38 فیلم كارتون تولید شده بود.
گزارش مربوط به موفقیت فیلم “گامبت تركی” ساخت روسیه بر اساس رمان بوریس آكونین كه طی پنج هفته 18 میلیون دلار به دست آورد و از فیلم های آمریكایی جلو زد، خوشبینی زیادی را در رابطه با بازار سینمایی داخلی موجب شد. اگر نتایج فیلم سال 2004 به نام “گشت شبانه” نیز در نظر گرفته شود، می توان گفت كه بزودی تغییرات جدی در بازار فروش فیلم ها در داخل كشور بروز خواهد كرد. در عین حال، این یكی از گرایشات متعددی است كه امروزه در بازار فیلم های داخلی مشاهده می شود. شواهد زیادی حاكی از آن است كه سینمای داخلی بطور باور نكردنی در حال صعود موفقیت آمیز است. از سال 2002 تا 2003 ذخیره صندوق سینمایی در روسیه بیش از 70 درصد افزایش نشان داده است. در سال 2003 این مبلغ چیزی حدود 200 میلیون دلار بود. بنا به ارزیابی كارشناسان مستقل تا اوایل سال 2007 روسیه در جای پنجم در بازار فروش فیلم اروپا (حجم بازار حدود 400 میلیون دلار تخمین زده می شود) بعد از انگلیس، آلمان، فرانسه، ایتالیا واسپانیا قرار خواهد گرفت. قرار است تا سال 2007 در سراسر روسیه 250 سینمای مدرنیزه شده ساخته شوند. هم اكنون تعمیر و بازسازی 40 سینما در مناطق روسیه شروع شده است كه در آنها سهم مالكیت دولتی از 15-10 درصد تجاوز نمی كند.
درآمد كمپانی های هالیوود در روسیه چیزی حدود 150 میلیون دلار است كه از جمع كل درآمد سال 2003 5/87 درصد را به خود اختصاص می دهد. در صورتیكه تهیه كنندگان داخلی دهها فیلم درجه یك از نوع فیلم های فوق الذكر به بازار عرضه كنند كه احتمال ساخت آنها نیز زیاد است، همه چیز می تواند بطور ریشه ای تغییر كند. بنا به اطلاعات جامعه شناسان بیش از همه مردان 18 تا 35 سال دارای تحصیلات عالی و درآمد خوب به سینما می روند. اما محققان خارجی بازار سینمایی معتقد هستند كه روسیه با كمبود سالن های معاصر و مدرن سینمایی مواجه است. با وجود امكانات ناچیز، بازار سینمایی روسیه به نظر متخصصان از توان بالقوه خوبی برخوردار است. بویژه اگر اصلاحاتی در رشته سینمای داخلی به انجام برسد.
در حال حاضر حدود 40 استودیوی سینمایی دولتی در كشور وجود دارد. فرمان ریاست جمهوری استودیوی فیلمبرداری را موظف نمی كند سهامی شود. تصمیمگیری در این مورد به ریاست آنها واگذار شده است. كارشناسان بازار سینمایی معتقدند كه اگر 49 درصد استودیو های سهامی شده به اشخاص خصوصی واگذار شوند، سینما می تواند با كارآیی بیشتری تقاضاهای اجتماعی را اجرا كرده و موفق تر باشد. بازار سینمایی نیز باید حرف خود را بزند. در زمان حاضر، چند شركت بزرگ در حال رقابت در این بازار هستند. به دلیل آنكه قبل از هر چیز این شركتها در كسب سود ذینفع هستند، عرضه فیلم افزایش یافته است، اما فعلاً سود را عمدتاً فیلم های آمریكایی ببار می آورند (روزنامه “روسیسكایا گازتا”،12 آوریل 2005). براساس آمار سال 2007، بالغ بر 1510 سینما در کشور روسیه فعالیت دارند. سینماهای این کشور در هر هفته، نه فیلم داخلی و 37 فیلم خارجی نمایش می دهند. در اوایل 2009، 66 فیلم جدید اکران شد که سهم فیلم های داخلی از این تعداد، 21 درصد اعلام شده است ( براساس اطلاعات مرکز مطالعات فیلم). در سال 2006 م، 67 فیلم سینمایی در روسیه تولید شد. تولید فیلم و سریال های تلویزیونی براساس ادبیات کلاسیک روسیه و شوروی سابق در سال های اخیر طرفداران زیادی پیدا کرده است. از دیگر رویکردهای مشهور پخش، تهیه و پخش سری جدید فیلم هایی است که در شوروی سابق تولید شده بودند. در مجموع، فیلم های دوران شوروی سابق هنوز هم در روسیه هوادار بسیاری دارد. از گونه هایی که به سرعت در حال گسترش هستند، می توان به گونه اکشن و وحشتناک اشاره کرد. کمدی ها و اقتباس های سریال های مشهور نیز از اقبال بیشتری برخوردار هستند. از آخرین گرایش ها در زمینه تولید، می توان از تهیه درام های تاریخی میهن پرستانه نام برد. گفتنی است که هر ساله جشنواره بین المللی فیلم مسکو نیز در این شهر برگزار می شود (همان، 36-35).
فروش سینمای روسیه در سال ٢٠١١ میلادی به لطف استقبال از آثار هالیوودی رشد ١٢ درصدی را به همراه داشت. به گزارش ایراس به نقل از ایسنا؛ مجله سینمایی "فیلم بیزنس" در گزارش سالانه خود اعلام كرد، صنعت سینمای روسیه در سال گذشته میلادی فروش ١٥/١ میلیارد دلاری را به دست آورد كه نسبت به سال پیش از آن رشد ١٢ درصدی را نشان می‌دهد. طبق آمار به دست آمده، در سال ٢٠١١ میلادی مجموعا ٣٠٦ فیلم در سینماهای روسیه اكران شدند كه این رقم برای سال ٢٠١٠ حدود ٣٣٨ فیلم بوده است. در رتبه اول پرفروش‌ترین‌های سینمای روسیه در سال گذشته فیلم «دزدان دریای كارائیب؛ برروی امواج بیگانه» قرار دارد كه فروش ٦٣ میلیون دلاری را به دست آورد. این فیلم با نقش‌آفرینی «پنه‌لوپه كروز» و «جانی دپ» محصول كمپانی والت دیزنی است كه توسط «راب مارشال» كارگردانی شده و ششمین فیلم پرفروش تاریخ سینما نام گرفت. فیلم «گربه چكمه پوش» با فروش ٤٧ میلیون دلار در رتبه دوم ایستاده است. این فیلم كه جدیدترین عنوان برای سری آثار «شرك» است، به کارگردانی «کریس میلر» در قالب فیلمهای دو و سه‌بعدی ساخته شده است. این فیلم به كارگردانی «پیتر آرامسی» محصول كمپانی «دریم وركز» است كه «آنتونیو باندراس»، بازیگر سرشناس هالیوود در آن صداپیشگی كرده است. قسمت سوم فیلم اكشن و مهیج «ترانسفورمرها» با عنوان «تاریكی ماه» با فروش ٤٥ میلیون دلار در رتبه سوم پرفروش‌ترین فیلمهای سینمای روسیه در سال ٢٠١١ قرار گرفت. این فیلم محصول كمپانی پارامونت به كارگردانی «مایكل بی» ساخته شد و «مگان فاكس» و «شیا لبوف» در آن نقش‌آفرینی داشته‌اند و «استیون اسپیلبرگ» نیز همچون دو قسمت قبلی در تولید این فیلم مشاركت داشت(ایراس،1391).
گفتار هفتم. مجسمه سازی
آغاز مجسمه سازی در روسیه با نام فلورانس کارلو بارتولومئو راسترِلّی(1744-1675) پیوند خورده است، که توسط پطر کبیر به روسیه فراخوانده شد. توسط وی یک گالری از مجسمه های پرتره ای از شخصیت های برجسته دوران ساخته شده است. از برجسته ترین استادان خارجی که در نیمه دوم قرن 18 در روسیه کار می کرده، اِتین موریس فالکون فرانسوی(1791-1716) بوده است که نویسنده اثر معروف "سوار برنزی" می باشد. پیکره بی نظیر پطر کبیر به شکل هنرمندانه روی اسب زیبایی سمبل روسیه در زمان پطر کبیر اصلاح طلب می باشد. اوج گسترش مجسمه سازی رئالیسم اجتماعی اثر "کارگر و کالخوز" وِرا ایگناتیوونا موخینا می باشد(http://www.advantour.com/rus/russia/culture/sculpture.htm).
در سال های 1890-1870 مجسمه سازی در روسیه دوران سختی را پشت سر گذاشت. در این دوران شکوفایی والای این هنر همانند پایان قرن 18 و ثلث اول قرن 19 نبود. در آن زمان هنرمندان مجسمه ساز میهنی چون ف.ای.شوبین، ام.ای.کوزلوفسکی، ف.ف.شدرین، ای.پ.مارتوس، و دیگران کار می کردند. آنها آثار برجسته زیادی که تاثرات میهنی داشتند، و نقش و نگارهای یادبودی زیبایی برای معماری های ملی خلق کردند. نیمه دوم قرن 19 در تاریخ مجسمه سازی نسبت به آغاز سده کمتر ثمر بخش بود. در روسیه در این زمان(همانند تمام اروپا) افت شدیدی در معماری و به دنبال آن در مجسمه سازی یادبودی رخ داد: که سرنوشت این شاخه از هنر به طور مستقیم با شخصیت هنرمند، مطالبات سفارش دهنده اثر، با ظاهر رنجور خاصی که منعکس کننده ایدئولوژی ضد اجتماعی بورژوازی بود، گره خورده بود. روسیه نیز همانند غرب ارزش سبکی و نوآورانه خود را از دست داد. به تدریج گروه های معماری-مجسمه سازی که هرگز برای شهرت و غرور روسیه اثر آفرینی نکردند، از بین رفتند.
مجسمه سازان روسی در نیمه دوم قرن 19 اکثرا در سبک سه پایه کار می کردند. در این سبک روسی در حقیقت نقاشی سوژه ای سیطره داشت. ویژگی ها و اصول بسیاری از آن در مجسمه سازی به کار برده می شد. به همین دلیل آثار مجسمه ای تبدیل به داستانی با جزئیات فراوانی شدند که در نهایت، با طبیعت هنر موزون تناقض داشت. اغلب گفته می شود که به خاطر کارهای مجسمه سازی نیمه دوم قرن 19 روسی هنرمندان بسیاری از موضوعات کلاسیک سنتی به موضوعات روزمره زندگی مردم گرویدند. همراه مسائل اخلاقی و اجتماعی که در نقاشی این دوره به تصویر کشیده می شود، در مجسمه سازی تنها در آثار یک هنرمند این دوره: ام.ام.آنتوکولسکی شاهد این موضوعات می باشیم. لیکن او نیز به آن هارمونی موزونی که استادان قرن 18 و اوایل قرن 19 به آن رسیدند، دست نیافت. علاوه بر آن شکوفایی آثار آنتوکولسکی در سال های 1870 بود. در دو دهه پایانی قرن نیز استعداد او به انتها رسیده و به جای وی هیچ کسی با آن استعداد نیامد. آنچه که در مجسمه سازی قرن 20 از اهمیت برخوردار است، گویی که آثار مایولی، بوردلی، دسپیو و مور، گالوبکینا و ماتوییِف، موخینا و کانِنکوف، تسادکین و مانتس با جستجوها و ادعای ایده آل های هارمونیک، با اعمال ظالمانه کسانی که در رنج مردم گناهکار بودند، ارتباط داشت. http://www.derevorez.ru/skulpt/istsk/28-russk.html?showall=1
وضعیت انقلابی در کشور، ارتباط عالی هنرمندان برجسته با مردم، تمایل به موضوعات معاصر اجتماعی را در پیکرتراشان زیاد کرد. همانند دیگر شاخه های هنر، در مجسمه سازی روسی در حدود دو قرن انواع مکاتب به ستیز برخاستند. و هم زمان افرادی برخاستند که گام جدیدی در گسترش مجسمه سازی در روسیه برداشتند. برخی از مجسمه سازانی که در این دوره کار می کردند، نمایندگان دوره انتقال به شمار می آیند. همانند سرگِی میخائیلوویچ والنوخین(1921-1859). او شهرت خود را با آثار پرتره پ.ام.ترِتیاکوف(برنز، 1901) و یادبود اولین ناشر ایوان فئودوروف کسب کرد. از دیگر هنرمندان مبتکر این دوره آنا سِمِنووا گالوبکینا(1927-1864) بود. در طول چند سال(نه فقط در دوران انقلاب) گالوبکینادر جنبش انقلابی فعالانه شرکت داشت و توسط پلیس تزاری تحت تعقیب بود. مبارزه علیه ظلم و نزدیکی به توده کارگر از خواسته های درونی وی بود و در موضوع بیشتر آثار او را شکل می داد. در سال 1905 او بنا به سفارش کمیته حزب سوسیال دموکرات مسکو مجسمه پرتره کارل مارکس را ساخت. پرتره مرمری زن ساده روستایی (ماریا، مرمر، 1905)، تمثال پیرزن ایزرگیل(گچی، 1904) از دیگر آثار اوست. همچنین آثاری از پرتره نویسندگان برجسته روسی چون، آ.ان.تولستوی و آ.ام.رمیزوف را نیز خلق کرده است.
پاول پطروویچ تروبِتسکی(1938-1866) از معاصران گالوبکینا می باشد که نه فقط در روسیه بلکه در ایتالیا نیز کار می کرده و در همانجا دیده از جهان فروبست. با این وجود بنا به ویژگی های آثار خود او یک هنرمند روسی بود. او از تحصیلات آکادمیک برخوردار نبود. زمانی را در استودیوهای هنرمندان ایتالیایی کار کرد. او توانایی دید انسان را در سیما و رفتار واقعی خود داشت. با آزادی و صداقت فریبنده ای او مجسمه های زنان و کودکان را در زندگی روزمره خود نشان می داد. مجسمه های "گاکارین با دخترش" (برنز،1898)، "بانوی نشسته" (1897)، "پرتره زن" (مرمر، 1898) از آثار بسیار زیبای وی می باشند. در خلق پرتره های کوچک وی به اوج هنرمندی واقعی رسید. اوج هنر و استعداد تروبِتسکی به طور کامل زمانی مشخص می شود که او یادبود الکساندر سوم را برای پطرزبورگ (1909) می سازد. از ویژگی های مجسمه سازی روسی در قرن 20 می توان غلبه بر مکاتب نیمه رسمی آکادمیک که در فروپاشی بوده، و شکوفایی مجسمه سازی دموکراتیک با برجسته کردن سنت های رئالیستی آن را ذکر کرد. هنرمندان مکتب دموکراتیک در ابتدا تمثال مبارز پرولتاری را می ساختند. قرار دادن مسائل اجتماعی معاصر در موضوع آثار خود از اهمیت زیادی برخوردار بود. هنرمندان مبتکری که مسائل ایدئولوژیک و هنری ، مسائل شکل و محتوا را در یک اتحاد ناگسستنی حل و فصل می کردند. آنها اساس سنت های جدید هنر مجسمه سازی را برای جامعه سوسیالیستی بنا نهادند.
گفتار هشتم. صنایع دستی
صنایع دستی با آغاز فعالیت تولیدی انسان به وجود آمده است و تاریخ توسعه درازی را پیمودهو اشکال گوناگونی گرفته است: صنایع دستی خانگی؛ صنایع دستی سفارشی؛ صنایع دستی برای بازار. پیدایش صنایع دستی سفارشی و بخصوص بازاری مرتبط با توسعه شهرها به عنوان مرکز تجاری-صنعتی می باشد. در ادبیات روسی اغلب تمام صنعتگرانی که به ساخت صنایع دستی در قرون 19 و 20 می پرداختند، پیشه ور نامیده می شوند. از انواع صنایع دستی روسی می توان موارد زیر را برشمرد:
الف. خوخلوما: نقاشی دکوری روی ظروف و مبلمان چوبی می باشد که به رنگ های مشکی و قرمز و گاهی سبز می باشد که روی پس زمینه طلایی کشیده می شود.
ب. نقاشی گورادِتسکی: یک هنر ملی روسی می باشد. از اواسط قرن 19 در شهر گورادِتس وجود دارد. شامل صحنه های سبکی چون اشکال مختلف اسب، خروس، و طرح گل می باشد. با طرح های سیاه و سفیدی برای تزئین مبلمان، پرده و... استفاده می شود.
ج. نقاشی مِزن روی چوب: نوعی از نقاشی است که در آغاز قرن 19 پایین رود مِزِن وجود داشته است. سبک این نوع نقاشی مربوط به یکی از قدیمی ترین انواع نقاشی می باشد که تا قرن 20 وجود داشت. در طرح آن انبوهی از اشکال ستاره شکل و صلیبی و خطوط تیره به رنگ های سیاه و سفید و قرمز(اخرایی) به چشم می خورد. موضوعات اصلی آن پیرایه های هندسی چون دایره های خورشیدی شکل، صلیب و لوزی شکل می باشند.
د. ملیله دوزی: نقش و نگار مشبک روی صفحه ای فلزی با سیم های باریک طلایی، نقره ای و مسی صاف و یا در هم رفته، و همچنین دانه های کوچک طلا و مینا می باشد. برای اولین بار در قرون 9 و 10 در روس به وجود آمد. در قرون 16-15 به اوج شکوفایی خود در مسکو دست یافت.
ه. ریخته گری کاسلینسکی: تولیدات هنری(مجسمه، توری، سازه های معماری و ...) ساخته شده از برنز و چدن که در کارخانه ذوب آهن شهر کاسلینسکی تولید می شود. و در قرن 19 به وجود آمده است.
و. مینیاتور پالِخسکی: هنر ملی که در روستایی در منطقه پالِخ ایوانوف گسترش یافته است. مینیاتور لاکی توسط حرارت روی نوعی کاغذ پیاده می شود. اغلب موصوعات آن از زندگی روزمره، آثار ادبی، داستان ها، ترانه ها گرفته می شود. کار معمولا روی زمینه مشکی انجام می شود و طلا کوب می شود.
ز. ماتریوشکا: اسباب بازی باستانی روسی به شکل عروسک های توخالی رنگ شده که درون آن شبیه همان عروسک با اندازه ای کوچکتر قرار دارد. نقاشی اصیل ماتریوشکا اغلب تصویر دختران کشاورز در لباس های سنتی می باشد. اخیرا روی آن تصاویر شخصیت های برجسته و رهبران سیاسی نیز کشیده می شود( http://ru.wikipedia.org).
گفتار نهم. معماری
معماری هر عصر بازنمودی است از ارزشهای فرهنگی آن زمان که در قالب عناصری فضایی که با عناصر زیبایی شناختی نیز آمیخته شده اند، مطرح می شوند. به همین علت است که ما شاهد ظهور سبک هایی در عصرهای مختلف بوده ایم، که هر کدام از این سبک ها در جهت پاسخگویی به افکار و اندیشه های غالب آن دوره شکل گرفته اند. پس همواره میان سبک و فرهنگ رابطه ای تنگاتنگ وجود داشته و بدین سبب است که انسانشناسان به مطالعه ابنیه های تاریخی می پردازند تا از این راه افکار، اندیشه ها، عقاید و باورهای رایج در هر دوره تاریخی را کشف نموده و به اطلاعات زیباشناختی و معنایی پیرامون آنها دست یابند. بنا بر این می توان گفت که ریشه ظهور سبک های مختلف در تغییرات ایدئولوژیکی هر دوره می باشد. دویست سال پیش از رنسانس صنعتی و فلسفه، عصر مدرن شکل گرفت؛ یعنی قبل از آن که دگرگونی‌های علمی و فلسفی پدید آید و اندیشمندانی همچون فرانسیس بیکن و رنه دکارت پا به عرصه وجود گذارند و اندیشه‌های سوبژکتیویستی و راسیونالیستی دکارت و روش‌شناسی علمی و تجربه گرایی بیکنی در جهان علم تحقق یابد، در عرصه هنر، تحولات ژرف هنری پدید آمده بود. پس از آنکه در قرن چهاردهم و پانزدهمتحولات هنری در نقاشی، مجسمه‌سازی، معماری، ادبیات و دیگر عرصه‌ها روی داد، در روش‌ها و سبک‌های هنری چنان پیشرفتهای چشمگیری رخ داد که پس از رنسانس پیشرفته، تا حدود 200 سال نه تنها این دگرگونی‌های رو به رشد در عرصه نقاشی و مجسمه‌سازی رخ نداد، بلکه به گفته بسیاری از مورخان، هنری التقاطی، بدون نوآوری و واپس‌گرایانه شکل گرفت که از آن جمله میتوان به سبک‌هایی همچون شیوه‌گری(منریسم) و روکوکو اشاره نمود.
روس ها همراه با مسیحیت ارتدوکس معماری کلیسا را نیز از بیزانس به ارمغان آوردند. کلیسای سوفی در کی یف (киевский Софийский собор) نمونه بارز و کاملی است که از این دوره به جای مانده است. در این بنای تاریخی کلیه مشخصه های معماری کلیسایی بیزانسی مشهود است. در روسیه ارتدوکس چندین سبک معماری شکل گرفت. از میان این سبک ها، سبکی است که بسیار به سبک بیزانسی نزدیک است. سبکیکلاسیک با سنگ های سفید و معابد مستطیلی شکل. به تدریج تزیین، تجملات و نقش و نگار با معماری کلیسا آمیخته شد. شمایلی از مسیح و حواریونش بر دیواره های کلیسا نقش بستند و تعداد بیشتری مجذوب آن شدند. در قرن 15 تا 17 در روسیه، معماری کلیسا کاملا از سبک بیزانسی فاصله گرفت. مستطیل های کشیده، اما نه لزوماً با گنبد های نیم دایره به سمت شرق، بناهای یک طبقه و دوطبقه با معبدهای تابستانی و زمستانی، گاهاً از سنگ سفید و اغلب از خشت و آجر، با ایوان های سرپوشیده و گالری های زیبایی دورتا دور دیوارها، با شیروانی یا بام های دو یا چهار شیب شکیل که نقش و نگارهایی روی آن صورت گرفته است. بر بالای گنبد آن نیز صلیب هایی نصب شده اند. سبک چوبی در معماری روسی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. خصوصیات چوب به عنوان یکی از مصالح ساختمانی ویژگی های این سبک را متمایز کرد. ساخت فرم موزونگنبد از تخته های مستطیل دشوار بود. از این رو در سبک چوبی گنبد های معابد به شکل خیمه یا چادر هستند. پس از آن به طور کلی خود بنای کلیسا را نیز به شکل خیمه ساختند. کلیساهای چوبی به شکل خیمه های نوک تیز درآمدند که برفراز آنها صلیب نصب شده بود. (به عنوان نمونه کلیسای مشهور در погосте Кижи).
سبک باروک از جمله سبک‌های به وجود آمده در تاریخ هنر است که در اواخر قرن شانزدهم تا اواخر سده هجدهم در میان دو سبک شیوه‌گری (منریسم) و روکوکو در اروپا پدید آمد. تحولات باروک مانند بسیاری از جریان‌ها و دگرگونی‌های هنری، نخست در ایتالیا شکل گرفت و سپس به بسیاری از کشورهای اروپایی کشانده شد و در پاره‌ای از کشورها همانند فرانسه و انگلیس، هلند و فنلاند، ویژگی‌های محلی و منطقه‌ای یافت. سبک شیوه‌گری که در نقاشی و معماری بر رویکرد تقلیدی، تصنعی و التقاطی مبتنی بود، حد فاصل میان رنسانس و باروک شد؛ به گونه‌ای که برخی این سبک را نسبت به رشد و پیشرفتی که در عصر رنسانس یافته بود، سبک و مکتبی منحط و ارتجاعی می‌دانستند که نوعی عقب‌گرد نسبت به هنر رنسانس قلمداد می‌شد؛ از این رو در اواخر قرن شانزدهم، هنرمندانی چون کاراوادجو با رویکردی واقع‌گرایانه در برابر رویکرد تخیل‌گرایانه شیوه‌گری و افرادی همچون کاراتچی با شیوه کلاسیک‌گری و وفاداری به اصول کلاسیک دوره رنسانس و یا به تعبیر دیگر، اصول کلاسیک روم و یونان، در برابر عناصر التقاطی و تصنعی شیوه‌گری، قیام کردند و آن سبک را به حاشیه راندند و به تدریج، سبک باروک را تأسیس کردند.
كلمه «باروك» که از زبان پرتغالی وارد زبانهای اسپانیایی، فرانسه و ایتالیایی شد، به معنای «مروارید غیر غلتان» است. سپس فرهنگستان در فرهنگ لغت معنای مجازی كلمه را «عجیب، غیر عادی، نامنظم، بی قاعده» تعیین كرد. از سال ۱۸۶۰ این كلمه برای جریان ادبی و هنری به كار رفت كه در اروپا و آمریكای لاتین از اواخر قرن (شانزدهم) تا اوایل قرن هجدهم رواج داشت و بطور كلی به هر چیز غیر كلاسیك و غیر رایج اطلاق می شد و سن سیمون (Saint- Simon) باروك را «خلق كارهای غیر متداول» تعریف كرد و این گرایش تمامی هنرها بویژه هنر مجسمه سازی، موزیك و معماری را تحت تأثیر قرار داد. لازم به ذكر است كه باروك هرگز به عنوان یك «مكتب» مطرح نشد، بلكه یك «جریان» یا «گرایش» بود كه در یك دوره با اهمیت و ارزش گذاشتن به چندین ویژگی مشترك هنری و ادبی به وجود آمد و هنرمندان، نویسندگان و شعرا آن را تحت عنوان «سبك باروك» نامگذاری كردند. کلمه باروک به تدریج از اواخر قرن نوزدهم در ادبیات و هنرهای تجسمی و موسیقی به کار رفت و معنایی گسترده‌تر یافت.
این سبک به شدت انسان‌گرا بوده و در نقاشی‌های بسیاری از هنرمندان، باروک تصاویر انسانی محسوس است و در اکثر آثارشان، شمار فراوانی از تصاویر انسانی به چشم می‌خورد که شاید بتوان گفت، این ویژگی به یادگار مانده از عصر رنسانس است که عصر انسان‌مداری و اومانیسم (Humanism) نام گرفته بود و محوریت انسانی در تمامی آثار فرهنگی، امری محسوس است. از دیگر ویژگی‌های هنری سبک باروک، میتوان توجه به نهادهای غیر دینی و دنیوی و حفظ تعادل و وحدت‌آفرینی میان عناصر گوناگون و متعدد را برشمرد؛ به گونه‌ای که تعادل از طریق هماهنگی اجزا در تابعیت از کل حاصل میشود؛ بر خلاف هنر رنسانس که در آن با وجود اینکه اجزا و عناصر با یکدیگر هماهنگی دارند و به تعادل می‌رسند؛ ولی هر یک از اجزا نیز به تنهایی دارای کمال آرمانی و تمامیت است . تقدم دادن احساس به جای عقل، تجمل‌گرایی، بیان ریزه‌کاری، شکوهمندی، تصنع و تزیین افراطی، توجه به مؤلفه‌ها و عناصر دنیوی و زمینی از دیگر مؤلفه‌های این سبک است. سبک باروک در خدمت کلیسای کاتولیک درآمد و این کلیسا بر خلاف پروتستان که بر سادگی و حذف زواید تأکید میکرد، به تزیین و تجمل گرایش داشت و از این سبک استفاده می‌نمود، و به دلیل همین خدمت‌گزاری بود که آباء کاتولیک از آن سبک حمایت کردند.
آثار مبتنی بر سبک باروک در عرصه پیکرتراشی و نقاشی دارای حالت‌های هیجان‌زدگی در چهره، تحرک اندام، تموج و حرکت در جامه و نیز پیچ و خم زیاد در لباس به همراه بیانی مبالغه‌آمیز از تزیینات است. همچنین از ویژگی‌های مکتب ملی نقاشی بر اساس سبک باروک در هلند میتوان به عناصر منطقه‌ای و محلی مانند منظره‌سازی، بازنمایی ریزه‌کاری‌های رنگ و نور و تجسم‌بخشی به صحنه‌ها و اعمال عادی زندگی اشاره کرد. دایره‌المعارف هنر درباره ویژگی‌های نقاشی بر اساس سبک باروک می‌گوید: «در مجسمه‌سازی و نقاشی باروک، جسمیت، رنگ و بافت چیزها اهمیت دارند. موضوع و تماشاگر در لحظه‌ای خاص و غالباً مهیج به هم می‌پیوندند. این حالتِ جلب‌کنندگی آثار باروک از محاسبه روشنایی و تاریکی، پر و خالی، عناصر مورب و منحنی و نیز از جلوه‌های غیر مترقبه، و نقص مراتب ژرفانمایی حاصل می‌آید». یکی دیگر از ویژگی‌های سبک باروک، نقاشی روی سقف، اسلوب‌های کوتاه‌نمایی اندام، معلق نمودن هیکل افراد در فضا، تجسم بخشیدن صحنه‌ها از دیدگاه‌های متفاوت، شیوه‌های ژرف‌نمایی، گچ‌بری، و زینت‌کاری در ساختمان‌سازی و به کمال رساندن این ویژگی‌ها است.برخی از هنرمندانی که به سبک باروک وفادار بودند، عبارتند از: آنیباله کاراتچی[1]، کاراوادجو2، دیه‌گو بلاسکس3، پیتر پل روبنس4، فرانس هالس5، رمبرانت وان راین6، یان ورمر7، نیکلاس پوسن8، آنتوانی وان دایک9، یاکوب وان رویسدال10 .
در نیمه دوم قرن هجدهم، جنبش نو کلاسیک در هنر و معماری شکل گرفت و رویکردی دوباره به هنر یونان و روم باستان و عناصر مدرسی در میان هنرمندان پیدا آمد؛ به گونه‌ای که بسیاری از مورخان هنر بر این باورند که این جنبش، واکنشی در برابر رویکرد افراطی و هنرنمایی‌های سبک باروک و تزئینات و تصنعات سبک روکوکو تلقی می‌گردد؛ بنابراین، با رویکرد دوباره به هنر کلاسیک یونان و روم که پس از رنسانس، دومین بار بود که در هنر مورد اقبال قرار می‌گرفت، سبک باروک به حاشیه رانده شد و از مرکز توجه هنرمندان بیرون آمد.
جهان بینی و خصوصیات سبك باروك
۱ـ بی ثباتی دنیا: یكی از اساسی ترین تفكرات باروك این است كه شناخت و دانش بشر از جهان پیرامون خود كامل و صد در صد نیست، چون دنیا بی وقفه در حال تحول، دگرگونی و بازسازی است و هیچ چیز ثابت و قطعی نیست. به عنوان مثال، این تغییر و تحول در طبیعت كاملاً محسوس است. توالی فصلها، نشانه هایی ملموس از این تغییر شكل بی وقفه دنیا است.
۲ـ انسان آزاد: انسان محكوم به سرنوشت نیست، بلكه حاكم بر تقدیر خود است، چون این دنیا ثابت و بدون تغییر و تحول و قوانین حاكم بر آن نیز قطعی و غیر قابل نقض نیست، بودن انسان در چنین شرایطی، آزادی عمل، قدرت انتخاب و توانایی تصمیم گیری با تمام آگاهی را برای او به دنبال دارد.
۳ـ نپذیرفتن چیزی بطور قطعی و مسلم: باروك به واقعیتهای قطعی و صد درصد ایمان ندارد، بلكه عقیده دارد كه همه چیز در ظاهر نمودار می شود. باروك به آنچه كه در «ظاهر وجود دارد» اهمیت می دهد نه به آنچه كه «واقعاً هست».
۴ـ واقعیت و توهم: پیروان سبك باروك معتقد هستند كه بین حقیقت و خیال، ظاهر و باطن مرز مشخصی وجود ندارد و كاملاً از هم قابل تفكیك نیستند. شاید آنچه را كه خیالی می دانیم، عین واقعیت باشد و شاید هم برعكس، تمام واقعیتهای ذهنی ما همه خیالی بیش نباشد.
۵- دنیا صحنه نمایش است: زندگی تئاتری توأم با خواب و بیداری، عشق و عقل، جنون و شیفتگی، خیال و حقیقت است. انسان باید دراین صحنه زندگی با نقابی بر چهره نقش بازی كند یعنی باید بازیگر صحنه زندگی خود باشد. و بازیگر این صحنه، انسان، باید با گذاشتن نقاب، واقعیت را پنهان كند كه این كتمان و بازیگری نوعی خودسازی است زیرا با تظاهر به خوب و شریف بودن، واقعاً می توان خوب و شریف شد.
۶- باید مدرن بود: درعصر باروك دیگر از قدما تقلید و پیروی نمی شود، بلكه بیشتر به دنبال چیزهای نو و جدید و خلاف روال معمول هستند.
۷- مخاطبان متمدن: مخاطبان باروك مردمان با فرهنگ و متمدن هستند ولی الزاماً دانشمند و فاضل نیستند.
۸- افراط: هنرمندان سبك باروك در خلق آثار خود گاهی زیاده روی می كنند و ازنظر آنان هر افراطی به نام «آزادی خلاق» مجازاست.
(http://www.artbojnourd.ir/PrintListItem.aspx?id=8644)
قالبهای ادبی و هنری: سبك باروك در همه هنرها از جمله: نقاشی، معماری، سینما، موسیقی، تئاتر، شعر و هنرهای تجسمی راه پیدا كرد. معمولاً درقالبهای ادبی باروك به صنایع ادبی بویژه تضاد، مجاز و استعاره توجه خاصی می شود.
۱- تئاترهای تراژدی ـ كمیك و نمایشنامه های روستایی (Pastoral) كه از یك عشق ساده در دل طبیعت ناشی می شود دراین دوران بسیار موردتوجه است.
۲ -شعر باروك نیز بیشتر اشعار شخصی با تصویرسازی های بسیاردرخشان و گاهی هم با سخنان نامفهوم ارائه می شود.
۳ -رمانهای این دوره نیز پر از حوادث و اتفاقهایی است كه در مكانها و زمانهای مختلف برای قهرمان باروك روی می دهد. قهرمان باروك خود را در عشق خود حبس نمی كند و پایبند به آن نیست. به همین دلیل اغلب عشقهای باروك بی ثبات و ناپایدار هستند.
۴- معماری نیز از قالبهای بسیارموردتوجه این سبك است. سمبل معماری باروك خطوط منحنی، كج و ناموزون است. تزئینات و نمای ظاهری در معماری سبك باروك بسیاراهمیت دارد(http://www.memarblog.com/?p=978).
معماری روسیه همچون هنر در این کشور کلیسا محور بود و در طول سالیان متمادی تابع محدودیت‌هایی بود که کلیسا بر آن تحمیل میکرد.معماری دوران قرون وسطی در این کشور نیز شرایط خاصی را پشت سر گذرانده است. کلیساهای بزرگ کرملین نمونه‌های بارز نفوذ تدریجی ایتالیا در فرهنگ و هنر روسیه در قرون 15 و 16 است. سبک ونیزی کنگره‌دار سقف‌ها معماری رایج آن زمان در مسکو بوده است. کلیسای بزرگ سنت با سیل در مسکو آخرین کلیسایی است که از گنبدهای شیب‌دار تشکیل شده است. بعدها رهبران ارتدوکس ساخت کلیساها به این سبک را ممنوع کردند
(http://www.irancivilcenter.com/fa/news/view.php?news_id=588).
به تدریج با تقویت امپراتوری روسیه و بهبود اوضاع اقتصادی این کشور، انتقال پایتخت از مسکو به پتربورگ، ایجاد بناهای سنگی و تاثیر فرهنگ اروپا معماری اهمیت خاصی یافت. روسیه نیز مانند دیگر کشورهای اروپایی از سبک باروک تاثیر فراوانی گرفت. اما باروک روسی برخلاف نوع غربی آن، کارکرد رنسانس را داشت، چرا که ژانرهای سنتی و فرمهای ادبی و هنری این دوره به طور فزاینده ای از آثار ملی تاثیر پذیرفته و غنی شدند. دوره باروک در روسیه دوره ای است که قشرهای هنری از هم تفکیک شده و تاثیر گسترده ای بر یکدیگر دارند. برخلاف دوره قبل که تصویر واحدی وجود داشت، در این دوره فرهنگ لایه لایه شده و خرده فرهنگ های بسیاری به وجود آمدند. ویژگی باروک روسی را د. و. سربیانوف(Д. В. Сарабьянов) به خوبی تشریح کرده و می نویسد: «در این دوره در هنر روسیه تحولی اساسی صورت گرفت، نظیر آنچه که در غرب در دوره رنسانس اتفاق افتاد. اما در روسیه این تحول در شرایطی روی داد که از دوره رنسانس بسیار فاصله گرفته بود. اگر بخواهیم از نظر سبکی این تحول را بیان کنیم باید بگوییم که در قالب سبک باروک اتفاق افتاد». علی رغم آنکه حیات باروک در روسیه طولانی نبود، اما تحول عمده ای در آن صورت گرفت که این تحولات به سه دوره قابل تفکیک است. اولین مرحله اواخر قرن 17 بوده که فقط شاهد اقتباس و گردآوری المان های سبک جدید هستیم. به همین خاطر بسیاری از محققان آن را دوره فرم پنهان باروک می نامند. دومین مرحله سه دهه اول قرن 18 را در بر می گیرد. این دوره به «باروک دوره پتر»(«петровское барокко») معروف است. در این دوره همه المان های این سبک به همه اشکال خویش ظهور یافته و بیش از هر چیز شاهد تاثیر هلند هستیم. از آثار این دوره می توان به ساختمانهای Двенадцати коллегий, Кунсткамераو کاخ تابستانی پتر اول اشاره کرد. دوره سوم که سالهای 1750-1703 را در بر می گیرد، به دوره «باروک عصر الیزابت» («елизаветинского барокко») معروف است. سالهای حکومت الیزابت پتروونا تاثیر عمده ای بر همه ابعاد فرهنگ روسیه و از جمله بر هنر این کشور گذاشته است. در این دوره شاهد اوج شکوفایی این سبک باروک در روسیه هستیم. همه فرمهای آن تکامل یافته و کم کم ویژگی های روکوکو پدیدار شده که تاثیر کشورهای ایتالیا و فرانسه به خوبی مشهود است.
در هنر روسیه قرن 18، موتیوهای به سبک «شینوازری»(«шинуазери»)- سبک تزیینی در چین- و هنر تزیینی ترکی(«тюркери») به شدت به کار برده شده و گسترش نقاشی های لاک و الکل به تقلید از سبک چینی در تزیینات داخلی ساختمان ها مشهود است. معماری در پذیرفتن فرمهای جدید نسبت به دیگر شاخه های هنر، پیشرو بوده است. معمار برجسته روسیه در این دوره فرانچسکو بارتولومئو راسترلی(1771-1700) (ФранческоБартоломео Растрелли) بود که در سال 1716 به همراه پدرش از ایتالیا به روسیه نقل مکان کرده بود. نمای باشکوه، دکورها و تزئینات بسیار، تناسب و ریتم ستونها ترکیب فرم های مذهبی(گنبدی) و غیر دینی و کاربرد فراوان مجسمه های تزئینی به سبک باستان از ویژگی های آثار راسترلی است. او معماری روسیه را به حدی ارتقا بخشید که یکی از بهترین اثرهایش، کاخ زمستانی(Зимний дворец) واقع در پتربورگ از شاهکارهای باروک روسی به شمار می رود. دوره الیزابت آغاز چیرگی فرمهای غیر مذهبی بود: کاخ ها، طاقهای نصرت، تئاترها و.. ساخته شد و حتی در ساخت کلیساها نیز اثری از زهد و دنیاگریزی نیست و دنیاگرایی و تجمل غالب شد.
از دیگر معماران برجسته دوره الیزابت می توان د. و. اوختومسکی(Д. В. Ухтомский)، س. ای. چیوانسکی(С. И. Чевакинский)، و م. گ. زمتسوف(М. Г. Земцов) را نام برد. در سال 1742 اوختومسکی به افتخار تاجگذاری الیزابت کار ساخت دروازه نصرت را آغاز کرد و زمتسوف مجموعه کاخ در لفورتووا(Лефортово) را برای تاجگذاری الیزابت آماده کرد. در قرن 18 ساخت و کاربرد دکورها گسترش می یابد. برجسته ترین نمونه هنر تزیینی را در کاخ تسارسکویه سلو اثر راسترلی می بینیم. این اثر اوج هنر باروک عصر الیزابت به شمار می رود.به مرور پیچیدگی زیاد و پرهزینه بودن سبک باروک باعث شد تا سبک کلاسیک جایگزین آن شود.
در نیمه دوم قرن 19 معماران روسیه با مسائل جدیدی مواجه شدند. در گذشته آنها در پی ساخت کاخ و کلیسا و معبد بودند، و اکنون می بایست پروژه های دیگری چون ایستگاه های قطار، ساختمان کارخانه، مراکز بزرگ خرید، و بانک عملی می ساختند. استفاده از آهن و شیشه و همچنین بتن در سازه ها گسترش یافت. حال در عصر پول و پرداخت پول نقد، می بایست که قبل از هرچیزی نه درباره زیبایی ساختمان، بلکه درباره کاربرد آن، عملکرد آن اندیشید. کار معماران در پوشاندن این کاربرد زیر نما بود. اولین ایستگاه ها، که توسط ک.آ.تون ساخته شدند، با نماهایی بیشتر شبیه به عمارت های شهرداری بودند. و تنها در نمای ایستگاه بالتیک در شهر پطرزبورگ، ساخته شده توسط آ.ای.کراکاو در سال 1857 بود که،برای اولین بار بیان هنری کارکرد اصلی این ساختمان نشان داده شد. درگاه ورودی قوسی شکل بزرگ شیشه ایدر بالاینما، خروجی پلت فرم فضای داخلی را نشان داده و با مسیرفلزی پوشانده شده با نواری درخشان، ابرهای بخار و صدای چرخ قطار، انسان را به فضای راه آهن هدایت می کرد.
http://shkola.lv/index.php?mode=lsntheme&themeid=165&subid=41
در همان زمان، در روسیه همانند اروپای غربی ساخت پاساژهای تجاری آغاز گردید. پاساژ اروپایی، با برش عرضی بخش ساخته شده، دو نما(به خیابان های موازی) و ویترین شیشه ای داشت. در اطراف آن در دو ردیف سری فروشگاه های خرید وجود داشت. اولین پاساژها در روسیه در دوره نیکلای اول به وجود آمد. در مسکو، پاساژ گالیتسینسکی خیابان های پطروکا و نیگلینایا را به هم متصل می ساخت. در پطرزبورگپاساژی بین میدان نِفسکی و خیابان ایتالیایی ساخته شد. پاساژها جایی برای گردش و گردهمایی های اجتماعی شدند. بعدها در ترکیب ساختمان های بزرگ تجاری شهر، ویژگی های پاساژ و اطاق مهمانخانه سنتی روسی ترکیب شدند. این چنین ساختمانی فضای چهار گوشی را دربرمی گرفت که همانند پاساژ از طریق آن می شد از یک خیابان به خیابان دیگر رفت. به همین ترتیب ساختمان اصلی نمایشگاه نیژِگارادسکی (توسط معماران: ک.و.ترای مان، آ.ت.ترومبیتسکی، آ.ای.فون گوگِن) ساخته شد. این پاساژ سه ردیف ویترین داشت. در سال 1893-1889 مراکز تجاری وِرخنی در مسکو( توسط آ.ان.پامِرانتسِف) ساخته شد. در آن زمان بزرگترین مرکز تجاری در روسیه(امروزه به آن GUM گفته می شود) به شمار می آمد. سه ردیف ویترین خیابان های نیکُلسکی و ایلینکا را به هم متصل می ساخت. سه راهروی متقابل این امکان را می داد که از ردیفی به ردیف دیگر رفت. گنبد نورگیر مرکزی طبق طرح مهندس و.گ.شوخوف ساخته شده بود. از دیدگاه فنی کاربردی این مرکز تجاری به نمایندگی از حداکثر امکانات ممکن زمان خود بود. معماری ساده و بی پیرایه این ساختمان امکان گریز از تخریب آن در مجموعه میدان سرخ را فراهم ساخت.
در نیمه دوم قرن 19 در روسیه ساختمان های بزرگ تئاتری ساخته شد. ساختمان های جدید کمتر بعد تاریخی داشته، ردیف کمتری داشته و آمفی تئاتر های عمیق تری داشتند. به این ترتیب بهترین سالن های تئاتر آن زمان، ساخته شده توسط و.آ.شرِتِر در ریبینسک، ایرکوتسک و نیژنی نووگوراد بودند. دموکراتیک کردن هنر تئاتر به دنبال خود ساخت ساختمان های کوچک تر تئاتر را – در پایتخت و استان ها- در پی داشت. گاهی تئاتر در یک مجموعه با پاساژ، هتل و رستوران ساخته می شد. در این سال ها موزه های بزرگی ساخته شد. در سال 1877 موزه پلی تکنیک در مسکو گشایش یافت( معماران آن: ای.آ.مانیگِتی و ان.آ.شوخین). بزرگترین واقعه در زندگی فرهنگی روسیه گشایش موزه تاریخی در میدان سرخ بود. ساخت آن از سال 1875 تا 1883 به طول انجامید. طرح آن توسط و.اُ.شِروود با همکاری ای.اِ.زابِلین، از متخصصان قدیمی مسکو به اجرا درآمد.
http://shkola.lv/index.php?mode=lsntheme&themeid=165&subid=41(
معماری فرصت نیافت تا تیپ های نوین ساختمانکه پس از اصلاحات در روسیه گسترش یافت را به اجرا درآورد. اصول "انتخاب عاقلانه" ، پایه گذار اصول دوره التقاطی، به سرعت نقوص خود را نشان داد. تزئینات دکوراسیونی دوره های مختلف و سبک هایی که در نمای ساختمان ها اعمال می شدند، با آنها هیچ وجه اشتراکی نداشتند. همانن ایستگاه راه آهن بالتیک که ترکیب ساختار خلق شده درخشان به سبک رنسانس تزئین شده است. برخی از ایستگاه ها نیز به سبک گوتیک ساخته شده اند. "سبک روسی" نه تنها در ساختمان های کلیسایی بلکه در سازه های اجتماعی نیز مورد استفاده قرار گرفت. اما در استفاده از آن پیچیده گی هایی به وجود آمد.سبک ک.آ.تون معمار سبک "روسی-بیزانسی" بیش از حد بزرگ و اشرافی بود. این سبک برای مردم عادی و ساختمان هایی که کاربرد اجتماعی داشتند کاربردی نداشت. به همین دلیل گونه جدیدی در سبک روسی پدیدار گشت که بر پایه کنده کاری روی چوب، ستون های بکه شکل و دیگر عناصر معماری چوبی بود. روی چوب این سبک به شکلی زیبا و آرام به نظر می رسید تا درسنگ کهعملکرد مشابهمنجر بهایجاد اشکالبسیار سنگین معماری می شد. ساختمان اصلی نمایشگاه نیژِگوراد و موزه پلی تکنیک به همین سبک ساخته شد. "سبک روسی" همانند سبک "نئوگوتیک" و نئورنسانس" تنها در طراحی خارجی ساختمان نمود پیدا کرد که عملا با کارکرد آن آمیخته نشد. ساختمان ایستگاه ها، مغازه ها، موزه ها می شد که کاملا ساده باشد، فاقد دکوراسیون خارجی، و در عین حال آنها می توانستند کارکرد خود را داشته باشند. علاوه بر آن در معماری دوره کلاسیسیزم و یا روسیه باستان قسمت بیرونی و داخلی در ترکیب ساختمان و موقعیت مکانی آن با هم در می آمیختند.
http://shkola.lv/index.php?mode=lsntheme&themeid=165&subid=41
1. معماری کلیسای سنت باسیل
سبک کلیساهای چوبی بر معماری سنگی (خشتی) تاثیر گذاشت. معماران بر آن شدند تا کلیساهایی با برج های بلند بسازند. نمونه این سبک اثر، کلیسای سن باسیل (Покровский собор) در مسکو میباشد. کلیسایی مجلل که در قرن 16 بنا شد. کلیساهایی به این سبک در روسیه بسیار نادرند چرا که اواسط قرن 17 دولت ساخت کلیسا به این سبک را ممنوع اعلام نمود. کلیسای جامع سنتباسیل یکی از برجسته ترین و قابل توجه ترین بناهای تاریخی روسیه کهن است. از قرنشانزدهم تا به امروز زیبایی این کلیسا تحسین کلیه جهانگردان را برانگیخته و امروزهبه عنوان نمادی از فرهنگ و تاریخ روسیه به شمار می رود.
این بنا درمیدان سرخ ، مهمترین میدان مسکو،واقع شده و سمبلی است نمایانگر موقعیت جغرافیاییبی نظیر روسیه مابین اروپا و آسیا. این کلیسا مابین سالهای 1555 تا 1561 ساخته شدهو نام آن برگرفته از یکی از قدیسان ارتدکس و بسیار محبوب روسیه است. این کلیسا درحقیقت به دستور ایوان مخوف به عنوان بنایی به منظور بزرگداشت و یادبود تصرف شهرقازان ساخته شد. سنت باسیلکه در ضلع جنوب شرقی میدان سرخ قرار گرفته دارای نه برج است و طراحی آن در اصلمشابه کلیساهای آن دوران روسیه، کلیساهایی که شکل ظاهری شان به خیمه شباهت داشتمی باشد. هر برج که خود یک کلیسای کوچک است، دارای ترکیب و الگوی رنگی منحصر بفردیاست که بی شک در زیبایی کل مجموعه تاثیر بسزایی بر جای گذاشته است.
گنبدهای كلیسای «سنت بازیل» كه به تعداد كثیری افزایش یافته اند به صورت عناصری عجیب منظر و مناره مانند در آمده اند كه با كلاهك های پر نقش و نگار و رنگ آمیزی شده شان می توانند به قارچ یا توت فرنگی یا پیاز تشبیه گردند. این مخروط های پیازی شكل، خاصیت خیال پردازی نشاط انگیز داستان های پریان را دارد و در عین حال، مجموع- آن ها به شیوه ای خاص، گیرا و شگفتی آور است. بنای مزبور كه از جهتی با دنیای خیال ها و آرمان ها وتصاویر جادویی ذهن دهقانان ساده دل (كه یقیناً در هنگام مسافرت هایشان به پایتخت با دهانی بازمانده از حیرت به آن خیره مانده اند) سازگار بود، همچنین حالتی معجزه آسا داشت كه از دنیای غرایب معماری بیزانسی سرچشمه می گرفت.
دیدگاه غربی پطرکبیر، سبک معماری این کشور را متحول ساخت. سبک دیگری که از اواخر قرن 17 در معماری کلیسایی روسیه پدیدار شد، سبک باروک بود که با طراحی نسبتاً جدیدتری نسبت به اروپای غربی، اکراین و بلاروس در معماری کلیسای روسیه ظهور یافت. اصلاحات پتر کبیر معماری اواخر قرن 17 روسیه را نیز دگرگون ساخت. مکتبی وارد عرصه معماری شد که بیشتر رنگ و بوی غربی داشت.از ویژگی‌های سبک باروک، نقاشی روی سقف، اسلوب‌های کوتاه‌نمایی اندام، معلق نمودن هیکل افراد در فضا، تجسم بخشیدن صحنه‌ها از دیدگاه‌های متفاوت، گچ‌بری، و زینت‌کاری در ساختمان‌سازی و به کمال رساندن این ویژگی‌ها است. تصویر انسانی در این سبک به وفور مشاهده میشود.سبک باروک به تزیین و تجمل گرایش داشت و از آنجا که این امر زیاد با اصول مسیحیت ارتدوکس همخوانی نداشت معماران کلیسا بر آن شدند تا به گونه ای سبک باروک را با سبک بیزانسی تلفیق نمایند که ناگفته نماند تا حدودی هم موفق بودند. آثار بسیاری از این سبک بر جای مانده است. از معماران مشهور این سبک، اسیپ استارتسف (ОсипСтарцев )، پتر پتاپف (ПетрПотапов)، یاکوف بوخووستوف(ЯковБухвостов )وداروفی میاکیشف (ДорофейМякишев) و ولادیمیر بلازروف (ВладимирБелозеров) اشاره نمود.از دهه 30 قرن 19 به تدیج تمایل به معماری بیزانسی دوباره احیا شد و میتوان گفت که از اواخر قرن 19 و در قرن 20 بود که اصول معماری قرون وسطی در ابعاد کامل آن اعمال شد.جنبش احیاگران مذهبی در قرن نوزدهم بازگشت دوباره سبک‌ها و نمادها کلیسایی را به دنبال داشت کلیسای گنبدی شکل سن پطرزبورگ نمونه‌ای از بازگشت دوباره این سبک از معماری است.
2. آثار معماری کرملین
کرملین سمبل مسکو و کلا روسیه بشمار می رود. براساس رسم قدیمی روسی، این مجموعه بر روی یک تپه (براوینسكی)، جایی که رود نیگلینایا به رود مسکو می پیوندد ساخته شده است. در اطراف این تپه دیوارهای قلعه و برج هایی بنا شدنده اند که فاصله بین این برج ها متناسب با شکل زمین و مقتضیات دفاعی است. کاخ شاهزاده کبیر و ساختمان های متعدد آن در بخش جنوبی تپه قرار دارد و در شرق آن در مرتفع ترین مکان، میدان اصلی کرملین، میدان جامع و مهمترین کلیساها قرار دارند.
میدان جامع از سمت شرق، تالار گراناویتایا و برج ناقوس ایوان کبیر واز جنوب کلیسای جامع آرخانگلسک را تشکیل می دهد. این میدان از سمت رود مسکو باز است و از آنجا می توان چشم انداز پشت رود مسکو را مشاهده کرد. در سمت شرق این میدان، برج اسپاسکایا و در شمال آن خیابانی که در گذشته نیکولسکایا نامیده می شد، قابل مشاهده است.
کاخ بزرگ کرملین مجموعه ای از بناهایی است که از ابتدای قرن 15 ساخته شده اند. این کاخ شامل تالار گراناویتایا، ایوان های درونی که متعلق به قرن 15 می باشد، تالار طلایی تزار متعلق به قرن 16، کلیساها و کلیساهای جامع می شود. نمای کنونی این مجموعه حاصل طرح تون در سالهای 1849-1838 با همکاری گراسیموف و ریخته است. آنها براساس این طرح یک مجموعه جدید با نمای بیرونی به سمت رود مسکو بنا کردند. معماران ایتالیایی از جمله: فیوراوانتی، سولاری، روفو و دیگران در احداث آثار معماری کرملین شرکت کردند. اما بسیاری اعتقاد دارند که مشاركت این استادان در ساخت کرملین فقط ویژگی اصالتا روسی مجموعه کرملین را کمرنگ می کند. اگر ویژگی هایی نظیر بسته بودن و نظم مهندسی در بناهای مرکب از جمله ویژگی های معماری قلعه در ایتالیا بوده است، اما در کرملین ایده مهندسی معكوس در معماری بکار رفته است.
دیوارهای کرملین در نقاط مختلف ارتفاع های متفاوتی دارند، برای مثال جایی که احتمال هجوم دشمن بیشتر است ارتفاع دیوار نیز بیشتر است و جایی که طبیعت همانند یك سد دفاعی عملمی کند، دیوارها کوتاه تر هستند و از استحکام کمتری برخوردارند.برج های کرملین نیز شدیدا متناسب با نقش خود در سیستم دفاعی ساخته شده اند؛ زیرا همانطور که در خط استحکامات، دو مکان با شرایط توپوگرافی (شکل زمین) کاملا یکسان وجود ندارد، دو برج كاملا مشابه نیز وجود ندارد. مرتفع ترین و مستحکم ترین برج های مجموعه کرملین، برج هایی هستند که در گوشه ها واقع شده اند، زیرا از اهمیت دفاعی بیشتری برخوردارند. در دیوارهای سمت میدان سرخ و باغ الکساندر دو برج اضافی برای تردد تعبیه شده است که سقف مخروطی بلند دارند. این کار برای هماهنگ کردن برج ها به لحاظ هنری با ساختمان های اطراف کرملین انجام گرفته است. آن بخش از دیوار که سمت رود مسکو است تنها دارای یک سری برج های (معمولی) و کوتاه است. در اینجا برج های عظیم نظیر: برج تروتسکایا یا برج باراوینتسکایا وجود ندارد، زیرا وجود چنین برج هایی مانع دید کلیساهای کرملین و ناقوس ایوان کبیر می شوند.تا قبل از انقلاب، کاخ کرملین اقامتگاه اصلی تزارها بود. اسامی مهمترین تالارهای کاخ کرملین از اسامی نشان های افتخار گرفته شده است، نظیر: گئورگیوفسکی، ولادیمیرسکی، آندری یفسکی و یکاترینسکی. در سال 1934 بر اساس طرح ایوان و شیتس تالارهای آندری یفسکی و الکساندرفسکی بازسازی و تالار جلسات احداث شد. مساحت این تالار حدود 1615 مترمربع، طول آن 81 متر، عرض آن 23 متر، ارتفاع 16 متر و گنجایش آن حدود 3000 نفر است.
از طریق راه پله اصلی پس از عبور از تالار جلسات که دارای اجاقی از جنس یشم سبز است می توان به زیباترین تالار کاخ رفت کهگئورگیوفسکی نامیده می شود. در سال 1769 به افتخار گئورگی پابدانوستس نشان افتخاری به همین نام ابداع شد. نازک کاری این تالار پیروزی هایی را به تصویر می کشد که ارتش روس در قرون 19-15 بدست آورده است. در امتداد دیوارهای این تالار 18 ستون پیچ خورده از جنس فلز روی وجود دارد که بر سر آنها مجسمه های ویتالی (مجسمه ساز) نصب شده است و در لبه دیوارهای تالار آثار نقش برجسته کلودت دیده می شود که گئورگی پابدانوستس را بر روی اسب در حال مبارزه با اژدها به تصویر می کشد. سقف تالار با شش عدد لوستر برنزی طلاکاری شده تزئین شده است که وزن هرکدام از آنها 1300 کیلوگرم است. در قرن 19 برای تولید فرش برای این تالار بر اساس نقاشی سولنسف، 20 گونه با ارزش از درختان مورد استفاده قرار گرفت. در حال حاضر بعد ازمرمت های انجام شده، تالار گئورگیفسکی 61 متر طول، 5/20 متر عرض و 5/17 متر ارتفاع دارد.
در کنار تالار گئورگیفسکی، تالار ولادیمیرسکی واقع شده است. نشان افتخاری به همین نام برای یادبود یکی از اولین شاهزادگان روس در سال 1782 ابداع شد و برای خدمات اجتماعی با شعار «منفعت، اعتبار و شهرت» اعطاء می شد. این تالار در محل میدان قدیمی بایارها ساخته شده است و هیچ پنجره ای ندارد. از میان سقف های مخروطی می توان از این تالار به تالار گراناویتایا رفت و از طریق راه پله امکان دسترسی به میدان ورخااسپاسکایا وجود دارد. این تالار هشت ضلعی است و یک گنبد هشت گوش نیز روی آن بنا شده است.
تالار گراناویتایا در سالهای 1491-1487 توسط فریازین و سولاری ساخته شد و بعنوان تالار پذیرایی کاخ شاهزاده کبیر مورد استفاده قرار گرفت. این تالار بدین خاطر گراناویتایا نامیدهمی شود که نمای سمت میدان جامع آن از سنگ سفید تراش خورده است. این تالار تقریبا بشکل یک سالن بزرگ مربعی با سقف سنگی صلیبی شکل است که بر روی ستون چهارگوش مرکزی قرار دارد. مساحت آن 495 متر مربع و ارتفاع آن 9 متر است. سقف تالار با نقاشی هایی منقوش شده است که آخرین آنها مربوط به سال 1882 می باشد. در سالهای 60 قرن 17 تالار گراناویتایا تبدیل به ویرانه شد، بعد از حریق سال 1682، اوسیپ استارتسوف در سالهای85-1684 تزئینات این تالار را بازسازی کرد و دهانه پنجره های آن را عریض نمود و از بیرون با ستون های سنگی سفید که نقوش گیاهان بر روی آن تراشیده شده بود تزئین کرد.
در اواخر قرن 17، در زمان پتر کبیر، دیوارهای تالار گارناویتایا را با آهک، سفید کردند و مخمل سرخی که تصاویر عقاب دوسر روی آن نقره دوزی شده بود، روی آن نصب کردند. در سال 1882 برادران بلااوسی نقاش نقوش دیوارهای تالار را براساس توصیف های سیمون اوشاکوف در سال 1668 بازسازی کردند. سقف های مخروطی در سالهای دهه 40 قرن 19 بشکلی که هم اکنون می بینیم احداث شدند؛ گچ بری برجسته به رنگ مرمر بر روی ستون مرکزی که متعلق به قرن 18 است جای خود را به نقاشی داد. نمای کنونی سقف های مخروطی در سالهای دهه چهل قرن 19 حاصل زمانی است که دو سردر جدید به سردر سنگی سفید قدیمی اضافه شد. این سردر ها سقف های مخروطی را به تالار ولادیمیرسکی متصل کردند. در سال 1847 زاویالوف در سقف های مخروطی سوژه هایی ازانجیل و سوژه های تاریخی را به تصویر کشید و در سال 1968 این سقف های مخروطی مورد مرمت قرار گرفتند.
تالار طلائی تزاریک ساختمان قدیمی متعلق به قرن 16 میلادی می باشد. در مدارک متعلق به اواخر این قرن این ساختمان به نام تالار طلایی ایرینا ( همسر تزار فئودور) نامیده شده است. نمای این تالار به سمت میدان جامع است و چارچوب های پنجره های آن تحت تاثیر معماری رونسانس ساخته شده است. احداث کلیسای جامع ورخوسپاسکی بر روی این تالار در سال 1636 مستلزم تقویت سقف تالار توسط تیرهای آهنی بود. در اواخر قرن 16 نمای تالار طلایی را طلاکاری کردند که نام آن نیز نشات گرفته از همین موضوع است. از این تالار راهی برای ورود به تالار ژیلتسکایا وجود دارد که پست نگهبانی کاخ بشمار می رود. از میان مجموعه مسکونی متعلق به قرن 17 در کرملین، کاخ ترمن بخوبی محفوظ مانده است که در سالهای 36-1635 توسط استادانی چون اگورتسف، کنستانتینف، شاروتین و اوشاکوف ساخته شده است. آنها در قرن 16 بر روی یک فونداسیون دو طبقه ساختمانی با اتاق های مخصوص شاه و خدمه ساختند. همه اتاق های کاخ ترمن تقریبا هم اندازه، مربعی و سقفی کوتاه و بسته دارند. تالارهای کاخ با همه امکانات موجود آن زمان تزئین شده اند؛ درون پنجره های آن که با چارچوب هایی از سنگ های سفید تزئین شده است، شیشه های رنگی نصب کرده اند، و در نقاشی های روی دیوار از طلاکاری بسیار زیاد استفاده شده است، حتی سقف اتاق های کاخ در قرن 17 طلاکاری شده اند.
از نظر معماری طبقه پنجم کاخ جالب ترین بخش کاخ می باشد که به شکل زیرشیروانی ساخته شده است و بر روی یک تراس باز قرار دارد. « برجک دیده بانی» متصل به زیرشیروانی ویژگی منحصربفردی را به نمای طبقه پنجم می بخشد و چشم انداز مسکو را آشکار می کند. نقاشی های بجای مانده در تالارهای کاخ مربوط به سال 1837 هستند و همگی یک احساس مشترک از نقاشی های قرن 17 را القا می کنند. مرمت سه طبقه بالای کاخ ترمن در سال 1968 انجام شد. در آستانه سال 1960 در طبقه دوم کاخ بزرگ کرملین بر اساس طرح آندریف، وولفسون، دالگانوف و دیگران باغ زمستانی ایجاد شد. مساحت این باغ320 متر مربع است که 110 متر مربع آن گیاه کاری شده است. دیوار غربی آن کاملا از شیشه و دیوار شرقی آن با آینه پوشیده شده است که تصویر گیاهان در آن منعکس می شود. دیوارهای جنوبی و شمالی باغ باسنگ مرمر اورال تزئین شده است.
در بخش غربی کرملین تالار اسلحه (1851) قرار دارد که بعنوان بهترین ساختمان موزه در اروپا در قرن گذشته بشمار می رود. این تالار در منابع مکتوب اولین بار در سال1547 مورد اشاره قرار گرفته است و نام آن بخاطر استفاده اولیه از این تالار بعنوان انبار اسلحه بوده است. در قرن 17 در اینجا کارگاه هایی برای تولید اسلحه و زیورآلات از طلا و نقره ایجاد شد، از سال 1640 این تالار به کارگاه نقاشی تبدیل شد. در ساختمان تالار اسلحه بزرگترین نقاشان روس، اوشاکوف، زوبوف؛ منبت کار، زوبوف و بونین؛ اسلحه ساز، داویدوف و کاتسف و همچنین استاد کار روی طلا و نقره، پاپوف کار می کردند. کرملین ساختمان سنا ( ساختمان دولت) را درون خود جای داده است که در سال های87-1776 توسط کازاکوف احداث شد. این ساختمان به شکل یک مثلث ساخته شده است و در یکی از رئوس آن یک تالار تعبیه شده است. در طول دوران شوروی این ساختمان به مکان بازدید دائمی گردشگران تبدیل شده، زیرا در آنجا دفتر کار و آپارتمان لنین که از سال 1918 تا 1923 محل کار و زندگیش بود، به همان شکل اولیه حفظ شده بود. سالن بزرگ گنبدی شکل سنا 7/24 متر قطر و 27 متر ارتفاع دارد. قبلا آن را پانتئون(معبد) روسی می نامیدند. یکی از مهمترین آثار معماری دوران شوروی در مجموعه کرملین کاخ نشست ها می باشد که در سال 1961 در نزدیکی برج ترویتسکی ساخته شد.ساختمان آن به شکل مستطیل ساخته شده است و نمای آن از سنگ مرمر سفید و پنجره های شیشه ای است.
در مرکز کرملین در میدان جامع ناقوس ایوان کبیر وجود دارد که بعنوان معجزه هنر معماری قرن 16 بشمار می رود. تاریخ احداث این برج ناقوس به اعماق قرون گذشته باز می گردد. در زمان ایوان کالیت در سال 1329 تقریبا در محل کنونی برج ناقوس، یک کلیسای کوچک سنگی به افتخار جان لستویچنیک ساخته شد. در سال 1505 زمانی که آن را تخریب کردند، لزوم احداث یک بنای معماری بهتر، میدان جامع كنونی بدیهی بود. در سالهای 1508-1505 بن فریازین معمار بدین منظور اولین ستون سه ضلعی برج ناقوس ایوان کبیر را با سنگ سفید ساخت. در سالهای 1532 تا 1543 ناقوس خانه چهارگوش و کلیسای وازنسنییا (معمار پتروک مالی) به برج ناقوس ایوان کبیر متصل بودند؛ در کلیسای وازنسنییا ناقوس «بلاگووستنیک» به وزن هزار پند قرارداشت؛ در سال 1552 یک راه پله مرتفع سنگی ساخته شد و در سال 1600 طبقه فوقانی مجموعا به ارتفاع 81 متر بنا شد. در سال 1624 باژن اگوستوف ساختمان جانبی فیلارتوفسکی را در شمال برج ناقوس بنا کرد. طرح ترکیبی برج ناقوس بخاطر نقش دوگانه آن است، از یک سو زمانی که از دور به مجموعه کرملین نگاه می کنیم برج ناقوس باید نسبت به بقیه ساختمان ها برتری مطلق داشته باشد و از سوی دیگر یک بنای عمودی مشرف در ترکیب میدان جامع باشد. برای مثال استادان علی رغم آگاهی از اینکه برج ناقوس نباید نمای کلیسای اوسپنسکی را زیاد تخریب کند با این حال بنای ناقوس خانه را به برج ناقوس اضافه کردند. نمای خارجی ناقوس خانه از ساختار پلکانی بیشتری برخوردار است که به لحاظ ترکیبی آن را تابع نمای کلیسای اصلی روسی می کند.
از دیگر بنای های مهم مجموعه کرملین، کلیسای جامع آرخانگلسک، کلیسای جامع بلاگووشنسکی و کلیسای جامع اوسپنسکی می باشد. در اولین سال های پس از انقلاب، معماری حوادث غم انگیزی را سپری کرد: جنگ میهنی، تجاوز، قحطی، ویرانی و ترور. در این سال های سخت الهامات معمارانی که انقلاب اکتبر را پذیرفته بودند، در خدمت مبارزه انقلابی بود. آثار آنها مملو از جنبه های رمانتیسم انقلابی بود. درباره ساخت ساختمان های جدید در آن شرایط، حقیقتا نمی توان چیزی گفت. جهت گیری اصلی در ساخت و ساز آن دوره تعمیر و بازسازی ساختمان های تخریب شده بود، و در آثار معماری سبک بارز، سبک معماری فانتزی رمانتیسم بود. خاطره آن سال ها در بسیاری از پروژه های فانتزی کاخ ها، برای کارگران، کارگران شهرها و خاطره های انقلابی جاودانه شد. دقیقا همانگونه که در طرح های معماران با تجربه ماقبل انقلاب روح سنتی آکادمیک تسلط داشت، در آثار معماران جوان بعد انقلاب نیز وجود داشت. رمانتیسم انقلابی در در تناقضات شدیدی که جوانان آنها را به خوبی درک می کردند وجود داشت: برای جامعه جدید نباید معماری منسوخ سنتی در نظر داشت، بلکه نوع دیگری از آن، که قابلیت انعکاس ریتم جدید زندگی و ایده های نوین را داشته باشد، می بایت در نظر گرفت. چگونگی تحقق این امر نیازمند تحقیقات برای یافت راه های جدید بود. این مرحله در سال های 1920 آغاز شد.
از اواسط سال های 1920 جریان هنری جدیدی آغاز شد. در هجوم امواج هنر آوانگارد روسی، که در سال های 1900 متولد شده بود، نسخه اصلی معماری مدرن توسط مخالفان سنت گرایی ساخته شد. دو جریان اصلی تئورتیک آن که از آغاز سال های 1920 شکل گرفتند: ساخت گرایی و عقل گرایی( فرمالیسم، معماری منطقی) بودند که در جهت رد سنت از معماری و سوق آن به سمت معماری جدید بودند. با این وجود، این دو جریان در اصل متفاوت از هم بودند. ساخت گرایی در پی کاربرد گرایی و کارکرد گرایی بود. جهت عقل گرایی به گونه ای دیگر بود. آنها رابطه نزدیک بینعملکرد، طراحی و فرمهای معماری را باز شناختند، اما دومی نقش پر رنگ تری ایفا نمود. متاسفانه ایجاد مدارسملیاز معماری مدرندر یکشرایط بسیارنامطلوباقتصادیصورت گرفت. اجرایدقیق پروژه های بلند پروازانهمعمارانخیلی مشکل بود: فقدانمواداولیهساخت و ساز نیز به شدتکیفیت پروژههای آنزمانرا تحت تاثیر قرار می داد. فقط در موارد استثنایی منحصر به فرد راه هایفنی ومعماریتحقق یافتند. ثروت عظیم معنوی و پتانسیل پایان ناپذیر آوانگارد روسی همراه با ضعف پایه های فنی اتحاد شوروی، نتایج متناقضی را به بار آوردند. معماری ساخت گرایانه مناسب تر جلو یافت. نمایندگان این جریان طرح های بسیارب را به اجرا درآوردند. معمارانی که تعهدی به ساخت گرایی نداشتند و در قالب سازمان آنها در نیامده بودند نیز از آنها تقلید می کردند. (Александр Стругач,Cached - Similar )
در آغاز سال های 1930 اعمال نظارت حکومت در تمامی زمینه های زندگی آغاز شد. در زمینه صنعتی سازی سریع، انعقاد نِپ، شکل گیری استانیلیسم، شکل گیری معماری توتالیته آغز شد. تمامی گروه های آزاد خلاقانه منحل شدند، جریانات نوآورانه به لحاظ ایدئولوژیک در معماری و هنر خطرناک به شمار آمدند، حکومت خواسته های معینی را در قالب خلاقیت هنری به هنرمندان تحمیل می کرد، که درابتدا به صورت جز، و پس از آن کل، بیان کننده بازگشت به سنت گرایی بود. تمرکز هنرهای میهنی به شکل اتحادیه های خلاقیت درامد، که منعکس کنندهسلسله مراتبهنرمنداندر اتحاد جماهیر شوروی بود. در نیمه اول سال های 1930 توجه زیادی به معماری شده است که در آن به یک روش غیر منتظره خلق و خوی جنبش مدرن و رمانتیک های پس از انقلاب در هم تنیده شده است. در این دوره کوتاه در معماری دوره شوروی دوباره گرایش به مدرنیزاسیون و تغییرات در شکل کلاسیک، که در اروپا در سال های 1910به وجود آمده بود، شکل گرفت که منجر به توسعه سازه های ساده سفارش داده شده شد. گرایشات جدیدی شکل گرفتند که نزدیک به طرح رسمی آردکو آمریکا و اروپا بودند. در اواسط و اواخر دهه 1930، دوره سرکوب وحشتناک و سانسور مطبوعات، دوره طولانی بحران در معماری شوروی آغاز شد. که تا پایان سال های 1950 ادامه داشت. این دوره بازگشت کامل به فرم های سنتی با وام گرفتن مستقیم از میراث تاریخی تحقق می یابد.
کار بزرگی که توسط معماران شوری انجام شد، در جریان مرمت و احیای شهرهای روسیه پس از جنگ جهانی دوم بود. تاثیراین جنگوحشتناک آنچنان قوی بود که مرمت مهم ترین آثار روسیه نسلی از معماران جنگ روسی را قهرمانانه به جریان انداخت که تاکنون پایان نپذیرفته است. پس از مرگ استالین و برگزاری کنگره بزرگی در کرملین، ساخت و ساز و تحول در معماری شوروی و گسترش آن به شدت آغاز می شود. در معنای رسمی معماری به مدرنیسم زیبایی شناسی جهان باز می گردد. اگر که در معماری خانه ها از آن زمان تا سال های زیادی پس از آن روند تقلیل گرایی فنی و کاربردگرایی محض به چشم می خورد، اما در معماری ساختمان های عمومی فضای معینی برای خلاقیت مستقل معماران حفظ شده است. از سال 1960 با شیوع گسترده گرایش معماری به طراحی مسکونی تیپیک سیاست شهرسازی شوروی را شکل می داد. فرم هایمدرنیسم ومینیمالیسمدر معماریعمومیشاملسنتزفعالاز هنرتاریخی-مجسمه سازیو نقاشی می شد. تحقیقاتی در زمینه اشکال جدید ساختاری: پوسته های آهنی بتنی، سازه های کابلی و ... شد. معماری مسکونی تا پایان اتحاد جماهیر شوروی عملا فراتر از خلاقیت فردی معماری نرفت. در چارچوب موج مدرنیسم روسی دومین موج از گرایشات تاریخی نشات می گیرد که می توان آن را کلاسیک غیرفرمایشی نامید. در کنار مدرنیسم رشد مشابه داخلی در مقایسه با جریان های جهانی در معماری به عنوان ساختار گرایی، متابولیسم و بروتالیسم آغاز می شود. تقریبا در معماری سال های 1980-1970 روسیه به طور کلی جریان پست مدرنیسم که در اروپا و آمریکا همه گیر شده بود، نمود پیدا نکرده بود. با پیدایش موج قوی معماری "کاغذی" در سال های 1980، که بیان کننده وضعیت معماران و غیر کانفورمیست ها بود، پیشینه ای برای تحقیقات رسمی و زیبایی شناسی ایجاد کرد و بر اساس زندگی معماری کنونی ما شکل گرفت. اکثر معمارانی که امروزه در کارگاه های خصوصی کار می کنند، و در طراحی و ساخت فعال هستند، خلاقیت خود را در محیط "کاغذی" شوروی آغاز کردند. (Александр Стругач,Cached - Similar ) امروزه معماران در روسیه سبک خاصی را دنبال نمی‌کند. ساخت خانه‌های پرتجمل با هزینه بالا در روسیه و سن پطرزبورگ متداول شده است و در واقع به نوعی سبک معماری امروز روسیه تابع مسائل مالی، سلایق شخصی و شرایط روز است.
گفتار دهم. نقاشی روسیه
ریشه های نقاشی روسی در سنت های مردم اسلاو شرقی می باشد که به خوبی در اروپا در قرن 6 شناخته شده بودند و آنت نامیده می شدند. همانند دیگر دولت های اروپایی در نیمه دوم قرن 11 دولت روس نیز دوره تفرقه ملی را گذرانده است و دقیقا در همین دوران هنر روسیه ویژگی های خاص و تکرار ناپذیر خود را بدست آورده است. هنر روسیه کیفی تا حد قابل توجهی از سطح بالایی برخوردار بود. اما به سختی می توان آن را ملی نامید چرا که در قرن 10 با پذیرش مسیحیت، شاهزاده ولادیمیر در همان زمان سنت های هنری را نیز از بیزانس وام گرفت. اسلاوهای شرقی که از فهنگ متنوعی برخوردار بودند، سنت های بیزانسی به سرعت در برخورد با سنت های روسی تغییر یافتند. تحول جدید در تاریخ نقاشی روسیه از قرن 15 آغاز می شود، زمانی که اکثر سرزمین ها در اطراف مسکو با یکدیگر متحد شدند. این قرن را اغلب قرن طلایی هنر روس باستان می نامند. ایکونوگرافی روسی روش خود را از استادان روم شرقی گرفته بود. در همان زمان در روسیه سنت های روسی متولد شد. ایکون های روسی اشکال تقلیدی نبودند، بلکه سبک خاص خود را داشتند، و هنرمندانی چون آندری روبلیِف سطح ایکونوگرافی را تا حد اعلای آن بالا بردند. اولین نقاشی های رئالیستی در روسیه در قرن 17به وجود آمدند، در اواسط و پایان قرن 18 در روسیه نقاشان بزرگی چون لِویتسکی و باراویکوفسکی پدیدار شدند.
از آن زمان به بعد نقاشی روسیه جریانات و مکاتب جهانی را دنبال کرد. در قرن 19 دو مرحله از گسترش و تحول را نقاشی روسی سپری کرد که به لحاظ زمانی قبل و بعد از سال 1850 می باشند. در ربع اول قرن نقاشی به تدریج از سبک کلاسیک فاصله می گیرد. طبیعت به عنوان حوزه بیان احساسات شخصی درک می شود. به این ترتیب آغاز مکتب رمانتیسم در نقاشی پیساژ روسی بنیان نهاده می شود که در چارچوب آن می توان 3 جریان را مشخص کرد: نقاشی به گونه شهری، مکتب ایتالیایی، و پیساژ رمانتیک ملی روسی، که محرکی برای توسعه تمایلات رئالیستی می باشند. همچنین باید خاطر نشان ساخت که در چارچوب کلی کارهای سبک رمانتیسم صرفا انگیزه های شخصی داشته اند، تکنیک های جدیدی را به کار بسته، مکاتب خاص خود را ساخته و پیروان و نسل بیشماری در پی خود داشتند. کیپرِنسکی، برولوف، ایوانوف("ظهور مسیح") از نقاشان برجسته و بزرگ نیمه اول قرن 19 می باشند.
در آغاز سال های 50 به صورت کاملا جدیدی مکتب جدیدی رئالیستی، ملی شکل می گیرد. لازم به ذکر است که این جریان با وقایع تاریخی نیمه دوم قرن 19 پیوند خورده است. مساله دهقانان برای همه مساله ای نگران کننده شده بود. هنرمندان در این دوره در تلاش برای انعکاس حقایق پیرامون خود بدون هیچ اغراقی بودند. در همین دوره آثاری خلق شدند که از اهمیت جهانی برخوردار بودند، هنرمندانی چون شیشکین، ساوراسوف، پالِنوف، کوئینجی و ... به این دوره تعلق دارند. این دوره برای نقاشی نیز عصر طلایی شمرده می شود. http://bibliotekar.ru/isk/23.htm . لازم به ذکر است که تحولات و دستاوردهای سبک پیساژ روسی در این دوره از توجه قشر مترقی جامعه دور نشد. چرا که بدون آثار خلق شده توسط هنرمندان آن نقاشی این دوره از روسیه نمی توانست در سطح آثار جهانی برشمرده شود. در نیمه دوم قرن 19 دوره شکوفایی نقاشی رئالیستی می باشد. اتحادیه هنرمندان روسیه "انجمن نمایشگاه سیار هنری" تاسیس شد که در آن هنرمندان بزرگی چون واسنِتسوف، شیشکین، کوینجی، سوریکوف، رِپین و ساوراسوف عضو شدند.http://www.vlasta-tula.ru/articles/show-15.htm
نقاشی معاصر به شکل کنونی آن در روسیه در سال های 70-60 قرن 20 شکل گرفت. تحقیقاتی برای آلترناتیو مدرنیسم صورت گرفت. فیلسوفان فرانسوی اصطلاح "پست مدرنیسم" را به کار بردند، و هنرمندان زیادی در روسیه به پیروی از این مکتب پرداختند. پدیده قابل توجهی که در نقاشی و هنر سال های 70-60 قابل ذکر است، هنر مفهومی و مینیمالیسم می باشد. در سال های 70 میل به مکاتب اجتماعی در فرآیندهای هنری نمود پیدا می کند. واقعه مهم این دوره فمنیسم و همچنین فعالیت اقلیت های قومی و گروه های اجتماعی می باشد. در سال های 70 و 80 مردم از هنرهای مفهومی خسته شده و به تدریج به هنرهای توصیفی، به رنگ و هنرهای تجسمی بازگشتند. در اواسط سال های 80 گرایش به جریان نمادهایی از فرهنگ توده- کمپیزم، هنرهای شرقی و نئو پاپ رایج می شود. با شکوفایی عکاسی، اکثر نقاشان توجه خود را به آن به عنوان ابزاری برای توصیف هنری معطوف می دارند. در هنر نقاشی فرآیند توسعه تکنولوژی تاثیر بسزایی داشته است: در سال های 60 ویدئو و آئودیو، و پس از آن کامپیوتر و در سال های 90 اینترنت. همه این موارد بر نقاشی روسی تاثیرات زیادی داشته اند( http://www.art.ioso.ru).
[1]-. Annibale Carracci (1560 – 1609).
2. Caravagio (1571 – 1610).
3. Diego Velasquez (1599 – 1660).
4. Peter Paul Rubens (1577 – 1640)
5. Frans Hals (1581 – 1666)
6. Rembrandt Van Rijn (1606 – 1669).
7. Yan Vermeer (1632 – 1675).
8. Nicols Poussin (1594 – 1665).
9. Anthony Van Dyck (1599 – 1641).
10. Jacob – Van Ruisdeal (1629 – 1682).