تشیع در بنگلادش

پیروان مكتب اهل بیت در بنگلادش بین 16 تا 20 هزار نفر هستند (تا تاریخ تدوین این تحقیق، 2012م)، كه بیش از چهار هزار نفر از آنان را مهاجران بیهاری تشكیل می دهند. مسایل سیاسی فی مابین بنگلادش و پاكستان، در زمان درگیری های استقلال طلبانه بنگلادش (پاكستان شرقی)، موجب شد كه آن ها از لحاظ موقعیت اجتماعی و آموزشی در وضعیت بدی قرار بگیرند. بیشتر جمعیت شیعیان را بنگالی های اصیل تشکیل می دهند، همچنین از کل جمعیت آن ها، بین 35 تا 40 درصد  از مستبصرینی هستند كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تمایلی به افكار و عقاید شیعه پیدا كردند و عمدتا نیز از میان تحصیلكرده ها و روشنفكران جامعه بنگلادش می باشند. مركزیت اهل تشیع در داكا و در حسینیه دالان است؛ در بین اهل سنت و شیعیان بنگلادش به علت اینكه تبلیغات منفی علیه همدیگر ندارند و موقعیت شیعیان نیز خطری برای جامعه بزرگ اهل سنت ایجاد نمی كند، همزیستی و محبت برقرار است. برادران اهل سنت به دلیل علاقه شدید به اهل بیت (ع ) در مراسم عاشورای شیعیان شركت می كنند. روز عاشورا نیز در تقویم تعطیلات کشور روزی مذهبی و تعطیل رسمی سراسری است.

از کل جمعیت شیعی در بنگلادش، حدود 5 هزار نفر در داكا در منطقه حسنیه دالان، حسنیه میرپور، حسنیه محمدپور و حسنیه كربلا زندگی می كنند؛ در شهر چیتاگنگ حدود 1250 نفر شیعه به صورت پراكنده زندگی می كنند. تعداد آن ها در شهر شاتخیرا حدود 5 هزار نفر است كه همه در روستاهای اطراف به نام های پارولیا، دیوبت ها دباتا و حبیب پور به كشاورزی مشغولند و اخیرا در شهر شاتخیرا اقدام به خانه سازی كرده اند.

در منطقه كولنا وتوابع و شهر جیسور، بیش از 2750 نفر شیعه زندگی می كنند كه با توجه به فعالیت های مومنین، مستبصر شده اند. بقیه شیعیان در سایر نواحی کشور پراکنده اند.

رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در داکادر خصوص شیعیان در بنگلادش، تحقیقی بسیار جامع انجام داده داست که عینا در زیر می آید.

«بنگلادش جمعیتی بالغ بر یكصد و چهل میلیون نفر را در خویش‌ جای داده است. طبق آمارهای منتشره 3/88 در صد از این جمعیت را مسلمانان تشكیل می‌دهند. 85 در صد جمعیت این كشور در بیش از 68 هزار  روستای كشور زندگی می‌كنند. مسلمانان بنگلادش حنفی مذهب هستند، و جالب توجه است كه از این جمعیت انبوه سهم شیعیان شامل شیعیان اصیل و مستبصرین (شیعه شدگان) بسیار قلیل بوده و حدود 16 تا 20 هزار نفر تخمین زده می‌شوند. قانون اساسی این كشور آزادی كامل مذاهب و فعالیت‌های فرهنگی را برای همه اقلیت‌ها تضمین کرده است. از نكات در خور توجه این است كه در 22 آوریل 1988 «بسم الله الرحمن الرحیم» در ابتدای قانون اساسی قرار گرفت، و در ژوین 1988 در اصلاحیه قانون اساسی، اسلام دین رسمی كشور معرفی شد. از نكات متمایز بنگلادش با سایر كشورهای شبه‌قاره همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان و پیروان ادیان اصیل و ریشه دار در آن کشور، با یكدیگراست. گفته می‌شود علت آن هم این است كه گسترش اسلام در این منطقه به زور شمشیر نبوده، بلكه از راه تجارت، تبلیغ و عرفان ترویج شده است».

سابقه‌ی جایگاه اهل بیت علیهم السلام در فرهنگ مردم بنگلادش

«بازرگانان و مبلغان مذهبی اسلام را از همان ابتدای ظهور وارد بنگلادش کردند؛ اما صوفیان و عرفای اسلامی نیز در قرن های بعد به طور گسترده، در این سرزمین برای تبلیغ اسلام سهم به سزایی داشتند؛ بسیاری از مردم ستمدیده بودایی مذهب و طبقات پایین هندو مذهب به اسلام گرایش پیدا كرده‌اند. مسلمانان در پایان قرن دوازدهم میلادی و در زمان حكومت سلاطین مغول(1757-1205) بنگال را فتح كردند و پس از آن، مسلمانان در این سرزمین جایگاه مهمّی را به دست آوردند. همه صوفیان  و عرفا كه  در  این سرزمین  تبلیغ  اسلام می كردند از محبان اهل بیت بودند. از طرف دیگر همه مبلغان و فاتحان و حاكمان مسلمان بنگالی تحت تاثیر زبان، ادبیات و فرهنگ ایرانی بودند و چون ایران بزرگ ترین پایگاه مذهب تشیع بود، بنابراین آنان تحت تاثیر مذهب تشیع نیز قرار داشتند. این اتفاق نیز باعث شد كه فرهنگ مردم مسلمان بنگال به طور گسترده تحت تاثیر فرهنگ و ادبیات فارسی, ایرانی و شیعه باشد و همیشه اهل بیت (ع) در فرهنگ مردم این سرزمین جایگاه و نفوذ بنیادی داشته باشند.»

«درخصوص مسیر ورود اسلام و تشیع به كشور بنگلادش نقل قول‌های متفاوتی است، برخی معتقدند اسلام از بندر چیتاگنگ و از طریق اقیانوس هند وارد این منطقه شده است. عده‌ای كشور هند و شهر كلكته را مسیر حركت اسلام و تشیع می‌دانند و گروهی هم خراسان در دوران امام رضا(ع) را دروازه ورود اسلام و تشیع به شبه‌قاره و این كشور دانسته‌اند. با بررسی‌های به عمل آمده هر سه نظریه فوق می‌تواند درست باشد.».

پروفسور کلثوم ابوالبشر، استاد دانشگاه داکا- بنگلادش، می نویسد: «یكى از عوامل ارتباط بین ایران و بنگلادش دین اسلام است و دیگر زبان فارسى. و این امر فى نفسه مایه امتنان فراوان است كه مردم بنگلادش فرهنگ قرآن و اسلامى خود را از طریق زبان و ادبیات فارسى آموخته شده اند. سرزمین ایران مهد تمدن دیرینه می باشد. سرود، آهنگ، نقاشى، هنر، ادبیات و فلسفه ایرانى در امتداد قرن ها بر افكار و ادراك همه ملت هاى جهان تاثیر پیدا كرده بود. فرهنگ ما هم اثرات مفید و مثبت فرهنگ ایران را پذیرفته است. این حقیقت است كه صدها سال پیش ارتباط دینى و ادبى و فرهنگى میان بنگاله و ایران آغاز شد و قبل از فاتحان، مسلمانان بنگاله، صوفیان، فقها و مبلغان اسلام كه زبان آن ها فارسى و عربى بود، از قرن دهم میلادى به این خطه تشریف آوردند. تحت تاثیر این مبلغان، بیشتر مردم بنگاله دین اسلام را قبول كردند. گروه زیادى از عرفا و فقها در اینجا زندگى مى كردند و سخنشان در زبان و ادبیات بنگالى تاثیر ویژه اى گذاشته است. پس از فتح بنگاله به دست محمد اختیارالدین بن بختیار خلجى، سپهسالار معزالدین محمد سام (شهاب الدین غورى) در سال 1204م زمینه اسلام و سیاست مستحكم شد و زبان فارسى تا مدت شش قرن و ربع زبان رسمى این مملكت بوده است. مردم بنگاله با زبان شیرین و شورانگیز فارسى آشنایى گرفتند. همگان قصه دلنشین دعوت سلطان غیاث الدین اعظم شاه را از خواجه حافظ شیرازى علی الرحمه، شنیده اند و مضمون این غزل جاودانه او را به یاد مى آورند:

ساقى حدیث سرو و گل و لاله می رود              وین بحث با ثلاله غساله می رود

شکرشکن  شوند همه  طوطیان   هند              زین قند پارسی که به بنگاله می رود

در عهد غیاث الدین اعظم شاه (1377- 1410 .م) به علت اثر و نفوذ ایرانی ها، كتاب هاى بسیارى در موضوع تاریخ و تذكره تالیف گردید. [شمار] زیادى از این كتاب ها به زبان فارسى نوشته شده بود. مثل: حوض الحیا (ركن الدین سمرقندى)، انیس الغربا و مثنوى گنج راز و مقامات و نام حق. غیر از این اهمیت و نفوذ زبان فارسى بر ادبیات بنگالى به حدی پیشرفت كرد كه در آداب اجتماعى مردم بنگاله نفوذ رسوم ایرانی ها مثل عشره محرم، روضه امام حسین(ع)، داستان كربلا، مرثیه خوانى، قصه هاى قرآن شریف نیز به چشم می خورد.» غیاث الدین اعظم شاه و نیز چند تن از امیران و استانداران بنگالی را ایرانی الاصل می دانند، مانند خان جهان علی خان فرمانده نظامی و حاكم جنوب غربی بنگال كه عارفی نامی بود و مزارش در شهرستان باغرهات واقع است. همچنین شایسته خان استاندار بنگال در زمان اورنگزیب شاه مغول دهلی، یكی دیگر از شخصیت های مهم تاریخی این سرزمین, ایرانی الاصل بوده است. آقا باقرخان كه جنوب بنگال را آباد كرده بود, نواب علیوردی خان و نوه وی، نواب  سراج الدوله همه شیعه و اصلا از مردم ایران بودند. اما چون بین شیعیان آن دوره شخصیتهای بزرگ مذهبی ظهور نكردند تا زعامت دینی را برعهده بگیرند، مذهب تشیع چندان كه انتظار می‌رفت گسترش نیافت؛ با این وجود تاثیر فرهنگ و ادبیات ایرانی و شیعه و عشق به اهل بیت(ع) با جان و روح مردم مسلمان این سرزمین در آمیخت كه اثر آن تا پایان دهه هفتاد قرن بیستم میلادی كاملا مشهود است.

«بین آثار ادبی ترجمه شده از زبان فارسی و نوشته های مهمی كه با بهره‌گیری از كتاب‌های فارسی به چاپ رسیده واقعه كربلا برجسته تر است. داستان هایی به صورت منظوم كه به زبان بنگالی «پونتی» نامیده می‌شود، بین مردم مسلمان اعم از شهرنشین و روستایی و با سواد و بی سواد محبوبیت گسترده ای داشت. پونتی‌ها با آهنگ و وزن خاصی در مراكز اسلامی، مساجد و منازل شخصیت های مهم خوانده می شد. مهم ترین عنوان پونتی‌ها را واقعه كربلا تشكیل می‌داد كه عشق به اهل بیت(ع) را در بین مردم زنده نگه می داشت.»

«در ادبیات نو بنگلادش، اولین بار فردی كه به واقعه كربلا چهره ادبی داد، میر مشرف حسین بود كه در اواخر سده نوزدهم می زیست. او بیان واقعه كربلا را به صورت داستانی بزرگ به رشته تحریر در آورد؛ هر چند كه حقایق تاریخ را كاملا رعایت نكرد و بعضی از موضوعات تحریف شده را نیز برآن افزود، ولی نسبت به اصل واقعه علاقه و تعصب خاصی نشان داد. وی در بخشی از این كتاب آورده است كه محمد حنیفه برادر امام حسین(ع) به دمشق رفت و در جنگ با مروان وی را كشت و حضرت امام سجاد و خانواده حضرت سیدالشهداء را از قید اسارت نجات داد.  به هر حال وی این داستان را با احساسات و عشق كامل به اهل بیت (ع) نوشت. محبوبیت این داستان بین مردم مسلمان با سواد و بی سواد آن قدر عمیق می‌باشد كه در تاریخ ادبیات بنگال بی نظیر بوده است.»

«كتابی دیگر در همین رابطه كه ”بیشاد شیندو“ (دریای غم) نام دارد، در مراكز و منازل و جلسات مهم در روستاها و شهرها خوانده می شود. به این طریق كه یك نفر آن را می خواند و ده ها نفر گوش داده و اشك می ریزند،  این وضعیت تا  اواسط دهه شصت قرن بیستم ادامه داشت. از مظاهر فرهنگی دیگر مسلمانان بنگلادش برگزاری نمایشنامه و شبیه‌خوانی در خصوص واقعه كربلا است كه در فرهنگ بنگالی با نام ”زاترا“ (عزیمت) از آن یاد می شود. اجرای نمایشنامه زاترا تا پایان دهه هفتاد قرن بیستم در روستاهای بنگلادش رایج بود. البته از اوایل دهه شصت اینگونه نمایشنامه ها در سطح شهر از رونق افتاد. به هر حال ”زاترا“ در مورد واقعه كربلا دارای دو قسمت است. قسمت اول مربوط به محرم است كه با شهادت حضرت امام حسین(ع) پایان می یابد و قسمت دوم آن مربوط به پس از واقعه عاشورا و سرنوشت خانواده امام حسین(ع) و امام زین العابدین (امام سجاد) است. مردم با دیدن این نمایشنامه و درك مظلومیت امام حسین(ع)  سوگوار می شوند. شایان ذكر است كه به علت نقش داشتن زنان در اجرای این نوع نمایشنامه‌ها، علما تماشای آن را برای مردان حرام  می دانستند, در مورد واقعه كربلا سرودهای خاصی به نام ”زاری“ كه یك كلمه فارسی است نیز نوشته‌اند كه طلاب مدارس دینی در مراسم مختلف بدون استفاده از موزیك آن را می خواندند. ”زاری“ جزو سرودهای بومی محسوب می شود.»

«تا پایان دهه شصت قرن بیستم كه جو مذهبی در بنگلادش كاملا حاكم بود همه مسلمانان اعم از با سواد و بی سواد اعتقاد به ”پنج تن پاك“ داشتند، یعنی حضرت پیامبراكرم(ص)، حضرت امام علی(ع)، حضرت فاطمه (س)، حضرت امام حسن (ع) و حضرت امام حسین (ع) را بهترین بندگان برگزیده  خدا می دانستند. بعدا تاثیر فرهنگ غرب، هند و لاییك ها از یك سو و نفوذ تفكر وهابیت از سوی دیگر سبب شد تا اعتقاد آنان به ”پنج تن پاك“ كم رنگ شود. تا اوایل دهه شصت یكی دیگر از برنامه فرهنگی مردم روستایی، به ویژه در جنوب بنگال صلوات فرستادن بر پیامبر اكرم (ص) و اهل بیت علیهم السلام بود.»

«در آن دوران مردم روستایی به طور دسته جمعی دعای ”الهم صل علی محمد و آل سیدنا محمد“ را بارها تكرار می كردند. ولی بعدا بعلت تغییر در هویت فرهنگی و نفوذ فرهنگ غربی و هندی حتی در روستاها این نوع برنامه ها از میان رفت. البته مراسم”میلاد النبی“ هنوز ادامه دارد و در این مراسم در كنار تلاوت قرآن، بیان واقعه تولد پیامبر اكرم(ص)، شعر خوانی برای پیامبر (ص) و صلوات دسته جمعی نیز خوانده  می شود كه قطعه ای از آن عبارت است از:  ”الهم صل علی سید نا و نبینا و شافعنا و حبیبنا و مولانا محمد و صل الله علیه و آله و اصحابه و بارك و سلم“ كه این درود چند بار تكرار می شود اما نه به طولانی بودن برنامه هایی كه  قبلا ذكر کردیم.»

«درمیان اعضاء اهل بیت علیهم السلام، حضرت فاطمه (س) نزد مردم بنگال دارای محبوبیت خاصی است. وی را با احترام و محبت گاهی با نام ”مادر فاطمه“ و ”بی بی فاطمه“ ذكر می‌كردند كه البته هنوز این عادت كاملا از بین نرفته است. زمانی وی را با نام ”مادر فاطمه، مادر جهانیان“ نیز ذكر می‌كردند؛ هر چند در حال حاضر این امر چندان رایج نمی باشد.»

«در مورد جنگ های حضرت علی (ع) نیز داستان های عامیانه فراوانی وجود دارد كه بیشتر این داستان ها  كاملا ساختگی است. مثلا گفته اند كه وی با ”كالی“ یكی از خدایان هندو  كه زن است جنگید و او را شكست داد. البته این داستان ها به صورت نثر نوشته شده و هرچند ساختگی است اما بیان این داستان ها ناشی از محبت آنان به حضرت علی (ع) می‌باشد.»  

«سنت سوگواری وعزاداری و مرثیه خوانی در زمان حكومت مغول از هند وارد این سرزمین شد و بعدا با حضور روحانیون ایرانی در بنگال گسترش یافت و رفته رفته به فرهنگ سنتی در میان مردم تبدیل شد، به طوری كه سنی ها تحت تاثیر شیعیان نیز در گرامیداشت چنین مراسمی سهیم شدند. به دنبال آن شاهدیم كه در ادبیات بنگالی از زمان قدیم، سوگواری و مرثیه  و خواندن مقتل كربلا ریشه دواینده و حتی در دوره معاصر نیز مرحوم قاضی نذرالاسلام شاعر ملی بنگلادش در زمینه ”محرم، عاشورا و شهید كربلا“ شاهكارهایی را آفریده كه جزو افتخارات ادبیات این زبان می با‌شد.»

«قاضی نذرالاسلام در شاهكار خود ”شعر محرم“ در استفاده از الفاظ عربی و فارسی و صحنه نگاری از وقایع عاشورا چنان هنر آفرینی كرده است كه به این شعر ویژگی جاویدانی بخشید. در شعر ”محرم“ مظلومیت انسان های پاكباخته به تصویر كشیده شد. در هر فرازی از شعر كه انسان می خواند، گریه و زاری او به در گاه خدا بلند می شود. این شعر ایستادگی و ظلم ستیزی را نیز برای امت اسلامی بهمراه دارد. به دین علت او (شاعر) گفته است كه ”ما فداكاری می خواهیم نه گریه و زاری“ (كتاب مجموعه اشعار قاضی). اشعار قاضی نذرالاسلام (فوت:1976) در خصوص محرم و اهل بیت (ع) در ایام محرم همراه با آهنگ های حزین از رسانه های صوتی و تصویری بنگلادش پخش می شود.»

«در عصر حاضر مسلمانان سنی مذهب بنگلادش وجه  تشابهات فراوانی با شیعیان دارند كه از آن جمله می‌توان به نمونه های زیر اشاره کرد:

1. نام گذاری فرزندان، خیابان‌ها و محله‌ها

پیروان اهل سنت در این كشور به وفور از اسامی ایمه اطهار و پیشوندهای میر، میرزا ، سید، بی بی و بیگم برای نام گذاری فرزندان خویش استفاده می كنند. اسامی و القابی نظیر كنیز فاطمه، كنیز بتول، و اسامی ایمه(ع) نیز در بین مردم بنگلادش به وفور یافت می‌شود. اسامی خیابان‌ها و محله‌هایی نظیر میرپور، سیدپور و محله هایی به نام كربلا و ... نیز فراوان است.

2. برگزاری مراسم عزاداری خامس آل عبا(ع) در كشور بنگلادش

«شهادت امام حسین (ع) به نحوی برجسته و بارز در اعتقادات و باورهای دینی مردم بنگلادش جای دارد. شهروندان این كشور اعم از سنی مذهب و هندو مسلك و شیعیان، همه و همه در این مراسم شركت می‌كنند. علامت‌ها، سیاه كوبی‌ها و نشانه‌های عزاداری امام حسین(ع) را می‌بوسند و برای خود و فرزندان خویش از حضرت حاجت می‌گیرند. پتانسیل و نفوذ این اعتقادات به حدی است كه دولت بنگلادش روز دهم محرم را تعطیل عمومی اعلام كرده و مكانی در شهرستان داكا را به نام سرزمین كربلا مشخص نموده است تا در روز عاشورا دسته جات عزادار در آنجا گرد هم آیند. در ضمن هییت رویت ماه به منظور تعیین زمان دقیق روز شهادت امام حسین (ع) همانند تعیین زمان عید فطر حساسیت به خرج می دهد.»

«رقم چند هزار نفری شیعیان در مقابل بیش از یكصد و چهل میلیون جمعیت این كشور، از نظر تعداد شاید اصلا مقایسه شدنی، نباشد؛ ولی نفوذ اهل بیت(ع) و پیشینه تاریخی فرهنگی این كشور گویای عمق اعتقاد مردم به عاشورا و امام حسین(ع) است. این موضوع می‌تواند اساس پژوهشی را شكل دهد، تا علل دوستی اهل بیت(ع) و پنج تن آل عبا(ع) و نحوه گسترش و رشد این نوع اعتقادات در بین مردمان این سرزمین و تمایز آنان با سایر كشورهای اسلامی تبیین شود. به هر حال، هر سال مراسم عاشورا و دهه اول ماه محرم با شور، شعور و شكوه خاصی برگزار می‌شود.»

«شیعیان در كشور بنگلادش در نقاط مختلف پراكنده هستند. حدود سه تا پنج هزار از این جمعیت در داكا پایتخت بنگلادش زندگی می‌كنند كه اغلب آن ها بسیار محافظه كار بوده و به جز تعداد انگشت شماری وضعیت اقتصادی خوبی ندارند. آن ها در قالب چند حسینیه، امام باره و هییت عزاداری فعالیت مذهبی خویش را اجرا می كنند.»

«از حسینیه‌های مشهور داكا می‌توان حسینیه های دالان، میرپور، محمدپور و پورنا پالتان را نام برد كه بزرگ‌ترین آن ها حسینیه دالان می‌باشد. درهای این حسینیه به روی هندوها و سنی‌ها نیز باز است و شاید به همین دلیل باشد كه شهرت بیشتری پیدا کرده است. این حسینیه به خودی خود دلیلی براهمیت و نفوذ مكتب اهل بیت(ع) در آن زمان در بین مردم بوده است. روزانه سیاحان خارجی فراوانی از این حسینینه بازدید، عکس برداری و فیلم برداری می کنند.»

«روز عاشورا در نقاط مختلف بنگلادش نماز ویژه‌ای اقامه می‌‌شود و مردم دست به دعا برمی‌دارند و از خداوند متعال صلح، وحدت و رفاه اجتماعی برای تمام امت مسلمان مسیلت می‌كنند. مسلمانان بنگلادش اعم از شیعه و سنی در این مراسم برای ادامه پیشرفت و امنیت كشور خویش نیز دعا می کنند. در آستانه این روز معمولا رییس جمهور، نخست وزیر و رهبران احزاب طی اطلاعیه‌های گوناگون از مسلمانان تقاضا می‌کنند تا اعمال خود را با روح ایثار، گذشت و فداكاری عجین کنند. گروه‌های مذهبی و سیاسی گوناگون در این روز برنامه‌های متفاوتی مانند عزاداری و تعزیه خوانی در پایتخت و دیگر شهرهای بنگلادش برگزار می کنند.»

«در روز عاشورا تلویزیون رسمی بنگلادش و سایر كانال‌های تلویزیون‌های خصوصی برنامه‌هایی ویژه ی عاشورا پخش می‌كنند و برنامه‌های شاد و مفرح پخش نمی کنند. روزنامه‌ها هم مقالات ویژه‌ای در بیان اهمیت این روز منتشر می کنند.»

«در محرم سال 1385 نیز طبق معمول سنواتی، رییس جمهور و نخست وزیر پیام‌های ویژه و جداگانه ای به همین مناسبت منتشر کردند. در پیام رییس جمهور آمده بود كه «شهادت حضرت امام حسین(ع) و یارانش در كربلا حقایق را افشاء کرد. این حماسه به دلیل آرمان‌های والا و اعتقادی آن صدها سال است كه در بین جهانیان زنده مانده است.»؛ «خالده ضیاء نخست وزیر پیشین هم در پیام خود به این نكته اشاره كرده بود كه «عاشورا نقطه عطفی در تاریخ اسلام است. چند واقعه اساسی بر اهمیت این روز افزوده است، از آن جمله اینكه نوه پیامبر بزرگ اسلام(ص) شهادت را در این روز در صحرای كربلا به آغوش كشید؛ او قربانی شد تا پرچم واقعیت، عدالت و عقاید اسلام، برافراشته بماند و نكات انحرافی پیش آمده در دین را اصلاح كند. برماست كه از حماسه عاشورا درس بگیریم و در مسایل اجتماعی نظیر برپا داشتن صلح و دوستی در كشور و مقابله با بی‌عدالتی، دروغگویی و دشمنی و عداوت بپا خیزیم.»

«خبر گزاری بنگلادش از قول خانم خالده ضیاء خبری را مبنی بر ضرورت آموزش عاشورا در متون دروس اجتماعی مدارس و دانشگاه ها به این صورت نقل كرد: «نخست وزیر اعلام کرده بود كه باید بر تداوم صلح در جامعه و حكومت كوشیده و در این رابطه از آرمان‌های اسلام برای ساختن جامعه‌ای مقاوم در مقابل انواع دشمنی، بی‌عدالتی و مسایل خلاف بهره‌جوییم. عاشورا به منزله یكی از مهم ترین اتفاقات تاریخ اسلام، وقایع درخشان و درس‌های آموزنده‌ای را در خود جای داده است و از همه مهم تر این كه امام حسین(ع) برای نشر حقایق شهادت را پذیرفت.».

انتشار پیام مسیولین ارشد كشور بنگلادش به مناسبت عاشورای حسینی هر سال منتشر می شود و این موضوع ربطی به احزاب حاكم بر كشور و خط مشی گوناگون آن ها ندارد.

«منطقه‌ای به نام مانیك گنج در 65 كیلومتری داكا هر عاشورا میزیان بیش از یكصد هزار نفر عزادار امام حسین (ع) می‌باشد. حسینیه غارپورا در این منطقه یكی از حسینیه‌های مشهور  كشور بنگلادش است كه زیر نظر صوفیان اداره می‌شود. مراسم دهه اول ماه محرم در این حسینیه با جمعیتی كثیر و مشتاق برگزار می شود. البته در روز دهم محرم این مراسم جلوه‌ای خاص به خود می‌گیرد، چرا كه جمعیتی بیش از یكصد هزار نفر از سراسر بنگلادش به آنجا عزیمت می‌كنند تا در مراسم عزاداری در آن منطقه شركت كنند.

«در این مراسم معمولا چند تن از شخصیت‌های برجسته دینی سخنرانی می کنند. به دنبال آن نوحه خوانی و عزاداری به سبك و روش خاص بومیان و با فریاد  «وای حسین» «وای امام»  ادامه می‌یابد. گفته می‌شود این صوفیان دارای 26 مركز و مقر تبلیغی و ارشادی در بنگلادش هستند كه اعضای همه آن ها با جدیت و علاقه در این مراسم حضور می‌یابند.

«شاید به جرات بتوان گفت حضور بیش از یكصد هزار نفر در این مراسم عاشورای حسینی از كم نظیرترین اجتماعات در سرتاسر جهان است.»

3.علاقه‌مندی به اهل بیت(ع)

غالبا خطبه‌های نمازهای جمعه مساجد اهل سنت در كشور بنگلادش با سلام و درود بر پیامبر اكرم(ص) و خاندان مطهرش شروع می‌شود. آن ها از پنج تن آل عبا به نیكی یادكرده و به آن ها سلام و درود می‌فرستند. در خلال بیان خطبه‌ها، كرامت‌ها و حسن خلق‌های آنان را تبیین و مستعمین را تشویق به پیروی از سیره آنان می‌کنند. ایمه جمعه در ایام عاشورا خطبه های خود را به واقعه ی كربلا معطوف می دارند.

4.اعتقاد به وجود امام مهدی (عج)

مسلمانان بنگلادش به وجود منجی عالم بشریت كه از سلاله رسول اكرم(ص) می‌باشد، معتقدند. آنان باور دارند كه روزی این منتقم واقعی ظهور می کند و جهان را در حالی كه مملو از ظلم و جور شده است، پر از عدل و قسط خواهد كرد. تنها تفاوت آنان با عقاید امامیه این است كه معتقدند هر وقت خداوند صلاح بداند او متولد خواهد شد و غیبت حضرت را به خوبی درك نكرده اند.

مسلمانان بنگلادش شب نیمه شعبان را به عنوان «شب برات» (دقیقا همین عبارت) می‌شناسند و در آن شب، دست نیاز به سوی قادر بی‌نیاز دراز کرده از او می‌خواهند تا گناهان آنها را بخشیده و از جرمشان درگذرد. آنان برای آموزش گناهان خود و در گذشتگان و كسب موفقیت‌های مادی و معنوی دست به دعا برمی دارند و به مناجات می‌پردازند. بیشتر مسلمانان این روز را روزه می‌گیرند. نیمه شعبان چنان اهمیتی در كشور بنگلادش دارد كه شورای رویت هلال ماه، كه تشكیلاتی رسمی و دولتی است، شروع دقیق ماه شعبان و به دنبال آن تعیین رسمی و دقیق روز نیمه شعبان را گواهی داده و آن را تایید می كند. این روز در كشور بنگلادش تعطیل رسمی می باشد.

به اعتقاد اهل سنت بنگلادش، شب برات پس از شب قدر مهم ترین شب سال برای راز و نیاز و دعا به درگاه خداوند برای پذیرش توبه و بخشش است.

جمعیت شیعیان در بنگلادش

در خصوص تعداد شیعیان در بنگلادش هیچ آمار رسمی و متقنی وجود ندارد. هر كدام از علما و رهبران دینی شیعه، نظر خاصی در این باره دارد. شیعیان مستبصر آمار بیشتری ارایه می‌دهند و شیعیان قدیمی و اصیل آماری نزدیك تر به واقعیت را ارایه میِ‌دهند. میانگین آمار ارایه شده توسط مشاهیر شیعه با در نظر گرفتن ضریب اعتبار، هركدام رقمی معادل شانزده هزار نفر را برای شیعیان در این كشور تخمین می زند. سایت خبری بازتاب در29 آبان 1385،  به نقل از سازمان اطلاعاتی آمریكا (CIA) در گزارشی با عنوان آمار جالب شیعیان در 67 كشور جهان، تعداد شیعیان در بنگلادش را 572/546/2 نفر اعلام نموده است. این آمار معلوم نیست برچه مبنایی گرفته شده است؛ مشخص نیست كه این رقم براساس آنانی است كه حب اهل بیت(ع) را در دل دارند، و یا سوگواران و عزاداران امام حسین(ع) در روز عاشورا تنظیم شده و یا داده‌های دیگر؛ ولی آنچه كه مشخص است تعداد شیعیان اثنی عشری در كشور بنگلادش نمی‌تواند با آمار CIA برابری کند.

تركیب جمعیت شیعیان در بنگلادش

شیعیان از نظر تیره و نژادی خود را به دو گروه بیهاری و بنگالی تقسیم می‌کنند. بیهاری كه در اصل بایستی به اهل بیهار در هند اتلاق شود، به همه شیعیان اصیل و با سابقه بنگلادش، اعم از پاكستانی و هندی، گفته می‌شود كه با زبان اردو صحبت می‌كنند و در مقابل آن وقتی از شیعیان بنگالی سخن به میان می‌آید منظور مردمانی بنگالی الاصل هستند كه به زبان بنگالی سخن می گویند و غالبا از مستبصرین (تازه شیعه شدگان) تشكیل می‌شوند. البته این تقسیم بندی را بسیاری از شیعیان تایید نمی کنند. مخصوصا قسم اول كه آن ها هم خود را بنگالی نامیده و از انتساب خویش به بیهار رنجیده خاطر می‌شوند. بین این دو گروه قدری اختلاف سلیقه و روش وجود دارد و این اختلاف برخی اوقات موجب جدال و كشمكش لفظی شده و تا حد زیادی باعث تنش و مشكل بین این دو شق تشیع در بنگلادش می شود. شیعیان بنگالی معتقدند كه آن ها بیشترین فعالیت را برای ترویج تشیع به كار گرفته اند و طبق آمار موجود حیطه تبلیغات آنان بسیار گسترده‌تر از بیهاری‌ها است. البته طبق اطلاعات موجود در هركدام از دو گروه فوق، افرادی بسیار فعال و دلسوز وجود دارند كه از هیچ كوششی در راه ترویج عقاید حقه خویش فروگذار نیستند و افرادی هم هستند كه به دنبال گذران زندگی خود بوده وفقط عنوان تشیع را هم با خود دارند.

پراكندگی شیعیان در بنگلادش

با این كه كشور بنگلادش دارای وسعت زیادی نیست و مساحت آن 147570 كیلومتر مربع می‌باشد، ولی شیعیان تراكم بسیار متفاوتی در این منطقه دارند. بیشترین تعداد شیعیان در پایتخت مستقر هستند. بیست و پنج تا سی در صد شیعیان در داكا زندگی می‌كنند. آن ها اكثرا  در منطقه داكای قدیمی و در محله حسینیه دالان زندگی می کنند و مناطق محمدپور و میرپور داکا در مراحل بعدی قرار دارند. در بین شهرستان‌ها و سطح كشور پس از داكا بیشرین جمعیت در غرب و جنوب غربی این كشور و در اطراف شهر كولنا، مرز هند و در مسیر كلكته زندگی می‌كنند.

در تقسیم بندی دیگری شیعیان بنگلادش به دو قسمت اصیل و مستبصرین (تازه شیعه شدگان) تقسیم می‌شوند، كه شیعیان اصیل نیز به نوبه خود دارای بخش‌های سادات، غیر سادات و خوجه‌های اثنی عشری می‌باشند. سادات بیشتر در مركز كشور بنگلادش، داكا، ساكن هستند و تعدادی از آن ها هم در شهرهای رنگپور، سید پور، سیلهت، چیتاگنگ و كولنا پراكنده هستند. شعیان غیر سادات هم در نقاط مختلف كشور پراكنده هستند. خوجه های اثنی عشری هم همانند سایر شیعیان، قبل از استقلال بنگلادش (1972م)از هند و پاکستان غربی آمده و جمعیت بسیاری بودند ولی پس از استقلال، به دلیل اینکه انقلابی های بنگلادش، پاکستانی ها و هندی ها را  آزار می دادند، اكثر شیعیان مهاجرت به كشورهای هندو پاكستان را برگزیدند. شایان ذكر است كه غالب شیعیان اصیل اردو زبان هستند و همه مراسم مذهبی خود را به زبان اردو برگزار می‌كنند.

اكثر قریب به اتفاق مستبصرین پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و آشنا شدن با شخصیت حضرت امام خمینی(ره) روی به تشیع آوردند. مستبصرین دارای تعصب بیشتر به اعتقادات خویش بوده و در تبلیغ از شیعیان اصیل فعال‌تر هستند.  مستبصرین طبق برآوردهای آماری میدانی، حدود نیمی از كل جمعیت شیعیان بنگلادش (هفت هزار نفر) را تشكیل می‌دهند، در حالی كه طبق همین آمار جمعیت شیعیان اصیل هشت تا نه هزار نفر برآورد می‌شود. در بین مستبصرین افراد تحصیل كرده دانشگاهی و باسواد بیشتر دیده می شود و به دلیل مشكلات خانوادگی و به دلیل حفظ مشاغل اداری برخی از آن ها در ابراز شیعیه بودن( به قول خود) تقیه می‌كنند. در نهایت می‌توان گفت شیعیان اصیل در مناطق كولنا، رنگپور، سیدپور، راجشاهی، چیتاگنگ، داكاو مستبصرین در مناطق جیسور، سات‌خیرا، شارشا، كولنا، نوراییل، غازی‌پور، بوگرا، راجشاهی، داكا (مناطق میرپور، محمدپور و تنگی) ساكن هستند.

مراكز تبلیغی شیعیان در بنگلادش

اهم مراكز تبلیغی و مذهبی شیعیان در بنگلادش را حسینیه‌ها تشكیل می‌دهند. یكی از خدمات بزرگی كه علمای مهاجر ایرانی به شبه ‌قاره هند در طول تاریخ ارایه كردند، نهضت تاسیس حسینیه‌هایی بود كه مركز فعالیت شیعیان قرار گرفت و در همه ایام سال و به خصوص از ابتدای محرم تا هشتم ربیع الاول مراسم مختلفی در آن ها برگزار می‌ شود. این حسینیه‌ها نقش مساجد را هم ایفاد می كنند، و آن به این دلیل است كه چون برگزاری مراسم سینه‌زنی و عزاداری در مساجد نزد علما و مردم غیر شیعی این كشور وجهه خوبی نداشته و آن را جایز نمی‌دانند، و از طرفی شیعیان به دلیل مشكلات مالی نمی‌توانند در هر نقطه هم مسجد و هم حسینیه داشته باشند؛ لذا اقدام به تاسیس حسینیه، هم برای انجام مراسم عبادی و هم برای برگزاری  مناسبت‌ها کرده ‌اند. البته گفته می شود كه چون مساجد باید در زیر نظر كمیته مساجد كشور اداره شود و امام مسجد را كمیته مذكور تعیین كند و از آنجا كه اعضای كمیته همه سنی مذهب هستند، شیعیان جهت اجتناب از دخالت دادن آن كمیته در مسایل مذهبی خود، نمازهای یومیه و مراسم عبادی را در حسینیه‌ها بجا می آورند. از این رو تا حدودی با کمبود مسجد روبرو نشده اند.

حسینیه‌ها در بنگلادش دارای تعاریف خاصی نیستند، برخی از آنان دارای بناهای تاریخی و بسیار مشهور و عمارت‌های بزرگی هستند و برخی از آنان دارای محیطی بسیار كوچك و در حد فضایی مناسب برای 30 الی 40 نفر؛ تعدادی حسینیه هم در منازل شخصی افراد خیّر برای مدتی محدود در طول سال برپا می‌شوند. بنابراین ارایه آماری دقیق از آنان به سهولت ممكن نیست. ولی حسینیه‌های شناخته شده و مشهور در كشور بنگلادش به شرح زیر می‌باشند.

در شهرستان داكا، مركز كشور بنگلادش مساجد و حسینیه‌های زیر به شیعیان تعلق دارد.

حسینیه دالان: حسینیه دالان بزرگ ترین و مشهورترین حسینیه بنگلادش است كه به منزله بنایی توریستی در نقشه‌های داكا معرفی شده و روزانه سیاحان مختلفی از سرتاسر جهان از آن بازدید می‌ کنند. در های این حسینیه به روی هندوها و سنی‌ها نیز باز است و شاید به همین دلیل باشد كه شهرت بیشتری پیدا کرده است. حسینیه دالان مجموعه‌ای تاریخی با بیش از چهار قرن قدمت می‌باشد. گفته می‌شود این حسینیه را یکی از مشایخ شیعه که حاکم داکا بوده است، در عصر حكومت مسلمانان در شبه‌قاره ساخته است. این حسینیه به خودی خود دلیلی بر اهمیت و نفوذ مكتب اهل بیت (ع) در آن زمان در بین مردم بوده است. مجتمع حسینیه، ساختمانی را در بر می گیرد كه مراسم و عزاداری‌ها و نیز نمازهای یومیه در آن برگزار می شود. در قسمتی از این مسجد ضریحی قرار داد كه دو برجستگی به نام های قبور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در آن قرار دارد. مردم، به ویژه اهل سنت، با حالت تضرع و ندبه كنار این ضریح می‌ایستند و اشك‌ریزان دست به دعا و استغاثه بر می‌دارند و حاجات خود را به زبان می‌آورند. وجود انواع و اقسام عَلَم و كُتَل و بستن نخ به ضریح برای حاجت خواهی، روشن كردن شمع و مانند آن‌ها، همه و همه انسان را به این اندیشه فرو می‌برد كه گویی در كشوری شیعی و در جمع آنان قرار گرفته است؛ اما واقعیت چیز دیگری است؛ عشق به اهل البیت(ع) در اینجا فرامذهبی است.

ورود هییت‌های مذهبی به این حسینیه در ایام عاشورا، انجام سینه‌زنی و عزاداری به نحوی كه گاه برخی از عزاداران از شدت عزاداری به حال غش، نقش بر زمین می‌شوند و به هوش آوردن آنان با پاشیدن آب و گلاب به سر و روی آنان جلوه‌های دیگری است كه هر بیننده‌ای را سخت تحت تاثیر قرار می دهد. ساختمان دو طبقه دیگری در این مجموعه واقع است كه طبقه اول آن كتابفروشی و طبقه دوم آن كتابخانه، سالن مطالعه و كلاس درس است. تابلو  دارالقرآن بر سر در آن گویای فعالیت‌هایی است كه در این ساختمان انجام می‌شود. در بخشی از فضای بیرونی حسینیه، مزار شیعیان واقع است كه سنگ قبرهایی به سبك گورستان‌های ایران در آن به چشم می‌خورد. در بخش دیگری از حسینیه استخر بزرگی برای پرورش ماهی، قرار دارد.

حسینیه دالان در سال 1383، به همت مسیولان محترم جمهوری اسلامی ایران مزین به كاشی كاری به سبك مساجد و حسینیه‌های ایران شده است. هر چند به دلیل نبودن كاشی و طرح‌های آن به اندازه كافی قدری اوضاع كاشی كاری نا همگون جلوه می‌كند و در بعضی جاها رنگ‌ها و شكل‌‌ها نا سازگار نشان می دهند. در عین حال، گفته می‌شود كه این حسینیه در مقایسه با گذشته بسیار تغییر كرده و جذاب‌تر شده است.

1. حسینیه و مسجد محمد پور: در منطقه محمدپور بنای مسجد و حسینیه محمدپور در مجموعه ساختمانی ای واقع است كه به شیعه مسجد (مسجد شیعیان) موسوم است. قسمت مسجد بنایی مدور با گنبد‌ی زیبا است كه در سال‌های اخیر به همت مسوولین جمهوری اسلامی ایران، كاشی كاری زیبا و لوستری بزرگ در آن نصب شده است. ساختمان حسینیه هم در مجاورت مسجد واقع است. در این مجموعه ساختمان حدود ده خانواده از شیعیان زندگی می‌كنند. این مسجد و حسینیه، هییت امنایی از منتخبین شیعیان این منطقه دارد که آن ها مسجد را اداره می کنند. در مجاورت این مجتمع، ایستگاه اتوبوس شهری نسبتا بزرگی واقع است كه به نام ایستگاه «شیعه مسجد» معروف است. شیعه مسجد برای همه ساكنان داكا شناخته شده است.

2. مسجد و حسینیه میرپور (كربلا میرپور) از مراكز مشهور شیعیان در شهر داكا می‌باشدكه هیات امنایی اداره می‌شود. دو حسینیه «عاشق حسین مرحوم» و «منظور حسین مرحوم» نیز در مجاورت این حسینیه واقع هستند.

3. حسینیه (مسجد) پراناپلتن را شیعیان خوجه اثنی عشری اداره می کنند.

4. حسینیه نواب چوتن

5. حسینیه میر یعقوب در داكا ی قدیم

6. حسینیه بُدُّن مرحوم در داكای قدیم

7. حسینیه اصفهانی (مغ بازار)

8. حسینیه بچرام دیوری

9. حسینیه براكاترا

10. حسینیه چتو كاترا

11. حسینیه شیرازی

شهرستان بندری چیتاگنگ دومین شهر بنگلادش از نظر اهمیت اقتصادی، وسعت و جمعیت است که دو حسینیه در آن وجود دارد:

1. حسینیه اصفهانی در منطقه «صدرگهات»

2. حسینیه اختر حسین در منطقه «هالی شهر»

در شهرستان كولنا دو حسینیه زیر وجود دارد:

1. حسینیه انجمن پنج تنی در منطقه «التاپول لین»

2. حسینیه مدرسه خالص‌پور در منطقه «خالص پور»

در شهرستان راجشاهی دو حسنیه زیر وجود دارد:

1. حسینیه انجمن عباسیه در منطقه ست لایت تاون

2. حسینیه علی حسین

شهر جیسور دارای سه حسینیه زیر است:

1. حسینیه مورلی

2. حسینیه مولا علی(ع)

3. موسسه امام مهدی «بنام امام مهدی میشن»

در شهرستان بوگرا «حسنیه هاری پور» واقع است. در شهر رنگپور دو حسینیه زیر وجود ندارد.

1. حسینیه انجمن حسینی

2. حسینیه اشرف علی

در شهر سیدپور «حسینیه انجمن عباسیه» واقع است

در شهر سات‌خیرا سه حسینیه زیر وجود دارد:

1. حسینیه دیوبهاتا

2. حسینیه پارولیا

3. حسینیه نورنگر

در شهر ناراییل «حسینیه وزیر پور» و در شهر شرشا «مسجد شرشا» واقع هستند.

شیعیان در نظر مردم بنگلادش

مسلمانان بنگلادش در حب اهل بیت(ع) و احترام به آنان شاید در بین مسلمانان جهان كم نظیر باشند؛ ولی نظر آنان در باره شیعیان این كشور معمولا مناسب نیست و با نگاهی متفاوت به آن ها می‌نگرند. برخی از علل آن به شرح زیر می‌باشد.

1. تبلیغات سلفی‌ها و وهابی‌ها علیه شیعیان و تاكید بر روی مطالبی نظیر اعتقاد شیعیان بر بی‌احترامی به خلفای راشدین، اعتقاد به تحریف قرآن، و مسایلی نظیر آن ؛كه در سطح كلیه ی كشورهای اسلامی اتفاق می افتد.

2. رابطه سرد و نا مناسب بین برخی از شیعیان (اصیل) با اهل سنت و حتی با آن دسته از اهل سنت كه عاشق اهل بیت(ع) هستند و تكفیر آنان؛ متاسفانه هنوز برخی از شیعیان این كشور به شعار وحدت اسلامی كه رهبر فقید ج.ا.ایران مروج و منادی آن بوده و مقام معظم رهبری بر آن تاكید فراوان دارند، روی نیاورده‌اند.

3.  مكالمه اكثر شیعیان (اصیل) با زبان اردو؛ مردم بنگلادش انقلاب و استقلال خود در پاكستان غربی را با اتحاد حول محور مخالفت با زبان بیگانه و استعماری (اردو) و گرامی داشت زبان مادری خویش (بنگالی) شكل دادند. حتی برخی از علمای بزرگ اهل سنت را به دلیل علاقه به زبان اردو  عامل دشمن شناختند و با آن ها مبارزه كردند. مردم بنگلادش ویژگی انقلاب خود را انقلاب زبان می‌دانند. همان گونه كه مردم ایران ویژگی انقلاب خویش را اسلامی بودن آن می‌دانند. حال مردمی كه علیه یك زبان انقلاب كرده‌اند چگونه می‌توانند مكالمه كنندگان به آن زبان را بپذیرند و آنها را خودی بدانند.

4.  برخی اقدامات ناپسند شیعیان در مراسم عزاداری امام حسین(ع)؛ شیعیان بنگلادش در ایام عزاداری امام حسین(ع) با زنجیر‌های تیغ دار به بدن و پشت خود می زنند و سر خویش را با قمه می‌شكافند و با لباس‌های آغشته به خون به عزاداری می‌پردازند. این حالت ناپسند و مشتمیز كننده، سایر مسلمانان را وادار به واكنش می کند. برخی از سنی‌ها به همین دلیل شیعیان را محكوم می‌كنند و آنان را مسلمان نمی‌دانند و برخی دیگر كه قدری منصف تر هستند، می‌گویند اینان مسلمانانی جاهل هستند و این جهالت ریشه در اعتقادات آنان دارد.

5. اوضاع اجتماعی و اقتصادی شیعیان؛ شیعیان غالبا از نظر تحصیلات، اقتصاد، معیشت و درجات اجتماعی و علمی در وضعیت نامناسب و متمایل به طبقات ضعیف اجتماع قرار دارند و این خود باعث منزوی شدن آنان در جوامع اسلامی مترقی می‌گردد. البته تعداد انگشت شماری از شیعیان از مكنت و ثروت فراوانی برخوردار هستند كه یا خود را به اقشار مذهبی نزدیك نمی كنند و یا در بین متدینن دارای مقبولیت نیستند.‍‍

مراكز،موسسه ها،وتشكیلات آموزشی وتبلیغی شیعیان در بنگلادش

در كشور بنگلادش شیعیان برای حفظ موقعیت دینی خویش، تبلیغ و بالابردن سطح آگاهی‌ها و دانش هم مذهبان خویش اقدام به شكل دهی تشكیلات و سازمان‌های گوناگونی کرده‌اند. برخی از آنان قانونی و در دوایر دولتی ثبت شده‌اند و برخی هم به صورت غیر رسمی شكل‌گرفته و فعال هستند. در این نوشته به برخی از آنان اشاره‌ای شده است و اطلاعاتی مختصری در باره آنان ارایه می شود.

مراكز آموزشی و تبلیغی

1. حوزه علمیه كولنا: استان كولنا در جنوب غربی كشور بنگلادش واقع و دارای مرزی طولانی باكشور هندوستان می باشد. این استان از نظر تراكم حضور شیعیان پس از داكا مقام دوم را در این كشور دارا است، به طوری كه گفته می‌شود حدود یك سوم از كل شیعیان در این استان زندگی می‌كنند. تنها حوزه علمیه ویژه برادران شیعه در بنگلادش در مركز این استان (شهرستان كولنا در 310 كیلومتری جنوب داكا) واقع است.

مدیریت این حوزه را حجت الاسلام والمسلمین سید خلیل رضوی برعهده دارد كه از فارغ التحصیلان حوزه علمیه قم می‌باشد. این حوزه زیر نظر سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از كشور اداره می‌شود. از فارغ التحصیلان این حوزه هم اكنون یازده نفر در شهرستان قم مشغول كسب علم هستند، چهار نفر از فارغ التحصیلان این حوزه پس از اتمام مرحله‌اول تحصیلات خویش در قم، به كشور بنگلادش بازگشته اند و در جایگاه امام جماعت، مدرس و معلم مشغول فعالیت دینی هستند. تعداد پنج نفر از فارغ التحصیلان كه موفق به اخذ مدرك كاردانی از حوزه علمیه كولنا شده‌اند، هم اكنون در جایگاه امام جماعت، مدرس و معلم در شهرستان‌ها و روستاهای متفاوت كشور بنگلادش مشغول انجام وظیفه هستند. طبق آخرین اطلاعات، هم اكنون 28 نفر در این مركز دینی مشغول تحصیل می‌باشند كه 16 نفر دانشجو و 12 نفر طلبه هستند. تعداد استادان به اضافه مدیر مدرسه چهار نفر می‌باشند. این حوزه در سال 1995 (1374) با همكاری سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از كشور(جامعه المصطفی (ص) العالمیه) تاسیس شده است. در این حوزه علمیه فعالیت‌های تبلیغی قابل ملاحظه‌ای نظیر برگزاری سمینار، نمایشگاه عكس و فیلم نیز شكل گرفته و با استقبال مسلمانان مواجه شده است. در ضمن این حوزه دارای هفته نامه‌ای به نام فجر می‌باشد که تاكنون چندین جلد كتاب در موضوعات مختلف اسلامی ترجمه و منتشر کرده است.

2. مدرسه صاحب الزمان خالص پور: این مدرسه دینی در هفت كیلو متری شهرستان كولنا و در منطقه خالص پور واقع است. در این مدرسه حدود 20 نفر دانش‌آموز زیر 13 سال مشغول تحصیل هستند. مدیر این مدرسه آقای سید رضا علی زیدی از فارغ التحصیلان حوزه علمیه قم و معاون او آقای نورعلم می‌باشد كه در هندوستان درس خوانده است. معمولا فارغ التحصیلان این مدرسه جذب حوزه علمیه كولنا می‌شوند.

3. حوزه علمیه خواهران شیعه در داكا: این حوزه علمیه در سال 1383 به همت سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از كشور تاسیس شده است. دانش‌جویان این حوزه را حدود 25 نفر از دختران بنگلادش تشكیل می‌دهند كه حدود یك دوم آن ها به صورت شبانه روزی و بقیه به صورت روزانه در این حوزه مشغول تحصیل هستند. امید می رود این حوزه در آینده خدمت شایسته ای به شیعیان بنگلادش ارایه کند.

4. حسینیه دالان: همان طور كه قبلا اشاره کردیم، حسینیه دالان مهم ترین مركز شیعی كشور بنگلادش می‌باشد. این حسینیه دارای قدیمی‌ترین تشكیلات شیعی در داكا است كه در سال 1642م/1052 هـ. ق توسط حاكم ایالات «ناوارا» در زمان فرمانروایی «شاه شجاع» شاهزاده بنگال، به نام میرمراد بنیانگذاری شد. در حال حاضر این حسینیه توسط هییتی به نام شورای رفاهی حسینیه اداره می‌شود. اهداف این تشكیلات طبق اساسنامه عبارت اند از:

1. سخنرانی، وعظ و خطابه اسلامی (شیعه اثنی عشری)

2. زمینه سازی برای ایجاد اتحاد شیعیان بنگلادش

3. انجام كمك‌های رفاهی، بهداشتی، پزشكی و ... در میان جوامع شیعی

4. سازمان دهی مراسم در ماه محرم، دادن افطاری در ماه مبارك رمضان و...  

مولانا راشد حسین زیدی امام جماعت این تشكیلات و پادشاه شیرازی مسیول و سرپرست هیات مدیره شورای رفاهی (هیات امنای) حسینیه می باشند(شناسنامه آموزشی بنگلادش، مركز آموزش سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ص24).

5.  موسسه دارالقرآن كریم: این موسسه به صورت رسمی ثبت شده و از نظر دولت بنگلادش قانونی می باشد. دار القرآن فعالیت‌های تبلیغی، آموزشی، رفاهی و پزشكی فراوانی در بنگلادش انجام می‌دهد، مانند:

1. ایجاد كتابخانه در محل حسینیه دالان؛

2. تشكیل و حمایت از شفاخانه‌ها در مناطق مختلف كشور بنگلادش، از جمله تاسیس یك شفاخانه مجهز و كامل در حسینیه دالان؛

3. حمایت از روحانیون و مبلغین شیعه اعم از فارغ التحصیلان ایران و یا بومی جهت ارایه خدمات بیشتر و بهتر آموزش و تبلیغی؛

4. فعالیت جهت ایجاد وحدت بین مذاهب مختلف اسلامی؛

5. حمایت از خانواده‌ها مستضعف و فقرای مسلمان.

6. برگزاری كلاس های آموزشی

7. چاپ وانتشار كتب مورد نیاز

این موسسه با حمایت مالی جمهوری اسلامی ایران و با مدیریت و نظارت نماینده محترم مقام معظم رهبری حضرت آیت الله شاهرخی خرم آبادی اداره می‌شود.

انجمن‌ها و گروهای شیعی

1. انجمن پانجاتانی (پنج‌تن) در شهرستان كولنا: هدف این انجمن تبلیغ عقاید و اعمال شیعه می‌باشد. این انجمن دارای فعالیت‌های مطبوعاتی و انتشاراتی قابل ملاحظه‌ای می‌باشد. آقای سید واصف میرزا مسوول این انجمن می‌باشد.

2. سازمان خیرین نور الثقلین: این سازمان در سال 1977 توسط مولانا سید راشد حسین زیدی در داكا تاسیس شد. هدف آن فعالیت‌های مذهبی، امور خیریه، انتشارات و ... است.

3. فدراسیون جوانان جعفری دباتا، در ساتخیرا به سرپرستی حجت الاسلام محمد عبد القدوس

4. فدراسیون روح الله در ساتخیرا به سرپرستی حاجی مشرف علی خان

5. موسسه البلاغ در ساتخیرا به سرپرسیتی میرزا انور حسین

6. محمدیه تراست، در منطقه محمد پور داكا به سرپرستی محمود حسین

7. انجمن عباسیه در شهرستان سید پور به سرپرستی سید معصوم خان

انجمن‌ها و گروه های شیعی مستبصرین

1. فونداسیون ایده‌آل در شهرستان داكا به سرپرستی شهید الزمان؛

2. آكادمی امام مهدی (عج) در برهان الدین بهولا: در سال 1979م در شهرستان برهان الدین بهولا، برای تبلیغ و تبیین تشیع مركزی تاسیس شد كه عمده‌ترین كارهای آن تدریس قرآن، تحصیلات علوم اسلامی و علوم عقاید مذهب شیعه و اداره كتابخانه است. بهولا بزرگ ترین جزیره بنگلادش محسوب می شود كه 4 میلیون جمعیت دارد. در این شهرستان 85 درصد مسلمانان سنی و 12درصد هندو و بودایی و... مقیم می‌باشند. وقتی که انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی (ره) در سال 1979م به پیروزی رسید, حضرت امام خمینی(ره) در سراسر جهان در جایگاه شخصیتی عارف مسلك و مهم ظاهر شدند. از آن زمان با دعوت شیخ محمد شهید الزمان چند نفر اهل تسنن, کتب امام خمینی (ره), کتب تاریخ خلافت وکتب عقاید مذهب شیعه را خواندند و در نتیجه به مذهب حقه شیعه مشرف شدند. آن زمان برای تبلیغ این مذهب، مرکزی به نام کتابخانه شیخ سعدی و مکتب خانه ای برای تدریس قرآن به كمك حضرت آیت ا... شاهرخی (نماینده مقام معظم رهبری در بنگلادش)در شهرستان برهان الدین تاسیس شد. اکنون در این شهرستان بیش از 20 خانواده از مذهب تشیع پیروی می‌كنند. در حال حاضر این تشكیلات به آكادمی امام مهدی (عج) تغییر نام داده و سرپرستی آن برعهده آقای محمد نورعالم می‌باشد.

3. موسسه محمدیه در شهرستان راجشاهی به سرپرستی عزیز الحق؛

4. سازمان تبلیغی دعوت در داكا به سرپرستی الطاف حسین؛

5. سازمان اقرا در شهرستان ساتخیرا به سرپرستی وكیل عبدالرزاق؛

6. حلقه مطالعاتی امامیه در منطقه بوگرا به سرپرستی ابو جعفر؛

7. مجلس خواهران در شهرستان داكا به سرپرستی خانم سلینا پروین؛

8. آكادمی شهید تیتومیر داكا با مدیریت آقای عاصف الرحمان.

«جمعی از جوانان شیعه تحصیل‌كرده كشور بنگلادش كه اكثرا از مستبصرین (شیعه شدگان) می باشند، در سال 1999 میلادی اقدام به تاسیس تشكیلاتی آموزشی عقیدتی به نام موسسه آكادمی شهید تیتومیر کردند و در طول عمر كوتاه این تشكیلات اقدامات مهمی انجام داده‌اند. هم اكنون چهار نفر از اعضای ارشد این تشكیلات، در حال كسب علم در حوزه علمیه قم و در سطوح بالا هستند. این تشكیلات تاكنون حدود سی جلد كتاب به زبان بنگالی ترجمه و توزیع نموده است. آنان دارای یك فصلنامه به نام النور (جوتی) هستند كه در تیراژ یكهزار نسخه منتشر می‌شود. در این فصلنامه بیشتر مسایل عقیدتی و فكری مربوط به اسلام و تشیع مطرح می‌شود.

«در این موسسه هم اكنون دوره‌های آموزشی دینی كوتاه و بلند مدت ویژه اعضاء و طرفداران برگزار می‌شود. آقای محمد عاصف الرحمن كه فارغ التحصیل دانشگاه ملی در مقطع فوق لیسانس روانشناسی می‌باشد، مدیر اجرایی این تشكیلات است كه هم اكنون در یك آپارتمان نسبتا مناسب مستقر هستند.

«برگزاری دعای كمیل در هر شب جمعه، مراسم دعا و برگزاری احیا در ماه مبارك رمضان و عزاداری در ماه محرم و صفر از دیگر برنامه‌های این تشكیلات است.

«هیات امنای این تشكیلات اذعان می‌دارد كه كمك و حمایت‌های علمی، معنوی و مادی از هركدام از تشكیلات شیعی را می‌پذیرند؛ ولی در روش كار خویش بدون مطالعه و بررسی تغییر نمی‌دهند».

ملاحظات:

1. این تشكیلات دارای حدود سی عضو فعال است. تعداد افراد شركت كننده در جلسات آنان و مخصوصا در مراسم مهم به حدود یكصد نفر می‌رسد.

2. این تشكیلات از محل حق اشتراك اعضا و بعضا حمایت‌های افراد خیر اداره می‌شود.

3. شهید تیتومیر كه این تشكیلات نام او را برخود نهاده است، از مبارزین و مجاهدین بنگال غربی و یكی از فرماندهان مبارز علیه استعمار انگلیسی بوده است كه در سال 1951 به شهادت رسیده است. گفته می‌شود كه تیتومیر از سادات و ایرانی الاصل بوده است.

4. می‌توان گفت كه اعضای آكادمی شهید تیتومیر معتقد به ترویج اسلام خرد گرایانه بوده و قصد بارور ساختن استعدادهای جوانان شیعه و بیشتر مستبصرین را در ذهن می‌پرورانند. آنان به اصل تقیه بیش از حد معتقدند و در بیشتر اوقات در مجامع و گردهمایی‌های اسلامی از ابراز عقید خود به صورت مستقیم و یا اقامه نماز به صورت شیعی پرهیز می‌نمایند.

ارتباط شیعیان با جمهوری اسلامی ایران

همان طور كه گفته شد، تشیع از طریق بازرگانان، تجار، سلاطین، علما و عرفای ایرانی وارد بنگلادش شد و به همین واسطه ارتباط آنان در طول تاریخ با ایران برقرار بوده است. البته این ارتباطات به دلیل اوضاع سیاسی و ناامنی ها شدت و ضعف داشته است. حضور فعال شش قرن زبان فارسی در بنگلادش (1200 تا 1800 میلادی) و ارتباطات سیاسی فعال آن دوران نیز مقوم این ارتباط بوده است. شیعیان هر سال در قالب كاروان و یا به صورت انفرادی جهت زیارت قبور ایمه و امام زادگان عازم ایران و عراق می شوند. علمای شیعه بنگلادش، دانش آموختگان حوزه علمیه قم و با اختلاف زیادی فارغ التحصیل حوزه های علمیه هند و پاكستان هستند. هم اكنون 47 نفر طلبه بنگالی اعم از زن و مرد در مقاطع گوناگون تحصیلی مشغول تحصیل در حوزه علمیه قم به تحصیل اشتغال دارند.

چه باید كرد؟

«آنچه كه گفته شد شرحی بسیار مختصر و پراكنده از اوضاع و احوال شیعیان و جامعه شیعه دركشور بنگلادش بدون هیچ تفسیر و ارایه نظری بود. از نوشته ناقص مذكور می‌توان به گوشه‌های از مشكلات شیعیان پی‌برده ولازم است برای دفع نواقص موجود تلاشی همه جانبه توسط ارگان های ذیربط در جمهوری اسلامی ایران صورت گیرد تا درقالب مقدورات موجود آنچه شایسته نام و جایگاه تشیع می باشد شکل گیرد».

نیز نگاه کنید به

تشیع در روسیه؛ شیعیان فرهنگی در چین؛ شیعیان اسماعیلیه در چین؛ شیعیان دوازده امامی در چین؛ تشیع در لبنان؛ تشیع در مصر؛ تشیع در تونس؛ تشیع در افغانستان؛ تشیع در مالی؛ شیعیان ساحل‌ عاج؛ تشیع در زیمبابوه؛ تشیع در تایلند؛ تشیع در اوکراین؛ تشیع در سیرالئون؛ تشیع در اتیوپی