فرهنگ عمومی در مصر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (The LinkTitles extension automatically added links to existing pages (https://github.com/bovender/LinkTitles).) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:فرهنگ عمومی در مصر.png|بندانگشتی|فرهنگ عمومی در مصر باستان]] | [[پرونده:فرهنگ عمومی در مصر.png|بندانگشتی|فرهنگ عمومی در مصر باستان]]هر چند بسیاری از آداب و سنت‌های فرهنگی [[جامعه مصر]] در پی تحولات سیاسی اجتماعی دو قرن اخیر بسیار کمرنگ شده است؛ برخی از این سنت‌ها و ارزش‌ها به ویژه در مناطق روستایی همچنان کم و بیش وجود دارد. | ||
هر چند بسیاری از آداب و سنت‌های فرهنگی [[جامعه مصر]] در پی تحولات سیاسی اجتماعی دو قرن اخیر بسیار کمرنگ شده است؛ برخی از این سنت‌ها و ارزش‌ها به ویژه در مناطق روستایی همچنان کم و بیش وجود دارد. | |||
احترام به سنت‌ها و ارزش‌های خانوادگی به عنوان عامل تحکیم و استمرار، به ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک همچنان مورد تأکید خانواده‌هاست. یک فرد مصری در هر جایگاه اجتماعی و یا اقتصادی نمی‌تواند منفک از روابط خانوادگی باشد و یا سنت‌ها و آداب و رسوم را نفی کند.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص9.</ref> در گذشته نه چندان دور ازدواج در خانواده‌های سنتی شاخص رسیدن به کمال مردانگی و یا زنانگی و با ملاحظات اجتماعی، دینی و اقتصادی همراه بود و لذا ازواج‌های زودهنگام بسیار معمول بود. سنت‌های آن روزگار به دختر و پسر اجازه نمی‌داد که پیش از ازدواج با یکدیگر ملاقات کنند؛ زیرا مسئله ازدواج پیش از آنکه به زوجین مربوط باشد به دو خانواده ارتباط دارد؛ لذا دختر و پسر بایستی به انتخاب و تصمیم خانواده تمکین می‌کردند.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص11.</ref> از آنجا که [[جامعه مصر]] عمدتا جامعه‌ای کشاورزی است، ازدواج‌ها معمولا پس از فروش محصول پنبه انجام می‌شد و لذا خانواده‌ها می‌توانستند مهریه را بپردازند و هزینه‌های مسکن و لوازم زندگی زوجین را فراهم کنند. در آن زمان، ازدواج دختر با پسرعمو معمول بود و در چنین ازدواج‌هایی هزینه‌ها کاهش می‌یافت و به مفهوم حفظ میراث خانوادگی و انسجام داخلی بود. فرزندآوری و تعداد فرزندان به ویژه فرزندان پسر، مایه مباهات و شاخص منزلت اجتماعی خانواده بود.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص12.</ref> روند تحولاتی که از قرن نوزدهم آغاز و در اوایل قرن بیستم آثار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را نشان داد مجموعه ارزش‌ها و سنت‌های مزبور را به تدریج تضعیف و وابستگی‌های خانوادگی کاهش یافت و امروز خانواده‌ی بزرگ، دیگر به عنوان یک واحد حیات جمعی و اقتصادی اجتماعی به شمار نمی‌رود. بدینسان مقوله ازدواج هم از یک مسئله خانوادگی به یک موضوع دوجانبه میان دختر و پسر تبدیل شد و سن ازدواج هم به دلیل افزایش هزینه‌های مربوطه بالا رفت. علیرغم این تحولات، برخی از ارزش‌ها و سنت‌های خانوادگی هر چند کمرنگ، در برابر آن مقاومت میکند. روابط احترام آمیز میان فرزندان و بزرگان خانواده به ویژه در میان خانواده‌های سنتی یا روستایی همچنان برقرار و فرزندان هنوز هم خود را موظف به تبعیت از پدران دانسته و پدران نیز خود را مسئول تربیت و تأمین هزینه‌های آنان می‌دانند؛ زنان نیز نسبت به همسران خود مراتب احترام را رعایت کرده و تبعیت از آنان را پذیرایند.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص19.</ref> | احترام به سنت‌ها و ارزش‌های خانوادگی به عنوان عامل تحکیم و استمرار، به ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک همچنان مورد تأکید خانواده‌هاست. یک فرد مصری در هر جایگاه اجتماعی و یا اقتصادی نمی‌تواند منفک از روابط خانوادگی باشد و یا سنت‌ها و آداب و رسوم را نفی کند.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص9.</ref> در گذشته نه چندان دور ازدواج در خانواده‌های سنتی شاخص رسیدن به کمال مردانگی و یا زنانگی و با ملاحظات اجتماعی، دینی و اقتصادی همراه بود و لذا ازواج‌های زودهنگام بسیار معمول بود. سنت‌های آن روزگار به دختر و پسر اجازه نمی‌داد که پیش از ازدواج با یکدیگر ملاقات کنند؛ زیرا مسئله ازدواج پیش از آنکه به زوجین مربوط باشد به دو خانواده ارتباط دارد؛ لذا دختر و پسر بایستی به انتخاب و تصمیم خانواده تمکین می‌کردند.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص11.</ref> از آنجا که [[جامعه مصر]] عمدتا جامعه‌ای کشاورزی است، ازدواج‌ها معمولا پس از فروش محصول پنبه انجام می‌شد و لذا خانواده‌ها می‌توانستند مهریه را بپردازند و هزینه‌های مسکن و لوازم زندگی زوجین را فراهم کنند. در آن زمان، ازدواج دختر با پسرعمو معمول بود و در چنین ازدواج‌هایی هزینه‌ها کاهش می‌یافت و به مفهوم حفظ میراث خانوادگی و انسجام داخلی بود. فرزندآوری و تعداد فرزندان به ویژه فرزندان پسر، مایه مباهات و شاخص منزلت اجتماعی خانواده بود.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص12.</ref> روند تحولاتی که از قرن نوزدهم آغاز و در اوایل قرن بیستم آثار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را نشان داد مجموعه ارزش‌ها و سنت‌های مزبور را به تدریج تضعیف و وابستگی‌های خانوادگی کاهش یافت و امروز خانواده‌ی بزرگ، دیگر به عنوان یک واحد حیات جمعی و اقتصادی اجتماعی به شمار نمی‌رود. بدینسان مقوله ازدواج هم از یک مسئله خانوادگی به یک موضوع دوجانبه میان دختر و پسر تبدیل شد و سن ازدواج هم به دلیل افزایش هزینه‌های مربوطه بالا رفت. علیرغم این تحولات، برخی از ارزش‌ها و سنت‌های خانوادگی هر چند کمرنگ، در برابر آن مقاومت میکند. روابط احترام آمیز میان فرزندان و بزرگان خانواده به ویژه در میان خانواده‌های سنتی یا روستایی همچنان برقرار و فرزندان هنوز هم خود را موظف به تبعیت از پدران دانسته و پدران نیز خود را مسئول تربیت و تأمین هزینه‌های آنان می‌دانند؛ زنان نیز نسبت به همسران خود مراتب احترام را رعایت کرده و تبعیت از آنان را پذیرایند.<ref>موسوعة مصر الحديثة (1997). [[مصر]]: [https://www.gebo.gov.eg/Branches/List الهيئة العامة للكتاب]، [http://www.moc.gov.eg/ وزارة الثقافة]، ج 9، ص19.</ref> | ||
| خط ۱۴۷: | خط ۱۴۴: | ||
== نیز نگاه کنید به == | == نیز نگاه کنید به == | ||
[[فرهنگ عمومی ژاپن]]؛ [[فرهنگ عمومی سودان]]؛ [[فرهنگ عمومی زیمبابوه]]؛ [[فرهنگ عمومی سوریه]]؛ [[فرهنگ عمومی افغانستان]]؛ [[فرهنگ عمومی سنگال]]؛ [[فرهنگ عمومی کوبا]]؛ [[فرهنگ عمومی کانادا]]؛ [[فرهنگ عمومی لبنان]]؛ [[فرهنگ عمومی تونس]]؛ [[فرهنگ عمومی روسیه]]؛ [[فرهنگ عمومی در چین|فرهنگ عمومی چین]]؛ [[فرهنگ عمومی ساحل عاج]]؛ [[فرهنگ عمومی فرانسه]]؛ [[فرهنگ عمومی اسپانیا]]؛ [[فرهنگ عمومی اوکراین]]؛ [[فرهنگ عمومی قطر]]؛ [[فرهنگ عمومی سیرالئون]]؛ [[فرهنگ عمومی اتیوپی]]؛ [[فرهنگ عمومی مالی]]؛ [[فرهنگ عمومی تاجیکستان]]؛ [[فرهنگ عمومی گرجستان]]؛ [[فرهنگ عمومی قزاقستان]]؛ [[فرهنگ عمومی بنگلادش]]؛ [[فرهنگ عمومی سریلانکا]]؛ [[فرهنگ عمومی تایلند]]؛ [[فرهنگ عمومی آرژانتین]]؛ [[فرهنگ عمومی اردن]] | |||
== کتابشناسی == | == کتابشناسی == | ||
<references /> | |||
[[رده:فرهنگ عمومی]] | |||
نسخهٔ ۲۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۴۴
هر چند بسیاری از آداب و سنت‌های فرهنگی جامعه مصر در پی تحولات سیاسی اجتماعی دو قرن اخیر بسیار کمرنگ شده است؛ برخی از این سنت‌ها و ارزش‌ها به ویژه در مناطق روستایی همچنان کم و بیش وجود دارد.
احترام به سنت‌ها و ارزش‌های خانوادگی به عنوان عامل تحکیم و استمرار، به ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک همچنان مورد تأکید خانواده‌هاست. یک فرد مصری در هر جایگاه اجتماعی و یا اقتصادی نمی‌تواند منفک از روابط خانوادگی باشد و یا سنت‌ها و آداب و رسوم را نفی کند.[۱] در گذشته نه چندان دور ازدواج در خانواده‌های سنتی شاخص رسیدن به کمال مردانگی و یا زنانگی و با ملاحظات اجتماعی، دینی و اقتصادی همراه بود و لذا ازواج‌های زودهنگام بسیار معمول بود. سنت‌های آن روزگار به دختر و پسر اجازه نمی‌داد که پیش از ازدواج با یکدیگر ملاقات کنند؛ زیرا مسئله ازدواج پیش از آنکه به زوجین مربوط باشد به دو خانواده ارتباط دارد؛ لذا دختر و پسر بایستی به انتخاب و تصمیم خانواده تمکین می‌کردند.[۲] از آنجا که جامعه مصر عمدتا جامعه‌ای کشاورزی است، ازدواج‌ها معمولا پس از فروش محصول پنبه انجام می‌شد و لذا خانواده‌ها می‌توانستند مهریه را بپردازند و هزینه‌های مسکن و لوازم زندگی زوجین را فراهم کنند. در آن زمان، ازدواج دختر با پسرعمو معمول بود و در چنین ازدواج‌هایی هزینه‌ها کاهش می‌یافت و به مفهوم حفظ میراث خانوادگی و انسجام داخلی بود. فرزندآوری و تعداد فرزندان به ویژه فرزندان پسر، مایه مباهات و شاخص منزلت اجتماعی خانواده بود.[۳] روند تحولاتی که از قرن نوزدهم آغاز و در اوایل قرن بیستم آثار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را نشان داد مجموعه ارزش‌ها و سنت‌های مزبور را به تدریج تضعیف و وابستگی‌های خانوادگی کاهش یافت و امروز خانواده‌ی بزرگ، دیگر به عنوان یک واحد حیات جمعی و اقتصادی اجتماعی به شمار نمی‌رود. بدینسان مقوله ازدواج هم از یک مسئله خانوادگی به یک موضوع دوجانبه میان دختر و پسر تبدیل شد و سن ازدواج هم به دلیل افزایش هزینه‌های مربوطه بالا رفت. علیرغم این تحولات، برخی از ارزش‌ها و سنت‌های خانوادگی هر چند کمرنگ، در برابر آن مقاومت میکند. روابط احترام آمیز میان فرزندان و بزرگان خانواده به ویژه در میان خانواده‌های سنتی یا روستایی همچنان برقرار و فرزندان هنوز هم خود را موظف به تبعیت از پدران دانسته و پدران نیز خود را مسئول تربیت و تأمین هزینه‌های آنان می‌دانند؛ زنان نیز نسبت به همسران خود مراتب احترام را رعایت کرده و تبعیت از آنان را پذیرایند.[۴]
جشن ها و مراسم سنتی مصر
در مصر جشن‌های سنتی متعدد و گوناگونی وجود دارد که برخی از آنها ریشه در تاریخ چند هزار ساله این سرزمین دارد.
شم النسیم در مصر
شمّ النسیم یا عیدالربیع از جمله مناسبت‌هایی است که در فصل بهار توسط مردم مصر جشن گرفته می‌شود. عید شم النسیم یکی از قدیمیترین جشن‌های مردمی مصر است که سابقه آن به حدود 5 هزار سال می‌رسد. شم از «شمو» از کلمه فرعونی گرفته شده است که در الفبای هیروگلیف به معنای عید خلق حیات است و در باور مصریان قدیم نماد آغاز خلقت و حیات بوده است. بعدها کلمه النسیم به آن اضافه شد که به لحاظ مفهومی با فصل بهار و اعتدال آب و هوا و نسیم بهاری ارتباط دارد. در این روز گروه‌های مختلف مردم (مسیحی و مسلمان) با حضور در باغ‌ها و بوستان‌ها و مناطق طبیعی و تفریحی، به جشن و سرور می‌پردازند. از ویژگی‌های جشن و سرورهای این مناسبت، تهیه غذای سنتی خاص سفره شم النسیم است و شامل موادی چون: تخم مرغ رنگ شده، ماهی خشک و نمک زده، کاهو، پیاز و نخود سبز است که هر کدام نماد یک مفهوم است؛ مثلا تخم مرغ نماد خلق حیات از جماد است و یا ماهی که نماد خیر و برکت رودخانه نیل است.[۵]
آداب و سنت های ماه رمضان در مصر
ماه رمضان در مصر همچون بسیاری از کشورهای اسلامی با سنت‌ها و مراسم گوناگون همراه است که از دیرباز در میان مردم مسلمان این کشور رواج داشته است. علاوه بر مراسم و سنت‌های خاص دینی، حضور مردم در خیابان‌ها، اماکن مختلف و قهوه‌خانه‌ها و برگزاری جشن و سرور از ویژگی‌های این ماه است. همچنین برخی از سنت‌های مردمی علیرغم تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی نیز در این ماه در میان جامعه مصری رواج دارد. از جمله سنت‌های ماه رمضان در مصر که از گذشته‌های دور هر چند کمرنگ باقی مانده است، سنت چاوش خوانی در سحرهاست. شخص چاوش خوان که به او «مسحراتی» گفته می‌شود، در سحرها و پیش از اذان صبح؛ با گردش در محله‌های شهر ضمن خواندن اشعاری عامیانه و یا جملاتی در مدح پیامبر (ص) و نواختن بر طبل کوچک همراه خود، با جملات و عباراتی مردم محله را از خواب بیدار می‌کنند تا از فرصت سحر استفاده کنند.
خیمه‌های رمضانی شبانه از دیگر سنت‌های ویژه این ماه در میان مردم مصر است که در واقع فرصتی برای گرد آمدن اقشار مختلف مردم و نیز ملاقات خانواده‌ها در فضای معنوی ماه رمضان است. اجرای سرودها و تواشیح دینی و دیگر برنامه‌های شاد و مفرح از جمله ویژگی‌های این خیمه‌هاست. معمولا باشگاه‌های بزرگ به ویژه در قاهره اقدام به برپایی این مراسم می‌کنند که گاه تا سحرگاه ادامه دارد. قهوه‌خانه‌ها هم نقش عمده‌ای در اجرای این سنت رمضانی با ویژگی مردمی دارند. پهن کردن سفره‌های افطاری مشهور به «موائدالرحمن» از دیگر سنت‌های عمومی ماه رمضان در مصر است. این سفره‌ها که به شکل ساده و گسترده برگزار می‌شود مورد استفاده عموم مردم به ویژه افراد نیازمند قرار می‌گیرد.
روشن کردن فانوس‌هایی که به «فانوس رمضان» مشهور شده است از دیرباز در میان مردم مصر رایج بوده است. در گذشته‌های دور در ماه رمضان معمولا از فانوس برای رفتن به مسجد در شب‌ها و یا دیدار خویشان و دوستان استفاده می‌شد، بعدها به عنوان سنتی تفریحی مورد استفاده کودکان قرار می‌گرفت که فانوس به دست در محلات و کوچه‌ها می‌گشتند و از مردم هدیه طلب می‌کردند و گاه نیز با چاوش خوانان سحر همراه می‌شدند. امروز نیز روشن کردن فانوس در رنگ‌ها و اشکال گوناگون به یکی از سنت‌های ویژه ماه رمضان تبدیل شده است که عمدتا مورد اهتمام کودکان و نوجوانان است.[۵]
مراسم عید فطر در مصر
برخی مناسبت‌های دینی نیز بهانه‌ای برای جشن و سرور مردم مصر است. عید فطر از اعیاد دینی و سنت برگزاری جشن و سرور به این مناسبت میراث تاریخی مصریان است. مسلمانان مصر چند روز مانده به عید فطر به استقبال این روز خجسته می‌روند و شب عید را با خواندن ادعیه و نیز آوازهایی خاص که از سرودهای قدیمی و ریشه در اساطیر مصر باستان دارد، می‌گذرانند. در روز عید پس از خواندن نماز به دیدار اقوام و خویشان و زیارت اهل قبور می‌روند. مردم به ویژه کودکان و نوجوانان در تعطیلات ویژه عید فطر به برگزاری مسابقات ورزشی و بازی‌های مختلف چون بازی با چوب و آتشبازی می‌پردازند. رفتن به دامان طبیعت نیز از سنت‌های این ایام است. شهرهای ساحلی مصر به ویژه سواحل شهر تاریخی اسکندریه بر کرانه دریای مدیترانه میزبان میهمانانی است که در ایام تعطیل فطر به این مناطق سفر می‌کنند. از دیگر سنت‌های دیرینه مردم مصر به این مناسبت، سرکشی به نیازمندان و دادن شیرینی‌های مخصوص این ایام و نیز گوشت و میوه و سبزی به آنان است. برگزاری مراسم ازدواج در این ایام رواج دارد. بسیاری از آداب و رسوم مردم مصر ریشه در سنت‌های مصر باستان دارد که طی مراحل تاریخی دگرگون شده آنان با استفاده از فرصت‌هایی چون عید فطر به احیای آن می‌پردازند.
جشن نیروز در مصر
«نیروز» هم از جمله اعیاد مردم مصر است که به نوروز قبطی مشهور است و از سنت‌هایی است که از مصر باستان بر جای مانده است. نوروز قبطی هر چند از لحاظ زمانی با نوروز ایرانی تفاوت دارد، بسیاری از آداب و رسوم آن مشابه نوروز ایرانی است. نیروز در مصر در دوره خلافت فاطمیان از اعیاد رسمی محسوب می‌شد. جشن‌های نیروز همه ساله با آغاز فصل زراعی و آنگاه که رودخانه نیل طغیان میکند و زمین‌های اطراف خود را سیراب می‌سازد (حدود بیستم شهریور) بر پا می‌شود.
مراسم موالد در مصر
برگزاری مراسم «مولد» نیز از دیگر سنت‌های مصری و از جمله جشن‌های دینی مردم است. مراسم مولد پیامبر اسلام(ص) و امام حسین(ع) و حضرت زینب(س) و نیز موالد ویژه بزرگان و اولیای طریقت‌های صوفی در زمره مهمترین سنت‌های دینی مردم به ویژه صوفیان این سرزمین است. مراسم مولد پیامبر اسلام(ص) در این میان اما از گستردگی و عمومیت برخوردار است و در سراسر مصر برگزار می‌شود. از برنامه‌های موالد صوفیان زیارت مراقد مربوطه، ذکر، عبور دسته‌جات مردم و برپایی موکب و نیز اجرای نوعی موسیقی سنتی برای جلب و جذب بیشتر در مراسم ذکرخوانی است. از دیگر ویژگی‌های موالد، حفظ و استمرار سنت‌ها و میراث فرهنگی این سرزمین در جریان برگزاری جشن و سرور است.[۵]
باورهای عامیانه در مصر
مفهوم جن هر چند ریشه دینی دارد، در میان برخی توده‌های مردم مصر با برداشت‌های خرافی همراه است. آنان باور دارند که جنها دارای سلطه قدرتمندانه‌ای بر همه عناصر حیات‌اند و به هر شکلی که بخواهند خود را نشان می‌دهند؛ گاه در قامت انسان و گاه در هیئت حیوان و یا به شکل سنگ یا گیاه. به باور عوام، جنها در کوه‌های قاف سکونت دارند. در ادبیات عامه مردم مصر، اصطلاح «فلان جن» و «جماعة جن» حسب مورد، گاه به افراد هوشمند و گاهی نیز به افراد شرور اشاره دارد. مردم به خصوص کودکان و زنان تصور می‌کنند که جنها، شب ها در هیئت سگ یا گربه در می‌آیند و لذا از پرتاب سنگ به سگ و گربه در شب پرهیز می‌کنند. چنانچه شبی گربه‌ای ناآشنا در خانه‌ای دیده شد تردیدی ندارند که جن است و حرکات و سکنات حیوان را تحت نظر گرفته درباره آن به بحث و گفتوگو می‌پردازند؛ حتی چنانچه آن حیوان تکه گوشتی را با خود برد، او راتعقیب نمی‌کنند.[۶]
عوام مردم مصر باور دارند که برخی از بیماری‌ها ناشی از خشم جن‌هاست و لذا شب‌های جمعه پس از نماز عشاء، نوعی شکر قرمز را در آب حل می‌کنند و درون ظرفی قرار داده تا فرد بیمار، یا نماینده او آن را به سطح پشت بام ببرد و در سکوت کامل آن را بر سطح بام بریزد. این عمل را حداقل به مدت سه هفته ادامه می‌دهند تا به باور آنها جن از آنان راضی و بیمار شفا یابد. آنان، عفریت‌ها را عامل همه شرها، فسادها و بدی‌ها تلقی می‌کنند و محل سکونت آنها را در اماکن دور افتاده و یا قبرستان‌ها می‌دانند و اینکه خداوند در ماه رمضان با حبس کردن عفریت‌ها مانع اذیت و آزار رسانی آنها به انسان‌ها می‌شود. مردم بی‌سواد و یا کم‌سواد مصری در تفسیر پدیده‌هایی چون وزیدن باد و برخاستن گرد و خاک، معتقدند این پدیده‌ها نتیجه خرابکاری و فساد برخی از جنیان بر روی زمین است که تمایل به شر دارند.[۷]
مردم عامی مصر از برخی اسامی چون سعد و برخی رنگ‌ها مثل سبز برداشت خوش‌بینانه دارند؛ مشاهده ظرف خالی و یا جارو کردن پس از غروب آفتاب و یا فروش سوزن پس از عصرگاه را شوم می‌دانند. همچنین تصور می‌کنند که خیاطی در شب سبب آزار اموات می‌شود و لذا از دوختن در شب اکراه دارند. در برخی از روستاها حساسیت نسبت به این مورد خیلی بالاست، به گونه‌ای که پس از عصر، سوزن به دست کسی نمی‌دهند و چنانچه ضرورت چنین کاری وجود داشته باشد آن را روی قرص نانی گذاشته به متقاضی می‌دهند، او نیز نان را گرفته و با دستان پوشیده خود سوزن را برمی‌دارد. از دیگر باورهای عامیانه مصریان آن است که چنانچه درب خانه‌های مسکونی آنها به سمت شمال باشد عامل خیر و سعادت است، دربی که به سمت غرب باشد، علامت ریاست و آقایی است و باز شدن درب خانه به سمت شرق به معنای سلامتی و صحت و بالاخره دربی که به سمت جنوب باز شود، نشانه فقر و تنگدستی است.[۸]
مناسبت‌های ملی و مذهبی مصر
اعیاد و مناسبت‌های گوناگون ملی و دینی (اسلامی و مسیحی) که در سراسر مصر تعطیل اعلام می‌شود عبارت است از: عید فطر (3 روز)، عید قربان (5 روز)، میلاد پیامبر(ص) (12 ربیع الاول)، روز اول سال هجری (اول محرم)،عید میلاد مسیح (7 ژانویه).
اعیاد رسمی و ملی
روز پلیس (25 ژانویه)، روز کارگر (اول ماه مه)، عید شم النسیم (در فصل بهار)، روز آزادسازی صحرای سیناء (25 آوریل)، سالروز انقلاب 1952 (23 جولای)، عید نیروهای مسلح (6 اکتبر).
سایر اعیاد و مناسبت‌های غیررسمی در مصر عبارت است از: عید کشاورز (9 سپتامبر)، عید مقاومت مردمی سوئز (24 اکتبر)، عید وفای نیل (نیمه دوم اگوست) و عید عقب‌نشینی خروج نیروهای انگلیس از مصر (18 ژوئن).
موزه های مصر
موزه مصر
یکی از مهمترین و دیدنی‌ترین موزه‌های مصر است که در سال 1902 و در عهد حکومت عباس حلمی دوم در مرکز شهر قاهره افتتاح شد. این موزه دارای بیش از 150 هزار قطعه موزهای است و به عنوان یکی از بزرگترین مجموعه‌های موزهای که از مراحل مختلف تاریخی به دست آمده است، شناخته می‌شود که از جمله مهمترین آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
مجموعه آثار مربوط به دوره‌های ماقبل تاریخ که نماد دستاورد تمدنی انسان مصری در دوره قبل از آشنایی با خط است. این مجموعه که از شمال و وسط و جنوب مصر گردآوری شده است، شامل انواع مختلف آثار سفالی، ابزار تزئینی، ابزار و ادوات و دیگر ابزار حیات روزمره انسان آن روز است.
مجموعه آثار مربوط به سلسله‌های اول و دوم شامل الواح، مجسمه، ظروف و ابزار مختلف.
مجموعه باقیمانده از عصر پادشاهی کهن شامل بسیاری از مجسمه‌ها، تابوت‌ها، نقش‌های دیواری و از مهمترین آن، مجسمه‌های چند تن از فراعنه مصر از جمله زوسر، خفرع و منکاورع است.
مجموعه آثار موزهای از دوره پادشاهی میانه شامل مجسمه امنتوحب دوم و مجسمه‌های مربوط به برخی پادشاهان سلسله دوازدهم، تابوت، زیورآلات و ابزار و ادوات حیات روزمره انسان‌های آن دوره.
مجموعه آثار باقیمانده از دوره پادشاهی جدید شامل آثاری از توت عنخ آمون و چندین مجسمه از فراعنه از جمله مجسمه فرعون رامسس دوم، ارابه‌های جنگی، زیورآلات، ابزار کشاورزی، لوازم التحریر و مجموعه‌ای از مومیایی‌ها که در سالن ویژه نگهداری می‌شود.
مجموعه آثار دوره‌های متأخر دوره باستان که بسیاری از اشیاء ارزشمند موزهای از جمله مصنوعات طلا و نقره و سنگ‌های گران‌قیمت کشف شده از گور پادشاهان و ملکه‌های سلسله‌های 21 و 22 را شامل می‌شود. همچنین تعدادی از مجسمه‌ها و الواح و برخی از آثار سرزمین نوبه در این بخش نگهداری می‌شود.
موزه قبطی مصر
یکی از موزه‌های مهم مصر است که در سال 1910 درون قلعه بابلیون تأسیس و پس از تغییر و تحول اساسی در سال 1998 افتتاح شد. این موزه حدود 16000 شئ موزهای از هنرهای قبطی که با سنت‌های هنری مصری قدیم و دوره‌های هلنی، بیزانس و اسلامی در هم آمیخته است را شامل می‌شود و در دو بخش قدیم و جدید در معرض دید قرار گرفته است. یکی از آثار قابل توجه در این موزه، کتاب مزامیر داود است که در تالاری ویژه نگهداری می‌شود. همچنین سه قطعه چوبی از درب کلیسا و دیگر اماکن دینی در این موزه دیده می‌شود که به لحاظ هنر مجسمه‌سازی و کنده‌کاری دوره مابین قرون چهارم و ششم میلادی از اهمیت بالایی برخوردار است. برخی آثار چوبی از دوره مابین قرون چهارم و دهم که نمایانگر هنر قبطی است، برخی اشیاء باقیمانده از کلیساهای مصر قدیم چون: کلیساهای معلق، ابو سرجة و ابی منیا، الواح مختلف دیواری، آثار برونزی، سکه‌های طلا، انواع پاپیروس و منسوجات، انواع ظروف سفالی و شیشه‌ای و نیز مجموعه‌ای از درب‌های پوشیده شده با ورقه‌های برونزی از قرن یازدهم میلادی از جمله دیدنی‌های این موزه است. همچنین در کتابخانه موزه قبطی مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی که تعداد آن به حدود 700 جلد کتاب می‌رسد و نیز حدود 1000 سند نگهداری می‌شود.
موزه هنرهای اسلامی مصر
یکی از بزرگترین موزه‌های هنر اسلامی در سطح جهان است و بیش از 100 هزار قطعه موزهای متنوع از هنرهای سرزمین‌های اسلامی از هند و چین و ایران تا جزیرة العرب، شام، مصر، شمال آفریقا و اندلس را در خود جای داده است. این موزه که در مرحله اولیه خود در سال 1903 تأسیس شده است، پس از طی روندی تحولی، در سال 2010 با ساختمان و نظم جدید افتتاح شد. این موزه دارای بخش‌های مختلف به شرح زیر است:
آثار سرامیک و سفالی
در این بخش مجموعه‌ای از انواع سرامیک و سفال از عصر اموی، مملوکی و عباسی در مصر، سرامیک‌های ایرانی، سرامیک و سفال‌های دوره عثمانی قرار دارد.
نسخه‌های خطی
در این بخش تعداد 1170 نسخه خطی کمیاب از ایران، مصر، مغرب، هند، اسپانیا و ... نگهداری می‌شود. در میان این نسخه‌های خطی، مجموعه‌ای از نسخه‌های قرآنی متنوع دیده می‌شود که برخی از آنها مربوط به مصر و برخی دیگر از ایران، مغرب و اسپانیاست که از جمله آنها، قدیمیترین نسخه قرآن مربوط به عصر اموی در اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری است.
آثار چوبی
در بخش آثار چوبی موزه هنرهای اسلامی، مجموعه متفاوتی از این آثار از عهد اموی قرار گرفته است که توسط هنرمندان مسلمان مصری معرق کاری، رنگ‌آمیزی و تزئین شده است. مجموعه‌ای از میزهای چوبی از عصر فاطمی، ایوبی و مملوکی، صندوق‌های چوبی ویژه پادشاهان و امیران، به صورت کنده‌کاری و تذهیب شده از دیگر آثار این بخش است.
بخش آثار فلزی
مجموعه‌ای از شمعدان از دوره مملوکی، اسطرلاب، چلچراغ و صندلی‌های منسوب به پادشاهان و امرای دوره‌های مختلف اسلامی که با طلا و نقره تزئین و تذهیب شده است از جمله آثار موجود در این بخش است.
آثار شیشه‌ای
انواع آثار هنری شیشه‌ای مصر و شام از دوره‌های ایوبی و مملوکی در این بخش از موزه نگهداری می‌شود که در میان آن، مجموعه‌ای کمیاب از چراغدان‌های شیشه‌ای میناکاری شده که از نمونه‌های مهم هنرهای شیشه‌ای است، قرار دارد.
بخش منسوجات
در این بخش مجموعه‌ای ارزشمند از فرش‌های پشمی و ابریشمی مربوط به دوره‌های سلجوقی، مغولی و صفویه از دوره قرون میانه نگهداری می‌شود.
بخش سلاح
در این بخش از موزه هنرهای اسلامی، سلاح‌های سلاطین و خلفای مسلمان قرار گرفته است که از جمله آنها شمشیر سلطان محمد فاتح عثمانی است که به هنگام فتح قسطنطنیه با خود حمل می‌کرده است و برروی آن نوشته‌هایی که به عدالت و توجه به مستمندان و بیچارگان توصیه شده، نوشته شده است.
در موزه هنرهای اسلامی همچنین مجموعه‌هایی از ابزارآلات ستاره‌شناسی، مهندسی، کیمیا، جراحی، حجامت و غیره در معرض دید دیدارکنندگان قرار دارد.
علاوه بر موزه‌های مزبور، تعداد دیگری موزه در قاهره وجود دارد که مهمترین آنها: موزه هنر جدید، موزه جمال عبدالناصر، موزه طه حسین، موزه احمد شوقی، موزه محمود مختار، موزه محمد ناجی، موزه قلعه صلاح‌الدین، موزه جنگ و موزه مصطفی کامل است.
موزه های اسکندریه مصر
در شهر تاریخی اسکندریه موزه‌های متعددی وجود دارد که مهمترین آنها عبارت است از:
موزه یونانی-رومی
این موزه که دارای حدود 40 هزار اثر موزهای از دوره‌های یونانی و رومی است، در سال 1895 در عهد حکومت عباس حلمی دوم افتتاح شد و دارای 25 تالار است. آثار این موزه شامل: مومیایی از عصر رومی، سردیس مرمرین اسکندر، منسوجات، الواح گچی، آثار کنده‌کاری شده، آثار شیشه‌ای و سفالین و مجموعه‌ای کمیاب از سکه‌های مربوط به دوره ماقبل قرن سوم قبل از میلاد و قرن سوم میلادی است.
موزه ملی مصر
این موزه که در سال 1928 تأسیس و پس از دوره‌ای تغییر و تحول در سال 2003 افتتاح شده است، شامل 1800 شئ موزهای است و دوره‌های مختلف تاریخی از پادشاهی کهن تا دوره معاصر را در برمی‌گیرد. آثار موجود در این موزه نمایی از تمدن، فرهنگ، هنرو صنعت مصریان و رویدادهای تاریخی در این سرزمین در این دوره‌ها به تماشاگران ارائه میکند. از جمله آثار این موزه، مجموعه‌ای از ظروف کشف شده از هرم زوسر، مجموعه‌ای از مجسمه‌های مربوط به دوره پادشاهی کهن و دوره پادشاهی جدید از جمله سردیس اخناتون و تندیس رامسس دوم است. همچنین مجموعه‌ای از آثاری که از قعر دریا کشف شده است و از جمله آن، مجسمه‌ی ایزس از گرانیت سیاه، تعدادی مجسمه و چهره‌پردازی از الهه‌های یونان بر روی سنگ مرمر، سردیس اسکندر در سالنی ویژه در معرض دید قرار گرفته است.
موزه هنرهای زیبای مصر
این موزه یکی از مراکز فرهنگی و هنری مطرح مصر و شهر اسکندریه است که مجموعه‌ای از آثار هنری از فعالیت‌هایی که زندگی روستایی را نشان می‌دهد تا تابلوهای سورئالیستی را شامل می‌شود. این موزه همچنین محل برگزاری نمایشگاه‌هایی برای معرفی آثار هنرمندان معاصر مصر و جهان است. موزه هنرهای زیبای اسکندریه دارای تالارهای متعدد و کتابخانه تخصصی در حوزه هنر است و تعداد آثار هنری موجود در آن در زمینه‌های عکاسی، گرافیک، نقاشی، مجسمه‌سازی و معماری به 1381 اثر می‌رسد.
موزه کتابخانه اسکندریه مصر
این موزه که در محل کتابخانه مشهور اسکندریه ایجاد شده است، در سال 2002 افتتاح شد و اشیاء ارزشمند موجود در آن عموما مربوط به عصر هلنی، رومی و بیزانس است که در ضمن کاوش‌هایی که در عمق دریای مدیترانه انجام شد و نیز در عملیات حفاری در محل ساختمان جدید کتابخانه در سال‌های 1993 تا 1995 به دست آمده است. آثار ارائه شده در این موزه که تعداد آنها به 133 می‌رسد، نشان از تکثر فرهنگی در طول دوره‌های تاریخی مصر از عصر فراعنه تا عصر یونانی-رومی، قبطی و دوره اسلامی با تمرکز بر شهر اسکندریه و عصر هلنی دارد.
موزه کتابخانه اسکندریه اولین موزه مصری است که در فضای مجازی به معرفی آثار موجود به علاقه‌مندان اقدام کرده است. کاربران اینترنت می‌توانند از طریق پایگاه اینترنتی این موزه به آدرس (www.antiquities.bibalex.org/home/index.aspx lang=ar) وارد بخش‌های مختلف آن شوند و ضمن آشنایی مختصر با تاریخ و هنر دوره‌های تاریخی مربوط به آثار معرفی شده، اطلاعاتی تفصیلی درباره مهمترین اشیاء موجود در هر بخش دریافت کنند.
موزه‌های سایر مناطق
موزه‌های متعدد دیگری نیز در مناطق مختلف مصر وجود دارد که هر کدام با آثار ارزشمند خود، معرف بخش‌هایی از تاریخ، تمدن و فرهنگ مصر است. از جمله این موزه‌ها، موزه نوبه در شهر اسوان است که در سال 1977 افتتاح شده است و با آثار ارائه شده به معرفی 5000 سال تاریخ فرهنگ و تمدن سرزمین نوبه در جنوب مصر می‌پردازد. موزه اسوان در جزیره الفنتین در نزدیکی اسوان نیز در میان مجموعه‌ای از آثار باستانی جنوب مصر قرار گرفته و شامل آثاری از دوره‌های گوناگون تاریخی مصر از عصر پیش از سلسله‌ها تا دوره اسلامی است که عمدتا در منطقه اسوان و جزیره الفنتین به دست آمده است. موزه الاقصر هم که در منطقه باستانی الاقصر قرار گرفته است، حاوی مجموعه‌ای کوچک اما پر ارزش و کمیاب از مجسمه‌ها است ، از جمله این آثار، مجسمه‌ای است که از گور توت عنخ آمون به دست آمده و نماد اله‌های به شکل گاو مقدس است.[۵]
کتابخانه های عمومی مصر
کتابخانه عمومی مصر
این کتابخانه یکی از بزرگترین و بهترین کتابخانههای عمومی مصر است که در سال 1995 در قاهره افتتاح شده است. این کتابخانه با هدف گسترش دایره خدمات فرهنگی در قاهره بزرگ، در سال 1999 شعبه‌ای را در در منطقه الزیتون در شمال شرق قاهره افتتاح کرده است. شعبه دوم کتابخانه عمومی مصر در منطقه الزاویة الحمراء با همکاری دولت دانمارک در چارچوب همکاری‌های فرهنگی دو دولت ساخته شده است که با راه‌اندازی آن حدود دو میلیون نفر از خدمات آن در حال بهره‌مندی‌اند.
همچنین بر اساس تجربه کسب شده از تأسیس و فعالیت‌های کتابخانه عمومی مصر (مرکزی) و با حمایت صندوق حمایت از کتابخانههای عمومی مصر، تعدادی کتابخانه در استانهای مختلف تأسیس و فعال شده است که در مجموع شبکه کتابخانههای عمومی مصر را تشکیل داده و از طریق یک شبکه الکترونیکی در پیوند با هم قرار دارند و البته کتابخانه مرکزی در قاهره، مشاوره و حمایت‌های فنی و آموزشی را به این شبکه کتابخانه‌ای ارائه می‌دهد.
کتابخانههای عمومی عضو شبکه کتابخانه‌ای فوق که تاکنون در استانهای مختلف تأسیس و افتتاح شده‌اند از این قرار است: کتابخانههای الوادی الجدید (2003)، بورسعید (2004)، المنصورة (2005)، الغردقة (2005)، الاقصر (2007)، دمیاط (2005)، دمنهور (2009)، الاسماعیلیة (2010)، الزقازیق (2011)، بنها (2011).[۹]
از دیگر کتابخانههای عمومی شهر قاهره می‌توان به کتابخانههای: شبرا، حلوان، البارودی، التحریر، نادی النیل، نادی القاهرة، امبایة و کتابخانه بوستان‌های القبة اشاره کرد.[۱۰]
کتابخانه اسکندریه مصر
این کتابخانه از جمله کتابخانههای مدرن و معتبر مصر است که با شعار «پنجره جهان رو به مصر» و «پنجره مصر رو به جهان» در سال 2002 با حمایت‌های بین‌المللی در شهر اسکندریه و بر ساحل دریای مدیترانه تأسیس شد. این کتابخانه که در مکان کتابخانه تاریخی اسکندریه و با معماری شگفت‌انگیز بنا شده است، نه تنها در حوزه کتاب که فعالیت‌های گسترده فرهنگی، علمی و آموزشی در اشکال محلی، منطقه‌ای و بین‌الملل را در برنامه‌های خود دارد. کتابخانه اسکندریه که به عضویت اتحادیه جهانی کتابخانه‌ها IFLA درآمده است و به عنوان اولین کتابخانه دیجیتالی در مصر تلاش دارد تا امکان دسترسی جمعیت بیشتری از علاقمندان به کتاب و منابع و ارتقاء سطح دانش آنان را فراهم کند. این کتابخانه علاوه بر ظرفیت میلیون‌ها کتاب ،دارای بخش‌های مختلف تخصصی شامل: کتابخانه افراد استثنایی، کتابخانه کودک، کتابخانه جوان، کتاب‌های کمیاب و مجموعه‌های ویژه، میکرو فیلم، نقشه، پایان‌نامه‌های دانشگاهی و بخش فرانکفون می‌باشند. موزه‌های میراث، نسخ خطی و تاریخ علوم، مرکز مطالعات دموکراسی و صلح اجتماعی، مرکز مطالعات توسعه، مرکز مطالعات تمدن اسلامی و مرکز مطالعات قبطی از دیگر بخش‌های مهم این کتابخانه و مرکز فرهنگی است. کتابخانه اسکندریه همچنین دارای چند مرکز مطالعاتی و اسناد وابسته است که برخی از آنها عبارت است از: مرکز مطالعات اسکندریه و تمدن مدیترانه، مرکز مطالعات هلنی و مرکز مطالعات و برنامه‌های ویژه . از دیگر ویژگی‌های این کتابخانه، استقرار تعدادی از سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در محل آن است که از جمله آنها می‌توان به: شبکه عربی زنان در حوزه علوم و تکنولوژی، شبکه خاورمیانه و شمال آفریقا برای اقتصاد محیط زیست، دفتر منطقه‌ای انجمن‌های کتابخانه و سازمان‌های وابسته، دفتر عربی اتحادیه بین‌المللی آکادمی علوم کشورهای در حال توسعه و مؤسسه انالیند (Anna Lindh) برای گفتگو میان فرهنگ‌ها [۱۱] اشاره کرد. برگزاری نمایشگاه کتاب بین‌المللی کتاب سالانه نیز از دیگر برنامه‌های فرهنگی این کتابخانه است.[۵]
نمایشگاه های کتاب مصر
همه ساله نمایشگاه‌های متعدد کتاب در مصر برگزار می‌شود، نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره، نمایشگاه بین‌المللی کتاب اسکندریه و نمایشگاه بین‌المللی کتاب کودکان در قاهره از مهمترین نمایشگاه‌های کتاب در این کشور است.
نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره
یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های کتاب در خاورمیانه است که در سال 1969 و همزمان با جشن هزار سالگی شهر قاهره آغاز به کار کرد. این نمایشگاه همه ساله توسط وزارت فرهنگ مصر در اواخر ماه ژانویه، در شهرک نصر قاهره و با حضور ناشران جهان عرب و برخی مراکز نشر از دیگر کشورهای جهان بر پا می‌شود. برگزاری این نمایشگاه معمولا 12 روز به طول می‌انجامد و گاه تا 15 روز هم تمدید می‌شود و به طور متوسط تا حدود 2 میلیون نفر از آن دیدن می‌کنند.
برگزاری میزگردهایی با عناوین و موضوعات گوناگون فرهنگی، نمایش فیلم، برگزاری نمایشگاه‌های تجسمی و اجرای موسیقی از جمله فعالیت‌های جنبی این نمایشگاه است.
نمایشگاه مزبور به عنوان یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های کتاب در سطح جهان و بزرگترین آن در جهان عرب شناخته می‌شود و در سال 2006 در جایگاه دومین نمایشگاه بزرگ کتاب پس از نمایشگاه کتاب فرانکفورت قرار گرفت.[۱۰]
نمایشگاه بین المللی کتاب اسکندریه مصر
این نمایشگاه، دومین نمایشگاه مهم و بین‌المللی کتاب در مصر است که از سال 2002، همه ساله توسط کتابخانه اسکندریه برگزار می‌شود. اضافه بر ناشران مصری و عرب، ناشران برخی از کشورهای اروپایی نیز در این نمایشگاه حضور می‌یابند. برنامه‌های جنبی این نمایشگاه شامل: میزگردهای فکری و فرهنگی، مراسم رونمایی کتاب، شب شعر، نقد کتاب، اجرای موسیقی و ... می‌باشد. یازدهمین دوره نمایشگاه از 26 مارس تا 7 آوریل 2015 با همکاری اتحادیه ناشران مصری برگزار شد. در این دوره، سازمان عربی آموزشی، فرهنگ و علوم (الکسو) میهمان افتخاری آن بود.[۱۲]
نمایشگاه بین المللی کتاب کودک مصر
این نمایشگاه از سال 1983 آغاز به کار کرد و همه ساله توسط وزارت فرهنگ مصر در موسم جشن کودک در ماه نوامبر برگزار می‌شود. این نمایشگاه که با حضور ناشران مصری، عرب و دیگر کشورهای جهان برگزار می‌گردد، با استقبال میلیون‌ها کودک و نوجوان مصری روبرو شده است که اضافه بر خرید کتاب، در برنامه‌های متنوع فرهنگی و هنری که در طول برگزاری نمایشگاه اجرا می‌شود، مشارکت می‌کنند. همچنین در جریان برگزاری نمایشگاه، میزگردها و حلقه‌های بحث و تبادل افکار در خصوص کتاب و فرهنگ کودکان توسط ناشران و متخصصان حوزه کودک و نوجوان برگزار می‌شود.[۱۰][۱۳]
نیز نگاه کنید به
فرهنگ عمومی ژاپن؛ فرهنگ عمومی سودان؛ فرهنگ عمومی زیمبابوه؛ فرهنگ عمومی سوریه؛ فرهنگ عمومی افغانستان؛ فرهنگ عمومی سنگال؛ فرهنگ عمومی کوبا؛ فرهنگ عمومی کانادا؛ فرهنگ عمومی لبنان؛ فرهنگ عمومی تونس؛ فرهنگ عمومی روسیه؛ فرهنگ عمومی چین؛ فرهنگ عمومی ساحل عاج؛ فرهنگ عمومی فرانسه؛ فرهنگ عمومی اسپانیا؛ فرهنگ عمومی اوکراین؛ فرهنگ عمومی قطر؛ فرهنگ عمومی سیرالئون؛ فرهنگ عمومی اتیوپی؛ فرهنگ عمومی مالی؛ فرهنگ عمومی تاجیکستان؛ فرهنگ عمومی گرجستان؛ فرهنگ عمومی قزاقستان؛ فرهنگ عمومی بنگلادش؛ فرهنگ عمومی سریلانکا؛ فرهنگ عمومی تایلند؛ فرهنگ عمومی آرژانتین؛ فرهنگ عمومی اردن
کتابشناسی
- ↑ موسوعة مصر الحديثة (1997). مصر: الهيئة العامة للكتاب، وزارة الثقافة، ج 9، ص9.
- ↑ موسوعة مصر الحديثة (1997). مصر: الهيئة العامة للكتاب، وزارة الثقافة، ج 9، ص11.
- ↑ موسوعة مصر الحديثة (1997). مصر: الهيئة العامة للكتاب، وزارة الثقافة، ج 9، ص12.
- ↑ موسوعة مصر الحديثة (1997). مصر: الهيئة العامة للكتاب، وزارة الثقافة، ج 9، ص19.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ بازیابی شده در 2014 از https://www.sis.gov.eg.
- ↑ موسوعة مصر الحديثة (1997). مصر: الهيئة العامة للكتاب، وزارة الثقافة، ج 9، ص111.
- ↑ موسوعة مصر الحديثة (1997). مصر: الهيئة العامة للكتاب، وزارة الثقافة، ج 9، ص112 و 113.
- ↑ موسوعة مصر الحديثة (1997). مصر: الهيئة العامة للكتاب، وزارة الثقافة، ج 9، ص117 و 118.
- ↑ بازیابی شده در 2014 از https://www.mpl.org.eg.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ بازیابی شده در 2014 از https://www.moc.gov.eg.
- ↑ بازیابی شده در 2014 از https://www.bibalex.org.
- ↑ بازیابی شده در 2015 از https://www.bibalex.org.
- ↑ صدر هاشمی، سید محمد (1392). جامعه و فرهنگ مصر. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص269-289.