مناسبات دو کشور ایران و پاکستان پس از استقلال پاکستان
روابط ایران و پاکستان با استقلال پاکستان در سال 1947 (1326 شمسی) آغاز شد. ایران نخستین کشوری بود که استقلال پاکستان را به رسمیت شناخت و در آبان همان سال سفارت خود را در کراچی افتتاح کرد. این روابط اولیه بر اساس اشتراکات فرهنگی، مذهبی و جغرافیایی بنا شد و به مرور زمان در قالب ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تقویت یافت.[۱]
۱. روابط سیاسی و دیپلماتیک
پس از استقلال، مقامات دو کشور دیدارهای متعددی داشتند که به تقویت مناسبات کمک کرد. یکی از نقاط عطف در روابط سیاسی، پیوستن هر دو کشور به پیمان بغداد در سال 1334 شمسی (1955 میلادی) و سپس تبدیل آن به پیمان سنتو در سال 1958 بود.[i] این پیمان‌ها که با حمایت ایالات متحده برای مقابله با نفوذ شوروی در منطقه شکل گرفتند، زمینه‌ساز همکاریهای امنیتی و سیاسی بیشتری بین دو کشور شدند.[ii] [۲]
پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، جمهوری اسلامی پاکستان نخستین کشوری بود که حکومت جدید ایران را به رسمیت شناخت.[۳] این اقدام نشان‌دهنده تأکید پاکستان بر حفظ روابط نزدیک با ایران علی‌رغم تغییرات گسترده در نظام سیاسی ایران بود.
۲. روابط اقتصادی و توسعه‌ای
در دهه 1960 میلادی (1340 شمسی)، دو کشور با همکاری ترکیه سازمان همکاریهای منطقه‌ای برای توسعه (R.C.D) را تأسیس کردند.[iii] این سازمان بر ارتقای همکاریهای اقتصادی، تجاری و فرهنگی در منطقه متمرکز بود. هرچند پس از انقلاب اسلامی، این سازمان به سازمان همکاری اقتصادی (ECO) تغییر یافت، اما اهداف آن در تقویت مناسبات اقتصادی دو کشور ادامه یافت.[۴]
تجارت دو کشور شامل صادرات گاز طبیعی ایران به پاکستان و واردات کالاهای کشاورزی و صنعتی از پاکستان است. با این حال، چالش‌هایی نظیر تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و مسائل امنیتی در مرزها، گاهی روابط اقتصادی را محدود کرده است.
۳. روابط فرهنگی و مذهبی
اشتراکات مذهبی (اکثریت مسلمان در هر دو کشور) و فرهنگی همواره یکی از پایه‌های اصلی روابط بوده است. سفرهای مذهبی بین دو کشور، از جمله زیارت اماکن مقدس شیعیان در ایران و پاکستان، نقش مهمی در تقویت این مناسبات داشته است.
با این وجود، تفاوت‌های مذهبی (شیعه و سنی) گاه موجب بروز تنش‌هایی در روابط دو کشور شده است، به ویژه با افزایش فعالیت‌های گروه‌های افراطی در منطقه. ایران و پاکستان تلاش کرده‌اند تا این تنش‌ها را از طریق گفت‌وگوهای دیپلماتیک مدیریت کنند.[۵]
۴. همکاریهای امنیتی و نظامی
مرز مشترک ایران و پاکستان، با طول بیش از 900 کیلومتر، همواره چالش‌ها و فرصت‌هایی برای همکاری ایجاد کرده است. از یک سو، دو کشور برای مقابله با گروه‌های افراطی و قاچاق مواد مخدر همکاریهای مرزی دارند. از سوی دیگر، اختلافاتی نظیر مسائل بلوچستان و حضور گروه‌های شورشی گاه به تنش‌هایی در روابط امنیتی منجر شده است.
روابط ایران و پاکستان از بدو استقلال پاکستان تا کنون، تحت تأثیر عواملی مانند تغییرات سیاسی داخلی، تحولات منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی، فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است. با این حال، اشتراکات فرهنگی، مذهبی و منافع مشترک اقتصادی زمینه‌ساز حفظ روابط پایدار میان دو کشور بوده است. آینده این روابط به توانایی دو کشور در مدیریت اختلافات و بهره‌گیری از فرصت‌های مشترک بستگی دارد.[۶]
نیز نگاه کنید به
روابط آرژانتین با ج.ا.ایران؛ روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ایران و چین؛ روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط فرانسه با ج.ا. ایران؛ روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ساحل عاج با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط زیمبابوه با ج. ا. ایران؛ روابط تایلند با ج.ا.ایران؛ روابط اوکراین با ج. ا. ایران؛ روابط اسپانیا با ج. ا. ایران؛ روابط اردن با ج.ا.ایران؛ روابط اتیوپی با ج.ا.ایران؛ روابط سیرالئون با ج. ا. ایران؛ روابط قطر با ج. ا. ایران؛ روابط سریلانکا با ج.ا.ایران؛ روابط گرجستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط بنگلادش با ج.ا.ایران؛ روابط قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران
پاورقی
[i] پیمان بغداد: قرارداد همکاری سیاسی–نظامی بین عراق و ترکیه امضا شده بود که انگلستان، پاکستان و ایران به این پیمان پیوستند و در بغداد به امضا رسید که مشهور به پیمان بغداد شد. در سال ۱۹۵۲م. به مناسبت سالگرد امضای قرارداد انگلیس با شرکت نفت عراق، شورش گسترده‌ای در کشور عراق بر پا شد که نه تنها کارگران، بلکه طبقه روشنفکر را نیز در بر گرفت. آوریل ۱۹۳۵م. "شاه فیصل دوّم" در حالی سر رشته امور را به دست گرفت که عراق، یکپارچه آشفته بود. فیصل برای اجرای برخی اصلاحات اجتماعی، "نوری‌سعید" را کنار گذاشت و "فاضل‌جمالی" را مامور تشکیل کابینه کرد. انتخاب دکتر "محمد فاضل‌جمالی" به عنوان مهره آمریکا و خریدار اسلحه از این کشور، نشانه گام‌نهادن استعمار جدید ایالات متحده در سیاست عراق بود. جمالی با اعطای آزادی‌های نیم‌بندِ داخلی، فعالیت احزاب چپ‌گرای طرفدار شوروی را محدود و اعضایشان را دستگیر کرد. در مقابل، مخالفان دولت نیز زیر چتر "جبهه ملی" متحد شدند. ( https://www.magiran.com/paper/- )
[ii] پیمان سنتو: یا سازمان پیمان مرکزی)( Central treaty organization- Cento) حلقه تکمیلی پیمانی‌است که ۴ سال پیش از آن در بغداد به امضا رسید و به «پیمان بغداد» مشهور شد. پیمان بغداد در اسفند ۱۳۳۳ در پایتخت عراق بین این کشور و ترکیه امضا شد. این پیمان نمونه‌ای از پیمان‌های دول طرفدار آمریکا بود که در جنوب شرق آسیا و آمریکای لاتین هم بسته شده بود تا جلوی نفوذ و بسط کمونیست‌ها گرفته شود. سال بعد انگلستان پاکستان و ایران هم به پیمان اضافه شدند، اما آمریکا که بانی تشکیل این سازمان بود، وارد نشد تا شوروی حساس نشود.؛ اما این پیمان دوامی نیاورد و ۴ سال بعد عبدالکریم قاسم در عراق کودتا کرد و از پیمان بیرون آمد. در نتیجه مرکز پیمان به آنکارا رفت و اسم پیمان تبدیل شد به پیمان سنتو. این پیمان، چون بین پیمان ناتو در اروپا و سیتو در شرق آسیا بود، سنتو نام گرفت. پاکستان، سال ۱۳۵۰، چون سنتو از این کشور در برابر حملات هند، دفاع نکرد از آن جدا شد و ایران هم بعد از پیروزی انقلاب در ۲۰ اسفند ۱۳۵۷ از این سازمان بیرون رفت و سنتو منحل شد.( https://www.hfrjournal.ir/article_85051_944d811a11f462db020f0e575bd17ae7.pdf)
[iii]پیمان همکاریهای منطقه ای/ آر. سی. دی: پیمان همکاری عمران منطقه ای یکی از پیمان‌های منطقه‌ای بود که ایران و ترکیه و پاکستان در آن عضویت داشتند. در کنفرانسی که به همین عنوان برگزار شد، سران سه کشور عقیده خود را مبنی بر اینکه همکاری منطقه‌ای عامل اساسی در تسریع رشد و توسعه ملی و تأمین صلح و آرامش و ثبات می‌باشد، تأکید نمودند. ترکیه عضو ناتو و پاکستان عضو سیتو بود و پیمان «آر.سی. دی» براساس پیمان سنتو که هر سه کشور عراق، ایران و ترکیه پیش از آن، در آن عضویت داشتند، منعقد شد و آر.سی. دی ۵ سال پس از سنتو به عنوان معاهده‌ای مکمل آن منعقد گردید. پیشرفت همکاری عمران منطقه‌ای سریع و چشمگیر بود و توانست برنامه‌های متعددی در زمینه‌های مختلف در چارچوب این همکاری به مرحله اجرا درآورد که شامل طرح‌های صنعتی، نفت و پتروشیمی، بازرگانی، جهانگردی، حمل و نقل و ارتباطات، امور پستی، همکاری فنی و علوم اداری، امور بهداشتی، کشاورزی، امور اجتماعی و فرهنگی و اطلاعات و مطبوعات بود. سازمان عمران منطقه‌ای از سال ۱۹۸۵م با تلاش جمهوری اسلامی ایران به "سازمان همکاری اقتصادی" که اختصاراً "اکو" خوانده می‌شود، تغییر نام داد و به دنبال آن اصلاحات و تغییراتی در تشکیلات آن صورت گرفت و این تشکیلات بعد از پیروزی انقلاب در ایران نیز همچنان تحت عنوانِ " اکو " (سازمان همکاریهای اقتصادی) به فعالیت‌های خود ادامه داد. این سازمان حدود ۱۰ مؤسسه تخصصی دارد. ( https://aria.areeo.ac.ir/fa-IR/aria.areeo.ac/30454 و https://eximhub.ir//)
کتابشناسی
- ↑ Raza, N. F. (2020). Pakistan-Iran relations in the evolving international environment. Strategic Studies, 40(2), 79–97. [۱]
- ↑ The Great Game in West Asia | Hurst Publishers. (2021, April 1). HURST. https://www.hurstpublishers.com/book/great-game-west-asia/[۲]
- ↑ https://pu.edu.pk/images/journal/politicsAndInternational/PDF/6_v3_2_2017.pdf
- ↑ بررسی فرايند همگرايی در سازمان همكاريهاي اقتصادي اکو. (2316). فصلنامه راهبرد سياسی, سال اول(شماره3), 21–12.
- ↑ https://www.ipis.ir/portal/subjectview/604106/
- ↑ Safavi Homami, S. Y., & Khan, A. I. (2024). Analyzing geopolitical relationship of Iran and Pakistan. In Imam Hossein Comprehensive University, Geopolitics Quarterly (Vols. 20–20, Issue 2, pp. 350–372). https://journal.iag.ir/article_199351_a8f8b81f7b74b91f61543943c3f47e57.pdf
نویسنده مقاله
محمد مهدی توسلی