فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در قزاقستان

در هر جامعه و فرهنگی کتابخانه و کتابخوانی یکی از معیارها و زمینه‌‌های توسعه همه جانبه به شمار می‌رود، مخصوصا در کشورهای مشترک المنافع که در زمان اتحاد جماهیر شوروی مطالعه و کتابخوانی در همه این مناطق به یک فرهنگ همگانی تبدیل شده بود و مردم اوقات فراغت خود را اغلب با مطالعه کتاب‌‌های مختلف مخصوصا کتاب‌های ادبیات، رمان و شعر سپری می‌کردند، در مترو، اتوبوس و وسایل حمل و نقل، در پارک‌ها، و هر جایی که فرصت دست می‌داد اغلب افراد کتاب خود را که در کیف یا در دست داشتند بیرون می‌آوردند و مطالعه می‌کردند، در آن دوران شاید کمتر کسی یافت می‌شد که کتاب‌‌های داستایفسکس، گورکی، تولستوی و اشعار پوشکین شاعر محبوب روسی را نخوانده باشد به همین دلیل تیراژ اغلب کتاب هایی که در اتحاد جماهیر شوروی منتشر می‌شد بالای دویست یا سیصد هزار و گاه به یک میلیون نسخه در یک نوبت به چاپ می‌رسید که این کتاب‌ها هنوز به وفور در کتابخانه‌‌های عمومی و خانه‌‌های افراد یافت می‌شود، این عادت پسندید باعث شد که در هر خانه حداقل یک کتابخانه کوچک پدید آید و دولت یا انجمن‌‌های محلی و مردمی در جای جای شهرها و روستاها کتابخانه‌‌های عمومی و تخصصی فراوانی بوجود آورند تا دسترسی عموم به کتاب فراهم گردد. هر چند متاسفانه بعد از فروپاشی اتحاد جمهوری شوروی این فرهنگ رو به افول نهاد و اکنون دیگر آن شور و شوق مطالعه گذشته وجود ندارد و مردم مخصوصا جوانان خود را با موبایل، تبلت و کامپیوتر سرگرم می‌کنند. و با فاصله گرفتن از فرهنگ گذشته باعث شده است که سرانه مطالعه عمومی جامعه با کاهش چشمگیری مواجه گردد، اما علی‌رغم همه تغییرات منفی بوجود آمده بنا بر رسم دیرینه و یادگار به جای مانده از فرهنگ گذشته در دوران اتحاد جماهیر شوروی تمام کشورها و مناطق استقلال یافته هم وارث کتابخانه‌‌های مختلف از دوران اتحاد جماهیر شوروی هستند و هم اینکه پس از استقلال همه مناطق کشورهای مشترک المنافع مخصوصا قزاقستان به ساخت کتابخانه‌‌های جدید و مدرن و تجهیز کتابخانه‌ها و برگزاری نمایشگاه‌‌های کتاب زیر نظر خانه کتاب قزاقستان با مدیریت آقای سیدمانف برگزار می‌شود.

متاسفانه در منابع مکتوب و گزارشات منتشر شده از سوی ارگان‌ها و مجامع رسمی قزاقستان آمار دقیقی از تعداد مجموعه کتابخانه‌‌های بزرگ و کوچک در تمام شهرها و روستاها یافت نشده ولی آنچه به نظر می‌رسد حداقل سیصد کتابخانه عمومی و اختصاصی درشهرها، روستاها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی وجود دارد که بعضی از آنها کتابخانه‌‌های بزرگ و برخی دیگر کتابخانه‌‌های کوچک هستند.

برخی از کتابخانه‌‌های مهم قزاقستان عبارت اند از:

• کتابخانه ملی قزاقستان (در شهر آلماتی) - بزرگترین مرکز علمی- پژوهشی روشمند که پایه‌گذاری آن در ۳۱ دسامبر سال ۱۹۱۰ میلادی اعلام شده است؛
• کتابخانه مرکزی فرهنگستان علوم قزاقستان (مدرسه عالی علوم قزاقستان) در آلماتی با ۱۵۱۱۰۳۸ جلد کتاب؛
• کتابخانه دانشگاه دولتی فارابی در آلماتی با ۱۲۷۵۰۰۰ جلد کتاب؛
• کتابخانه عمومی پوشکین (دولتی) - آلماتی با ۳۴۵۸۷۰۰ جلد کتاب؛
• کتابخانه علمی و فنی قزاقستان- آلماتی با ۹۸۰۶۰۰۰ جلد کتاب؛
• کتابخانه دانشگاه‌‌های آبای، آبیلایخان، نور و... در آلماتی؛
• کتابخانه ایالتی جمهوری خواه کودکان در آلماتی؛
• کتابخانه جوانان جمهوری خواه دولت در آلماتی؛
• کتابخانه علمی جهانی در شهر آلماتی؛
• کتابخانه دانشگاه حقوق دولت قزاقستان در شهر آلماتی؛
• کتابخانه دانشگاه ایالتی آلماتی (آبای)؛
• کتابخانه علمی جمهوری خواه در آلماتی؛
• کتابخانه‌‌های فنی آکادمی علوم قزاقستان در آلماتی؛
• کتابخانه مرکزی چخوف در آلماتی؛
• کتابخانه مرکزی بایگانی اسناد و آرشیو دولتی قزاقستان در آستانا؛
• کتابخانه مرکزی تاریخ در آستانا؛
• کتابخانه علمی در شهر آستانا؛
• کتابخانه علمی دانشگاه اوراسیا. آستانا؛
• کتابخانه منطقه‌ای شهر آکتوبه؛
• کتابخانه علمی منطقه‌ای در شهر آترائو؛
• کتابخانه جهانی والیخانوف در شهر طراز؛
• کتابخانه علمی شرق قزاقستان (پوشکین)؛
• کتابخانه علمی کروپسکایا منطقه غرب قزاقستان اورالسک؛
• کتابخانه منطقه‌ای جهانی علمی گوگول در شهر کاراگاندا؛
• کتابخانه منطقه‌ای تولستوی در شهر کستانای؛
• کتابخانه منطقه‌ای قزل اوردا؛
• کتابخانه منطقه‌ای آکتوبه؛
• کتابخانه علمی شمال قزاقستان منطقه پتروپاولسک؛
• کتابخانه بین المللی سمیپالاتینسک در شهر سمیپالاتینسک؛
• کتابخانه دانشگاه دولتی کاراگاندا - ۴۰۰۰۰۰ جلد کتاب؛
• کتابخانه منطقه شرق قزاقستان در شهر آوست - کامن گورسک.

این نمونه‌ای از کتابخانه‌‌های قزاقستان است که در این بخش به معرفی اجمالی تعدادی از مهم‌ترین کتابخانه‌ها پرداخته می‌شود.

کتابخانه ملی جمهوری قزاقستان

کتابخانه ملی قزاقستان از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین کتابخانه‌‌های قزاقستان است، این کتابخانه در ۳۱ دسامبر سال ۱۹۱۰ میلادی بنیان‌گذاری شد و در سال ۱۹۳۱ برای اولین بار خدمات ارائه کتاب را به متقاضیان آغاز کرد. این کتابخانه در سال ۱۹۹۱ پس از استقلال کشور قزاقستان به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین گنجینه و ذخایر مکتوب، مورد توجه قرار گرفت.

ایجاد تسهیلات علمی برای دانش آموزان آموزش و پروش و دانشجویان دانشگاه و مردم علاقمند به کتاب و کتابخوانی از اهداف عمده تاسیس این کتابخانه بوده است.

در این کتابخانه کتب و منابع متعددی از کشورهای مشترک المنافع گرداوری شده است. علاوه بر کتاب‌‌های قدیمی و دستخط و کتاب‌های چاپ دوران معاصر، پایان نامه‌‌های دکترا از ذخایر و گنجینه‌‌های مهم به شمار می‌رود.

اولین مدیر کتابخانه اوراز جاندوسف Uraz Jandosov، یک سیاستمدار برجسته قزاقستانی بوده است. که کتاب‌ها و منابع مکتوب و ادبیات به زبان قزاقی را جمع آوری و ذخیره کرد.

کتابخانه ملی جمهوری قزاقستان دارای شش هزار و ششصد نسخه کتاب است که در هر سال حدود یک میلیون کتاب به امانت داده می‌شود و حدود دو میلیون نفر در ۱۴ سالن تخصصی که دارای ۱۵۰۰ صندلی است مطالعه می‌کنند و از طریق سایت www.nlrk.kz به ارائه خدمات کتاب‌‌های الکترونیکی می‌پردازد که در سال حدود ۱,۵ میلیون نفر از خدمات این کتابخانه دیجیتالی استفاده می‌کنند.

ساختمان فعلی کتابخانه به عنوان یک پروژه بزرگ در سال ۱۹۷۰ ساخته شده و در ۲۱ مارس ۲۰۰۸ با شماره ۲۷۹ در لیست آثار تاریخی و فرهنگی ملی ثبت شده است.

کتابخانه از بخش‌‌های مختلفی تشکیل شده است که مهم‌ترین بخش‌‌های ساختار این کتابخانه عبارت اند از:

• خدمات سازمانی و تجزیه و تحلیلی روابط خارجی؛
• امور ارائه خدمات دیجیتالی؛
• بخش ارائه خدمات ادبیات جهان؛
• چاپ و نشر کتب و مجله‌‌های علمی - تخصصی؛
• بخش چندرسانه‌ای؛
• خدمات کتابشناسی ملی؛
• ارائه خدمات علمی روشمند؛
• بخش ارائه خدمات کتاب‌‌های کمیاب و نسخه‌‌های خطی؛
• خدمات مرمت و حفاظت از کتب و منابع؛
• ذخیره سازی پایان نامه‌‌های دانشگاهی؛
• نمایشگاه خدمات و برنامه‌‌های فرهنگی؛
• بخش کامپیوتر و پشتیبانی شبکه‌‌های کامپیوتری.

کتابخانه علمی «قیلیم اورداسی» وابسته به کمیته علمی وزارت علوم جمهوری قزاقستان

این کتابخانه بزرگترین ذخایر ادبی قزاقستان و منابع علوم طبیعی را با حدود ۷,۵ میلیون کتاب در اختیار دارد.

مخزن کتابخانه در بردارنده غنی‌ترین مجموعه‌‌های نشریات داخلی و خارجی، پایان‌نامه‌ها، مقالات علمی، کتب کتابخانه‌‌های شخصی و گونه‌‌های مختلف نسخه‌‌های خطی و الکترونیکی است.

کتابخانه قیلیم اورداسی صاحب یک مجموعه منحصر به فرد از کتاب‎های کمیاب و نسخه‌‌های خطی نادر است که تعداد کتاب‌های کتابخانه بالغ بر ۹۱ هزار کتاب و سند و نسخه‌‌های خطی آن به ۲۲ هزار نسخه و منبع ادبی شرقی آن به ۹,۹ هزار نسخه می‌رسد.

بخش قابل توجهی از کتب این کتابخانه به نسخه‌‌های نادر دانشمندان روسی که در آنها تاریخ، باستان شناسی و قوم نگاری مردم قزاق بررسی شده است اختصاص دارد.

کتابخانه قیلیم اورداسی اهداف و سیاست‌‌های فعالیت‌‌های خورد را برپایه موارد زیر پی‌ریزی کرده است:

• ترویج اسناد علمی، فرهنگی و تاریخی؛
• دیجیتالی کردن آثار نادر، نسخه‌‌های خطی و منابع دیگر؛
• ایجاد پایگاه داده‌ها از متن کامل کتاب‌ها، دفترچه‌‌های راهنمای کتابشناختی علمی و مجلات علمی دانشگاهی؛
• تهیه کاتولوگ‌‌های الکترونیکی؛
• ارائه دسترسی به پایگاه داده‌‌های پژوهشی مراکز اطلاعات ناشران جهانی.

این کتابخانه یک مرکز تبادل بین المللی کتاب است که با ۴۶۶ مؤسسه تحقیاتی در ۶۵ کشور جهان ارتباط و تبادل کتاب و اطلاعات دارد.

کتابخانه قیلیم اورداسی یک شبکه گسترده از مؤسسه تحقیقاتی در حوزه سوخت، الکتروشیمی، علوم زمین شناسی، تغذیه، ریاضیات، فیزیک، اخترشناسی و گیاه شناسی دارد.

کتابخانه اولین رئیس جمهور

این کتابخانه برای حفظ و حراست از کتابخانه خصوصی و آرشیو شخصی رئیس جمهور، مطالعه تاریخ شکل گیری و توسعه قزاقستان و ارتقاء ایده‌ها و ابتکارات رئیس‌جمهور در سطح داخل و خارج از کشور در ۱۳ مارس ۲۰۱۴ به دستور نظربایف تاسیس شد.

این کتابخانه که با حمایت شخصی نظربایف رئیس جمهور قزاقستان تاسیس شده است با ۲۰ هزار جلد کتاب، ۷۰۰ قطعه نمایشگاهی از مجموعه رئیس جمهور و هدایای سران و نمایندگان رسمی دولت‌ها و ۵۰ عنوان اثر از دوران باستان تا به امروز قزاقستان تشکیل شده است به صورت منظم با کتاب‌‌های جدید، اشیاء نمایشگاهی ارزشمند و آثار آرشیوی منحصر به فرد به روز می‌شود.

ساختمان کتابخانه که در فضای بسیار بزرگی به شکل یک گیرنده ماهواره ساخته شده است در درون خود یک ساختمان هفت طبقه را در بر دارد.

کتابخانه نه تنها دارای زیرساخت‌‌های الکترونیکی و آرشیو مدرن است، بلکه یک منبع منحصر به فرد از اطلاعات، تشکیل‌دهنده میراث فرهنگی و تاریخی ملی است که از طریق وب سایت رسمی به نشانی ،www.presidentlibrary.kz کتابخانه الکترونیکی نیز در دسترس است. و در کتابخانه با وجود پایگاه‌‌های متعدد الکترونیکی و پایگاه‌‌های مهم اطلاعاتی و آموزشی جهان بهره‌گیری از این پایگاه‌ها را برای کاربران فراهم می‌کند.

این کتابخانه که در حقیقت تابلویی از آثار آرشیو سنتی حافظه تاریخی قزاقستان است بخشی از آن به ارائه طرح‌ها و ابتکارات رئیس جمهور و روند پیشرفت و دست آوردهای قزاقستان پس از استقلال و ساخت شهر آستانا اختصاص یافته است.

با استفاده از نرم افزار و امکانات اینترتی زمینه بهره‌گیری اطلاعات و منابع موجود کتابخانه را برای کاربر فراهم کرده است. برگزاری کارگاه‌‌های آموزشی برای دانش آموزان و دانشجویان و سمینارهای علمی و انجام پژوهش‌‌های علمی و مطاله دست آوردها و چشم انداز توسعه قزاقستان از جمله فعالیت‌‌های این کتابخانه است.

این کتابخانه برای دست یابی به آخرین اطلاعات و بهترین شیوه حفظ و ارتقاء میراث رئیس جمهور در راستای توسعه قزاقستان به طور فعال با کتابخانه‌ها و مجامع علمی و تحقیقاتی کشورهای مختلف ارتباط تنگاتنگی دارد.

کتابخانه علمی آستانا

کتابخانه علمی ملی قزاقستان به عنوان یک مرکز فکری و توسعه بیشتر اطلاعات، آموزش و پرورش، و زیرساخت‌‌های پایتخت فرهنگی و آموزشی - نهاد دولتی در سال ۲۰۰۴ همزمان با انتقال پایتخت از آلماتی به آستانا افتتاح شده است.

رئیس جمهور در جریان افتتاح این کتابخانه هدف از تاسیس آن را فرصتی برای ذخیره سازی کتب و منابع به صورت دیجیتال و ورود به فضای مجازی مدرن، مکانی که نقش برجسته‌ای در روند آموزشی کشور دارد، معرفی کرده است.

امکانات مدرن این کتابخانه در قالب منابع الکترونیکی، ارائه خدمات کتابشناسی، اتاق مطالعات الکترونیکی نفت و گاز، اتاق مطالعه علوم، گروه جهانی ادبیات، اتاق مطالعه برای افراد معلول با آخرین تکنولوژی و امکانات فنی پیشرفته، از ویژگی‌‌های این کتابخانه است.

در کتابخانه حدود ۲,۵ میلیون کتاب و ۱۷ اتاق مطالعه با ۵۰۰ صندلی وجود دارد، اعضاء این کتابخانه امکان خواهند داشت تا از راه دور و از طریق وب سایت کتابخانه به آدرس http://nabrk.kz و http://nabrk.kz/wps/portal/nabrk از کتاب‌ها و منابع کتابخانه استفاده کنند. کتابخانه علاوه بر این سایت‌ها سایت‌‌های اینترنتی دیگری نیز برای ارائه خدمات اطلاع رسانی و منابع دیجیتالی در موضوعات مختلف دارد. سیستم تهیویه کتابخانه با یک سیستم قابل محاسبه طراحی و ساخته شده است که متناسب با وضعیت هوای بخش‌‌های مختلف کتابخانه را تنظیم می‌کند. همانطور که در عکس ساختمان این کتابخانه مشاهده می‌شود معماری ساختمان به گونه‌ای ساخته شده است که حداکثر نور لازم در طبقات مختلف کتابخانه تامین شود کتابخانه علمی قزاقستان شعبات مختلفی در شهرهای قزاقستان دارد.

در آستانا پایتخت قزاقستان علاوه بر کتابخانه اولین رئیس جمهور و کتابخانه علمی ملی قزاقستان تعداد ۶ کتابخانه تخصصی کودک و ۵ کتابخانه مهم دانشگاهی وجود دارد.

در پی عزیمت یک هیات از کتابخانه علمی قزاقستان به تهران یک تفاهمنامه همکاری‌‌های تبادلات اطلاعات و فعالیت‌‌های آموزشی و پژوهشی منعقد گردید این تفاهم نامه که در ۶ ماده تنظیم شده و به امضای رئیس کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و "رئیس کتابخانه علمی قزاقستان رسیده، دو طرف در خصوص مبادله تجربه و اطلاعات در زمینه علوم کتابداری و اطلاع رسانی، کتابخانه دیجیتال، نسخه شناسی، منابع نفیس خطی، فراهم آوری، فهرست‌نویسی، منابع دیجیتال، حفاظت و مرمت منابع به توافق رسیدند .هم چنین مقررشد دو طرف در زمینه مبادله استاد و کارشناس و مواد کتابخانه‌ای شامل نسخه های خطی، منابع اطلاعاتی چاپی و غیرچاپی و اطلاعات موجود در زمینه انتشارات جدید سالانه و همچنین تهیه و ارسال نسخه رقومی کتاب‌‌های خطی و چاپ سنگی با هم همکاری کنند. برگزاری مشترک نمایشگاه‌‌های معرفی در سازمان طرف مقابل اعم از اسناد، پوستر و عکس از دیگر مفاد این تفاهم نامه همکاری است: این تفاهم نامه به مدت سه سال معتبر اعلام گردیده است.

در کتابخانه‌‌های قزاقستان هزاران نسخه خطی به زبان‌‌های مختلف مخصوصا به زبان‌های روسی، انگلیسی و قزاقی وجود دارد. «در بین نسخه‌‌های دستنویس بیش از ۱۰۰ نسخه دستخط فارسی وجود دارد. پیش از این تصور بر این بود که در کتابخانه‌‌های قزاقستان دستخط‌‌های فارسی نباشد در حالی که در کتابخانه قزاقستان نسخه‌‌های ارزشمندی از آثار نورالدین عبدالرحمن جامی، میر سید علی همدانی، امیر خسرو دهلوی، و رشید الدین و طواط، نسخه هایی از گلستان سعدی، دیوان حافظ، دیوان بیدل، دیوان انوری، دیوان جامی و خمسه نظامی به چشم می‌خورد».

نیز نگاه کنید به

فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در آرژانتین؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در تایلند؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در اوکراین؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در اسپانیا؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در اردن؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در اتیوپی؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در سیرالئون؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در چین؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در لبنان؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در سریلانکا؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در بنگلادش؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در تاجیکستان.