موسیقی در عراق

عرب جاهلی از موسیقی و آواز فقط حداء و ترنم و از آلات موسیقی دف و نی را می‌شناخت. هنگامی که اعراب مسلمان در دوره‌های صدر اسلام و عصر اموی با ایرانیان و رومیان برخورد کردند، عود، تنبور، ساز و سرنا را از آنان گرفتند و آوازخوانان که اکثرشان از موالی بودند، اشعار عربی را بر پایه آهنگ‌های ایرانی خواندند. از سوی دیگر، می‌دانیم که اسلام موسیقی و آوازخوانی را از جمله اصناف لهو دانسته و در ردیف مکروهات قرار داده است، از این رو، بسیاری از مسلمانان از این هنر روی گرداندند و فقها و عالمان دینی درباره حرمت آنها سخن گفته‌اند. در ابتدای خلافت عباسیان، لهو و غنا را ممنوع کردند، اما در دوره‌های بعد از قرن چهارم هجری به بعد موسیقی مورد توجه پژوهشگران و فلاسفه قرار گرفت، چنانکه کندی فیلسوف چند کتاب در این باره نوشت. احمد بن طیب، شاگرد کندی هم موسیقی کبیر و موسیقی صغیر را نوشت. فارابی هم به موسیقی پرداخت و چندین کتاب در این زمینه از او نقل می‌کنند. کتاب «الاغانی» ابوالفرج اصفهانی یک منبع مهم در باب نغمه‌ها و آهنگ‌های عرب به شمار می‌رود و اخوان‌الصفا یک رساله در موضوع موسیقی نوشتند.

کشور عراق خاستگاه بسیاری از تمدن‌های باستانی مانند تمدن‌های سومریان، بابلیان، آشوریان و سایر تمدن‌هایی است که موسیقی در زندگی آنان نقش پررنگی داشته است. تعدادی از آثار ماقبل تاریخ کشف‌شده از تمدن‌های باستان بر استفاده از آلات موسیقی مانند چنگ در آن دوران دلالت دارد. در میان این آثار، اعتقاد بر این است که قدیمی‌ترین چنگ جهان، چنگ سومری است که در جنوب عراق یافت شده است. طبق آثار باستانی بجامانده از تمدن بین‌النهرین، هنر موسیقی یکی از مواردی است که اعراب طی جنگ با امپراطور ایران بدون هیچ زحمتی از آن بهره‌مند شدند. گاهی از موسیقی عراق با عنوان موسیقی بین‌النهرین یاد می‌شود که دربردارنده موسیقی اقوام مختلف است و شامل موسیقی عربی، آشوری، کردی و ترکمن است. موسیقی عراق عمدتاً با سه ساز عود، سنتور و جوزه شناخته می‌شود. در این بین، عود یکی از مهم‌ترین سازهای موسیقی عرب بوده و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تبدیل شدن این ساز به یکی از ارکان موسیقی عرب، وامدار نوازندگان بزرگی مانند منیر بشیر، نصیر شمه و عمر بشیر است.

موسیقی کلاسیک عراق

موسیقی کلاسیک عراق با بررسی محیط اجتماعی و فرهنگی این منطقه و منابع شعری موجود در عراق قابل فهم است در این سبک موسیقی، اشعار معمولاً بطور کامل ارائه و خواننده با خواندن شعر، این هنر را به اوج خود می‌رساند. در طول تاریخ دربار حکام بغداد دارای خوانندگانی بود که در آهنگ‌سازی، دانش موسیقی، تحریرها و نوآوری‌ها مورد ستایش بودند و بطور خاص از هنرمندان زن حمایت ویژه‌ای می‌شد. یکی از این بانوان هنرمند، شخصی بنام اریب بود که یک شاعر توانا، خوشنویس، آهنگساز و نوازنده عود بود که ساخت بیش از هزار ترانه را در کارنامه هنری خود به ثبت رسانده است.

مقام عراقی

ریشه‌های مقام عراقی را می‌توان در زمان خلافت عباسی و هنگامی که پایتخت این امپراطوری بزرگ در بغداد بود، جستجو کرد. در عراق مقام‌های مختلفی(حدود 50 تا 70 مقام) وجود دارد که هریک دارای حالات و ویژگی‌های خاص خود هستند. از ویژگی‌های این موسیقی می‌توان به سرعت آرام آن اشاره کرد. متون مقام‌ها اغلب برگرفته از اشعار کلاسیک عربی مانند اشعار محمدمهدی الجواهری، المتنبی و ابو نراس یا شاعران فارسی‌زبان مانند حافظ و عمرخیام هستند. از مشهورترین خوانندگان مدرن مقام عراقی می‌توان به افرادی چون؛ رشید القندرجی، محمد القبانجی، یوسف عمر، هاشم الرجب، نجم الشیخلی، احمد الزیدان، قدوری العیشه، یخی ادریس، مائده نزهت و ... اشاره کرد.

دوره مدرن

در دهه 1920 فعالیت حرفه‌ای در زمینه موسیقی، توسط هنرمندان عراقی افزایش یافت. در این دوران، صالح الکویتی به برجسته‌ترین موسیقیدان عراق و پاشا به عنوان مشهورترین خواننده دهه 1930 تا 1940 تبدیل شدند. در سال 1936، رادیو عراق توسط صالح و داود الکویتی تاسیس شد. این دو برادر، صالح نوازندن ویولن و داود نوازنده عود بود.

موسیقی پاپ در عراق

این موسیقی در عراق، با ترکیبی از سازهای سنتی و مدرن اجرا می‌شود از هنرمندان این عرصه می‌توان به کاظم الساهر و الهام المدفعی اشاره کرد. تا زمان سقوط صدام، محبوب‌ترین ایستگاه رادیویی عراق «صدای جوانان» بود که در گذشته برای ادامه فرهنگ کشور، موسیقی‌های عامه‌پسند عراق را پخش می‌کرد. این ایستگاه ترکیبی از موسیقی راک، هیپ هاپ، و موسیقی پاپ را نیز برای شنوندگان خود پخش می‌کرد. حمله سال 2003 به عراق و سقوط صدام خسارت‌ها و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به هنر و موسیقی عراق وارد کرد. در این زمان، برخی از نوازندگان مورد حمله شبه‌نظامیان قرار گرفتند. فروشگاه‌های موسیقی در منطقه سومار هدف بمباران قرار گرفت و رهبران مذهبی، برخی از سالن‌های کنسرت و کلوپ‌های شهر را تعطیل کردند. با این حال در سال‌های اخیر و بهبود شرایط، جمعیت جوان عراق استقبال فزاینده‌ای از موسیقی‌های عامه‌پسند دارد.

نیز نگاه کنید به

موسیقی در زیمبابوه؛ موسیقی در ژاپن؛ موسیقی در روسیه؛ موسیقی در کانادا؛ موسیقی در کوبا؛ موسیقی در لبنان؛ موسیقی در مصر؛ موسیقی در تونس؛ موسیقی در افغانستان؛ موسیقی سنتی چین؛ موسیقی در سنگال؛ موسیقی در فرانسه؛ موسیقی در آرژانتین؛ موسیقی در مالی؛ موسیقی در ساحل عاج؛ موسیقی در تایلند؛ موسیقی در اوکراین؛ موسیقی در اردن؛ موسیقی در اتیوپی؛ موسیقی در سیرالئون؛ موسیقی در قطر؛ موسیقی در بنگلادش؛ موسیقی در سریلانکا؛ موسیقی در تاجیکستان؛ موسیقی در گرجستان

نویسنده مقاله

محمدعلی خوش طینت