مطبوعات در چین
پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، رابطه مطبوعات و روزنامه‌ها با دولت و حاکمیت در این کشور، 5 مرحله و فاز مختلف و گوناگون را پشت سر گذاشته که هر یک از این مراحل ویژگی‌های خاص خود را دارند.
1-مرحله نخست از دوران تأسیس جمهوری خلق چین در سال1949آغاز و تا سال1966(آغاز دوران انقلاب فرهنگی) ادامه داشت. در این دوران مالکیت خصوصی از تمام مطبوعات و روزنامه‌ها سلب و به تدریج همه رسانه‌ها به ارگان حزب کمونیست تبدیل شدند. سلطه حزب و دولت بر مطبوعات در دوران تخیلی«جهش بزرگ به جلو»(1959 تا1962) که بیش از حد به جایگاه طبقاتی تأکید و انحراف از واقعیت ها حاکم بود، بیش از پیش سایه انداخت.
2-مرحله دوم از سال1966 آغاز و تا سال 1978(پایان دوران انقلاب فرهنگی و حاکمیت اندیشه‌های مائو و باند چهار نفره) ادامه یافت. در این مرحله انتشار تقریبا تمام روزنامه‌ها، به غیر از 43 روزنامه متعلق به حزب، متوقف گردید. تمام روزنامه‌های استانی نیز دقیقا مطالب منتشره از سوی روزنامه خلق که ارگان رسمی و سخنگوی حزب کمونیست و دولت بوده و هنوز هم هست، را کپی کرده و تمام تیترها، سوتیترها، مطالب، اخبار و مقالات آن را عینا منتشر می‌کردند. در آن دوران مردم اخبار و مطالب این رسانه‌ها را تماما دروغ، مبالغه آمیز و توخالی می‌پنداشتند.
3-مرحله سوم از سال 1978 (آغاز دوران اصلاحات) شروع و تا سال 1989 (تظاهرات خشونت آمیز میدان تیَن اَن مِن) ادامه یافت. دورانی که در یازدهمین اجلاس کمیته مرکزی حزب کمونیست اندیشه‌های اصلاح طلبانه و سیاست درهای باز دِنگ شیائو پینگ به تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. سیاست اصلاحات بار دیگر زمینه را برای شکوفایی مطبوعات و رسانه‌ها فراهم کرد. مهم‌ترین هدف رسانه‌ها در این دوران تلاش برای به دست آوردن آزادی مطبوعات بود. توقف سوبسیدهای دولتی به مطبوعات و افزایش درآمدها از طریق چاپ آگهی و تبلیغات شرکت‌ها و پرداختن به سایر فعالیت‌های اقتصادی در این مدت، راه را برای استقلال بیشتر مطبوعات فراهم و در نتیجه، خودمختاری مدیران و سردبیران افزایش و رسانه‌های چین شاهد سریع‌ترین رشدها بودند.
4-آغاز جنبش دانشجویی میدان تیَن اَنمِن در سال1989 و سرکوب خشونت آمیز آن، فاز چهارم مطبوعات چین به‌شمار می‌آید. در این دوران، روزنامه‌نگارن و سردبیران مطبوعات با شرکت در تظاهرات، گزارش‌های مستقل و آزادی از رویدادها و حوادث و جریان اعتراضات مردمی و دموکراسی خواهی آنان منتشر و به اعتراضات مردمی پیوسته بودند. آنها با حمل پلاکارت‌هایی با مضمون«ما را باور نکنید، ما دروغ می‌گوییم» همبستگی خود را با جریانات سیاسی و اجتماعی روز اعلام می‌کرده و مستقلا به تحلیل مسایل سیاسی روز می‌پرداختند. با سرکوب تظاهرات دانشجویی، بهار مطبوعات نیز خیلی زود به پایان رسید و پاییز سختی آغاز شد. رهبران و مقامات حزبی، مطبوعات و رسانه‌ها را به همراهی با عوامل بورژوا متهم و آنها را تحت فشار شدید قرار دادند. بدینگونه بود که گفتمان امید بخش قانونی شدن فعالیت و آزادی مطبوعات سریعا فروکش کرد.
5-با محدود شدن فضای باز سیاسی به روی مطبوعات پس از جریان میدان تیان اَنمِن، مطبوعات شاهد عقبگرد از صحنه سیاسی و پیش گرفتن رویکردی اقتصادی و بازاری که اجازه می‌دهد رسانه‌ها هرچه بیشتر به تجاری شدن روی آورده و سریع رشد و گسترش یابند[1]، و همزمان با محدودیت‌های فراوانی در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی مواجه شوند. در این روند ترکیبی از«منطق حزبی و منطق شدید بازار» که از ویژگی‌های امروز مطبوعات و رسانه‌های چینی است، اعمال می‌شود.
دسته بندی مطبوعات در چین
امروزه، با توجه به آغاز پنجمین مرحله از روند مطبوعات در چین، می‌توان رسانه‌های مکتوب(روزنامه) این کشور را که تعداد عناوین آنها بالغ بر2200 عنوان با تیراژ کلی بیش از6/96 میلیون نسخه[2] در روز است را در گروه‌های زیر دسته بندی کرد:
1-مطبوعات ارگان حزب کمونیست: مانند روزنامه پرتیراژ خلق(Peoples Daily)(به زبان‌های، چینی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسوی به‌صورت آنلاین) و سایر مطبوعات و روزنامه‌های وابسته و مطبوعات استانی این مؤسسه.
2-مطبوعات تجاری و روزنامه‌های تخصصی: مانند روزنامه وِن خویی(Wenhui Ribao)، روزنامه خلق راه آهن(Renmin Tiedabao)، و روزنامه تجارت چین(Zhogguo Shengbao).
3-روزنامه‌های ارگان شهرها: مانند روزنامه جوانان پکن(Beijing Youth Daily)، روزنامه شهری غرب چین(Huanxi Dushibao)، و سایر روزنامه‌های عصری که در شهرهای بزرگ منتشر میشوند.
4-نشریات مربوط به تجارت و بازرگانی: مانند روزنامه‌تجاری چِنگ دو(Chengdu Business Daily)، و اقتصاد روز(Economic Daily).
5-روزنامه‌های ارایه کننده اطلاعات خدماتی: مانند روزنامه های«راهنمای خرید» و «راهنمای خرید کالای بهتر».
6-نشریات گزیده اخبار و مقالات: مانند روزنامه گزیده اخبار.
7-روزنامه‌ها و نشریات متعلق به ارتش: مانند روزنامه ارتش آزادی‌بخش خلق.
البته در کنار این روزنامه‌ها، طیف وسیعی از هفته نامه‌ها و مجلات هفتگی و یا شماره آخر هفته روزنامه‌های یومیه منتشر می‌شود که به خاطر گزارش‌های مفصل و تحلیلی از مسایل سیاسی و اجتماعی روز از داخل و خارج کشور آنها، با استقبال فراوان خوانندگان قرار می‌گیرند. اکثر قریب به اتفاق روزنامه‌ها در این کشور به زبان چینی رسمی ماندارین منتشر میشوند، ولی برخی از روزنامه‌های دولتی در مناطق اقلیت نشین این کشور مانند مغولستان داخلی، سین کیانگ و تبت، به زبان محلی چاپ می‌گردند. در چین حدود 20روزنامه نیز به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می‌شود که روزنامه‌های چاینا دیلی، گلوال تایمز، روزنامه آنلاین خلق، از جمله آنها هستند.
لازم به ذکر است که، همانگونه که هنوز در این کشور روزنامه خصوصی وجود ندارد، مطبوعات و رسانه مستقل متعلق به اقوام و اقلیت‌های نژادی(55 اقلیت قومی غیر از نژاد خَن) هم در این کشور به چشم نمی‌خورد.
سیستم توزیع مطبوعات و نشریات
تا سال1990میلادی که تمامی مطبوعات چین از سوبسید دولتی استفاده می‌کردند، اکثر روزنامه‌ها و منشورات نیز توسط پست دولتی توزیع می‌شد. ولی با اجرای موفقیت آمیز اصلاحات اقتصادی و سیاست دولت مبنی بر اجرای اصلاحات تدریجی در بخش رسانه‌ها، زمینه برای چاپ آگهی‌های تجاری و تبلیغاتی و کسب درآمد از این طریق فراهم و نشریات بخش عمده‌ای از هزینه‌های خود را از این راه به دست آوردند. کاهش حمایت دولت از نشریات و مطبوعات و افزایش تقاضا و نیاز مردم به روزنامه‌ها و مجلات با کیفیت، رقابت شدیدی را در میان آنان برای جذب خوانندگان به وجود آورد. لذا، در شبکه توزیع مطبوعات نیز تحولات عمیقی روی داد، به نحوی که با آغاز قرن 21تقریبا تمامی روزنامه‌ها و مطبوعات سیستم توزیع خاص خود شامل: از طریق پست، دکه‌های مطبوعات، خرده فروشی‌های خیابانی و... را دارند[۱].
مجلات و نشریات اسلامی
اگر چه انتشار نشریه های ادواری و غیر منظم با محتوای اسلامی از گذشته های دور و حتی در دوران جنگ ضد ژاپنی چین در بین مسلمانان از سابقه ی نسبتا طولانی برخوردار است، ولی گسترش انتشار مجلات اسلامی توسط بخش های غیردولتی و مساجد و مراكز اسلامی پس از اجرای اصلاحات و در بیست سال آخر قرن بیستم از نظر تعداد و كمیت در جامعه چین بی سابقه است.
انتشار حدود یكصد عنوان نشریه توسط مسلمانان مناطق مختلف چین در طول سه دهه ی گذشته، اگر چه در مقایسه با بیش از یازده هزار عنوان مجله و روزنامه ی منتشره در این كشور از نظر كمیت و كیفیت ناچیز و غیرقابل توجه است، ولی این اقبال بیانگر رویكرد جامعه ی مسلمانان این كشور به حفظ هویت و استفاده از فرصت ایجاد شده و ابزار مطبوعاتی برای مطرح ساختن فرهنگ، تاریخ و گذشته ی خود و اثبات وجود جامعه ی چند ده میلیونی مسلمان در جامعه ی 3/1 میلیارد نفری چینی است. از میان نشریات اسلامی، ماهنامه ی «المسلم الصینی» كه به دو زبان چینی و اویغوری منتشر می شود و ماهنامه ی «مطالعات قوم خوی» كه به ترتیب از سوی انجمن اسلامی سراسری چین و آكادمی علوم اجتماعی استان خودمختار نینگ شیا و با بودجه ی دولت چین منتشر و در دكه ی مطبوعات توزیع می شوند، تنها نشریات اسلامی هستند که به صورت رسمی و با مجوز دولتی منتشر می گردند. بقیه ی مجلات و نشریات اسلامی، به صورت غیر رسمی و غیر منظم و بدون مجوز رسمی دولت بوده و اجازه ی فروش و توزیع رسمی را ندارند. و لذا، با کمک های مالی مردمی و نامنظم منتشر و به صورت رایگان توزیع می شوند که برخی از این نشریات به شرح زیر می باشند:
1- ماهنامه ی«اطلاعات مسلمانان»: این ماهنامه در سال 1999 توسط انجمن آموزش فرهنگی مسلمانان شهر لانجو از استان گانسو تاسیس شد.
2- مجله ی«الفتح»: فصلنامه ی الفتح ابتدا در سال1992 از سوی مدرسه ی زبان های عربی ـ چینی شیگو در لانجو راه اندازی و سپس از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان لنجو منتشر می گردد.
3- فصلنامه ی«مسلمانان گانسو»: مجله ای است كه از سوی انجمن اسلامی استان گانسو منتشر می گردد و سردبیر آن آقای یانگ گوانگرونگ (Yang Guang Rong) است. انتشار این مجله از سپتامبر سال 1991 آغاز و تاكنون بیش از 47 شماره از آن منتشر گردیده است.
4ـ دو ماهنامه ی«هنرهای اسلامی»: شامل شعر، ادبیات، نقاشی و خوشنویسی مسلمانان چین که از اوایل سال 2000 میلادی، توسط شركت با مسئولیت محدود هنر اسلامی گانسو آغاز به نشر نموده است.
5- فصلنامه ی«پژوهش فرهنگ اسلامی»: مجله ی علمی و تحقیقاتی است كه در سال 1994 توسط موسسه ی فرهنگ اسلامی شهر شیآن، مركز استان شناسی آغاز به انتشار نمود.
6 ـ فصلنامه ی«مسلمانان شانـگهای»: از سوی انجمن اسلامی شهر شانــگهای تهیه و منتشر می شود.
7ـ فصلنامه ی«مسلمانان جینَن»: در سال1988 توسط انجمن اسلامی شهر جینَن مركز استان شاندونگ تاسیس و منتشر گردید.
8 - فصلنامه ی«امین»: در سال1997 از سوی مدرسه ی اسلامی شهر جوكو چاپ و منتشر گردیده است.
9 - گاهنامه ی«اخبار مسجد جنوب تیَن مو»: از سوی مسجد تیَنمو در شهر بندری تیَنجین و توسط گروهی از مسلمانان تهیه و منتشر می گردد.
10- نشریه ی«حوزه ی تحصیل و آموزش»: دو هفته یكبار از سوی مسجد خَن جونگ(در استان شیَنسی) منتشر می شود.
11- نشریه ی«آموزشگاه فنی حرفه ای مسلمانان دالی»: هر شش ماه یكبار از سوی آموزشگاه فنی حرفه ای شهرستان دالی در استان یونن چاپ و منتشر می شود.
12ـ «مسلمانان خوی و ایغور خونَن»: نام نشریه ای است كه هر 6 ماه یكبار توسط انجمن اسلامی شهر خونَن مركز استان خوبِی چاپ و منتشر می گردد.
13- نشریه ی«هلال»: مجله ی ماهانه ای است كه توسط مركز تربیت فرهنگی مسلمانان شهر پینگ لیانگ در استان گَنسو در زمینه ی علوم قرآنی و تعلیمات اسلامی چاپ و منتشر می شود.
14- دو ماهنامه ی«نور ستاره»: نشریه ای است كه از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان شهر گویوان (از استان خودمختار مسلمان نشین نینگ شیا چاپ و توزیع می شود[۲] [۳].
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[i] - طبق آمار، در سال1997میلادی، تعداد روزنامه ها و مجلات در چین از 27هزار عنوان فراتر رفت.
[ii] - طبق آمار جهانی، تعداد عناوین و تیراژ مطبوعات در چین در ردیف اول جهان قرار دارد و روزنامه های منتشره در این کشور5/14درصد کل روزنامه های جهان را به خود اختصاص داده و برای هر یکهزار نفر 86/75نسخه روزنامه منتشر می شود.