روابط سریلانکا با ج.ا.ایران

روابط کشور سریلانکا با جمهوری اسلامی ایران شامل روابط خارجی؛ عضویت سریلانکا در سازمان های منطقه ای و بین المللی؛ پیشینه روابط سیاسی و فرهنگی سریلانکا و ج. ا. ایران؛ روابط سیاسی و اقتصادی سریلانکا و ج. ا. ایران و روابط فرهنگی سریلانکا و ایران است.

روابط خارجی سریلانکا

عضویت در سازمان های منطقه ­ای و بین المللی

سریلانکا عضو انجمن همکاری های منطقه­ای جنوب آسیا(The South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC))) (معروف به سارک) شامل کشورهایی مانند هندوستان، بنگلادش، پاکستان، نپال، مالدیو و بوتان و عضو کشورهای مشترک المنافع(The Commonwealth of Nations) و عضو سازمان ملل متحد است.

تاریخچه‌ روابط ایران و سریلانکا

سریلانکا از روزگاران قدیم به علت واقع شدن در مسیر خطوط کشتیرانی شرق، جنوب شرق و غرب آسیا  و شمال افریقا مورد توجه همگان به ویژه بازرگانان و قدرت­های بزرگ منطقه ای و بین المللی بوده است. کالاها و محصولات چینی، کامبوج، مالزی، اندونزیایی، هندی، ایرانی، یمنی و مصری در بنادر آن به مقاصد مختلف جابجا می شده است. اهمیت استراتژیک آن سبب رویدادهای تلخ و شیرین مردم این سرزمین در روابط خارجی شان با دیگران شده است. نزدیکترین همسایه این کشور هندوستان است و مردم و مقامات دو کشور پیوسته با هم در تماس و داد و ستد بوده ­اند. گهگاه که جنگ قدرت بین حکام و پادشاهان محلی بروز می­کرده بعضی از آنان از حکام جنوب هند استمداد می خواستند و در مقاطعی از تاریخ نیز فرمانروایان جنوب هند بر سریلانکا حکومت می­راندند. چند قدم آن طرف­تر همسایه بزرگ دیگر یعنی امپراطوری ایران بود که مرزهایش از هندوستان در شرق تا مدیترانه در غرب امتداد داشت. مردم سریلانکا از قرن اول میلادی با ایرانیان شامل مردمان خراسان بزرگ و آسیای میانه فعلی روابط داشتند. سکه هایی از حکام بلخ و قندهار در "روهونا(Ruhuna)" پیدا شده که از این روابط حکایت دارند. در "سیتولپاهوا (Situlpahuwa)" در بخش "هامبانتوتا(The Hambantota district)" نیز سه کتیبه هست که در آن­ها کلمه "کبوجا(Kaboja (The Kambojas))" حک شده است.  کمبوجا مردمی بودند که در بخش غربی قلمرو حکومت موریان زندگی و به زبان فارسی صحبت می کردند. بنا بر قولی دیگر این قوم هندو ایرانی احتمالا از نسل ساسانیان و پارتیان بودند که در قرن اول و دوم میلادی شمال غرب هند را اشغال کردند. به هر حال از سوی غرب تجارت در کنترل ایرانیان بود و سریلانکا با آنان تماس داشت. اسناد متعددی ایرانی حکایت می کنند که پادشاه سریلانکا سفیری را با دو هزار قطعه چوب ساج و مقداری مروارید به عنوان هدیه روانه دربار انوشیروان( 531 تا 578 میلادی) کرده است.

موضوع دیگری که نشانگر رفت و آمدهای ملت­های منطقه و حاکی از حساسیت آنان نسبت به اخبار همدیگر و به نوعی مرتبط با ایران و اسلام می باشد، مطلبی است که ابن شهریار، ناخدا و دریانورد مشهور ایرانی در کتابش به نام "عجائب الهند بره و بحره و جزائره" در قرن چهارم هجری نقل کرده است(عجائب الهند بره و بحره و جزائره در سال های1883 تا 1886 تصحیح و به فرانسه ترجمه شد و همراه متن عربی در لیدن به چاپ رسید. محمد ملک زاده در سال 1348ش/ 1970 آن را به فارسی برگرداند. ترجمه انگلیسی آن نیز در سال 1928 در لندن منتشر شد.). بنابر شنیده هایش وی در این کتاب نوشته پادشاه سریلانکا "آگابودهی سوم(Aggabodhi III)" (628 تا 639) پس از آن که از ظهور اسلام مطلع شد سفیری را به مدینه نزد پیامبر اکرم(ص) اعزام کرد. این سفیر هنگامی به مدینه می رسد که پیامبر(ص) چشم از جهان فرو بسته بودند. به هر تقدیر او عزم وطن می کند؛ ولی در مسیر  برگشت دار فانی را وداع می کند و پس از وی خدمتکارش این خبر را به پادشاه می­رساند .  

قرن ها بعد جهانگردی دیگر در سفرنامه اش مطالبی را می نویسد که نشان از عمیقتر شدن روابط این دو ملت دارد. ابن بطوطه در سفرنامه اش به موضوع گفتگویش با پادشاه سریلانکا به زبان فارسی اشاره کرده نشان دهنده میزان نفوذ ایرانیان در منطقه و به ویژه این کشور است؛ چرا که این نوشته دلیلی بر این است که زبان فارسی در آن زمان زبان رابط ملت های منطقه بوده است. ابن بطوطه نوشته: " ایری شکروتی را با پادشاه معبر رابطه دوستی بود و او بفرمود که از من پذیرائی بکنند. سه روز پیش وی بودم و هر روز بر اکرام من می افزود. این سلطان زبان فارسی می فهمید و از حکایاتی که من برای در باره پادشاهان و کشورها می گفتم خوشش می آمد" .

در بخش دیگر او اسامی بسیاری را یاد می کند که همگی نشان از رفت و آمد گسترده ایرانیان به این سرزمین به خصوص برای زیارت قدمگاه حضرت آدم(ع) دارد، ابن بطوطه نوشته است:

(پادشاه معبر) "گفت ... هر چه می خواهی از من بطلب. گفتم از هنگامی که به این جزیره رسیده ام جز زیارت قدمگاه آدم علیه السلام (مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل آیه در سوره اعراف به نقل از کتاب احتجاج آورده است: مرد شامى از على علیه السلام پرسید: گرامى ترین سرزمین­ها روى زمین کجا است؟ حضرت فرموند: سرزمینی است که آنجا را سراندیب می­خوانند، آدم وقتى از آسمان هبوط کرد، در آنجا فرود آمد. مرحوم علامه می افزاید: در برابر این روایت ، روایات بسیار نیز زیادى هستند که می گویند آدم در مکه فرود آمده است. البته می توان بین این روایات مختلف را این طور جمع کرد که: ممکن است آنجناب از آسمان ابتدا به سراندیب فرود آمده و سپس از سراندیب به سرزمین مکه هبوط کرده باشد. این دو نزول در عرض هم نیستند که چنین جمع کردنی ممکن نباشد (طباطبایی))مرادی ندارم- در آنجا آدم را "بابا" و حوا را "ماما" می نامند – گفت این آسان است. راهنمایی معین می کنیم که ترا به آنجا برساند

سلطان تخت روانی به من بخشید که غلامان وی آنرا به دوش خود حمل می کردند و عده ای دیگر مرکب از چهار تن از جوکیان که همه ساله به زیارت قدم گاه می روند با سه تن از برهمنان را با با ده تن دیگر از کسان خود و پانزده تن مامور حمل آذوقه همراه من کرد. آب در این راه فراوان است. همان روز اول از رودخانه ای که به وسیله پلی که با چوب های خیزران ساخته شده بود، عبور کردیم و آنگاه به منارمندلی رسیدیم که شهری زیبا و در آخر قلمرو سلطان واقع است ... در این شهر فقط یک تن مسلمان وجود داشت که از اهالی خراسان بود و او به علت بیماری در این جا مانده بود و به اتفاق ما حرکت کرد... بعد از آن به کنکار رسیدیم ... در بیرون این شهر مسجد شیخ عثمان شیرازی معروف به چاوش واقع شده است. سلطان این شهر و مردم آن این مسجد را زیارت می کنند و محترم می دارند. شیخ مزبور راهنمای قدم گاه بود. از آنجا هم حرکت کرده نخست به هفت مغاره و سپس به مغاره اسکندر و پس از آن به مغاره اصفهانی و سپس به چشمه آبی و خرابه ای رسیدیم. در پای قلعه مزبور خوری هست که به نام غوطه گاه عارفان مشهور می باشد. قدمگاه؛ جای پای پدر ما آدم (سلام و درود خدا بر او) بر صخره ای بلند و سیاهی که در محوطه پهناوری واقع است، قرار دارد. جای پا در روی صخره به شکل فرو رفتگی نمودار است و طول آن یازده وجب می باشد. رسم چنان است که زوار سه روز در مغاره خضر می مانند و صبح ها و عصرها به زیارت قدمگاه می روند. ما نیز بهمین ترتیب عمل کردیم. بعد از سه روز به جاده ماما بازگشته به مغاره شیم که همان شیث پسر حضرت آدم باشد، رسیدیم .... سلطان بلاد معبر، نام او غباث الدین دامغانی است. شیخ صالح محمد نیشابوری را که یکی از دراویش مولّه(حیدری) می باشد، در آن شهر ملاقات کردم.

روابط سیاسی و اقتصادی در دوره مدرن

سال 1341 ایران سفیر خود در پاکستان را به عنوان سفیر اکرودیته در سریلانکا به مقامات سریلانکایی معرفی کرد. سریلانکا نیز به وسیله سفارتش در پاکستان امور مربوط به روابط دو کشور را پی می­گرفت.  روابط رسمی دو کشور از طریق نمایندگی­ هایشان در اسلام آباد جریان داشت تا این که در سال 1354 ایران با افتتاح سفارت در کلمبو به صورت یکجانبه سطح روابطش را بالا برد. سریلانکا تا سال 1990 میلادی در ایران سفارت نداشت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران رییس جمهور و نخست وزیر سریلانکا در بین اولین مقامات دنیا بودند که به صورت جداگانه به دولت و مردم ایران این پیروزی را تبریک گفتند. در طول چند دهه اخیر مقامات این دو کشور تا کنون همواره روابط خوب و مبتنی بر احترام متقابل با یکدیگر به مناسبت های مختلف رفت و آمدهایی به کشورهای یکدیگر داشته و به صورت مرتب نشست­ های "کمیسیون مشترک همکاری­های اقتصادی" در تهران و کلمبو برگزار کرده ­اند. اوج این روابط و رفت و آمدها سفرهای خانم چاندریکا باندرانایکه (آذر سال 1383) و سفر ماهیندا راجا پاکسه (آذر سال 1386 و اردیبهشت سال1389) به ایران و سفر آقای احمدی نژاد (اردیبهشت سال 1387) به سریلانکا است. این سفرها حکایت از سطح مطلوب روابط فیمابین دارد.

در سفر رئیس جمهور سریلانکا به ایران در سال 1386 دو طرف در عرصه­ های مختلف انرژی (احداث نیروگاه، برق روستایی، فروش نفت و گاز، پالایشگاه)، مسکن،  کشتیرانی، گمرکی، خدمات مهندسی و  همکاری­های رسانه­ای سند همکاری امضاء کردند. بنا بر آنچه در رسانه ها منتشر شده ارزش پروژه های در دست اقدام ایران در سریلانکا حدوداً  معادل 5/1 میلیارد دلار است. بنا بر گفته مهدی غضنفری (وزیر صنعت، معدن و تجارت) روابط سیاسی ایران و سریلانکا در حد بسیار خوب در جریان است و حجم روابط تجاری میان دو کشور نیز با درنظر گرفتن صادرات نفت حدود یک و شش دهم میلیارد دلار است و حجم روابط تجاری میان دو کشور بدون درنظر گرفتن نفت حدود سیصد میلیون دلار است. ایران از سریلانکا چای، کائوچو، نارگیل و برخی موادشیمیایی و سریلانکا نیز از ایران قیر، نفت، سرب و خشکبار وارد می­کند .

به رغم وجود روابط دوستانه فیمابین دو کشور، نماینده سریلانکا در آژانس بین ­المللی انرژی اتمی در هنگام طرح موضوع ارجاع  پرونده هسته ­ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل به آن رای مثبت داد. این موضوع به عنوان سندی سیاه در تاریخ روابط دو کشور تا ابد باقی خواهد ماند. البته مقامات این کشور در قضیه تحریم­ های یکجانبه امریکا علیه ایران با تن دادن به تحریم نفت ایران به دلیل ضعف در برابر فشار خارجی حتی علیه منافع خودشان نیز اقدام کردند؛ چرا که پالایشگاه نفت سریلانکا فقط با نفت ایران سازگار است و به علت خرید نفت از منابع دیگر باعث کاهش کیفیت تولیدات و زیان بیست درصدی این کشور شد .

روابط فرهنگی در چند دهه اخیر

سال 1364 سفارت جمهوری اسلامی ایران با گشایش دفتری تحت عنوان "وابستگی فرهنگی" در کلمبو به صورت یکجانبه روابط فرهنگی خود را با سریلانکا عملاً آغاز کرد که با امضای موافقتنامه فرهنگی توسط وزرای فرهنگ دو کشور (سال 1379 و 24 جولای 2000) این مناسبات شکل رسمی یافت. بر اساس یکی از مواد آن این توافقنامه 5 ساله است و پس از پایان این مدت خود به خود و برای همیشه به مدت یک سال تمدید می­گردد؛ مگر یکی از طرفین شش ماه جلوتر درخواست بازنگری و یا فسخ آن را داده باشد. به هر حال بر اساس این موافقتنامه همکاری طی این چند دهه فضای خوب و مطلوبی برای تعاملات، مبادلات و برنامه ­های فرهنگی، هنری، دانشگاهی، حوزوی و دینی حاکم بوده و فعالیت­های خوبی انجام شده است.

در زمینه همکاری های دانشگاهی به جز روابط سطحی رفت و آمدهای تشریفاتی و برنامه­ هایی نظیر همایش و سخنرانی و یا اعزام تعدادی دانشجو هنوز دو طرف موفق به برقراری روابط پایداری نشده ­اند. حتی زبان فارسی که زمانی در دانشگاه پراداینا در شهر کندی توسط مرحوم پرفسور امام (سفیراسبق پاکستان در عراق) تدریس می­شد، پیش از تاسیس نمایندگی فرهنگی ایران در کلمبو ظاهراً به علت بازنشستگی وی این کرسی نیز تعطیل گردید و از آن پس هرگز راه اندازی نشد. متاسفانه حتی به زبان بومی در باره زبان فارسی و ایرانشناسی سرفصل درسی مستقلی موجود نیست. البته دانشگاه پرادنیا در رشته باستان شناسی و دانشگاه جنوب شرقی سریلانکا در رشته شرق شناسی مطالب مختصری درباره ایرانشناسی و آشنایی با زبانهای شرقی (زبان فارسی)  دارند.

اما در عرصه همکاری های آموزشی دینی و حوزوی به دلیل وجود تمایلات مردمی قدم ­های بهتر و استوارتری بر داشته شده و نمونه آن حوزه علمیه "منبع الهدی" است که در سال 1368 توسط اولین فرد شیعه اثنی عشری سریلانکا آقای مولوی محمد اسحاق لبه تمبی که فارغ التحصیل حوزه علمیه قم است در شهر والیچنی در شرق این کشور تاسیس گردید. این حوزه اکنون مطابق نظام درسی جامعه المصطفی(ص) اداره می شود. جامعه المصطفی(ص) تنها نهاد آموزش عالی جمهوری اسلامی در سریلانکا است که در این کشور دفتر نمایندگی دارد.

در عرصه تبادل صاحبنظران مذهبی مسلمان و گفتگوی ادیان تا کنون رفت و آمدهایی از سوی مقامات و اندیشمندان مسلمان و بودایی ­ها و بعضاً شحصیت­ های مسیحی دو طرف صورت گرفته و چند نشست گفتگوی اسلام و بودیسم نیز در سال­های مختلف در دو کشور برگزار شده است. البته روابط بین شخصیت های مسلمانان گسترده تر است.

نیز نگاه کنید به

روابط آرژانتین با ج.ا.ایران؛ روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ایران و چین؛ روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط فرانسه با ج.ا. ایران؛ روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ساحل عاج با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط زیمبابوه با ج. ا. ایران؛ روابط تایلند با ج.ا.ایران؛ روابط اوکراین با ج. ا. ایران؛ روابط اسپانیا با ج. ا. ایران؛ روابط اردن با ج.ا.ایران؛ روابط اتیوپی با ج.ا.ایران؛ روابط سیرالئون با ج. ا. ایران؛ روابط قطر با ج. ا. ایران؛ روابط گرجستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط بنگلادش با ج.ا.ایران؛ روابط قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران