آداب و رسوم در اتیوپی
همانطور که اشاره شد کشور اتیوپی یکی از قدیمیترین کشورهای آفریقا - با دارا بودن فرهنگ و آداب و رسوم غنی برجای مانده از پیشینیان خود- محسوب میشود. بر این اساس میتوان گفت آداب و رسوم این کشور مجموعهای از ارزشها، هنجارها، باورها، اسطورهها، ادبیات شفاهی، داستانهای حماسی گونه، قوانین عرفی و... است که در گذر زمان نسل به نسل انتقال یافته و علیرغم تاثیرپذیری از فرهنگهای غربی همچنان تمامیت خود را حفظ کرده و کلیه مردمان این سرزمین نیز خود را موظف به حفظ این سنتها که بنوعی فرهنگ شفاهی کشور را تشکیل میدهد میدانند. صرفنظر از برخی آداب و رسوم دینی خاص مسلمانان و مسیحیان؛ مهم ترین سنتهای عمومی این کشور عبارتند از:
مناسبات قبیلگی
یکی از سنتهای مهم مردمان اتیوپی حفظ مناسبات قبیلگی و احترام فوق العاده به هم قبیلههای خود و حفظ اتحاد و انسجام قومی و قبیلگی است. از این روی معمولا در هنگام بروز مشکلی برای یکی از اعضاء قبیله دیگران به یاری وی شتافته و تا حد امکان تلاش میکنند در رفع مشکل وی کوشا باشند. جدای از آن همانطور که اشاره شد کلیه افراد قبیله از دستورات رئیس بزرگ قبیله و روسای زیردست وی اطاعت نموده و سعی میکنند از هر اقدامیکه به وحدت قومی آنها لطمه وارد میآورد خودداری نمایند. جالب اینجاست که مناسبات قبیلگی مردمان اتیوپی حتی با بدست آوردن پستها و مقامات عالی نیز تغییری نمییابد و افراد یک قبیله حتی در عالی ترین سطوح سیاسی نیز هم قبیلگان خود را پاس داشته و بنا بر موقعیت خود امکاناتی را در اختیار آنها قرار میدهند.
مهمان نوازی
احترام به میهمان و گرامیداشت مقام وی از سنتهای مهم مردمان اتیوپی محسوب میشود و تقریبا تمامی قبایل و اقوام این سرزمین حضور میهمان در منازل خود را نمادی از خیر و برکت دانسته و معتقدند آنان رزق و روزی خانوادهها را افزایش میدهند. از این روی در هنگام حضور مهمانان صاحبخانه تلاش میکند از آنان به نحو احسن پذیرایی نماید. گرامیداشت مهمان از نصایح مهم سالخوردگان به فرزندان محسوب میشود و گاه در مواردی افرادی از خویشان و منسوبان سببی و نسبی بدلیل معالجه یا موضوعات کاری بمدت چند روز یا چند هفته در منزل فردی جای میگیرند و میزبان با وجود فقر و مسکنت خویش پذیرایی شایانی از آنان به عمل میآورد. در داستانها و اشعار حماسی قبایل ارومو ، امهرا و تیگرینیا نیز از مهمانان به عنوان افرادی که با خدایان در ارتباط بوده و شر و نحوست را از دامان خانوادهها برطرف میکنند یاد شدهاست[۱].
اعتقاد به ارواح
اعتقاد به ارواح و نقش موثر آنان در زندگی افراد جامعه از دیگر سنتهای مهم کلیه قبایل اتیوپی است و تقریبا تمام مردم این کشور حتی مسلمانان و مسیحیان به ارواح و حضور دائمی آنها در زندگی آدمیان باور دارند و حتی این اعتقاد عمیق را وارد ادیان خود ساختهاند. اتیوپیاییها معمولا وقوع بیماریهای مسری را حاصل خشم ارواح شر و موذی دانسته و در بسیاری از موارد بیماران خود را به نزد پزشکان سنتی که مدعی روح گیری میباشند برده و از آنها درخواست میکنند با شفاعت نزد ارواح شر و بدجنس سلامتی بیماران را بازگردانند. کشاورزان نیز کم حاصلی زمینهای خود را به ارواح خبیثه نسبت داده و در این گونه موارد به ادعیهای خاص پناه میبرند. این وضعیت البته در بین پیروان آیینهای بومی بسیار نیرومندتر است و آنان بروز حوادث طبیعی همچون سیل، زلزله، خشکسالی و رعد و برق را نیز ناشی از خشم ارواح شر میدانند و در چنین مواقعی به قربانی کردن یک یا چند راس گاو و گوسفند و هدیه آن به خدایان خود پرداخته و از آنها درخواست میکنند به مقابله با جادوی ارواح موذی برخاسته و خوشبختی را به آنها بازگردانند[۲].
تولد
تولد نوزادان در قبایل مختلف اتیوپی- به 1ویژه پسران - به عنوان تحولی بزرگ در زندگی و برکت و رحمتی از سوی خداوند درنظر گرفته میشود. تولد نوزادان در قبایل این کشور با جشنها و سلسله تشریفات جالبی همراه است و در روز به دنیا آمدن نوزاد رقصها و حرکات موزون نمایشی متنوعی نیز برگزار میگردد[۲].
نام گذاری کودکان
یکی از سنتهای مهم قبایل اتیوپی نام گذاری کودکان است که معمولا توسط پدر یا پدربزرگ نوزاد صورت میگیرد. نامها در اتیوپی به تناسب باورها و فرهنگهای گوناگون این کشور تنوع زیادی دارند و مردمان این سرزمین معمولا به نام خود تفاخر میورزند. نامها در اتیوپی به چند دسته تقسیم میشوند: برخی از اسامی معمولا به نشانهها و مفاهیم مثبتی همچون سلامتی، امید، سرنوشت، بخت، افتخارات و ارزشهای خانوادگی و شجاعت اشاره دارند و بعضی اسامی نیز یادآور حوادث و رویدادهای تاریخی میباشند. مردمان قبایل مختلف معمولا برای دختران خود نامهایی که بیانگر زیبایی، شخصیت والا و شایستگی است انتخاب میکنند. برخی از این اسامیکه در این کشور بسیار رایج بوده و عمومیت دارند عبارتند از:
الماس (Almaz)، گل (Abeba)، گل سرخ (Tsig-reda)، خورشید (Tsehay)، بانو (Imebet)، دوست داشتنی (Tewedaj)، خوش خلق (Amele work)، محبوب (Wadnesh)، طلایی (Liyu-work)، ملکه (Nigist)، تاج (Zewdita)، معبد (Meqdes) و بهشت (Genet)
از سوی دیگر مردان قبایل اتیوپی نامهایی بر پسران خود مینهند که نشان از شجاعت و قدرت و توانگری دارند. مشهورترین این نامها عبارتند از:
قدرتمند (Anbess)، شاهزاده (Hailu) ، بزرگ مرد (Mesfin)، آقا (Meskonin)، فقط تو (Anteneh)
جدای از این اسامی؛ نامهایی نیز وجود دارند که بیانگر اهمیت روابط خواهر و برادری میباشند: "اینتنش"(Intenesh) ( شما خواهر من هستید) و " وودیمنه" (Wodimeneh) (شما برادر من هستید) از جملهاین اسامی بشمار میروند.
برخی از نامها نیز به اتفاقات مربوط به تولد فرد مرتبط اند مانند نهادن نام معجزه (Tamiru) بر کودکی که با سختی و دشواری متولد شدهاست. دخترانی که در اثر تکرار دعا متولد گردیدهاند را نیز "بتسلوت"" (Betselot) مینامند.
جدای از این اسامی؛ مسلمانان و مسیحیان اتیوپی معمولا نام پیامبر، اصحاب و شخصیتهای بزرگ ادیان خویش را نیز بر فرزندان خود مینهند.
در مجموع میتوان گفت هرچند تعدادی از نامهای مردمان اتیوپی فاقد معنا یا نشانههای مشخصی میباشند اما بیشتر نام گذاریها در اتیوپی؛ از پدیدهها و نمادهایی همچون طبیعت و عناصر طبیعی، ارزشهای عرفی و اجتماعی (شجاعت، توانگری، زیبایی، شایستگی، بخت، سلامت، شادمانی یا انتقام) سرچشمه میگیرند و گاهی نیز براساس رویدادهای تاریخی یا برحسب تصادف انتخاب میشوند[۳].
چند همسری
سنت چند همسری از دیرباز در بین مسلمانان اتیوپی به ویژه در مناطق روستایی رایج بوده و بسیاری از مردان مسلمان - عمدتا در مناطق روستایی - دارای دو تا چهار زن میباشند که در کنار یکدیگر و در کلبههایی مجزا از هم به سر میبرند. این در حالی است که تعدد زوجات در بین مسیحیان اتیوپی اساسا امری غیرقانونی به شمار میرود و با توجه به عدم ثبت زنان دوم به بعد در کلیساها به ندرت پیش میآید که مردان مسیحی بیش از یک زن اختیار کنند[i][۴].
ختنه زنان
یکی از سنتهای مهم قبایل اتیوپی که از قدیم الایام در این سرزمین رواج داشته عمل ختنه زنان است. بر اساس این رسم کهن بخشی از آلت تناسلی دختران کودک و خردسال به طرزی کاملا سنتی و بدون درنظر گرفتن اصول بهداشتی قطع شده و از این طریق به زعم بومیان افق جدیدی فراروی آنان گشوده میشود. هرچند تاریخ دقیق عمل ختنه بانوان و اینکه ناقص سازی جنسی زنان در اتیوپی از چه زمان آغاز شدهاست چندان مشخص نیست ولی براساس مدارک موجود و نوشتجات مورخان و جغرافی دانان یونانی نظیر هرودت (425- 484 ق.م) و استرابون (64 ق.م - 23 بعد از میلاد) عمل ختنه زنان به موازات مصر قدیم ( در زمان فراعنه) از دیرباز در بین اقوام ساکن اتیوپی نیز صورت میگرفتهاست[۵].
عمل ختنه زنان که در بیشتر مناطق شهری و روستایی اتیوپی به صورت کاملا ابتدایی و بدون استفاده از لوازم استریل و بهداشتی صورت میگیرد در مجموع عملی سخت، دردناک و هراس انگیز است و افرادی که عهده دار این عمل میباشند به وسیله کارد، قیچی، خط کش، تیغ و حتی بریده شیشه بخشی از آلت جنسی دختران را قطع کرده و پس از دوخت محل جراحی با نخ؛ با استفاده از روغن، عسل، ماست و برگ درخت محل خونریزی را بند میآورند. قاعدگی دردناک، عفونت در دوره حاملگی و احتمال ابتلاء به هپاتیت از عوارض مهم ختنه زنان به شمار میروند که تا آخر عمر زندگی بانوان را دشوار میسازند. علاوه بر آن عمل ناقص سازی زنان از عوامل مهم مرگ و میر زنان در اتیوپی محسوب میشود. زنان ختنه شده در هنگام زایمان نیز به دلیل آن که رحم آنها به صورت کامل گشوده نمیشود با خطر مرگ خود و طفل مواجه میباشند[۶].
لازم به ذکر است طی دو دهه گذشته اقداماتی از سوی دولت و برخی سازمانهای بین المللی مستقر در اتیوپی در راستای توقف و یا کاهش تدریجی سنت ختنه زنان آغاز شده که نتایج قابل توجهی نیز بدنبال داشتهاست. با این حال بسیاری از مردمان شهری و روستایی همچنان بر حفظ این سنت قدیمی تاکید داشته و آن را به عنوان نمادی از وفاداری، پرهیزگاری و بکارت در نظر میگیرند. برخی از اندیشمندان این کشور بی سوادی، سطح پایین تحصیلات، تعصبات دینی و اجتماعی و پایبندی به آداب و رسوم برجای مانده از پیشینیان را مهم ترین چالشهای موجود در مسیر ریشه کن ساختن این سنت قدیمی در اتیوپی میدانند[۷].
حمام دود
یکی از سنتهای مهم مردمان قبایل مختلف اتیوپی که عمدتا به بانوان در سنین مختلف به ویژه زنان میانسال اختصاص دارد برگزاری سنت حمام دود شامل مخلوطی از دود به همراه کره گیاهی است. بر اساس این سنت قدیمی زنان در حالی که بدن خود را آغشته به کره گیاهی کردهاند در اطاقی کوچک و بر روی میزی بزرگ که دربرگیرنده چند محفظه و سوراخ است دراز میکشند. پس از آن در زیر تخت آتش کوچکی روشن شده و در اتاق بسته میشود تا حرارت شعله آتش موجب آب شدن کره شده و دود اتاق را فرا بگیرد.
پزشکان طب سنتی اتیوپی معتقدند مخلوط دود و کره گیاهی تاثیر فوق العادهای بر بدن بانوان مزبور و رفع کشیدگی و چروک پوست آنها دارد[۸].
جشن قهوه
مراسم موسوم به جشن قهوه، یکی از سنتهای عمومی تمام قبایل اتیوپی است که هرچند در هر قبیله با سبک و سیاقی خاص انجام میپذیرد ولی معمولا در اکثر قبایل این کشور به یک شکل صورت میگیرد. در ابتدای جشن فرد یا افرادی که اجرا کننده مراسم محسوب میشوند، هیزم یا کندههای درخت را جمع آوری نموده و آتش کوچکی برمیافروزند و همزمان با سوزاندن کندر، دانههای سبز قهوه را برشته میکنند. پس از برشته شدن دانههای قهوه، دانهها را درهاونی بزرگ میکوبند و به صورت پودر درمیآورند. سپس پودر قهوه را در درون ظرف سنتی و سیاه رنگی به نام جبنا (jebena) میریزند و به آن آب میافزایند. پس از دم کشیدن قهوه در زمان لازم که معمولا بیش از نیم ساعت به طول میانجامد، ظرف را از آتش دور میکنند و به میهمانان تعارف مینمایند. در جشن قهوه اغلب مقداری جو کاملا پخته شده به نام «کولو» (Kolo) و برخی شیرینیهای محلی نیز بین مهمانان توزیع میگردد. اتیوپیاییها معتقدند قهوهای که بدین گونه دم گردد از طعمی بینظیر برخوردار است. جشن قهوه معمولا با شوخی و خنده حضار همراه است و مهمانان در مدت زمان انتظار برای آماده شدن قهوه حکایاتی خنده آور را برای یکدیگر نقل میکنند[۹].
سنت دندان کشی در قبیله "مینیت"
یکی از سنتهای جالب و تا حدودی عجیب در کشور اتیوپی که عمدتا به قبیله بسیار کوچک مینیت اختصاص دارد جشن کشیدن دندان موسوم به " کیت " است که هر سال در هنگام برداشت محصول غله این قبیله برگزار میگردد. عمل کشیدن دندان از آرواره پایین و توسط چوبی تیز به شکل انبردست انجام میشود. تعداد دندانهایی که در جریان جشن کیت کشیده میشود در زنان و مردان متفاوت است و معمولا چهار دندان زنان و دو دندان مردان از فک پایین بیرون آورده میشود.
هرچند کشیدن دندان مردمان قبیله مینیت اجباری نیست و افرادی که گوشت بز و گوسفند میخورند از این رسم تبعیت نمیکنند با این حال کشیدن دندان افراد نوعی تفاخر محسوب میگردد و گروهی که از این رسم تبعیت میکنند خود را نسبت به سایرین برتر میدانند. در عین حال انجام سنت کیت برای دختران تازه بالغ الزامی است و دختران قبیله پس از ورود به سن بلوغ ملزم به تن دادن به این سنت دردناک میباشند. دختران جوانی که از کشیدن دندان خود امتناع ورزند، اجازه ازدواج و تشکیل خانواده را ندارند و در صورت ازدواج نیز بزرگان قبیله ازدواج آنها را رسمی نمیدانند به طوری که شوهران این زنان میتوانند هر زمان که بخواهند و بدون هرگونه تشریفاتی آنها را طلاق دهند. در مقابل مردانی که با دختران دندان کشیده ازدواج کنند به هیچ عنوان مجاز به طلاق همسر خود نخواهند بود. جشن دندان کشی اعضاء قبیله مینیت هر سال پانزده روز به طول میانجامد[۱۰].
استفاده از زینت آلات
یکی از سنتهای جالب زنان قبایل اتیوپی استفاده از انواع زینت آلات و وسایل زینتی همچون گردنبندهای مهرهای چند رج، بازوبندهای فلزی شبیه به دستبند و مدلهای زیبای موی مصنوعی است. بانوان قبایل مختلف این کشور همچنین اشیایی نظیر شاخ گاو، عاج فیل، حلزون، چوب، سنگهای رنگی، فلزات، صنایع دستی و بافتنی را برای تزیین خود مورد استفاده قرار میدهند. این در حالی است که وزن اشیایی که برخی از بانوان به خود آویزان میکنند گاه افزون از چند کیلو گرم است.
ایجاد خراش پر روی بدن
از سنتهای کهن و تا حدودی شگفت انگیز در بین قبایل کوچک و سنتی ساکن در دره ارومو ایجاد برجستگیهای تزیینی بر روی نقاط مختلف بدن از طریق ایجاد خراش با وسایل تیز است. زنان این قبایل برای انجام این نوع تزیینات از تبحر و تخصص والایی برخوردار میباشند. آنها ابتدا طرحهایی بر روی بدن خویش ترسیم میکنند و سپس با استفاده از تیغهای تیز صورت تراشی یا چوب و ساقه گیاهان خراشهای عمیقی بر روی پوست ایجاد میکنند. این خراشها و شکافهای عمیق مدتی بعد گوشتهایی اضافه بر روی بدن ایجاد میکنند که برای این زنان نوعی تزیین و آرایش به حساب میآیند[۱۱].
لب نعلبکی مانند در دختران
یکی از سنتهای عجیب قبیله مورسی که ریشه در آداب و رسوم کهن این قبیله دارد جای دادن اشیایی شبیه نعلبکی در لب زیرین دختران جوان است که به عنوان نمادی از زیبایی درنظر گرفته میشود! بر اساس این سنت دختران پس از ورود به سنین 15-16 سالگی (سن بلوغ) لب پایینی خود را بریده و به وسیله تکه چوبی باز نگه میدارند. پس از تثبیت شرایط جدید طی روزهای بعد این دختران تکه چوب بزرگ تری را برای ایجاد فاصله بیشتر درمیان شکاف قرار میدهند. با گذشت چند ماه دختران مزبور به تدریج بشقاب نعلبکی مانند چوبی کوچکی را جایگزین این تکه چوبها کرده و به مرور بشقابهای بزرگتر جایگزین بشقابهای قبلی میشوند تا لب بهاندازه کافی کشیده شود. این کار با وجود درد زیاد آنقدر ادامه مییابد تا بشقابی بهاندازه یک نعلبکی معمولی در حفره لب پایین جای گیرد.
همان طور که گفته شد ایجاد فاصله بین گوشت لب پایین و جای دادن شیئی نعلبکی مانند سمبلی از زیبایی برای دختران جوان قبیله مورسی به شمار میرود.
دلیل این سنت کاملا مشخص نیست و برخی از افراد این قبیله جلوگیری از فروش این دختران به برده فروشان در قرون گذشته را علت آن میدانند. عدهای نیز، این کار را موجب دور شدن ارواح خبیثهای میدانند که از راه دهان وارد بدن این دختران جوان میشوند. شاید هم این سنت به عنوان نشانهای از جایگاه اجتماعی این دختران درنظر گرفته شود، به طوری که خواستگاران دخترانی که لبهای نعلبکی مانند بزرگ تری دارند باید شیربهای بیشتری به پدر دختر هدیه دهند[۱۱].
آراستن بدن
آراستن بدن با رنگهای گیاهی و معدنی و تیغ زنی (Scarification) از سنتهای مردم کارو در دوره اومو به شمار میرود. تیغ زدن بر بدن به نحوی که اثر آن باقی بماند در بین مردان این قبیله به عنوان نمادی از شجاعت و دلاوری درنظر گرفته میشود چرا که مردان کارو معتقدند تا زمانی که حداقل یک دشمن، اعم از حیوان یا انسان را به قتل نرسانند، حق آراستن بدن خود به این شیوه را ندارند. این سنت آزاردهنده در میان زنان قبیله کارو نیز مرسوم است[۱۱][۱۲].
نیز نگاه کنید به
آداب و رسوم روسیه؛ آداب و رسوم کانادا؛ آداب و رسوم کوبا؛ آداب و رسوم لبنان؛ آداب و رسوم مصر؛ آداب و رسوم تونس؛ آداب و رسوم افغانستان؛ آداب و رسوم عامیانه ی مردم چین؛ آداب و روسوم جشن سال نو در ژاپن؛ آداب و رسوم سنگال؛ آداب و رسوم آرژانتین؛ آداب و رسوم فرانسه؛ آداب و رسوم زیمبابوه؛ آداب و رسوم اوکراین؛ آداب و رسوم اسپانیا؛ آداب و رسوم اردن؛ آداب و رسوم قطر؛ آداب و رسوم تایلند.
پاورقی
[i] - البته طی دو دهه گذشته و به دلیل هزینههای بالای زندگی و مشکلات اقتصادی رسم چندهمسری در بین مسلمانان روستایی نیز تا حدود زیادی رنگ باخته و خانوادهها بیشتر به یک زن محدود شدهاست.
کتابشناسی
- ↑ برگرفته از http://www.Countries and their cultures/Ethiopia/2012
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ برگرفته از http://www.people of Ethiopia.com/2012
- ↑ برگرفته از http://www.everynation.org/Ethiopia
- ↑ برگرفته از http://www.nationonline.org/+Ethiopia
- ↑ Kouba, L.J: Muasher, J (1985). Female circumcision: An overview African studies review 28, 97.
- ↑ Kouba, L.J: Muasher, J (1985). Female circumcision: An overview African studies review 28, 54.
- ↑ برگرفته از http://www.everyculture.com/+Ethiopia/Female+Genital+Mutilation
- ↑ برگرفته از http://www.everyculture.com/+Ethiopia
- ↑ برگرفته از http://www.epicurean.com/articles/ethiopian-coffee-ceremony.html
- ↑ برگرفته از http://www.coleimages.com/TribesofEthiopia/Ethiopia
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ برگرفته از http://www.Maps of the world.com/Ethiopia/Society and culture
- ↑ عرب احمدی، امیر بهرام، کریمی، مهرداد (1392). جامعه و فرهنگ اتیوپی. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص 48-60.