گروه های قومی اتیوپی

قبیله های اتیوپی (1403). برگرفته از سایت دین‌آنلاین، قابل بازیابی از https://www.dinonline.com/24180/24180

قبایل کوچک و بزرگ اتیوپی بر اساس محل استقرار خود در زیر مجموعه این گروه‌های نژادی قرار می‌گیرند.

• سامی‌ها (semitic) در منطقه شمالی کشور؛

• کوشیت‌ها (cushitic) در مناطق شرقی اتیوپی؛

• نیلو صحرایی‌ها (Nilo sahran) در منطاق شرق و جنوب شرق کشور؛

• اموتیک‌ها (omotic) در مناطق جنوبی اتیوپی.

کشور اتیوپی در بر گیرنده بیش از 80 قبیله یا گروه نژادی است که در مناطق مختلف این سرزمین باستانی استقرار دارند. قبایل اتیوپی جدای از تمایزات نژادی، از نظر فرهنگی و زبانی نیز دارای تفاوت‌های عمده‌ای می‌باشند. مهم ترین قبایل فعلی این کشور که نقش مهمی نیز در تحولات سیاسی چند دهه گذشته این کشور ایفا نموده‌اند عبارتند از:

قبیله ارومو

ارومو بزرگترین قبیله کشور اتیوپی است و جدای از این کشور دستجاتی از قبیله ارومو در شمال کنیا و بخش‌هایی از سومالی نیز استقرار دارند. جمعیت اروموها در اتیوپی براساس جدیدترین آمار (سال 2012) در حدود 25 میلیون نفر است. پیشینه اروموها به هزاران سال قبل باز می‌گردد و براساس شواهد موجود آنان از چندهزار سال قبل در منطقه شاخ آفریقا و از جمله کشور اتیوپی استقرار یافته‌اند.

در حدود 95 درصد از اروموهای اتیوپی به کشاورزی و گله داری (به شیوه‌ای سنتی و قدیمی) اشتغال دارند و عدد بسیار کمی از آنها در مناطق شهری زندگی می‌کنند. اکثر اروموهای اتیوپی در حال حاضر در منطقه موسوم به ارومیا (Oromia) در مرکز اتیوپی که به لحاظ وسعت و جمعیت بزرگ ترین منطقه اتیوپی محسوب می‌شود زندگی می‌کنند. اروموها به دو گروه اصلی بوران (Boran) و بارنتو تقسیم می‌شوند. هر یک از این دو گروه نیز به زیرشاخه‌های متعددی منشعب می‌گردند.

براساس جدیدترین آمارگیری دولت اتیوپی (سال 2007) در حدود نیمی از مردمان ارومو از دین اسلام تبعیت می‌کنند‌. اکثر مسلمانان ارومو در مناطق روستایی استقرار دارند. جدای از حدود 2 درصد از اروموها که در زمره پیروان آیین‌های بومی محسوب می‌شوند، سایر مردمان ارومو از مذاهب مختلف دین مسیحیت به ویژه ارتدوکس و پروتستان تبعیت می‌کنند.

قبیله امهارا

قبیله امهارا دومین گروه قومی‌کشور اتیوپی به شمار می‌رود. جمعیت اعضاء این قبیله براساس جدیدترین آمار (2012) در حدود 20 میلیون نفر است که بر این اساس 22 درصد از جمعیت کشور را در برمی‌گیرند. پیشینه مردمان امهارا به دوهزار سال قبل باز می‌گردد و آنها از آن زمان تاکنون در فلات ارتفاعات مرکزی اتیوپی و در منطقه کوهستانی دربرگیرنده ایالات نیمه خودمختار گوندار (Gondar)، گوجام (Gojjam)، وولو (wollo) و شوا (shewa) زندگی می‌کنند.

زبان بومی قبیله امهارا زبان امهریک است که هر چند تا چندی قبل زبان رسمی آموزشی کشور به شمار می‌رفت ولی امروزه در برخی استان‌ها جای خود را به زبان‌های محلی «ارومیفا» و «تیگرینیا» داده‌است. در حدود 80 درصد از مردمان قبیله امهارا از دین مسیحیت (کلیسای ارتدوکس) و حدود 20 درصد نیز از دین اسلام پیروی می‌کنند. بیشتر مردمان امهارا کشاورز بوده و در ارتفاعات به کشت محصولات مختلف می‌پردازند. گله داری و نگهداری از گوسفند و بز نیز در بین روستاییان امهارا رواج دارد. قبیله امهارا دارای فرهنگ و هنر خاص خود بوده و بخش مهمی از فرهنگ و آداب و رسوم سرزمین اتیوپی متأثر از فرهنگ بومی این قبیله است.

تیگرینیا (تیگرای)

قبیله تیگرای از قبایل مهم کشور اتیوپی محسوب می‌شود و بیشتر مردمان تیگرای اتیوپی در ایالات تیگرای و مناطق مرتفع شمال کشور زندگی می‌کنند. بخشی از مردمان تیگرینیا نیز در ایالات پیشین بگمدرا (گوندا) (Begemder) و «وولوو» (wollo) که در حال حاضر عمدتا بخش‌هایی از منطقه امهارا را در بر می‌گیرند، استقرار دارند. زبان بومی مردمان تیگرای «تیگرینیا» نامیده می‌شود. جمعیت کنونی مردمان تیگرای در حدود 5/7 میلیون است و آنان تقریبا 6 درصد از جمعیت کشور اتیوپی را به خود اختصاص داده‌اند. قبیله تیگرای (تیگرینیا) از قبایل قدیمی و تاریخی کشور اتیوپی به شمار می‌رود و آنان از حدود دوهزار سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین کنونی اتیوپی حضور داشته‌اند. براساس برخی افسانه‌ها تیگرای‌ها پیشینه خود را به امپراطور منلیک فرزند حضرت سلیمان و ملکه سبا نسبت می‌دهند.

شغل اصلی مردمان تیگرای کشاورزی و گله‌داری است و بسیاری از آنان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند با این حال برخی از تیگرای‌های اتیوپی به کار در کارخانجات و تجارت خرده پا نیز اشتغال دارند. اکثر تیگرای‌ها پیرو دین مسیحیت بوده و در حدود 95 درصد از آنان از کلیسای ارتدوکس اتیوپی تبعیت می‌نمایند. این در حالی است که علیرغم ریشه دار بودن دین اسلام در بین تیگرای‌ها و مسلمان شدن برخی از آنها توسط نخستین مسلمانان پناهنده به دربار نجاشی (در زمان حضرت محمد «ص») در حال حاضر تنها 4 درصد از آنها از دین اسلام پیروی می‌نمایند. تیگرای‌ها نقش مهمی در تحولات سیاسی دو دهه اخیر کشور اتیوپی ایفا نموده و نخست وزیر سابق این کشور آقای ملس زناوی که موفق به سرنگونی دولت نظامی سرهنگ منگیستو هایله ماریام گردید از اعضاء این قبیله بود که طی یک جنگ داخلی خونین و خشونت بار حاکمیت را در این کشور در دست گرفت.

لازم به ذکر است بخش قابل توجهی از مردمان تیگرای (تیگرینیا) در کشور اریتره زندگی می‌کنند و علیرغم مناسبات تیره سیاسی دو کشور؛ ارتباطات دیرینه قومی تمدنی و فرهنگی بین تیگرای‌های اتیوپی و اریتره وجود دارد.

قبیله گوراگه (گوراژه)

قبیله گوراگه در زمره قبایل کوچک (و در عین حال مهم) کشور اتیوپی است. بر طبق آخرین آمار موجود در سال 2012 جمعیت این قبیله در حدود یک میلیون و هشتصد و شصت و هفت هزار نفر است. گوراگه‌ها عمدتا در منطقه‌ای حاصلخیز و نیمه کوهستانی در جنوب غربی اتیوپی زندگی می‌کنند. زبان بومی گوراگه‌ها «گوراگه» نام دارد که به لهجه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. بیش از یک میلیون نفر از مردمان گوراگه ساکن روستاها و نزدیک به هشتصد هزار نفر از آنان نیز در شهرهای اتیوپی زندگی می‌کنند.

قبیله گوراگه نیز همچون دیگر قبایل اتیوپی دارای سابقه تاریخی قابل توجهی است و پیشینه آن به دوره پادشاهی منلیک باز می‌گردد. تقریبا نیمی از گوراگه‌ها مسلمان و نیمی دیگر نیز پیرو دین مسیحیت می‌باشند. مردمان گوراگه دارای سنت‌ها و آداب و رسوم خاصی می‌باشند و از این نظر در کشور اتیوپی شهرت دارند.

قبیله سیداما

قبیله سیداما از گروه‌های قومی کوچک این کشور به شمار می‌رود که اکثر آنها در حومه سیداما در منطقه مردمی اتیوپی زندگی می‌کنند. جمعیت سیداما در حدود 3 میلیون نفر است و آنها تقریبا 4 درصد از مردمان کشور اتیوپی را تشکیل می‌دهند‌. سیداماها بیشتر در مناطق روستایی زندگی کرده و عمدتا به کشاورزی و گله داری اشتغال دارند. در حدود 150 هزار نفر از سیداما نیز در شهرهای مختلف اتیوپی از جمله آدیس آبابا مستقر می‌باشند. دین مردمان سیداماها تا چند دهه گذشته پیروی از آیین‌های بومی بود. با این حال از دهه 1960 به بعد و در نتیجه تلاش هیئت‌های میسیونری وابسته به کلیساهای غربی تعداد بسیاری از آنان به دین مسیحیت روی آورده‌اند به گونه‌ای که براساس آمار کنونی در حدود 76 درصد از سیداماها از دین مسیحیت و تنها 8 درصد از دین اسلام پیروی می‌کنند. 10 درصد از اعضاء قبیله سیداما نیز همچنان به آیین‌های بومی بر جای مانده از اجداد خویش وفادار مانده‌اند. سیداماها دارای آداب و رسوم جالبی بوده و برخی از سنت‌های آنان همچون روح گیری در سرتاسر اتیوپی شهرت دارد.

قبیله مورسی

قبیله مورسی از قبایل بسیار کوچک این کشور است که افراد آن در دره اومو در جنوب غربی اتیوپی سکوت دارند. محدوده استقرار مورسی‌ها توسط سه رودخانه و یک رشته کوه محاصره شده‌است از این روی مردمان مورسی در زمره دورافتاده ترین و منزوی ترین مردم اتیوپی بشمار می‌روند. منطقه سکونت قبیله مورسی در بیشتر مواقع سال خشک و خاک آلود است با این حال در فصل بارندگی دچار باران‌های سیل آسایی می‌شود.

ساختار زندگی ساده و محقرانه مورسی‌ها بر کشاورزی و گله داری استوار است و آنان از طریق فروش محصولات کشاورزی و دام و طیور به دیگر قبایل زندگی خود را سپری می‌نمایند. در مجموع می‌توان گفت مردمان مورسی، بازماندگانی هستند که مکان دورافتاده زندگی شان، همراه با بحران‌هایی همچون خشکسالی، قحطی، جنگ، کوچ نشینی و بیماری‌های فراگیر؛ زندگی آنها را شکل داده‌است. جنگ بر سر احشام و بی ثباتی روابط داخلی بین آنها و قبایل همجوار همچنان در بین مورسی‌ها رواج دارد[i].

دیگر قبایل اتیوپی که عمدتا قبایل نسبتا کوچکی را تشکیل می‌دهند عبارتند از:

• اومتو (Ometo)؛
• فالاشا (falasha)؛
• بجا (Beja)؛
• آگوا (Agua)؛
• شانکلا (sankella)؛
• سومالی (somali)؛
• عفار (Afar)؛
• سوری (suri)؛
• قبیله ابوره (Ebore (Abore))؛
• قبیله هامر (Hamer)؛
• قبیله کارو (karo)؛
• قبیله کونسو (konso).

هرچند هر یک از قبایل یاد شده نقش قابل توجهی از نظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه سکونت خود ایفا می‌نمایند با این حال قبایل امهرا و تیگره که در ارتفاعات شمالی اتیوپی زندگی می‌کنند از قدیم الأیام حاکمیت سیاسی در این کشور را بر عهده داشته‌اند.

همانطور که گفته شد دولت اتیوپی در راستای برقراری صلح و امنیت در مناطق مختلف کشور و پرهیز از نبردها و درگیری‌های قومی‌قبیلگی نوعی نظام فدرالیسم را در این کشور به وجود آورده‌است. براساس این نظام قبایل در مناطق استقرار خود از آزادی نسبی برخوردار بوده و می‌توانند برخی از قوانین محلی و سنتی خود را در حوزه قلمروشان اجرا کنند. به عنوان مثال دولت فدرال ارومو در سال 1999 زبان «ارومیفا» را به عنوان زبان رسمی آموزشی این منطقه لازم الإجرا دانست که البته به دنبال اعتراض دیگر ساکنان این دولت از تصمیم خود عقب نشینی کرد با این حال این امر نمایانگر حاکمیت نسبی دولت‌های منطقه‌ای در امور داخل خویش به شمار می‌رود.

هرچند روابط بین اقوام و گروه‌های قومی‌اتیوپی در حال حاضر صلح آمیز و به دور از خشونت می‌باشد با این حال همواره برخی درگیری‌ها بین قبایل مختلف این کشور از جمله قبیله ارومو با قبیله سومالی و افراد قبیله ارومو با تیگرای روی می‌دهد. این درگیری‌ها که عمدتا بر سر دست یابی به علفزارها و مراتع مورد نیاز دام‌های این قبایل پدید می‌آید در برخی مواد باعث کشته و زخمی‌شدن برخی از مردمان این کشور شده‌است با این حال این درگیری‌های قبیلگی درسطحی نبوده‌است که امنیت ملی کشور را دچار مخاطره سازد.

نیز نگاه کنید به

اقوام و قبایل مالی؛ اقوام و قبایل سیرالئون؛ اقوام و قبایل زیمبابوه؛ گروه های قومی اسپانیا؛ گروه های قومی قزاقستان؛ ساختار قومی جمعیت بنگلادش؛ نژادها و اقوام سریلانکا؛ گروهای قومی و نژادی در تاجیکستان؛ اقلیت های قومی سوریه؛ نژادهای آرژانتین؛ اقوام و نژادهای اردن؛ نژاد در اسپانیا؛ نژادها در زیمبابوه؛ اقوام و نژادهای سودان؛ نژاد در کوبا؛ نژاد در ژاپن؛ نژاد افغانستان؛ نژاد در سنگال؛ نژادها و اقوام قزاقستان

پاورقی

[i] - این قبیله و چند قبیله کوچک دیگر که عمدتا در دره اومو زندگی می‌کنند به دلیل شیوه زندگی ابتدایی خود، سبک موسیقی، نوع پوشش نیمه برهنه، آرایش عجیب بدن و صورت و تاکید در انجام برخی سنت‌های قدیمی‌؛ طی چند دهه اخیر بارها سوژه مستندسازان شبکه‌های تلویزیونی غربی قرار گرفته و ده‌ها فیلم مستند در مورد زندگی جمعی و فردی این قبایل از شبکه‌های مشهوری همچون دیسکاوری، نیچر، ناشنال جغرافی، بی بی سی و‌... به نمایش درآمده که علیرغم جذابیت؛ چهره مخدوشی از مردم این کشور و آفریقای سیاه را در اذهان بین المللی به تصویر می‌کشد.