روابط فرهنگی روسیه و ایران

از دانشنامه ملل

پیشینه روابط فرهنگی ایران-روسیه به سده شانزدهم میلادی برمی‌گردد. از سده 19 این روابط بسیار بیشتر شد و محافل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران از نویسندگان و شاعران روس تاثیر زیادی پذیرفتند. در ایران اسامی نویسندگان دموکراتیک روسیه را خوب می‌شناختند و تمایل به آموختن زبان روسی داشتند. دراوایل قرن 20، ایده‌ها و نظریات روسیه به ایران نفوذ می‌کردند. دوره انقلاب مشروطه در ایران، دوره احیا و ترقی ادبیات و جراید دموکراتیک ایران می‌باشد و این دوره دوره تحکیم و توسعه روابط فرهنگی وادبی دو کشور بود. در اوائل قرن بیستم  بعد از پیدایش دولت روسیه شوروی دو کشور ما از نقطه نظر اعتقادات ایدئولوژیکی در مقابل یکدیگر قرار داشتند. اما با این وجود  اتحاد شوروی و ایران موفق شدند که ارتباطاتی را گسترش دهند و با وجود برخی محدودیت‌ها تماس‌های فرهنگی ادامه یافت و حتی در دهه‌های ۶0 و ۷۰ قرن ۲۰ پیشرفت بیشتری پیدا کرد. از اوایل قرن بیستم به بعد می‌توان درباره مبادلات فرهنگی دو کشور روسیه و ایران صحبت کرد. درسال‌های ۲۰ قرن ۲۰ تماس‌های علمی و فرهنگی دوکشور برقرارشده ومبادله کارشناسان  شروع می‌شود. ازسال‌های ۳۰ تماس‌های هنری رو به توسعه بود و یکی از هنرپیشگان معروف روس بخاطر خدمات در سازماندهی تئاتر ملی ایران به دریافت نشان دولتی مفتخر شد. درسال‌های ۴۰ باوجود مشکلات دوره جنگ روابط فرهنگی ایران و شوروی به گسترش خود ادامه داد و در  سال ۱۹۴۳ «انجمن روابط فرهنگی با اتحاد شوروی» درایران تشکیل شد. در همان سال  توسط این انجمن انتشار «مجله پیام نو» شروع می‌شود و دوره‌های زبان روسی کار خود را آغاز می‌کند. شعبه‌های این انجمن درمشهد، تبریز، رشت و اصفهان فعالیت می‌کردند. از سال‌های ۶۰، دوره رونق روابط فرهنگی دو کشو ر بود. درسال ۱۹۶۳ درمسکو «انجمن روابط فرهنگی با ایران» تاسیس شد. در سال‌های ۶۰ و ۷۰  مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران فعالیت گسترده‌ای داشت.[۱]

بازدید رسمی محمد خاتمی رئیس جمهور اسلامی ایران از مسکو درسال 2001 وامضاء قرارداد در مورد روابط متقابل و اصول همکاری‌های دوکشور، صفحه جدیدی را در روابط دو کشور بازکرده است. در روسیه «ایده گفتگوی تمدن‌ها» بازتاب خوبی پیداکرده و آمادگی خودرابرای شرکت درچنین گفتگویی ابراز کرده است.  می‌توان گفت از اوایل قرن ۲۱ روابط دو کشور از مرحله گفتگو فراتر رفت و به فاز همکاری رسید. در حال حاضر سطح روابط فرهنگی از سطح روابط سیاسی و اقتصادی ما بسیار عقب‌تر است.  اما روابط علمی, ورزشی, دانشجویی, گردشگری و هنری طی سال‌های اخیر گسترده تر شده است. معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۸ در مسکو افتتاح شد که به گسترش ایران شناسی تحرک بخشیده است. در مسکو بنا به ابتکار ایران‌شناسان انجمن فرهنگی روسیه و ایران به عنوان سازمان غیردولتی تشکیل شد که در چند شهر روسیه نمایندگی دارد. هدف تشکیل آن مساعدت به تحکیم روابط دوکشور است. این انجمن با رایزنی فرهنگی سفارت ایران همکاری نزدیک دارد و فعالیت‌های خود را با برنامه‌های رایزنی هماهنگ می‌کند. زبان ابزار مهمی برای تقویت روابط و گسترش همکاری می‌باشد. وجود مراکز آموزش زبان فارسی در روسیه و افزایش تعداد آن‌ها امکان گسترش روابط فرهنگی را فراهم می‌سازد. درحال حاضر در ۱۰ دانشگاه پایتخت گروه  آموزش زبان فارسی دایر است. هر سال کتاب‌های آموزشی جدید و فرهنگ لغت‌های جدید توسط اساتید زبان فارسی تهیه و تدوین می‌شود. علاوه بر مسکو در شهرهای سن پترزبورگ, قازان, آستاراخان, ماخاچ قلعه, دربند, نووسیبیرسک و ساراتوف نیز کلاس‌های آموزش زبان فارسی وجود دارد و گروه‌هایی متشکل از کارشناسان تاریخی, اقتصادی و فرهنگی در آنجا فعالیت دارند. گفتنی است که رایزنی فرهنگی سفارت ایران مشوق اصلی آموزش زبان فارسی در شهرهای روسیه است.[۲]

در ایران هم تعداد گروه‌های آموزش زبان روسی روبه افزایش است که به بهبودی روابط دو کشور و نزدیک شدن ملت‌ها کمک می‌کند. طی سال‌های اخیر همکاری متقابلا سودمند در رشته زبان‌شناسی بین دانشکاه‌های دو کشور در منطقه دریای خزر صورت می‌گیرد. در استان گیلان اطاق بازارگانی با کمک کنسولگری کل روسیه دوره آموزش زبان روسی را دایر کرده است. طرف روسیه به پژوهش‌های علمی در رشته ایران‌شناسی توجه داشته و دارد و مراکز علمی یکسری تحقیقات در رشته تاریخ ایران و وضع کنونی کشور و اقتصاد و سیاست آن بعمل می آورند. در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است, منجمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی, مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تاثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن, زبان‌شناسان روس در زمینه آشنایی با گویش‌های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایرانی مطالعاتی انجام می‌دهند. مطالعات اسلام‌شناسی هم در روسیه رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. در چند موزه روسیه نمایشگاه مخصوص هنر ایرانی دایر است که فرهنگ‌های اقوام مختلف ایرانی را معرفی می‌نماید. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور روسیه به آشنائی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی بمراتب بیشتر است. برقراری تماس‌های مستقیم در سطح مناطق می‌تواند به گسترش روابط دو کشور مساعدت نماید. ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو  و جشنواره فیلم مسکو و قازان شرکت می‌کند. سال‌های اخیر فیلم‌ها و نمایش‌های روس در برنامه‌های فستیوال فجر هستند. هفته‌های فرهنگی روسیه در ایران برگزار شد و نختستین هفته فرهنگی ایران در روسیه در سال 1387 در مسکو افتتاح شد که بازتاب گسترده‌ای در محافل خبری این کشور داشت.

در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است از جمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی، مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تأثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن، آشنایی با گویش‌های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایران توسط زبان‌شناسان روس. مطالعات اسلام‌شناسی هم در روسیه رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور روسیه به آشنایی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی به مراتب بیشتر است.[۳] سالانه 150 دانشجو در دانشگاه‌های تهران، مشهد، رشت و بابلسر زبان روسی را در مقطع کارشناسی فرا می‌گیرند. علاوه بر آن دوره کارشناسی ارشد آموزش زبان روسی در دو دانشگاه سالانه 30 دانشجو می‌پذیرد. از سال 1386 رشته مطالعات روسیه در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران تأسیس شده است. در سال 1387 نیز دوره دکترای آموزش زبان روسی در این دانشگاه راه اندازی شد. این آمار نشان دهنده علاقه فراوان جوانان ایرانی برای فراگیری زبان روسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن روسیه می‌باشد و آموزش زبان محلی برای آموزش فرهنگی و نزدیک ساختن فرهنگ‌ها است.[۴] کتاب‌هایی را که در دهه 90 قرن بیستم در ایران درباره روسیه به چاپ رسیده است می‌توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:

کتاب‌های تاریخی و سیاسی

این نوع کتاب‌ها عمدتاً از سوی منابع غربی و درباره سیاست‌های اتحاد شوروی و بحران سیاسی شوروی ترجمه و منتشر شده‌اند.

سرگذشت نامه‌ها و خاطرات مشاهیر و سیاست‌مداران شوروی

در این زمینه زندگی نامه‌های خروشچف، گورباچف، ساخارف، آندره گرومیکو از منابع روسی و زندگی نامه‌های استالین، بریا، لنین و دیگران از منابع غیر رسمی ترجمه و منتشر شده‌اند. اخیراً زندگی نامه ولادیمیر پوتین در مصاحبه با خبرنگاران، ترجمه و چاپ شده است.[۳]

آثار ادبی

در زمینه ادبیات نوین کار چندان برجسته‌ای صورت نگرفته است. این آثار عمدتاً تجدید چاپ یا تجدید ترجمه و انتشارات جدید است. برای نمونه ترجمه جدیدی از «مرگ ایوان ایلیچ» اثر تالستوی از انگلیسی و ترجمه جدیدی از «جنگ و صلح» اثر همین نویسنده از روسی ترجمه و چاپ شده است. «اشعار منظوم»، ترجمه جدیدی از آثار تورگنیف در سال 2000 نیز از این جمله است.

ماهنامه

ماهنامه «جار» از انتشارات انجمن همکاری‌های علمی – فنی ایران با روسیه که در آن مطالب و اخبار علمی و فنی منتشر می‌گردید.[۵]

برگزاری گفتگوهای اسلام و مسیحیت ارتدوکس، حضور هیأت اعزامی کلیسای ارتدوکس در سمینار گفتگوی میان ادیان، حضور گروه‌های تئاتر روسیه و فیلم‌های روسی در جشنواره بین المللی فجر و اختصاص یکی از جوایز به سینماگر روس ملنیکف، حضور ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو و جشنواره فیلم مسکو و قازان، گشایش مراکز ایران‌شناسی و زبان فارسی در مناطق مختلف روسیه، برپایی نمایشگاه اسلام در روسیه در سال 1386 در تهران، تأسیس انجمن‌های فرهنگی روسیه و ایران به عنوان سازمان غیر دولتی توسط ایران‌شناسان روس فعالیت‌هایی هستند که بر تحکیم روابط دو کشور در عرصه فرهنگ کمک نموده‌اند.[۶] در سال 1370 به منظور گرامی داشت امیر علی شیر نوایی یکی از خیابان‌های اصلی شهر مسکو به نام وی نام‌گذاری شد.[۷] در سال 1375 دبیرخانه انجمن‌های دوستی ایران با سایر دول در وزارت خارجه با دعوت از تعدادی از استادان دانشگاه و پژوهشگران ایرانی و مقامات فرهنگی سفارت روسیه در تهران نسبت به تشکیل انجمن دوستی ایران و روسیه اقدامات اولیه را انجام داد. در سال 1376 هیأت مدیره انجمن دوستی روسیه و ایران به ایران سفر کردند و از مجلس شورای اسلامی بازدید کردند. تعدادی از دانشجویان و اساتید زبان فارسی در مراکز آموزش عالی روسیه همه ساله برای بازآموزی زبان فارسی به ایران سفر می‌کنند.

معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و گشایش رایزنی فرهنگی ایران در سال 1378 در روسیه نقطه عطفی در فعالیت‌های فرهنگی ایران در روسیه و تحکیم روابط دو جانبه در حوزه فرهنگ به شمار می‌آید. به دنبال آن تفاهم نامه فرهنگی بین وزارت فرهنگ دو کشور به امضا رسید.[۸] در این سال مراسم دویستمین سال تولد الکساندر پوشکین شاعر توانمند روسی توسط انجمن دوستی ایران و روسیه به صورت باشکوهی برگزار شد. در این مراسم تعدادی از اشعار پوشکین و اشعاری که شعرای ایرانی در رثای پوشکین سروده بودند، قرائت شد. نمایش «شاه سلتان» توسط دانش آموزان مدرسه روسی در تهران اجرا شد و زندگی و آثار این شاعر بزرگ مورد بررسی قرار گرفت و در پایان فیلم «بوریس گادونوف» به زبان فارسی به نمایش درآمد. همچنین نمایشگاهی از تابلوها و نوشته‌ها در مورد پوشکین برگزار شد که به شدت مورد استقبال جوانان قرار گرفت.[۹] در سال 1379 در مسکو به همت پروفسور نامکین رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بنیاد حمایت از همکاری‌های ایران و روسیه افتتاح شد که بیش از 19 وزارتخانه و سازمان دولتی در آن عضویت دارند. به مناسبت یکصدمین سال وفات چخوف، مراسم هفته چخوف در سال 1383 در تهران برگزار شد که نشست‌های زیادی همراه با اجرای نمایشنامه‌های چخوف برگزار شد.[۱۰]

سیزدهمین جایزه جهانی کتاب سال ایران در سال 1384 در حوزه مطالعات اسلامی به کتاب «اسلام دکترین زندگی» نوشته پروفسور پرزروف و در حوزه ایران‌شناسی به کتاب «آموزش زبان فارسی» نوشته پروفسور ایوانف اعطا شد.[۱۱]

در سال 1385 به مناسبت هزارمین سال بنیان‌گذاری شهر قازان (مرکز تاتارستان) نمایشگاه عکسی که در فرهنگ‌سرای ملل در تهران برگزار گردید. در این سال هفته هنر روسیه از سوی سازمان میراث فرهنگی برگزار گردید[۱۲].

نیز نگاه کنید به

روابط فرهنگی زیمبابوه و ایران؛ روابط فرهنگی کانادا و ایران؛ روابط فرهنگی تونس و ایران؛ روابط فرهنگی ژاپن و ج.ا.ایران؛ روابط فرهنگی کوبا و ج.ا.ایران؛ روابط فرهنگی لبنان و ایران؛ روابط فرهنگی مصر و ایران؛ روابط فرهنگی ایران و چین؛ روابط فرهنگی سنگال و جمهوری اسلامی ایران؛ روابط فرهنگی آرژانتین و ایران؛ روابط فرهنگی فرانسه و ایران؛ روابط فرهنگی مالی و ایران؛ روابط اجتماعی و فرهنگی اوکراین و ایران؛ روابط فرهنگی اسپانیا و ایران؛ روابط فرهنگی اردن و ج.ا.ایران؛ روابط فرهنگی اتیوپی و ایران؛ روابط فرهنگی سیرالئون و ایران؛ روابط فرهنگی قطر و ایران؛ روابط فرهنگی تایلند و ایران؛ روابط فرهنگی گرجستان و ایران؛ روابط فرهنگی تاجیکستان و ایران؛ روابط فرهنگی بنگلادش و ایران؛ روابط فرهنگی سریلانکا و ایران

کتابشناسی

  1. دونایوا (1389). ص71-72.
  2. دونایوا (1389). ص74.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ کریمی ریابی (1388). ص185.
  4. دفترچه راهنمای پذیرش دانشجو در دانشگاه های دولتی سال (1387).
  5. کریمی ریابی (1388). ص88-89.
  6. برگرفته از http://moscow.icro.ir
  7. محمدی بدر (1387). ص135.
  8. کریمی ریابی (1385). ص7-186.
  9. سنایی، مهدی و کرمی،جهانگیر (1387). ص89.
  10. کریمی مطهر، جان اله (1379). ص48-56.
  11. ایراس (1384). ص44.
  12. کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ روسیه. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد دوم، ص681-699.