نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کوبا
آموزش در کوبا در دوران استعماری اسپانیا توسط بخش خصوصی اداره می‌شد. پده میگل بلاسکز (Padre Miguel Velazquez)، کشیش مسیحی و دورگه اسپانیایی سرخ‌پوستی و برادرزاده دیگر دیگو بلاسکز به‌عنوان معلم، اولین فردی بود که در سال ۱۵۴۴ مشغول به‌کار شد. در آن زمان مسئولیت آموزش بر عهده کلیسا بود.
پیشینه تاریخی
در نیمه دوم قرن هجدهم مدارس دیگری نیز مشغول به فعالیت شدند. این مرکز برای کلیه اقشار جامعه که از لحاظ اقتصادی وضعیت متفاوتی داشتند، سرویس می‌داد. از همان ابتدای امر، مدارس در کوبا به‌صورت مختلط، عاری از هرگونه ممنوعیت نژادی، تشکیل می‌شد.
در سال ۱۸۲۶ حدود ۱۴۰ مدرسه که نزدیک به ۶۰۰۰ دانش‌آموز از قشر مرفه و فقیر جامعه در آنجا تحصیل می‌کردند وجود داشت. ۱۵۸ مدرسه در سال ۱۸۶۲ وجود داشت که از این تعداد ۶۵ مدرسه دولتی و تعداد ۳۵ مدرسه خصوصی بودند، از این تاریخ به بعد با اعمال محدودیت‌ها از جانب دولت وقت برای مدارس خصوصی، در سال ۱۸۶۷، تعداد دانش‌آموزان مشاغل به تحصیل در مدارس دولتی، ۶۵ درصد و مدارس خصوصی ۳۵ درصد بود. با این وجود مدارس خصوصی در قرن نوزدهم وظیفه خطیری را به انجام رسانید؛ هنگامی‌که مدارس دولتی به ندرت کار مهمی را پیش می‌برد، در واقع بخش خصوصی بود که در آن حجم کم آموزشی که در جزیره وجود داشت سهیم بود، از طرف دیگر همین مدارس خصوصی بودند که انگیزه آزادی و اصلاح سیستم استعماری را در بین نسل‌ها بوجود آوردند و در صدد بیدار کردن عشق به سرزمین مادری و زنده نگاه داشتن حس کوبایی منشی برآمدند.
بعد از شروع جنگ‌های استقلال طلبی در سال ۱۸۹۵، تعداد مدارس که در سال ۱۸۸۷ حدود ۷۷۵ مدرسه بود در پایان جنگ به ۵۴۱ مورد رسید. از سوی دیگر نرخ بی‌سوادی‌که همیشه در بالاترین سطح ممکن قرار داشت تا حدود ۶۴ درصد افزایش پیدا کرد. در برابر این شرایط، طبیعی بودکه هم دولت مداخله‌گر آمریکای شمالی و هم اولین دولت‌مردان این سرزمین تازه استقلال یافته به مسائل آموزشی توجه خاصی نشان‌دهند. اما اولین چالش‌های پیش‌رو، نبود معلمان متخصص در امر آموزش بود.
در سال ۱۹۰۰ بعد از انجام اصلاحات دانشگاهی، دانشکده آموزش و پرورش تأسیس شد که هدف آن تربیت دانش‌آموزانی که از دبیرستان فارغ‌التحصیل شده بودند جهت تدریس در مدارس برای همه سطوح بود.
در سال ۱۹۰۲ یک مرکز آموزشی در هاوانا برای تربیت معلمان در سطح پیش دبستانی تأسیس شد. کمی بعدتر در سال ۱۹۱۵، دو مدرسه جداگانه برای پسران و دختران افتتاح شد. اولین مدرسه برای آموزش مهارت‌های خانه‌داری در سال ۱۹۱۸ تأسیس شد. این مدرسه در سال ۱۹۲۷ به آموزش دادن کارهای دستی و اقتصاد خانگی به دانش آموزان همت گمارد.
در رابطه با مدارس خصوصی، بند ۵۱ قانون اساسی کوبا در سال ۱۹۴۰ وجود مدارس خاص را در کنار مدارس دولتی تضمین نمود. در سال ۱۹۵۸ طبق گزارش سازمان یونسکو، کوبا به‌عنوان اولین کشور در حوزه آمریکای لاتین در زمینه بودجه‌گذاری در امر آموزش انتخاب شد. هنگامی‌که دولت کمونیستی روی کار آمد برای بهبود سطح مدارس ابتدایی دولتی و بسط و توسعه مدارس در مقطع متوسطه و بالابردن سطح آموزش در روستاها و کاهش بیسوادی تلاش بسیاری کرد.
لازم به ذکر است که آموزش در مدارس دولتی در زمان جمهوری، کارایی آن چنان شایسته‌ای نداشت، اما مدارس خصوصی محدویت‌هایی که مدارس دولتی با آن مواجه بودند را جبران می‌کردند. از طرف دیگر، بخش خصوصی قادر نبود مشکلات عدیده‌ای که بخش آموزش در رابطه با کشاورزان و روستاییان کوبایی با آن دست به گریبان بودند را حل کند، همچنین در جمهوری تعدادی مراکز خاص به قصد آموزش دانش‌آموزان مقطع متوسطه که در مدارس شبانه‌روزی تحصیل می‌کردند، بوجود آمد. هدف این دوره‌ها، آموزش محصلانی بود تا بتوانند در آینده به‌عنوان نیروی متخصص جذب بازار کار شوند.
در ارتباط با دانشگاه هاوانا، این مرکز آموزشی در سال ۱۷۲۸ تأسیس شد. بیش از یک قرن تحت نظارت فرقه مذهبی دومنیکن‌ها بود، اما در قرن نوزده این اختیار از آن‌ها گرفته شد و نام دانشگاه نیز به دانشگاه هاوانا تغییر یافت.
بعد از انقلاب کوبا، دانشگاه هاوانا به صحنه درگیری موافقان و مخالفان انقلاب تبدیل شد. پس از این‌که دولت انقلابی با طرح پاک‌سازی دانشکده‌ها قدرت را در دانشگاه به‌دست گرفت، درصدد برآمد تا کنترل تمام مؤسسات را در دست خود داشته باشد. بنابراین بر طرح مبارزه با بیسوادی تأکید ورزید. اگرچه مخالفان کاسترو، با نگاهی غرض‌ورزانه این ایده را بیشتر به منظور نشر افکار کمونیستی در بین مردم می‌دانستند تا این که با هدف کاهش نرخ بیسوادی باشد.
با شروع جنگ موسوم به خلیج خوک‌ها در سال ۱۹۶۱، نظام آموزش رسمی تقریبا برای یک سال متوقف شد. این دوره زمانی از طرف دولت به‌نام «سال آموزش» نامگذاری شده بود، اگرچه تنها اقدام مهم دولت در این سال، ظاهرا در طرح مبارزه با بیسوادی خلاصه می‌شد، اما ثمره آن کنترل آموزش دولتی توسط حکومت بود. در همین سال فیدل کاسترو عملا سیاست‌های کلیسا را ضد انقلاب عنوان کرده و فشار بر مدارس خصوصی تحت نظارت کلیسا را تشدید و در صدد لغو امتیاز این نوع از مدارس برآمد. به‌طوری‌که در ماه می همان سال در میدان جمهوری، کاسترو اعلام کردکه تمام مدارس خصوصی ملی خواهند شد و همه معلمان خارجی از کشور اخراج خواهند شد.
از جمله اقدامات دیگری که دولت کمونیستی کوبا در زمینه آموزش و پرورش انجام داد بسیج نیرو جهت اعزام به مناطق روستایی و کشاورزی بود که همان طرح مدارس شبانه‌روزی بود. هدف اصلی از اجرای طرح مذکور این بود که دولت به خوبی واقف بود که وقتی دانش‌آموزان از محیط خانه و خانواده جدا شوند، به آسانی ایده‌های جدیدی را که در مدارس اعمال شود، خواهند پذیرفت. از طرف دیگر آموزش از این راه امکان کار و تولید مجانی توسط دانش‌آموزان را بدون هیچ‌گونه پرداخت اجرتی برای دولت فراهم می‌آورد. چیزی که به دنبال خود باعث افزایش موج بیکاری در بین کشاورزان گردید. طرح اعطای بورس تحصیلی، تصمیم دیگری بود که به‌وسیله آن دانش‌آموزانی که قصد ادامه تحصیل در مقطع بالاتر را داشتند می‌توانستند از این مزایا برخوردار شده و هزینه تحصیل آن‌ها توسط دولت پرداخته می‌شد، در عوض آن‌ها نیز بایستی وفاداری خود را به ایده و منش کمونیستی حکومت نشان می‌دادند.[۱]
ساختار و سیاست آموزشی کشور کوبا
دولت کوبا با مشارکت و حمایت سازمان‌های اجتماعی و نه دولتی، مسئول سازمان دادن و شکلدهی یک سیستم آموزش ملی به قصد تعلیم دادن نسل جدید در یک فرایند تحصیلی آموزشی منسجم، سیستماتیک، مشارکتی با الگوی توسعه پایدار می‌باشد. سیستمی که با یک کلیات پیوسته دارای این ویژگی‌هاست:
اصل ویژگی کلان آموزش با شاخصه برابری؛ این که آموزش به‌عنوان یک حق، بدون تمایز سنی، جنسی، نژادی، مذهبی و مکان زندگی در نظر گرفته شده است.
اصل تحصیل و کار همزمان؛ در نظام آموزشی کوبا ادغام تحصیل با کار به اندیشه‌های خوزه مارتی برمی‌گردد.کسی‌که نه تنها از آموزش دادن علم دفاع می‌کند بلکه آن را برای آمریکای لاتینی‌ها ضروری می‌دانست.
اصل مشارکت دموکراتیک همه جامعه در امر آموزش عمومی؛ این که مردم در تحقق یافتن و کنترل آموزش و در تضمین رشد موفقیت‌آمیز آن مشارکت داشته باشند.
اصل آموزش مختلط؛ این خود دسترسی به مراکز مرتبط با هر زمینه‌ای از تخصص و حرفه را برای زنان و مردان به‌طور یکسان فراهم می‌آورد.
اصل توجهات متمایز و ادغام آموزشی؛ در مدارس کوبا نحوه برخورد با کودکان با توجه به نیازهای آموزشی شخصی آن‌ها بوده، در مواردی که آن‌ها ناتوان می‌باشند به‌گونه‌ای با آن‌ها از جانب مربیان کار می‌شود که ارتباط آن‌ها با بافت طبیعی مدارس ابتدایی قطع نشود، این بدین‌خاطر است که دانش‌آموزان کم توان با دیگر مراکز عمومی نیز در ارتباط باشند.
اصل رایگان بودن آموزش؛ طبق این بند آموزش در همه مقاطع تحصیلی رایگان بوده، دولت یک نظام بورسیه‌ای برای همه دانش‌آموزان در نظر گرفته و اولویت‌هایی را برای آموزش کارگران با هدف همگانی ساختن آموزش، فراهم آورده است.
اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی کشور
سازماندهی نظام آموزشی کوبا بر اساس دو هدف بنا نهاده شده است:
کمک به تبلیغ ایدئولوژی حاکم به‌عنوان اولین هدف؛ به‌طوری که دولت کوبا به‌طور متداوم نظام آموزشی خود را به‌عنوان یک الگو معرفی کرده است و این که بایستی دیگر کشورهای آمریکای لاتین برای دستیابی به سطح باسوادی بالا از آن پیروی کنند. البته نقدی بر این اصل وارد است که علی‌رغم این که میزان باسوادی در کشور بالا رفته است اما به‌خاطر وجود کار اجباری و همچنین به‌خاطر محدودیت‌های اعمال شده برای دانش‌آموزان شاغل، امکان دسترسی کامل به تحصیل برای آن‌ها فراهم نشده است.
دومین هدف این نظام آموزشی، شکلدهی ایدئولوژی نسل جدید می‌باشد. در واقع این اساسی‌ترین هدف دولت بوده که خواهان ریشه‌کن کردن شیوه‌های قدیمی و عادات ذهنی سیستم فردگرایی گذشته، می‌باشد؛ ایجاد یک فرد اجتماعی با حس زندگی جمعی عاری از تمام دغدغه‌های دینی مذهبی که عنوان «فرد جدید» به آن اتلاق می‌شود، در صحنه بین‌الملل نیز نظام آموزشی کوبا متصدی پرورش افرادی است که با دیگر ملت‌ها و احزاب سیاسی منطبق با ایدئولوژی سوسیالیستی همبستگی داشته باشد.[۲]
آموزش و پرورش در کوبا
اصول، اهداف و اولویت‌های آموزشی کوبا طبق مواد ۸، ۳۸، ۳۹، ۵۰، ۵۱ قانون اساسی و بر اساس اسناد قانونی، در هر سال تحصیلی تحت سرپرستی وزارت آموزش و پرورش و طبق نیازها و طرح‌های توسعه سیاسی، ایدئولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی تدوین می‌شود، هدف نهایی آموزش و پرورش در کوبا ایجاد شخصیت مستقل و هماهنگ و رشد یافته دانش‌آموزان است؛ به‌طوری که هرفرد، سازنده فعال، آگاه و مفید برای جامعه جدید باشد. یعنی نظام آموزش و پرورش باید آموزش واقع بینانه در زمینه‌های هنری، فنی، نظامی و میهنی اعمال کند. اصول اساسی آموزش و پرورش که بر آن‌ها تأکید می‌شود عبارت‌اند از:
حفظ خصوصیت مردمی بودن آموزش و پرورش، بدین معنا که نه تنها تمام مدارس کوبا مجانی است، بلکه خدمات آموزشی برای نواحی دوردست کشور و برای همه مردم بدون توجه به نژاد، جنس و یا منشاء اجتماعی فراهم می‌شود و تمام مردم از طریق بحث، نظارت و حل مشکلات، برنامه های آموزشی را پشتیبانی می‌کنند. دوره اجباری آموزش، ۹ سال تحصیلی است که گاهی به ۱۲ سال هم می‌رسد. بین برنامه‌های توسعه نظام ملی آموزش و توسعه اقتصادی - اجتماعی ارتباط لازم حفظ شده است. اهداف آموزش که دسترسی به انواع آموزش را در سطوح مختلف تضمین می‌کند، برای مردان و زنان یکسان است، به منظور آماده کردن دانش‌آموزان برای زندگی اجتماعی، کار و آموزش با هم تلفیق می‌شوند.
اولویت‌های آموزشی در نظام توسعه آموزش و پرورش کوبا عبارت‌اند از: بهبود وضع آموزش و پرورش به منظور رسیدن به تعالی و تکامل در خلال سال‌های آینده و بذل توجه خاص به کارآموزی و ارتقاء کارکنان آموزشی، بهبود دوره‌های کارآموزی و بهبود کار مدارس عالی، توجه بیشتر به تدریس و آموزش علوم انسانی، بالا بردن کیفیت خدماتی که در مراکز تحصیلات روزانه ارائه می‌شود، استفاده مفید از ساختار جدید آموزش فنی و حرفه‌ای، حداکثر استفاده از کارگاه‌ها جهت ایجاد تسهیلات در آموزش و کارآموزی‌های عملی و تهیه مواد و لوازم مورد نیاز برای بهبود وضع اقتصادی، تداوم بهبود سازمان‌های کار و تحصیل به‌منظور حل مشکلاتی که بر جریان عادی امور اثر می‌گذارد، نظارت منظم بر اجرای نظامنامه‌ها و مقررات و دستورالعمل‌های حاکم بر محیط کار سازمان‌ها، حفظ بهداشت و امنیت شاگردان، تحکیم نقش و عمل خانواده‌ها در سازمان‌ها و نمایندگی‌ها به منظور پشتیبانی از کار مدارس. [۳]
برنامه تحصیلی و یک فرایند آموزشی منسجم که روابط تنگاتنگی را در یک بافت تاریخی اجتماعی بیان می‌کند؛ شرایطی که به کمک دوباره ترسیم کردن سیستماتیک پیشرفت‌های علم و نیازهای دانش‌آموزان در محیط تغییرات اجتماعی می‌پردازد، چیزی که در آموزش شخصی شهروندان تحقق یافته و شکل می‌گیرد.
آموزش تنها راه نجات از بردگی است. (خوزه مارتی) آموزش ابتدایی این مقطع تحصیلی برای همه کودکان ۶ تا ۱۱ سال اجباری می‌باشد.
تعداد مدارس: حدود ۸۹۹۹ مدرسه ابتدایی در کل کشور وجود داردکه ۲۳۳۶ ساختمان در بخش شهری و ۶۶۶۳ در روستا مشغول به فعالیت هستند.
تعداد دانش‌آموزان: بنا به گزارش آمارها در سال ۲۰۰۸-۲۰۰۷ بیش از ۸۴۱۸۹۸ دانش‌آموز در مدارس ابتدایی ثبت نام کرده‌اند که این تعداد زیر نظر ۹۶۱۴۱ معلم تعلیم دیده‌اند.
ساختار آموزش ابتدایی: این دوره آموزشی برای دانش‌آموزان به ۲ بخش تقسیم‌بندی می‌شود؛ که از سال اول تا چهارم مرحله اول به حساب می‌آید و از سال پنجم تا ششم دانش‌آموزان مرحله دوم را پشت سر می‌گذارند.
مرحله اول شامل شناخت کلی مفاهیم اولیه، زبان اسپانیایی و ریاضیات می‌باشد. همچنین اصول ابتدایی مربوط به علوم طبیعت و جامعه را فرامی‌گیرند، بخش دوم، تاریخ کوبا، جغرافیای کشور، علوم طبیعی و اجتماعی، همچنین فعالیت‌های آموزشی میهنی، جسمی و زیباشناختی را دربرمی‌گیرد.
ساعات آموزش: چارچوب کلی به این صورت است که تشکیل کلاس‌ها به ۴ دوره تقسیم می‌شود و بعد از هر دوره یک هفته تعطیلی وجود دارد. این کلاس‌ها در کل ۴۰ هفته با حساب ۱۰۰۰ ساعت کلاس در سال می‌باشد.
ساعات درسی روزانه: سازمان دهی آن به فاکتورهای بهداشتی، روانی، آموزشی مربوط می‌باشد، در واقع فعالیت معلمان در ۲ بخش تحصیلی این مقطع، به‌طور چشمگیری با نحوه آموزش به دانش‌آموزان و جامعه‌ای که در آن این مدارس واقع شده است، ارتباط دارد، با این وجود در برنامه جدید آموزشی کل هفته‌هایی که در سال در نظر گرفته شده برای مرحله اول از ۲۴ تا ۳۶ هفته و برای مرحله دوم از ۲۷ تا ۳۹ الی ۴۰ هفته می‌باشد. آموزش متوسطه تا وقوع انقلاب که در سال ۱۹۵۹ رخ داد آموزش در مقطع متوسطه در کشور وجود نداشت. هنگامی‌که انقلاب پیروز شد آمار فارغ‌التحصیلان سال ششم ابتدایی کمتر از ۴۰۰ هزار نفر می‌بود. از سال ۶۰ باگسترش طرح باسوادی، با هدف توسعه سطح تحصیل تا ششم ابتدایی برای افراد بیسواد مواجه هستیم، متعاقب آن یک سیستم آموزشی به‌نام آموزش متوسطه با خاصیت اجباری آن در قانون اساسی کوبا ثبت گردید.
سال ۱۹۷۵، اعمال طرح‌ها و برنامه‌های جدید آموزش و دیگر شاخصه‌ها که نشان از تغییرات مهم و شناخته شده در امر بهبود سیستم آموزش ملی است، صورت گرفت. این برنامه بر اساس یک کار پژوهشی علمی انجام پذیرفت. در واقع تقویت سیستم آموزش ملی در دهه ۸۰ رخ داد، دوره ای که هدف آن ۹ سال تحصیلی برای همه افراد جامعه بود.
مقطع متوسطه در کوبا به دو شکل در حال فعالیت می‌باشد؛ مدارس متوسطه شهری و روستایی. ۱۰۰۶ مرکز با بیش از ۴۳۴۶۸ دانش‌آموز در سراسر کشور وجود دارد. همچنین در این مقطع، مدارس حرفه‌ای هنر و مدارس ورزش پایه نیز مشغول به امر یاددهی می‌باشند.
در حال حاضر آموزش متوسطه در کوبا، محصلان ۱۲ و ۱۴ ساله را تحت پوشش خود دارد که بلافاصله پس از گذراندن دوره ابتدایی بایستی اجبارا در این مقطع مشغول به تحصیل گردند. هدف اصلی در این سال‌های تحصیل برای دانش‌آموزان، گسترش انسجام شخصیتی نوجوانان، دست یافتن به آموزش‌های پایه‌ای، گسترش توانایی‌های خاص در بخش زبان مادری، ریاضیات، علوم طبیعی و اجتماعی، یادگیری زبان انگلیسی، همچنین کمک به تربیت زیبایی‌شناسی دانش‌آموزان، شکلدهی فرهنگ جسمانی و تسلط مقدماتی به تکنیک‌های اولیه در امر فعالیت‌های تولیدی می‌باشد.
پیش دانشگاهی
این مقطع از پایه دهم تا دوازدهم برای دانش‌آموزانی با شرایط سنی ۱۸-۱۴ می‌باشد. در این سطح از آموزش، جوانان فهم خود را گسترش داده، عمق بخشیده، جمع‌بندی کرده، توانایی‌ها و قابلیت‌هایشان را برای ورود به عرصه دانشگاه غنا می‌بخشند.
همچنین در این مقطع تمهیدات جدی برای آینده شغلی‌اشان را از نظر می‌گذرانند. مراکز آموزشی در ۱۲۲ شهرستان با شاخه‌های متفاوت و متناسب با اهداف از پیش تعیین شده، تأسیس و مشغول یاد دهی به ۲۱۶۰۳ محصل می‌باشند[۴].
آموزش عالی
آموزش عالی در کوبا در پنجم ژانویه ۱۷۲۸ تحت امر روحانیون دومنیک شروع به کار می‌کند، دانشگاه سلطنتی و جامعه اسقفی هاوانا در زمانی متولد می‌شود که بنای جزیره بر سلطه استعماری اسپانیا مستقر شده بود و نمی‌توانست از ویژگی‌های آن دوران اروپا که حتی دانشگاه‌های بزرگ این قاره در پایین‌ترین سطح خود قرار داشتند نیز گریزان باشد.
در ژوئیه سال ۱۹۷۶ وزارت آموزش عالی با هدف اجرای سیاست آموزشی مختص این سطح و هدایت روشمند آن به منظور بازسازی‌های عمیق در امر تحصیلات دانشگاهی ایجاد شد.
با تأسیس دانشگاه اورینته در سال ۱۹۴۷ و دانشگاه مرکزی وی یاس در سال ۱۹۵۲ طنین نوینی در زندگی دانشگاهی کوبا نواخته می‌شود. در ژانویه ۱۹۶۲ اصلاحات در نظام دانشگاهی ایجاد می‌گردد. این لحظه مهم تاریخی در واقع اجازه تصمیم گیری در ارتباط با توسعه آموزش عالی در کوبا را صادر می‌کند. از این طریق، از بین دیگر موارد می‌توان از تغییر رژیم حکومتی دانشگاه یاد کرد. ساختار دانشگاه مجددا سازمان یافت، توسعه تحقیقات علمی شروع شد، رشته‌های جدید دانشگاهی ایجاد شده، علاوه بر این سیستم بورس تحصیلی بنیان نهاده شد و ساختار کمک درسی با توجه به نیاز کشور تغییر یافت، و در آخر ارتباط بین کار و تحصیل که در حال حاضر اصل اساسی آموزش و پرورش کوبا در تمام سطوح نظام آموزش ملی می‌باشد، ایجاد گردید.
اصول و مبانی و اهداف آموزش عالی در کوبا
وزارت آموزش عالی کوبا در سال ۱۹۷۶ تأسیس شده است.
تربیت افراد تحصیل‌کرده در کوبا بر اساس چهار اصل مهم پایه‌ریزی شده است:
برنامه آموزشی در بعد وسیع که این خود دو ایده راهبردی را به همراه دارد:
یکی بودن دستورالعمل نوشته شده و آموزش ارتباط بین کار و تحصیل
۲. تداوم آموزش در کل قلمرو دانش
۳.تحقیق و پژوهش به‌عنوان عنصری سازنده از مأموریت دانشگاه
۴.گسترش دانش، جزئی از وظیفه دانشگاه
از سال ۲۰۰۰ تغییرات زیادی در نظام آموزش عالی کوبا بوجود آمده است از جمله گسترش امکانات و فرصت‌هایی برای دسترسی به دانشگاه برای بخش‌هایی از کشور که کمتر مورد توجه جامعه بوده است. نتیجه آن بالا بردن سطح این مراکز می‌باشد. متعاقب آن این خود باعث بازگشایی مراکز دانشگاهی در تمام شهرستان‌های کشور برای تضمین کردن امکان دسترسی به تحصیل در مقطع عالی می‌باشد. از دلایل اصلی دیگر این اقدام جلوگیری از فرارمغزها با تضمین موفقیت آمیز برای تحصیلات کامل آن‌ها است. این سیاست آموزش عالی با خود چالش‌های زیادی چه از جنبه آکادمیک و چه از بعد اجتماعی را شامل شده است.
دانشگاه‌ها و مرکز آموزش عالی
سیستم آموزش عالی کوبا شامل ۶۸ مؤسسه در سطح آموزش عالی که شامل ۳۱۵۰ واحد دانشگاهی محلی می‌باشد. تحصیل در مقطع لیسانس و فوق‌لیسانس به‌طور رایگان برای عموم می‌باشد. کشور کوبا دانشگاه‌های معتبری دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان از دانشگاه هاوانا، دانشگاه هنر کوبا یا مؤسسه عالی هنر (Instituto Superior de Arte (ISA)) ، دانشگاه علوم پزشکی سی‌ین‌فوئگوس (Universidad de Ciencias Medicas de Cienfuegos) و مدرسه علوم پزشکی لاتینوآمریکانا (Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM)) نام برد.
دانشگاه هاوانا
این دانشگاه که در هاوانا واقع می‌باشد، در پنجم ژانویه سال ۱۷۲۸ تأسیس شد. دانشگاه هاوانا یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های کوبا و در ضمن یکی از دانشگاه‌های مهم و دولتی کوبا بشمار می‌آید. این دانشگاه همچنین یکی از اولین دانشگاه‌های تأسیس شده در قاره آمریکا می‌باشد. این مرکز آموزشی، در حال حاضر دارای ۱۵ دانشکده است که عبارت‌اند از: زیست‌شناسی، داروسازی، فیزیک، جغرافیا، ریاضی و کامپیوتر، روانشناسی، شیمی، هنر و ادبیات، حقوق، علوم ارتباطات، فلسفه، تاریخ و جامعه‌شناسی، زبان‌های خارجی، اقتصاد، حسابداری، توریسم مطالعات توریستی، این دانشگاه دارای سیستم آموزش از راه دور نیز می‌باشد. همچنین دارای کالجی به‌نام کالج سان خرونیمو (Colegio de San Geronimo) است که به تربیت متخصصان بازسازی، موزه‌شناسی و سایر رشته‌های هنری می‌پردازد، لازم به ذکر است که این دانشگاه از حدود ۱۸ مرکز تحقیقاتی در زمینه‌های مختلفی از جمله علوم اجتماعی، اقتصاد و علوم انسانی نیز بهره‌مند می‌باشد. در ضمن دانشکده‌ای نیز با نام دانشکده زبان اسپانیایی برای غیر اسپانیایی (Facultad de Espanol para No Hispanohablantes) زبان‌ها دارد.
لازم به ذکر است که این دانشگاه ابتدا رئال ای پونتیفیسیا د سان خرونیمو د لا هابانا (Real y Pontificia Universidad de San Geronimo de La Habana) نامیده می‌شد. در آن زمان برای ساخت دانشگاه نیاز به کسب اجازه از پاپ و یا پادشاه بود، به همین دلیل نام دانشگاه نیز برگرفته از این سنت می‌باشد؛ واژه رئال به معنای سلطنتی و واژه پونتیفیسیا به معنای وابسته به پاپ است. این دانشگاه با کسب مجوز از پاپ اینوسنسیوی سیزدهم (papa Inocencio XIII) و فلیپ پنجم (Felipe V) شاه اسپانیا ساخته شد. در سال ۱۸۴۲، به‌نام دانشگاه رئال ای لیتراریا د لا هابانا (Real y Literaria Universidad de La Habana) تغییر نام یافت. بعدها، زمانی‌که کوبا به یک جمهوری مستقل تبدیل شد، نام آن به دانشگاه ناسیونال (Universidad Nacional) تغییر داده شد.
ورودی اصلی دانشگاه هاوانا با معماری نئوکلاسیک آن بسیار دیدنی است، در بالای محوطه ۸۸ پله ای آن، مجسمه آلما ماتر از جنس برنز قرار دارد که نماد دانشگاه می‌باشد. آلما ماتر به معنی «مادر تغذیه دهنده» می‌باشد که استعاره‌ای است از دانشگاه که وظیفه تغذیه روشنفکری دانشجویان را به عهده دارد. این مجسمه با بازوانی باز نماد خوش‌آمدگویی به دانشجویان می‌باشد. در زمان حکومت باتیستا، در سال ۱۹۵۲، دانشگاه به مرکز اعتراضات ضد حکومتی تبدیل شد و به این ترتیب در سال ۱۹۵۶ به دستور وی تعطیل شد. دانشگاه هاوانا، در سال ۱۹۵۹ با پیروزی انقلاب کوبا بازگشایی شد.
دانشگاه هنر کوبا یا مؤسسه عالی هنر
این مؤسسه در هاوانا قرار دارد و در تاریخ ۲۹ جولای ۱۹۷۶ تأسیس شد و اول سپتامبر همان سال شروع به کار کرد، در آغاز دارای سه دانشکده موسیقی، هنرهای تجسمی و هنرهای نمایشی بود و بعد از گذشت چند سال، دانشکده حرکات موزون نیز در این مرکز تأسیس شد، علاوه بر دانشکده‌های نامبرده شده، دانشکده هنرهای وسائل ارتباط جمعی دیداری شنیداری (Facultad de Artes de los Medios de Comunicacion Audiovisual (FAMCA) ) نیز در سال ۱۹۸۸ در این مرکز تأسیس شد. این دانشکده معروف به مدرسه سینما، رادیو و تلویزیون می‌باشد. در ابتدا و به مدت ۱۳ سال در این دانشکده فقط کارمندان رادیو و تلویزیون پذیرش می‌شدند ولی از سال ۲۰۰۲ سایر افراد بین ۱۷ تا ۲۵ سال نیز قادر به ادامه تحصیل در این دانشکده می‌باشند. در این مرکز رشته‌هایی از قبیل کارگردانی، فیلمبرداری و تهیه‌کنندگی تدریس می‌گردد. هر ساله در اواخر ماه مارس در این دانشکده فستیوال ایماگو (Festival IMAGO) برگزار می‌شود که هدف اصلی از برگزاری آن ایجاد انگیزه و تشویق برای تولیدات رادیو و تلویزیونی است. البته در سال ۱۹۹۴ بنا به دلایل فنی و اقتصادی دو دانشکده هنرهای نمایشی و حرکات موزون ادغام شدند. این مؤسسه چهار مرکز آموزشی یکی در استان کاماگوای، دوتا در اولگین و یکی در سانتیاگو دکوبا، دارد. در حال حاضر ۳۹ رشته مختلف هنری در این دانشکده تدریس می‌شود.
دانشگاه علوم پزشکی سی‌ین فونگوس
این دانشگاه از سپتامبر ۱۹۸۲ فعالیت خود را آغاز نمود. این دانشگاه یکی از مراکز معتبر کوبا در امر تدریس علوم پزشکی محسوب می‌شود و در حال حاضر دانشجویانی از ۵۲ کشور در حال تحصیل در این دانشگاه هستند. از وظایف این دانشگاه، تربیت متخصصین بخش سلامت و بهداشت برای کشور و همین‌طور برای دیگر کشورهای جهان می‌باشد، به حدی که از آمادگی علمی، فنی، سیاسی، اخلاقی و انسانی برخوردار بوده و متعهد به انقلاب و ملت خود باشند.
مدرسه علوم پزشکی لاتینوآمریکانا
این مرکز که در شهر هاوانا قرار دارد، در تاریخ ۱۵ نوامبر ۱۹۹۹ تأسیس گردید. ایده تأسیس این مدرسه در اواخر قرن بیستم شکل گرفت، زمانی که کشورهای منطقه از گردبادهای جورج و میچ (Georges y Mitch) آسیب‌های زیادی دیده بودند و حدود ۱۰ هزار نفر کشته و ناپدید شده بودند. در این حادثه، بلافاصله پزشکان کوبایی برای کمک به آسیب دیدگان به این کشورها اعزام شدند. در همین رابطه، در ۲۱ نوامبر سال ۱۹۹۸ فیدل کاسترو، رئیس‌جمهور وقت، ایده ساخت مدرسه‌ای به‌منظور آموزش و تربیت رایگان جوانان کشورهای آمریکای مرکزی و کارائیب را ارائه داد تا این جوانان به‌عنوان پزشک تربیت شوند، بنابراین در ۱۵ نوامبر همان سال، مدرسه علوم پزشکی ایبروآمریکانا فعالیت خود را در اولین ترم با ۱۹۳۳ دانشجو از ۱۸ کشور منطقه آغاز نمود. از آن زمان به بعد، سالانه ۱۵۰۰ دانشجو در این دانشگاه پذیرش می‌شوند. محصلان در پایان دوره به منظور ادامه مطالعات کلینیکی وارد سایر دانشکده‌های پزشکی می‌شوند و به این ترتیب بعد از شش سال با شرکت در آزمون نظری - عملی فارغ‌التحصیل می‌شوند، به افرادی که این آزمون را با موفقیت پشت‌سر بگذرانند، مدرک پزشکی اعطا می‌شود. در تاریخ ۲۰ آگوست سال ۲۰۰۵ اولین گروه از دانشجویان که شامل ۱۶۱۰ پزشک بودند، از این مرکز فارغ‌التحصیل شدند.
نشریات دانشگاهی: نوع، کیفیت علمی
EDUNIV انتشاراتی دانشگاهی است که مجموعه‌ای از انتشاراتی های ۱۵ موسسه آموزشی و ۵ مرکز تحقیقاتی وزارت آموزش عالی کوبا را دربرمی‌گیرد که همگی شامل ۳۵ مجله علمی و مجموعه مهمی از انتشارات با ویژگی آموزشی دانشگاهی، علمی، فنی، ادبی و علمی - آموزشی می‌باشد که در هر کدام از آن، دستاوردهای مهم علمی محققان کوبایی در اختیار خوانندگانشان قرار می‌گیرد. این نشریات در زمینه‌های مختلف و علوم گوناگون به چاپ می‌رسند و از کیفیت بالایی در سطح ملی نیز برخوردارند، اما در جامعه بین‌المللی در رتبه آن چنان بالایی قرار نمی‌گیرند.
کتابخانه‌ها و مراکز اسناد
در دانشگاه‌ها، کتابخانه مرکز اصلی اطمینان بخشی تمامی تحقیقات دانشگاهی است، فضایی که همه منابع اطلاعاتی لازم در دسترس دانشجویان و دانش پژوهان قرار می‌گیرد.کتابخانه‌های دانشگاهی کوبا تا حدی از شکل سنتی خود به نوع مدرن تغییر شکل داده‌اند، اما همانند دیگر موارد، از استانداردهای جهانی هنوز فاصله دارند. کتابخانه مجازی (Biblioteca virtual de la ECURED) این کتابخانه تنها شامل منابع آموزشی کشور کوبا است. استفاده از منابع در صورتی که نام پدیدآورنده ذکر شده و اصلاحاتی در داده‌های در دسترس صورت نگیرد بلامانع است.
بودجه‌تحقیقاتی‌دردانشگاه‌هاومراکزتحقیقاتی‌کشور
در کوبا نیز همانند کشورهای دیگر، بودجه‌هایی برای امر آموزش و پژوهش تخصیص داده می‌شود. در جداول و نمودار زیر بودجه تحقیقاتی در مراکز دانشگاهی مشخص شده است.
| بودجه |
تولید ناخالص داخلی (ارش جاری) |
سال | ||
|
بودجه آموزش عالی |
آموزش |
فعالیت بودجه | ||
| 1726/0 | 7109/6 |
27420/9 |
58603/9 |
2007 |
| 3191/6 |
8620/0 |
31764/3 |
60806/3 |
2008 |
| 3113/0 | 9030/6 |
33029/5 |
62278/6 |
2009 |
در نمودار ذیل، بودجه در نظر گرفته شده برای امر آموزش نسبت به بودجه کل و در مقایسه با صرف بودجه در دیگر فعالیت‌ها مشخص شده است. همان‌طورکه در نمودار زیر دیده می‌شود بودجه در نظر گرفته شده برای آموزش حدود ۹.۶ می‌باشد که در این زمینه از بودجه‌ای بیشتر از علوم، نوآوری، تکنولوژی و همین‌طور فرهنگ و ورزش برخوردار می‌باشد. اما بودجه تخصیص داده شده به بهداشت عمومی بیشتر از آموزش می‌باشد و سایر فعالیت‌ها در رده اول قرار دارد که زمینه‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد.
ثبت نام در مقطع کارشناسی
| 473309 | جمع کل |
|---|---|
| 286761 | زنان |
| 226249 | تحصیل بصورت روزانه |
| 75853 | تحصیل بصورت اعطای بورس |
معلمان
| 65489 | تمام وقت |
| 28497 | پاره وقت |
فارغ التحصیلان ۲۰۱۰ -۲۰۰۹
| 91902 | جمع کل در10-2009 |
| 29463 | تحصیل بصورت روزانه |
| 1081815 | جمع کل از سال 1959 تا10-2009 |
| 33511 | دانشجویان خارجی |
شاخص اخذ مدرک در سال ۲۰۰۹
| تعداد شرکت‌کنندگان | فعالیت‌های اصلی |
| 436410 | مراکز تربیت معلمدانش‌آموختگان مدرک دیپلم |
| 44472 | دانش‌آموختگان مقطع دیپلم |
| 144284 | مقطع کارشناسی ارشد و تخصصی |
| 5254 | مقطع دکترا |
تعداد دانشجویان در خارج از کشور
تعداد کوبایی‌هایی که در خارج از کشور تحصیل می‌کنند به درستی مشخص نیست، اما با توجه به شرایط اقتصادی کوبایی‌ها و عدم توانایی پرداخت هزینه‌های تحصیل در دانشگاه‌های خارجی و از طرفی عدم ارائه مجوز خروج برای کوبایی‌ها توسط دولت، از موانعی هستند که خروج کوبایی‌ها را برای ادامه تحصیل در دیگر کشورها بسیار مشکل می‌نماید، اما دانشجویانی هستند که به‌صورت بورسیه در دیگر کشورها مشغول به تحصیل می‌باشند و بعداز پایان تحصیلات به کوبا بازمی‌گردند. دانشجویان بورسیه با توجه به نیاز کشور در رشته مورد نیاز کشور از طرف دولت مشغول به تحصیل می‌شوند. یکی از رشته‌هایی که دانشجویان کوبایی برای تحصیل اعزام می‌شوند رشته زبان فارسی می‌باشد که در هر دوره ۲ یا ۳ دانشجوی کوبایی به ایران اعزام می‌شوند و پس از پایان تحصیلات این افراد، در دوره بعدی دانشجویان دیگری به ایران می‌آیند. طبق آمار سال ۲۰۰۹ تعداد ۷۵۸۵۳ از طرف دولت موفق به اخذ بورسیه شده‌اند که از این تعداد، بخشی در دانشگاه‌های داخل کشور و تعدادی نیز در خارج از کشور مشغول به تحصیل می‌باشند.
تعداد دانشجویان خارجی در کشور
در این مورد نیز آمار دقیقی در دست نیست اما از کشورهای مختلف دانشجویان خارجی نیز درکوبا مشغول به تحصیل می‌شوند. از میان دانشجویان خارجی می‌توان به حضور قابل توجه دانشجویانی از کشورهای مختلف آمریکای لاتین اشاره کردکه از این منطقه به کوبا سفر می‌کنند و در رشته های مختلف مشغول به تحصیل می‌شوند. اما بیشترین آمار دانشجویان لاتین تبار منطقه را می‌توان در دانشگاه پزشکی ایبروآمریکانا دید که تعداد بسیار زیادی دانشجویان آمریکای لاتینی در این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند، زیرا از سال ۱۹۹۸ فیدل کاسترو اعلام کرد که برای همبستگی با کشورهای بی‌بضاعت منطقه آمریکای لاتین و کارائیب، امکان تحصیل رایگان به دانشجویان منطقه آمریکای لاتین و کارائیب داده خواهد شد و از سال ۱۹۹۹ اولین گروه دانشجویان خارجی از تعدادی از کشورهای آمریکای لاتین در مدرسه پزشکی ایبروآمریکانا مشغول به تحصیل شدند و پس از یک دوره ۶ ساله در سال ۲۰۰۵ فارغ‌التحصیل شده و به کشورهای خود بازگشتند. البته درحال حاضر علاوه بر این دانشجویان، می‌توان شاهد حضور دانشجویان آفریقایی تبار نیز بود که به‌صورت رایگان در این مدرسه و تعداد دیگری از دانشگاه‌های پزشکی کوبا مشغول به تحصیل هستند.
طبق آخرین آمار به‌دست آمده در حال حاضر حدود ۱۹۲۱۰ دانشجوی خارجی در کوبا مشغول گذراندن تحصیلات تکمیلی هستند که از این تعداد حدود ۱۸۳۶۴ از ۱۲۰ کشور جهان در دانشکده‌های علوم پزشکی تحصیل می‌کنند.
لازم به ذکر است که هر ترم نیز حدود ۶۰۰ دانشجوی رشته زبان اسپانیایی از دانشگاه های ایالات‌متحده آمریکا یک ترم تحصیلی را در کوبا می‌گذراند تا در محیط با زبان اسپانیایی آشنا شوند. این دانشجویان تحت عنوان سفیر صلح به کوبا سفر می‌کنند.
دانشجویان آلمانی، فرانسوی، اسپانیایی، سوئدی و دیگر کشورهای اروپایی نیز در کوبا مشغول به تحصیل هستند. از کشورهای شرقی و اسلامی نیز می‌توان از دانشجویان سوری نام برد که تعداد قابل توجهی می‌باشند و بعد دانشجویان لبنانی، عراقی، ترکی و تعداد بسیار اندکی دانشجوی ایرانی نیز در کوبا دیده می‌شوند. دانشجویان ایرانی که با هزینه شخصی به کوبا سفر می‌کنند بیشتر در رشته پزشکی و دندانپزشکی تحصیل می‌کنند. اما در هر دوره تعداد ۱۰ الی ۱۵ دانشجوی ایرانی در رشته بیوتکنولوژی از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران به کوبا اعزام می‌شوند تا در این رشته تحصیل کنند. از طرف دیگر، تعداد بسیار کمی نیز دانشجویان ایرانی جهت تحصیل در مقاطع تکمیلی به کوبا اعزام تا در رشته زبان اسپانیایی تحصیل نمایند. در میان کشورهای خاور دور، دانشجویان ویتنامی در رده اول قرار دارند و بعد دانشجویان ژاپنی در کوبا مشغول به تحصیل می‌باشند.
آموزش بزرگسالان، نرخ سواد در نزد بزرگسالان
آموزش بزرگسالان در کوبا، به پس از پیروزی انقلاب این کشور برمی‌گردد که برای مبارزه با بیسوادی به دستور فیدل کاسترو، فعالیت‌های بسیاری در این زمینه صورت گرفت که برنامه آموزشی را حتی به روستاهای دورافتاده بردند تا افراد بیسواد را آموزش دهند. در طی این برنامه اکثر آموزش دیدگان، از بزرگسالان بودند و در حال حاضر کوبا یکی از کشورهای جهان سوم است که کمترین آمار بیسوادی را شامل می‌شود.
مراکز پژوهشی غیردانشگاهی
مراکز پژوهشی بسیاری در کوبا وجود دارد که بسیاری از آن‌ها زیرمجموعه یکی از دانشگاه‌های این کشور می‌باشند. اما در میان مراکز پژوهشی که غیردانشگاهی می‌باشند می‌توان از موارد زیر نام برد:
۱. مرکز مطالعات مارتی (Centro de Estudios Martianos (CEM)): این مرکز وابسته به اداره برنامه مارتی شورای دولت جمهوری کوبا می‌باشد که در سال ۱۹۷۷ تاسیس شد تا در زمینه زندگی، آثار و تفکرات خوزه مارتی، قهرمان ملی کوبا، تحقیق نماید.
۲. مرکز تحقیقاتی روانشناسی و جامعه شناختی (Centro de Investigaciones Psicologicas y Sociologicas (CIPS)): این مرکز جهت انجام کارهای تحقیقاتی پیرامون مسائل بنیادین واقعیات جامعه کوبا تشکیل شده است. زمینه‌های اصلی که این مرکز مشغول به فعالیت می‌باشد عبارت‌اند از: ساختار اجتماعی و نابرابری‌ها، کار و شغل، خانواده، نسل‌ها و جوانی، مذهب، تغییر سازمانی، خلاقیت، سیاست‌های اجتماعی، مشارکت اجتماعی و دیگر موارد.
۳. بنیاد فرناندو اورتیز (Fundación Fernando Ortiz (FFO)): در سال ۱۹۹۵ تاسیس شد و یک مرکز فرهنگی عمومی و مدنی می‌باشد. این مرکز غیردولتی است و اهداف اصلی آن انجام مطالعه پیرامون زندگی و آثار متفکر کوبایی فرناندو اورتیز و از طرف دیگر تحقیقات علمی در زمینه هویت فرهنگی کوبا می‌باشد.
۴. موسسه مطالعات و تحقیقات کار (Instituto de Estudios e Investigaciones del Trabajo (IEIT)): این موسسه جهت انجام مطالعات و همچنین ارائه پیشنهادات مناسب در زمینه شغل، امنیت شغلی و امنیت اجتماعی می‌باشد.[۵]
نیز نگاه کنید
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری چین
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری روسیه
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کانادا
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تونس
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری افغانستان
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری لبنان
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ژاپن
کتابشناسی
- ↑ Fornés Bonavía, L. (2011). Cuba. Cronología: cinco siglos de historia, política y cultura. Verbum, P420
- ↑ Díaz Tenorio, M; Durán Gondar, A; Alberta, C. (2003). La familia cubana: realidades y proyección social. Centro de Investigaciones Psicológicas y Sociológicas (CIPS), Departamento de Estudios sobre Familia, La Habana, Marzo de, P22
- ↑ فومنی، گ؛ رسول، م. جامعه شناسی آموزش و پرورش، تهران، نشر شیفته، 1373 ، ص275.
- ↑ Naranjo Orovio, C. (2009). Historia de las Antillas. Volumen I. Historia de Cuba. Doce Calles, P386
- ↑ حق روستا، مریم. (1397). جامعه و فرهنگ کوبا. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، ص349-374.