رسانه های چین

رسانه­ های جدید در سرزمین چین، مانند سایر نمادهای فرهنگ غرب، در دوران حضور مسیونرها و تجار و نیروهای نظامی غرب در این منطقه از جهان و در دهه ­ی1890 شکل گرفت.

رسانه های اجتماعی در چین

نقش رسانه ­ها در برنامه ­های سیاسی و فرهنگی چین

در دوران حکومت کمونیست ­ها و حاکمیت اقتصاد متمرکز، کلیه­ ی مطبوعات چین تحت نظارت مستقیم حزب و دولت قرار داشت و واقعیات اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی در آن­ها انعکاسی نداشت و آزادی ارایه نظر و عقیده محدود بود. با شروع سیاست اصلاحات و گشودن درب ­ها، وضعیت گذشته تا حد بسیار زیادی تغییر یافته و مطبوعات به سوی نظامی فعال­ تر و باز­تر قدم برداشته اند. اصلاحات و رشد و توسعه ­ی اقتصادی، حضور گسترده ­ی سرمایه گذاران خارجی، توسعه­ ی اجتماعی، بالا رفتن سطح دانش و آگاهی مردم، عضویت چین در سازمان تجارت جهانی، ورود گسترده ­ی سرمایه­ های خارجی تحت عناوین مختلف به چین، تحصیل قشر عظیمی از دانشجویان و مسئولان کشوری در خارج از چین، پیشرفت وتوسعه ­ی فن آوری ارتباطات و اطلاع رسانی، الحاق هنگ ­کنگ و ماکائو به سرزمین مادری، ضرورت بازنگری در سیاست­ های مدیریتی کشور، تجدید ساختار حزبی و ورود نسل جدید به تشکیلات حزبی که خود را خیلی مقید به حرکت در چارچوب خشک ایدئولوژی حزبی نمی دانستند و در نهایت ضرورت گسترش روابط بین‌الملل چین و علل و عوامل گوناگون دیگر، موجب گردیده که فضای رسانه ­های گروهی و مطبوعات و رادیو تلویزیون در این کشور نسبت به گذشته تغییر پیدا کرده و از تنوع و آزادی بیشتری برخوردار شود و به­ صورت کنترل شده و برنامه‌ریزی شده و به­ تدریج در چارچوب کلی سیاست حزب کمونیست چین از وضعیت مشهور«نه بزرگ» در زمینه ­ی مطبوعات، به شرایط مطلوب ­تر فعلی منتقل شود. سیاستگذاری واحد در زمینه ­ی مطبوعات، تخصصی شدن آن­ها، استفاده از فن­اوری پیشرفته­ ی مطبوعاتی و انتشاراتی، بالا رفتن کیفیت چاپ و صحفه آرایی، استفاده از تصاویر رنگی، و تا حدی استفاده از سوبسیدهای دولتی، پرهیز از مسایل جنجالی و درگیری ­های سیاسی و مطبوعاتی در زمینه­ ی مسایل داخلی و ده ­ها امتیاز دیگر از ویژگی های دنیای رسانه ­های جمعی امروز چین به شمار می ­روند.

رسانه­ های چین از مهم ­ترین ابزارهای دولت در دفاع از خود در مقابل موضوعات حساسی که پیوسته مورد انتقاد قرار می گیرد به حساب می آید. پرداختن به موضوعاتی از قبیل حفظ محیط زیست، ثبات سیاسی و اجتماعی، پیوستگی ملی، مبارزه علیه فساد، حقوق بشر، و کاهش فقر در دستور العمل همه رسانه­ ها  قرار دارد.

رسانه های اجتماعی چین

چین در اجرای سیاست درهای باز خود تکیه ­ی بسیاری بر رسانه­ ها نموده و کانال ­های ارتباطی خود را به سرعت توسعه بخشیده است. هر یک از سازمان­ ها و نهادها، هم­چون تلویزیون مرکزی چین (China Centeral Televion)، خبرگزاری شین خوا (Xinhua) و روزنامه­ ی مردم (Poeople’s Daily) از تولید برنامه­ هایی که برای پیش برد نفوذ بین المللی چین تهیه کرده اند  تا مبلغ 19/2 میلیارد دلار دریافت کرده اند. برای نمونه، کانال 9 انگلیسی زبان سی­سی­تی­وی. تنها در عرض چند سال توانسته تا 98درصد از کره ­ی زمین را تحت پوشش خود قرار دهد. این رسانه­ ها، دیدگاه­ های چین در قبال مسایلی که در داخل چین، و در آسیا و جهان روی می ­دهد تبیین می نمایند. توجه داشته باشیم که از 1949 تا اواخر دهه ­ی 1970، شهرت چین در خارج از مرزهایش تنها به بلوک شرق و اردوی سوسیالیستی و چند کشور در حال توسعه­ ی آسیایی و آفریقایی و آمریکای لاتین محدود می شد و ویژگی آن محتوای سیاسی و ایدئولوژیک آن بود.

در این دوران، ابزار اصلی تبلیغاتی و رسانه ­ای،  دفاتر آژانس خبری شین­خوا در این کشورها و انتشاراتی از قبیل چین خلقی (People’s China)، و سازندگی چین (China Construction) و رادیو بین المللی چین بودند. فعالیت­ های خارجی ایستگاه ­های تلویزیونی چین تنها به تبادل گزارش­ های خبری با ایستگاه­ های تلویزیونی کشورهای کمونیست محدود می ­شد. از زمان اصلاحات اقتصادی، به تدریج این فعالیت ­ها از حالت انفعالی و انزوا خارج و بسیار فعال شده ­اند. بر اثر توسعه­ ی اقتصادی و بالا رفتن حس اعتماد به­ نفس ناشی از آن، چین از سال 2005 اقدام به تأسیس شبکه ­های ماهواره ­ای چند کاناله و چند بعدی در خارج از کشور کرده، تا رشد و توسعه ­ی سریع خود را به نمایش گذاشته و توان خود برای ظاهر شدن در قالب یک ابر قدرت، البته صلح جو و غیر تهدید آمیز، نشان دهد.

 استقلال رسانه ای در چین

در رسانه­ های جمعی چین، چیزی به ­عنوان خبر، گزارش و تحلیل و تفسیرهای مستقل سیاسی از رویدادهای داخلی و بین‌المللی، خارج از آنچه که از سوی خبرگزاری رسمی و دولتی شین­خوا منتشر می شود، وجود ندارد. در واقع می ­توان گفت، تمامی رسانه ­های گروهی چین، مجاز به استفاده از منابع تحلیلی و خبری، غیر از خبرگزاری شین­خوا نیستند. هر خبر و تحلیلی که از سوی این بنگاه خبری منتشر شود قابل چاپ است، در غیر این­ صورت هیچ نشریه ­ای مجاز به چاپ هر گونه خبری نیست.

اگر­چه اینترنت و سایت ­های خبری مستقل و عمده ­ی مستقر در خارج از چین، این انحصار خبری و تحلیلی را نقض کرده اند، ولی به ­صورت رسمی، این سلطه هم­چنان در اختیار خبرگزاری شین­ خوا است. حتی روزنامه ­های مهم و معتبری هم­چون روزنامه ­ی مردم، چاینادیلی، عصر پکن، و جوانان و... که سخنگوی حزب بوده و مسئولان آن­ها را عمدتا مقامات حزبی و دولتی تشکیل می ­دهند نیز مجاز به چاپ و انتشار خبر، خارج از شبکه­ ی خبری شین­ خوا نیستند. همین رویه­ ی مستمر اتکاء به یک منبع خبری، تاکنون مانع از آن شده که جامعه­ ی مطبوعاتی مستقل از دولت شکل به ­گیرد.

خبرنگاران و تحلیل­گران مطبوعاتی جرأت و جسارت آن را ندارند تا پا را فراتر از خطوط قرمز تعیین شده از سوی شورای مطبوعاتی و رسانه ­ای چین بگذارند. اصلاً در سیستم قضایی دولت چین هم مقررات خاص جامعی برای برخورد با جرایم مطبوعاتی تعریف نشده است و در موارد نادری که جرمی اتقاق افتاده، به ­صورت موردی وبر اساس تصمیم مقامات بالا برخورد شده و این­گونه تصمیم­ ها، انعکاس آن­چنانی هم در مطبوعات و رسانه­ های جمعی نداشته است. لذا، یکی از چالش ­های پیش روی دولت برای تشکیل بنگاه­ های بزرگ رسانه ­ای واجازه­ ی فعالیت دادن به بخش خصوصی و مؤسسات رسانه ­ای خارجی، نداشتن قوانین و مقررات لازم در این زمینه است.

با ورود چین به سازمان تجارت جهانی و ضرورت رعایت قوانین و مقررات بین‌المللی و تلاش بخش خصوصی و سرمایه گذاران وشرکت­ های خارجی برای ورود به بخش صنعت مطبوعات و رسانه ­های چین، موجب گردیده تا دولت­مردان که در حال حاضر کنترل کامل رسانه ­های این کشور را در اختیار دارند، برای رویارویی با چالش­ های پیش­روی و جلوگیری از خارج شدن رسانه­ ها از چارچوب نظارتی و کنترلی دولت و آماده سازی بخش رسانه­ ها برای روزی که احتمالاً بخشی از این صنعت توسط بخش خصوصی و سرمایه­ گذاران خارجی کنترل خواهد شد و بالا بردن  توان رقابتی رسانه­ های داخلی، برنامه ریزی های متعدد کوتاه مدت و بلند مدتی را انجام دهند تا بتوانند از خارج شدن این بخش حساس از کنترل کامل دولت مانع شوند.

در حال­ حاضر، مطبوعات رسالت خود را پیشبرد اهداف اصلاحات اقتصادی، ایجاد شبکه ­های اطلاع رسانی و آشنا ساختن مردم با سیستم جدید می ­دانند. علاوه بر مطبوعات رسمی، شمار مطبوعات درون­ گروهی نیز در حال افزایش است ولی آمار دقیق و روشنی از روزنامه­ های درون حزبی وجود ندارد. مجموع روزنامه­ ها و نشریات رسمی و درون­ گروهی را بیش از 30000 مورد ذکر کرده اند.

رسانه ها و مطبوعات چین از نگاه آمار

در حال ­حاضر، براساس آمار منتشره، بیش از 2200 روزنامه، 9000 مجله، 273 ایستگاه رادیویی، 352 ایستگاه تلویزیونی در سطح ملی و استانی و محلی در این کشور به فعالیت رسانه­ ای و اطلاع رسانی اشتغال دارند. طبق آمار، تا پایان سال 2010، تعداد 822 ایستگاه راه و انتقال امواج کوتاه و متوسط رادیویی نیز در سرتاسر چین فعال بوده ­اند. در این سال 125.69 میلیون خانواده به تلویزیون دسترسی داشته و 1.22 میلیون خانواده در30 شهر، امکان دسترسی به تلویزیون دیجیتالی داشته­ اند که به ترتیب 94/5 درصد و 95/8 در صد از کل جمعیت چین را پوشش می ­دهند.

پر تیراژترین روزنامه «روزنامه­ ی مردم»، ارگان حزب کمونیست چین، دارای تیراژ 5 میلیون نسخه است. پر تیراژترین روزنامه ­ی انگلیسی زبان «چاینا دیلی» است که تیراژ آن 120 هزار نسخه است. مجله­ ی دو هفته یکبار تحت عنوان «صحبت ­های وسط ماه» با تیراژ 5 میلیون نسخه، پر فروش­ترین مجله­ ی چینی است.

مهم­ترین روزنامه ­های چین عبارتند از:

• روزنامه­ ی مردم و ضمیمه­ ی آن برای خارج از کشور؛
• روزنامه­ ی گوانگ مین؛
• روزنامه ­ی اخبار اقتصادی؛
• روزنامه ­ی ارتش آزادی بخش؛
• اخبار جوانان چین؛
• اخبار زنان چین؛
• اخبار آموزشی؛
• اخبار ورزشی چین؛
• روزنامه­ ی کارگران؛
• روزنامه­ ی دهقانان؛
• و روزنامه ­ی علوم و تکنولوژی .

براساس پژوهشی که در سال­ های 2007 و 2008 در انگلستان انجام گرفت، تأثیر رسانه­ های چین بر تغییر جریان اطلاعات جهانی، کمتر از 5 درصد بوده است. مطالعاتی هم که در جنوب شرق آسیا در این زمینه انجام گرفت نشان می ­دهد، قدرت نرم چین هنوز از حاکمیت در این منطقه به دور است. تصویر چین شاید بهتر از آمریکا باشد اما به خوبی ژاپن نیست. در حقیقت، در عصر انفجار اطلاعات که بازار بر مبنای تقاضا حرکت می کند، رسانه­ های دولتی چین با چالش مواجه شده­ اند.

البته باید متذکر شد­که با توسعه ­ی فن­اوری و گسترش ابزارهای اطلاع رسانی در چین، رسانه­ ی جدیدی در این کشور به وجود آمده و به سرعت رشد کرده است که 550 میلیون مشترک اینترنتی و 900 میلیون استفاده کننده از موبایل به عنوان ارتش این رسانه­ ی جدید، چین را در رأس کشورهای جهان در این زمینه قرار داده است. سایت ­های مختلف اجتماعی، وبلاگ­ های فردی و جمعی، سایت­ های متنوع خبری، رسانه­ های صوتی و تصویری، روزنامه­ های موبایلی، کتاب­ های الکترونیکی، و گسترش انواع رسانه­ های دیگر خبری، رقابت سختی را آغاز و عرصه را برای مطبوعات سنتی و سانسور و کنترل­ های مرسوم دولتی تنگ کرده است.

رویکرد رقابتی رسانه های چین

از سالی که چین به سازمان تجارت جهانی پیوسته است(2001)،  صنعت رسانه­ ای چین به سوی تشکیل گروه های«بین رسانه ­ای» و «رسانه ­ی منطقه ­ای» حرکت کرده است تا بتواند با گروه های قوی رسانه­ ای خارج از کشور رقابت نماید. گروه رادیو، تلویزیون، و فیلم چین (China Radio, Film and TV. Group)، با سایر سازمان ­های رادیو، تلویزیون، فیلم و شرکت­ های متعدد رادیویی، تلویزیونی، و اینترنتی پیوند خورده و به بزرگ­ترین و قوی­ترین گروه چند رسانه ­ای در این کشور تبدیل شده اند. این گروه ­ها با شرکت­ های رسانه­ ای خارج از کشور مبادله و هم­کاری دارند. از سال 2003، 30 ایستگاه تلویزیونی خارجی از جمله تلویزیون ماهواره ­ای فونیکس، و تلویزیون بلومبرگ، در چین شعبه دایر کرده ­اند و کانال انگلیسی زبان سی­.سی.­تی­.وی، برنامه­ های خود را از طریق شبکه ­ی خبری فاکس در اختیار بینندگان آمریکایی خود قرار می­دهد.

شبکه­ های ارتباطی هم­چون شین­خوا، سی.­سی.­تی.­وی، و روزنامه ­ی مردم، هنوز هم بخش مهمی از سهم بازار داخلی و خارجی رسانه ­ای را به خود اختصاص می ­دهند. رسانه­ های غیر وابسته­ ی داخلی( به جز هنگ ­کنگ، و ماکائو)، دیگر با جدیت از خطوط ترسیم شده توسط دولت تبعیت نمی ­کنند. اما اداره ­ی کل مطبوعات و نشریات وابسته به شورای دولتی و وزارت رادیو، فیلم و تلویزیون، هم­چنان مقررات سختگیرانه و شدیدی برای موضوعات ممنوعه وخطوط قرمز خبری تنظیم و به رسانه­ ها ابلاغ می کنند. از جمله موضوعات ممنوعه را می توان مشروعیت حزب کمونیست، سیاست­ های دولت در مورد تبت و سین­ک یانگ، فساد و فحشای مقامات و دولت، و گروه غیر قانونی فالون­ گونگ بر شمرد.البته پس از برگزاری هجدهمین کنگره ­ی حزب کمونیست و برگزیده شدن نخبگان نسل پنجم برای رهبری کشور در اواخر سال 2012، به نظر می ­رسد در پاره ­ای از سیاست­ های اِعمال شده در خصوص محدود کردن مطبوعات به ویژه در زمینه ­ی فساد مقامات تجدید نظرهایی صورت گرفته است.

علی­رغم نظارت شدید دولت، رسانه­ های چین تجاری شده اند. نظارت دولت شامل حال ورزش، سرمایه گذاری و سرگرمی­ های سود آور نمی شود. در دهه­ ی 1980 و در دوران دنگ شیائوپینگ، اندکی از نظارت شدید دولت بر رسانه­ ها کاسته شد. هم­چنان­ که اشاره شد، بعد از اعتراضات میدان تیَن آن­مِن در سال 1989، کنترل رسانه ­ها شدت یافت ولی در دوران جیانگ زمین و در دهه­ ی 1990 مجددا کنترل­ ها کمتر شد. اما با نفوذ فزاینده­ ی اینترنت و امکان بالقوه ­ی آن در تشویق ناراضیان، مقررات شدیدی در دوران خو جین ­تائو وضع شد. طبق گزارش خبرنگاران بدون مرز، چین در سال 2010 از این نظر در رتبه 168 از میان 178 کشور جهان قرار داشت.

روند رو به توسعه صنعت رسانه

بر اساس اظهارات مدیر کل مطبوعات و انتشارات چین که وابسته به شورای دولتی این کشور است، در برنامه ­ی پنجساله­ ی یازدهم(2010 -2005)، کل سرمایه گذاری، تولید محصول، و فروش در بخش صنعت مطبوعات و نشریات دو برابر و در صنعت چاپ این رقم سه برابر شده است. چین در سال 2010 از نظر تعداد عناوین کتاب، تعداد نسخ چاپی، و همین­طور تیراژ روزنامه، در دنیا مقام نخست و از نظر صنعت انتشارات الکترونیک مقام دوم و از نظر محصولات چاپی مقام سوم را داشته است.

بر اساس آمار منتشر شده در سمینار«مطبوعات چینی های خارج از کشور» که در پنانگ مالزی برگزار شد، در حال ­حاضر بیش از 280 روزنامه، 230 مجله، 70 ایستگاه رادیویی و 10 شبکه­ ی تلویزیونی در خارج از کشور توسط چینی های ماوراء بحار به زبان چینی فعالیت می ­کنند.

طبق آمار منتشر شده از سوی مقامات رسمی مطبوعات پکن، زن­ ها بیش از مردان به تحصیل در رشته­ ی خبرنگاری روی می آورند. از مجموع 180 هزار نفر خبرنگار شاغل در صنعت مطبوعات این کشور، بیش از 70 هزار نفر از آن­ها را زنان تشکیل می دهند که حدود 40 درصد می ­شود. در حالی که در یک دهه­ ی پیش، زنان یک سوم خبرنگاران را تشکیل می دادند. در گذشته اغلب دانشجویان این رشته را مردان تشکیل می دادند، در حالی­که دختران بیشتر در رشته­ ی ادبیات تحصیل می ­کردند. در سال ­های اخیر، دختران به خبرنگاری روی آورده­ اند و به زودی نصف خبرنگاران را تشکیل خواهند داد. در حال­ حاضر 61 درصد خبرنگاران زیر40 سال هستند.

نیز نگاه کنید به

رسانه و وسايل ارتباط جمعی چین؛ رسانه ها و مطبوعات در چین؛ نقش رسانه ها در برنامه های سیاسی و فرهنگی چین؛ مطبوعات در چین