پیشینه رسانه های قزاقستان

قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال قزاقستان رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی نیز مانند همه مسائل دیگر منطبق با حکومت مرکزی اتحاد جماهیر شوروی بود و رسانه و وسایل ارتباط جمعی مستقلی در جمهوری قزاقستان وجود نداشت ولی پس از استقلال رسانه و وسایل ارتباط جمعی بر اساس ماده ۱ قانون اساسی جمهوری قزاقستان که در همه پرسی ملی در اوت ۱۹۹۵م به تصویب رسید تصریح شده‌است که جمهوری قزاقستان یک کشور دموکراتیک، سکولار، حقوقی و اجتماعی است که در حد اعلا زندگی افراد، حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی را تبلیغ می‌کند و با توجه به ماده ۱۲ قانون اساسی، حقوق بشر و آزادی تضمین شده است، همچنین بر اساس ماده ۱۸ قانون اساسی جمهوری قزاقستان که به حق شهروندان به حفاظت از افتخار و عزت، حفظ حریم خصوصی، اسرار شخصی و خانواده، محرمانه، مکاتبات، مکالمات تلفنی، پستی و تلگراف و دیگر ارتباطات تصریح می‌کند، بر اساس ماده ۲۰ قانون اساسی به آزادی بیان اختصاص داده شده است. سانسور ممنوع شده است، هر کس حق دارد که آزادانه به اطلاعات دست یابند. نیز حیات جدیدی یافتند.

پیش نویس قانون رسانه‌های جمعی در سال ۲۰۰۲ در وزارت اطلاعات تدوین شد با تدوین قوانین مختلف طی چند مرحله رسانه‌ها همگام با سیاست های دولت تازه استقلال یافته از رشد و گسترش کمی و کیفی مناسبی برخوردار شدند.

مرحله اول تحول وضعیت رسانه‌ها در قزاقستان بین سال های ۱۳۷۰ الی ۱۳۷۴ (۱۹۹۲ - ۱۹۹۶م) رخ داد که فضای نقد از وضعیت موجود باز شد و رسانه‌ها از آزادی بیشتری برخوردار شدند.

در همین دوران و پس از تدوین اولین قانون مطبوعات و محصولات رسانه ای در قزاقستان، اولین کانال‌های تلویزیونی غیر دولتی (خصوصی)، روزنامه و نشریات متعدد سیاسی بوجود آمدند. که ماده اول این قانون به آزادی مطبوعات و آزادی بیان اختصاص داده شده‌است.

هر چند این قانون و آزادی مطبوعات و آزادی بیان به رونق مطبوعات کمک شایانی کرد ولی به دلیل رکود و تورم اقتصادی جهانی و من‌جمله قزاقستان قیمت کاغذ بسیار بالا رفت و صنعت چاپ و انتشار مطبوعات را با مشکل مواجه گردید لذا متعاقب آن دولت برای حمایت از رسانه‌ها و مطبوعات با قرار دادن کاغذ به بنگاه‌های انتشاراتی و مطبوعاتی و معافیت‌های مالیاتی و خصوصی سازی رسانه‌های دولتی اقداماتی را انجام داد که همین امر آغازی شد برای ایجاد رسانه‌های مستقل در قزاقستان، دومین مرحله توسعه و گسترش رسانه‌ها در جمهوری قزاقستان در طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۸ (۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹) رخ داد. در این دوره انحصار دولت بر رسانه‌ها به پایان رسید و رسانه‌های خصوصی از رشد بی‌نظیری برخوردار شدند. مطبوعات و شبکه‌های رادیو و تلویزیون های خصوصی متعددی بوجود آمد که این دوره به عصر طلایی رسانه‌ها معروف شده است.

در این مرحله فرم و قالب فعالیت‌های رسانه‌ای و روزنامه نگاری مدرن و در مسیر استانداردهای جهانی حرکت کرد و رسانه‌ها بر اساس موضوع دسته بندی و تفکیک شدند و رسانه‌های الکترونیکی و فضای مجازی رونق گرفت.

مرحله سوم تکامل روند کمی و کیفی رسانه‌های قزاقستان این مرحله که از سال ۱۳۷۸ آغاز شد تا سال ۱۳۸۱ (۱۹۹۹ تا ۲۰۱۲ م) ادامه یافت. در این مرحله قنون جدیدی برای رسانه‌های در ۱۳۷۸ (جولای ۱۹۹۹م) تدوین و تصویب شد که مشتمل بر ۲۶ ماده قانونی بود، بر اساس این قانون انحصار دولتی بر رسانه‌ها رسما لغو شد و برای دولت تنها دولت حق قانون گزاری در مورد رسانه‌ها باقی ماند.

و با توجه به اصلاحاتی که در سال ۱۳۸۰، (۲۰۰۱م) در مورد قانون رسانه‌ها انجام شد و بازپخش برنامه‌های خارجی از طریق رسانه‌های قزاقی مجاز گردید نقش مهمی در توسعه و گسترش مطبوعات محلی ایفا کرد. یکی از ویژگی‌های مهم این مرحله نقش آفرینی رسانه‌ها در حوزه مسائل سیاسی و اقتصادی بود. و سرمایه داران و صاحبان بنگاه‌های اقتصادی بزرگ (اعم از کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و تجارتخانه‌ها) برای پیش برد اهداف تجاری و اختصادی و گاه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و هنری رسانه‌های مختص به خود را ایجاد کردند. در این مرحله نقش رسانه‌ها در جریانات سیاسی مخصوصا در جریان انتخابات بسیار پر رنگ شد.

مرحله چهارم در سال ۱۳۸۱ مطابق با سال ۲۰۰۲ میلادی شروع شد. اتفاق مهمی که در این مرحله روی داد تشکیل شورای عمومی رسانه‌ها زیر نظر ریاست جمهوری قزاقستان بود که اهداف اصلی این شورا بررسی و ارائه پیشنهاد و راهکار به رئیس جمهور برای ساماندهی و بهبود سیاست کشور در حوزه رسانه بوده است. در هفدهم بهمن ۱۳۸۹ (۶ فوریه ۲۰۱۲م) قانون اصلاحات و متمم‌های قانون اساسی جمهوری قزاقستان در مورد رسانه‌ها اتفاق افتاد و به امضاء رئیس جمهور آقای نظربایف رسید که بر اساس آن و سخنرانی رئیس جمهور نوید آزادی ها و رفع محدودیت‌های بیشتر داده شد. این اصلاحات به تشکیل سازمان‌های دفاع از حقوق اصحاب رسانه‌ها منجر شد. همچنین مسئولیت هیئت تحریریه در مقابل محتوای نشریات افزایش یافت. بنابراین با توجه به مراحل رشد و توسعه قوانین و وضعیت رسانه‌ها در قزاقستان اکنون، بازار رسانه‌های این کشور پیشرفته ترین سامانه رسانه‌ای در آسیای مرکزی است.

بر اساس آمار هم اکنون در قزاقستان، بیش از دو هزار و پانصد رسانه گروهی وجود دارد که ۸۴ در صد آن‌ها رسانه‌های مستقل اند، و براساس آمار سال ۲۰۱۴ قزاقستان درمجموع ۱۸۹۸ عنوان رسانه گروهی چاپی، روزنامه، هفته نامه، ماهنامه و گاهنامه وجود دارد که ۱۳۶۷ عنوان به نام روزنامه و ۵۳۱ عنوان مجله می باشند. از این تعداد، فقط ۳ نشریه «یگیمن قزاقستان» (۲۰۰ هزار تیراژ) «کاز پراودا» (۱۰۵ هزار تیراژ)، «لیتر» (۳۳ هزار تیراژ)، در واقع به صورت روزانه منتشر و توزیع سراسری می‌شوند. نشریات «کورسیو»،«ژاس آلاش» ( ۷۰ هزار تیراژ)، «کاراوان»، «ورمیا» از مهم‌ترین نشریات سراسری محسوب می‌شوند. غالب جراید در قزاقستان نزدیک به دولت بوده، به زبان روسی منتشر و به اخبار، برنامه‌های فرهنگی، هنری و تبلیغات اختصاص دارند. در سال‌های اخیر با توسعه استفاده از اینترنت، تیراژ جراید کاغذی کاهش یافته و حتی بسیاری تنها به انتشار نسخه اینترنتی بسنده می‌کنند. در این کشور ۲۶۰ رسانه گروهی الکترونیکی و ۶۵ خبرگزاری گروهی وجود دارد که اقدام به اطلاع رسانی از طریق فضای مجازی می‌نمایند.

«کازینفرم» به عنوان مهمترین خبرگزاری گروهی دولتی، تولیدات خبری خود را به زبان های قزاقی، روسی، انگلیسی و چینی منتشر می‌کند. بیش از ۶ میلیون کاربر اینترنت در قزاقستان وجود دارد و حدود ۷۰ هزار سایت نیز به ثبت رسیده است.بزرگترین خبرگزاری‌ها و منابع خبری قزاقستان مانند «کازینفرم»، «نوماد»، «زی نیوز»، «تنگری نیوز»، «بی نیوز»، «کانیوز»، «زاکون»، «توتال کی زد» بوده و از اینترنت به طور گسترده برای فعالیت خود استفاده می‌کنند. زبان غالب این رسانه‌ها، روسی است و سایت های دولتی در کنار آن از زبان قزاقی نیز استفاده می‌کنند. سایت های متعلق به دولت در دامنه داخلی اینترنتی KZ قرار دارند. هم اکنون رسانه‌های چاپی معروفی مانند: "اسووبودا اسلووا"، "جاس آلاش"، "آزاد"، "ورمیا" و... و سایت‌های اینترنتی متعددی مانند www.zonakz.net ,www.nomad.kz www.geo.kz.

علاوه بر رسانه‌های مکتوب یاد شده، نشریاتی مانند مجله سالنور نیز وجود دارند که می‌توان گفت تنها مجله‌ای است که در این کشور مروج زن مسلمان و حجاب و عفاف می‌باشد، ولی متأسفانه به دلیل مشکلات مالی این مجله در معرض تعطیل شدن قرار گرفته‌است. در قزاقستان ۱۳ نشریه (هفته نامه/فصل نامه) و مجله سراسری دولتی و دو شرکت دولتی رادیو و تلویزیون و از جمله مهم‌ترین روزنامه سراسری کشور به‌نام "قزاقستانسکایا پراودا" ("حقیقت قزاقستان") خصوصی شده‌اند.

ذکر این نکته نیز ضروریست که اقدامات مشابه مبنی بر خصوصی سازی مطبوعات چاپی دولتی منطقه ای در تمام استان‌ها صورت می‌پذیرد.

در قانون اساسی و قانون رسانه‌ها که تدوین شده است به موارد زیر به تفصیل سخن به میان آمده است:

فصل ۱. تضمین‌های قانون اساسی آزادی بیان، گفتار و اطلاعات؛

فصل ۲. جایگاه و نقش توافقنامه‌های بین المللی حقوق بشر در قانون ملی؛

فصل ۳. سیستم قوانین کشور؛

فصل ۴. سیستم قضایی این کشور؛

فصل ۵. سیستم ثبت نام و رسانه صدور مجوز؛

فصل ۶. زبان رسانه‌های جمعی؛

فصل ۷. پایه اقتصادی در رسانه‌ها؛

فصل ۸. محدودیت تبلیغات؛

فصل ۹. حفاظت از شهرت؛

فصل ۱۰. حفاظت از شهرت مقامات؛

فصل ۱۱. حق پاسخگویی و (یا) رد ادعاهای ناروا؛

فصل ۱۲. حریم خصوصی؛

فصل ۱۳. حفاظت از منابع اطلاعات؛

فصل ۱۴. اسرار دولتی و دسترسی به اطلاعات از منابع عمومی؛

فصل ۱۵. تبلیغات رسیدگی؛

فصل ۱۶. دسترسی به اطلاعات و نشست‌های عمومی است؛

فصل ۱۷. اسرار تجاری و دسترسی به اطلاعات برگزار شده توسط افراد خصوصی؛

فصل ۱۸ قانون مبارزه با تروریسم و افراط گرایی؛

فصل ۱۹. محدودیت در استفاده از زبان توهین آمیز در رابطه با گروه‌های خاصی از افراد؛

فصل ۲۰. حفاظت از اخلاق عمومی؛

فصل ۲۱. بدن خود تنظیم از جامعه روزنامه نگاری توسعه استانداردهای اخلاقی و حرفه‌ای و اخلاقی برای رسانه؛

فصل ۲۲. آزادی رسانه‌ها در اینترنت.

نشانی تعدادی از مهم‌ترین سایت های خبری و تلویزیونی قزاقستان:

سایت شبکه تلویزیونی	سایت خبرگزاری
aztv.kaztrk.kz/ru/programs/live	ww.kazinform
ttp://qazmedia.kz	ww.nomad.su
habar.kz/ru	news.kz/ru
alapan.kaztrk.kz	ngrinews.kz
۴kz/ru/	tal.kz
ww.sports.kz/tv/telekanal	ww.interfax.kz
mtv.kz/ru	ww.kursiv.kz
ww.31.kz/	ww.zakon.kz
ww.mirtv.ru/	ww.kazpravda.kz
azakh-tv.kz	ww.egemen.kz
ww.ktk.kz	ww.time.kz
ww.astanatv.kz	ttp://www.caravan.kz

نیز نگاه کنید به

پیشینه رسانه های ارتباطی فرانسه.