رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ساحل عاج
به مانند زبان و آموزش که از سوی حکومت ساحل عاج، همچون ابزارهایی برای ایجاد اتحاد ملی در میان سایر اقوام استفاده می‌شوند، رسانه‌ها نیز اهرمی قوی برای این منظور هستند. زبان رسانه‌های مکتوب، فرانسوی است؛ البته دو مجله طنز و کاریکاتور به نام‌های «گبیش» (Gbich) و «ایافوهی» (Y a fohi) وجود دارند که در زبان فرانسوی محلی منتشر می‌شوند. در رسانه‌های الکترونیکی نیز حدود پانزده زبان، گاهی در برنامه‌های خبری و برای مدت زمان محدودی سهم دارند؛ اما برنامه‌های تلویزیون، صرفاً به زبان فرانسه پخش می‌شوند، جز اخبار محلی که به زبان‌های بومی و آن‌هم در مدت زمانی محدود پخش می‌گردد[۱].
در مجموع، وضع رسانه‌های ارتباط جمعی در ساحل عاج، نسبت به سایر کشورهای منطقه غرب آفریقا بهتر است. البته این امر باز به وضعیت اقتصادی بهتر این کشور برمی‌گردد. در دوره‌ای که نظام تک‌حزبی حاکم بود، نظارت شدیدی بر مطبوعات و رادیو و تلویزیون اعمال می‌شد؛ در حالی که امروزه، ایستگاه‌های رادیویی خارجی و داخلی بسیاری در سطح کشور فعال‌اند و روز به روز نیز بر شمار مجلات و روزنامه‌ها افزوده می‌شود. تا سال 1991، نظام حقوقی رسانه‌ها در این کشور تعریف نشده بود. در این سال «کمیسیون ملی مطبوعات» و «شورای ملی ارتباطات سمعی-بصری» (HACA)، تأسیس شد؛ از این پس شبکه‌های خصوصی نیز اجازه فعالیت پیدا کردند، اما طی بحران سال 2002 تا 2007 و تا چندی پیش اهالی شمال کشور، قادر به دریافت برنامه‌های سازمان صدا و سیما نبودند و تنها اخبار شبکه یک را دریافت می‌کردند و باقی شبکه‌ها و برنامه‌ها قفل بود؛ در حالی که امروزه می‌توان رادیوی ساحل عاج و برنامه‌های شبکه یک تلویزیون را بر روی گیرنده‌های ماهواره هم دریافت نمود.
رسانه‌های ارتباطی: رادیو و تلویزیون
رادیو در ساحل عاج گسترده‌ترین رسانه ارتباطی است. در این کشور تعداد زیادی شبکه رادیویی دولتی و خصوصی وجود دارد. دو شبکه رادیویی ملی، «رادیوسی» (Radio CI) و «فرکانس دو» نام دارند که بیش از 60 درصد شنوندگان به آنها گوش می‌دهند. این دو روی موج افام، شبانه‌روزی و به زبان فرانسه برنامه پخش می‌کنند؛ اما شبکه‌ای به نام «اونوسی افام» (ONUCI FM)، در رتبه سوم محبوبیت قرار دارد که نام دیگرش «رادیو صلح» است و به دنبال بحران اخیر و برای پوشش اخبار سازمان ملل تأسیس شد. این رادیو نیز سراسری است و به زبان فرانسه و همچنین زبان‌های ملی دیگر برنامه پخش می‌کند. در نهایت می‌توان به یک شبکه رادیویی دیگر به نام «بنگ‌‌شو» (Bengueshow) اشاره کرد که اینترنتی است و عمده فعالیت آن پخش موسیقی‌های آفریقایی می‌‌باشد.
رادیو تلویزیون دولتی ساحل عاج، با نام اختصاری RTI شناخته می‌شود[۲]. این سازمان در سال 1962 تأسیس شده و تحت نظارت دولت قرار دارد. تعداد شبکه‌های تلویزیونی دولتی دوتاست که شبکه یک، روزانه 10 الی 13 ساعت و شبکه دو که شبکه‌ای عمدتاً فرهنگی است، 6 الی 8 ساعت برنامه پخش می‌کنند؛ شبکه یک، برنامه‌هایی عمومی پخش می‌کند و از زمانی که شبکه دو تأسیس شده، آن را به نام «لاپرمیر» (La Première) (نخستین) می‌شناسند. در بحران سال 2010-2011، این شبکه کاملاً در انحصار دولت باگبو بود و برای مقاصد تبلیغاتی استفاده می‌شد. البته واتارا هم در اوج بحران نظامی سال 2011، شبکه‌ای با نام «تلویزیون ساحل عاج» (TCI) در مقابل آن راه انداخت، اما کمی بعد از سقوط باگبو در اوت 2011، تی‌سی‌آی در آرتی‌آی ادغام شد و این شعار را برگزید:
«شبکه‌ای که همگان را گرد هم می‌آورد».
اما این شبکه، تنها شبکه‌ای‌‌ست که برنامه‌هایی عمومی و در سطحی فراگیر پخش می‌کند. به نوعی می‌توان گفت آرتی‌آی، مابین شبکه‌های تلویزیونی، معادل «فرترنیته متن» در میان نشریات است. این شبکه، 97/71 درصد از برنامه‌های خود را به زبان فرانسه و مابقی را به زبان‌های محلی ارائه میدهد. شریک مهم این شبکه کانال فرانس انترناسیونال است که برخی برنامه‌های خود را در اختیار آرتی‌آی یک قرار میدهد. آرتی‌آی دو یا کانال دو، خیلی دیرتر از شبکه قبلی و در سال 1983 تأسیس گردیده است. بیشتر برنامه‌های آن سرگرمی است و از این رو جوان پسندتر می‌‌باشد. البته برنامه‌های آن در استودیوهای همان شبکه یک تهیه می‌شوند. پیش بینی می‌شود شبکه دو، به زودی به بخش خصوصی واگذار گردد. شایان ذکر است که در کنار این دو شبکه اصلی، چند شبکه محدود دیگر به نام‌های «آرتی‌آی اسپورت تی‌وی»، «آرتی‌آی موزیک تی‌وی»، «تامتام تی‌وی» نیز وجود دارند که دو شبکه نخست، منحصراً و در زمان‌هایی بسیار محدودتر، به پخش موسیقی و برنامه‌های ورزشی می‌پردازند[۳]. تامتام تی‌وی هم که در سال 2008 تأسیس شده است، اولین شبکه بین‌المللی ساحل عاج است که بسیاری از نقاط جهان را پوشش میدهد. عنوان این شبکه از واژه تامتام که نام نوعی ساز کوب‌های آفریقایی است، گرفته شده است. این شبکه خصوصی، مأموریت خود را شناساندن چهره واقعی آفریقا معرفی کرده است. جان جی (John Jay)، مدیر این شبکه، جایی این چنین اظهار کرده است:
«هر روز خدا، متحیر می‌شویم از شیوه‌ای که با آن، رسانه‌های غربی قاره ما را معرفی می‌کنند... . هیچ‌کس از خود ما آفریقایی‌ها برای صحبت از قاره‌مان و زیبایی‌های آن شایسته‌تر نیست».
رسانه‌های مکتوب: روزنامه‌ها و مجلات
از سال 1960 تا 1990، تنها دو روزنامه؛ یکی به نام «فرترنیته متن» (Fraternité matin) و دیگری به نام «ایوار سوار» (Ivoire soir)، و دو مجله هفته نامه به نام‌های «فرترنیته ابدو» (Fraternité abdo) که مجله رسمی حزب دموکراتیک ساحل عاج بود و «ایوار دیمانش» (Ivoire dimanche) وجود داشت.
«فرترنیته متن» که به زبان فرانسه منتشر می‌شود، پرفروش‌ترین و پرخواننده‌ترین روزنامه این کشور محسوب می‌گردد[۴] نام مرسوم این روزنامه میان اهالی کشور «فرت‌مت» است و تیراژ آن به حدود 250000 نسخه در روز می‌رسد. این نشریه در سال 1964 و به دست بوآنی تأسیس شد و از سال 1997 تاکنون، نسخه اینترنتی آن هم روی شبکه موجود است. در سال 1991، باز شدن فضای سیاسی و بازگشت نظام چندحزبی، راه را برای آزادی و تکثر بیان بازنمود. 6 سال بعد از این تاریخ، یعنی در سال 1997، تعداد نشریات کشور به 187 رسید. درآمدی نیز که از فروش نشریات حاصل می‌شد بالا بود؛ 4/8 میلیارد فرانک، یعنی بیش از 70 درصد فروش کل مطبوعات خارجی و داخلی.
احساس‌گرایی، شایعه، افترا و تهمت گروه‌های مختلف سیاسی، در مطبوعات این کشور رایج است. روزنامه‌های جناح‌های مختلف، مواضع تند و روشنی نسبت به یکدیگر دارند؛ تا آنجا که در مواقع بحران و تنش‌های سیاسی، کار به ناسزاترین واژه‌ها و تعابیر می‌کشد. به گفته یکی از ناظران:
«در ساحل عاج، اغلب گفته می‌شود که روزهای یکشنبه خبری از بحران نیست، تنها به این دلیل که در این روز، هیچ روزنامه‌ای منتشر نمی‌شود».[۵]
از دیگر روزنامه‌ها می‌توان «نوترو ووا» (راه ما)، «لو ژور پلوس»، «سوار انفو»»، «لو لیبرال» و «اینتر» (L’Inter) را نام برد. این آخری که در سال 1998 تأسیس شده، نخستین روزنامه آفریقایی است که انعکاس اخبار بین‌المللی را در رأس فعالیت‌های خود قرار داد. یکی از ستون‌های جالب این روزنامه، «نامه آمریکا» نام دارد و به نقطه نظرات و نگاه آمریکایی‌ها درباره آداب و سنن آفریقایی می‌پردازد. «لوژور پلوس» تنها روزنامه‌ای‌‌ست که از قاعده مذکور درباره روزنامه‌های ساحل عاجی مستثنا است و موضع‌گیری سیاسی و جناحی ندارد. درمورد «نوترو ووا» هم می‌توان گفت که این روزنامه، وابسته به حزب جبهه مردمی ساحل عاج یعنی جریان سیاسی مخالف دولت است.
دربین مجلات طنزآمیز، «بیش» (Gbich) مشهورترین است. واژه «بیش»، به معنی ضربه است. شخصیت تلویزیونی معروف گومبو که پیش‌تر به او اشاره شد، در ابتدا مخلوق همین مجله بوده است. نکته دیگر اینکه «بیش» هفتگی و در ابیجان منتشر می‌شود و پر از داستان‌های مصور درباره زندگی روزمره اهالی کشور است؛ اما درمیان مجلات دولتی مهم «فم دفریک» (زن آفریقا)، «اسپسیال اوتو» (Spécial Auto) و «گیدو» (Guido) قابل ذکرند. روزنامه «اسلام» (Islam) هم به مسائل مربوط به مسلمانان و دین اسلام می‌پردازد. فهرست سایر روزنامه‌ها و مجلات، در شکل لاتینشان، به شرح زیر است:
- Média mag؛
- l’Initié؛
- le Sauveur؛
- Mimosas؛
- Life؛
- Top Visage؛
- Mousso؛
- Flash Afrik؛
- Prestige Magazine؛
- Le matin d’Abidjan؛
- L’événement؛
- Le sport؛
- L’Intelligent d’Abidjan؛
- le National؛
- Le Front؛
- Douze؛
- La Nouvelle République.
شایان ذکر است که طی بحران سال‌های 2010 و 2011، مطبوعات این کشور با محدودیت، سانسور و مشکلات زیادی روبه‌رو بودند؛ از جمله اینکه دفتر بسیاری از آنها، مانند «لو پتریوت» (وطن پرست) بارها به آتش کشیده شد؛ بسیاری از روزنامه‌نگاران نیز تهدید شدند. به طور کلی، روزنامه‌ها در ساحل عاج مورد توجه هستند و در صبح‌ها افراد زیادی را در مقابل کیوسک‌ها در حال خواندن تیتر اخبار می‌توان یافت. رسم عجیبی هم که در ساحل عاج وجود دارد، اجاره دادن روزنامه است؛ به گونه‌ای که برخی افراد که توان مالی خرید روزنامه را ندارند، آن را به قیمت بسیار کمتر اجاره می‌کنند!
خبرگزاری رسمی ساحل عاج، «آژانس خبری AIP» است که مدیر آن خانم بری سانا اومو، در دی ماه سال 1395، سفری به ایران داشت و با مدیران بعضی خبرگزاری‌های ایرانی، از جمله «خبرگزاری جمهوری اسلامی» (ایرنا) ملاقات کرد. در تهران بین خبرگزاری ساحل عاج و خبرگزاری ایرنا قرارداد همکاری امضا شد که البته خروجی عملی نداشت و صرفاً در حد یک سند نمادین همکاری بین دو کشور باقی ماند. در سپتامبر 2020 نیز سفیر ایران، با مدیر خبرگزاری رسمی ساحل عاج ملاقاتی انجام داد که طی این دیدار، طرف ساحل عاجی، خواهان افزایش روابط رسانه‌ای بین دو کشور شد.
اینترنت و سایر وسایل ارتباط جمعی
زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مربوط به اینترنت در ساحل عاج، به طور فزاینده‌ای در حال رشد است. بیشتر این طرح‌های توسعه، توسط شرکت‌های خارجی و بیشتر فرانسوی در حال اجرا هستند. دولت ساحل عاج در حال نصب شبکه فیبر نوری در این کشور است. شرکت‌های تلفن همراه مثل «اورانژ» و «ام‌‌تی‌‌ان»، معمولاً اینترنت روی گوشی، از طریق مودم و خط تلفن ارائه می‌دهند. اینترنت در ساحل عاج، کیفیت و سرعت خوبی دارد و خوشبختانه از سانسور و فیلترینگ خبری نیست. شبکه‌های اجتماعی، به خصوص فیس‌‌بوک، به شدت پرطرفدار هستند. البته جرائم اینترنتی هم در ساحل عاج بیداد می‌کند.
از زمانی که شبکه جهانی اینترنت گسترش پیدا کرده، وبگاه‌های بسیاری در ساحل عاج پدید آمده‌اند که از معروف‌ترین آنها می‌توان به Abidjan.net اشاره کرد. این وبگاه، اخبار داخلی و خارجی را از طریق مقالات و کاریکاتورهای روزنامه‌های مختلف کشور انعکاس میدهد. دیگر وبگاه‌های معروف و پربیننده، عبارت‌اند از:
- Abidjanshow.com؛
- Sport-ivoire.ic؛
- Ivoire-blog.com؛
- Koaci.com؛
- Fratmat.info؛
- Rti.ci؛
- Gouv.ic.
تعداد کاربران اینترنتی در سال 2008، برای هر هزار نفر 32 نفر اعلام شده بود. در آمار همین سال، تعداد خطوط تلفن ثابت برای همین تعداد نفر، 17 خط اعلام شده بود. در آمار سال 2010، از هر هزار نفر ساحل عاجی، 760 نفر صاحب تلفن همراه بودند. در مورد تعداد دستگاه‌های تلویزیون، آمار تازه‌ای در دست نیست و در آخرین آمار که به سال 2001 برمی‌گردد، از هر هزار نفر ساکن این کشور، 61 نفر صاحب تلویزیون بودند.[۶]
نیز نگاه کنید به
رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی آرژانتین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اتیوپی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی زیمبابوه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اسپانیا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی افغانستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اوکراین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تایلند؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تونس؛رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی روسیه؛ رسانه و وسايل ارتباط جمعی چین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ژاپن؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کوبا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی فرانسه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مالی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سیرالئون؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی لبنان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مصر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قطر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کانادا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سودان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی گرجستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی بنگلادش؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تاجیکستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سریلانکا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قزاقستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اردن
کتابشناسی
- ↑ (Toppe, 2010).
- ↑ (Auzias & Labourdette, 2008: 376)
- ↑ (Auzias & Labourdette, 2008: 377)
- ↑ (Auzias & Labourdette ,2008 : 376)
- ↑ برگرفته از http://www.observers.france24.com
- ↑ برگرفته از http://www.statistiques-mondiales.com
منبع اصلی
حسینی، روح الله، خان آبادی، سعید(1400). جامعه و فرهنگ ساحل عاج. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی،ص.347-355.
نویسندگان مقاله
روح الله حسینی و سعید خان آبادی