ادیان در قطر

شریعت یا حقوق اسلامی منبع اصلی قانون‌گذاری است. همچنین بین علمای وهابی مذهب قطر و عربستان، به دلیل مذهب مشترک، روابط تنگاتنگی وجود دارد و در حقیقت قطر و عربستان، تنها حکومت‌های وهابی در سطح منطقه و جهان می‌باشند که البته در شرایط کنونی نوع وهابیت قطر با حضور آقای دکتر قرضاوی، به نوع معتدل و میانه رو تحول یافته است.

موقعیت دین رسمی و سایر ادیان و مذاهب

حدود7 درصد این جمعیت را شیعیان تشکیل می‌دهند و آنان نیز از شیعیان ایران، بحرین و عربستان سعودی می‌باشند. گرچه شیعیان مقیم قطر در برگزاری آیین‌های مذهبی خود آزاد هستند و در طول سال آیین‌های ویژه‌ی مذهب شیعه را در 8 حسینیه و 6 مسجد برگزار می‌کنند؛ اما وزارت اوقاف این کشور بر این مراسم نظارت می‌كند و خطبا نیز باید حتماً قبلاً از مسئولان مربوطه اجازه گرفته باشند. وزارت اوقاف، ائمه‌ی جمعه و جماعت 719 مسجد اهل سنت این کشور را تعیین می‌كند و مسئولان مربوطه نیز مراقب اظهارات و موضع گیری‌های آنان هستند.

می‌توان گفت علمای دینی در قطر در حد عربستان سعودی، خود مختار و دارای دارالفتوای مستقل از حاکمیت نیستند، به دیگر سخن، مذهب وهابیت آن گونه که تصور می‌رود در قطر پررنگ نیست؛ اما به رویه‌های وهابی گریزی نیز روی خوش نشان نمی‌دهند.

اینان بر تمام اماکن دینی مسلط هستند و تلاش می‌کنند آموزه‌های دینی خود را که همان آموزه‌های مذهب وهابیت است پاس دارند و در این روند با عمل‌کرد بیشتر دولت‌مردان چندان موافق نیستند و روی خوشی به آنها نشان نمی‌دهند.

قبیله‌هایی كه وارد شده از عربستان سعودی به قطر مهاجرت كرده‌اند، به عنوان ساكنان اصلی قطر، منحصر به آل ثانی نیست و طوایف دیگری مانند المسند، المری، المناعی، المهندی، الدوسری و الکواری و دیگر طوایف نیز در کنار آل ثانی مدعی تأسیس دولت این کشور هستند. در این میان، قبیله‌ی المسند و المری بیشتر از سایر قبایل دارای تعصبات دینی كه در حقیقت همان تعصبات وهابی‌گری است، هستند. این دو گروه همچنان به این مذهب پای‌بند هستند و هرچند علنی نیست؛ اما با كنایه، با نوگرایی‌های مذهبی که توسط آل ثانی و مشخصاً توسط خانواده‌ی حاکم، به ویژه خانم شیخه موزه آل مسند مخالفت می‌ورزند.

نبودن یک خانم بی‌حجاب در خانواده‌های قطری و حتی قطری‌های خارجی تبار، نشانگر تأثیر فرهنگ دینی وهابیت در جوامع قطری است. گرچه تفکر دینی اصیل حاکم بر جوامع قطری از مذهب وهابیت و تعصب قبیله‌های یاد شده نشأت گرفته است؛ اما همچنان در مقایسه این مذهب در عربستان سعودی، کمرنگ‌‌تر و درگیری آن نیز کمتر به نظر می‌آید.

این رنگ باختگی در حقیقت مدیون تلاش‌های نوگرایانه‌ی شیخه موزه آل مسند است وی توانسته است در حداقل یک دهه‌ی اخیر، با طراحی پروژه‌های متنوع علمی و فرهنگی، رویکرد فلسفه‌ی حضور دین در سیاست را به سمت نوگرایی دینی سوق دهد. تلاش برای اعتلای فکری و فرهنگی و توسعه اقتصادی این کشور سبب شده است که دینداری در این کشور در حقیقت در حوزه حقوق خصوصی افراد بماند و حاکمیت به اعمال نظارت غیرمستقیم و تا حدودی نامحسوس بسنده نماید. برای نمونه، در حالی که در دوایر دولتی و فروشگاه‌های بزرگ و کوچک سراسر قطر، گوشه‌ای از فضای کاری خود را به اقامه نماز جماعت پنجگانه اختصاص داده‌اند؛ اما هیچ نشانه‌ای از اجبار و الزام افراد و کارکنان به حضور در این اماکن وجود ندارد.

اقامه‌ی نماز جماعت پنجگانه در این کشور همچنان بخشی از سنت‌های دینی یا دین سنتی مردم این کشور است كه باقی مانده و اطعام فقرا در برخی از منازل مسکونی و در بیشتر مساجد این کشور در طول ماه مبارک رمضان توسط افراد حقیقی و نهادهای دینی مانند اوقاف و مراکز جمع آوری زکات، یکی از نمونه‌های بارز دین‌داری سنتی در این کشور است.

حاکمیت قطر برای تحکیم پایه‌های دینی منهای تعصب وهابیت، برنامه‌های دراز مدتی طراحی کرده و در قالب‌های مختلف فکری- فرهنگی- دینی، به اجرا گذاشته و موفق نیز بوده است. در این زمینه می‌توان به حضور شیخ یوسف قرضاوی، روحانی مشهور مصری، در قطر اشاره کرد که در مدت حضور خود سعی کرده است، در برابر اعتقادات اهل سنت وهابیت سرعت گیری‌هایی ایجاد نماید.

ترکیب جمعیتی پیروان ادیان ومذاهب

اسلام دین رسمی قطر بوده و بیش از 95 درصد جمعیت این کشور مسلمان هستند، اقلیت مسیحی نیز 5 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. بیش از 50 درصد جمعیت بومی و سنی مذهب قطر، از جمله خاندان آل ثانی، حاکم قطر، وهابی هستند.

شخصیت های دینی معاصر

شیخ یوسف قرضاوی

شیخ یوسف قرضاوی

شیخ یوسف القرضاوی، (متولد ۱۹۲۶/۹/۹ میلادی) روحانی مصری و سنی سلفی از پیروان حسن البنا، محمد الغزالی و ابن تیمیه است. وی از سال 1963 میلادی و پس از یک دوره‌ی 20 ماهه زندان در مصر، به اتهام مدیریت جنبش اخوان المسلمین به قطر سفر کرد و ضمن به عهده گرفتن مدیریت یک مدرسه‌ی دینی، تابعیت این کشور را نیز به دست آورد و در سال 1977 ریاست دانشکده‌ی شریعت و مطالعات اسلامی در دانشگاه قطر را هم به عهده گرفت. او 120 تألیف در زمینه‌های مختلف فقهی- دینی دارد و دارای مسئولیت‌هایی مانند رئیس اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمین، رئیس شورای اروپایی فتوا و پژوهش، عضو انجمن پژوهش اسلامی در مصر، و مسئولیت‌های دیگری در قاره‌های اروپا، آفریقا و خاورمیانه است.

برخی علمای دینی عرب، نظریه‌های وی را متأثر از فشارهای عصر جدید و مخالف دلیل شرعی می‌دانند؛ در حالی که موافقان او معتقدند، نظریه‌های وی مبتنی بر قواعد روشن در اصول فقه است و وی توانسته است از جمع بین اقوال مخالف، از طریق پژوهش و درک مناسبت احادیث مورد بحث و بررسی مذاهب فقهی مقارن، به یک نظریه‌ی راجح برسد.

گرچه سابقه‌ی اقامت شیخ یوسف قرضاوی در قطر، به حدود 5 دهه قبل باز می‌گردد؛ اما نقشی که در یک دهه‌ی اخیر در صحنه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی به وی داده شده، قابل تأمل است و اظهارات و موضع‌گیری‌های دولت قطر در زمینه‌های کلان دینی- سیاسی، معمولاً از زبان او اظهار می‌شود. وی امام جمعه و جماعت مسجد اصلی دوحه است و اظهارات وی و چند تن دیگر از ائمه‌ی جمعه، هر هفته در مطبوعات قطر بازتاب قابل توجهی دارد.

دخالت وی در شئونات دینی داخلی؛ حتی تا مرحله‌ی صدور فتوی نیز پیش می‌رفت که در دو سه سال گذشته با مقاومت برخی متعصبان قطری در حوزه‌ی دینی رو به رو شد و صراحتاً به وی گوشزد کردند که برای جوامع دینی سنتی قطر فتوا و دستورالعمل دینی صادر نکند و پا را از گلیم خود درازتر ننماید. به دنبال این اعتراض‌ها بود که وی نیز برای دوری جستن از هرگونه تنش اجتماعی، دخالت‌های داخلی خود راکاهش داد.^[iii]

موضع‌گیری شیخ قرضاوی در مورد مذهب شیعه، برپایه‌ی دو محور تقریباً متناقض است که یکی بر بنیاد بینش اوست و دیگری بر خواسته از خصلت عربی و سنی بودن وی ارزیابی می‌شود. موضع گیری وی تا آنجا که مبتنی بر بینش اوست، تقریباً مثبت است و اصل را بر مدارا و دوری از تنش قرار می‌دهد و مسأله‌ی وحدت اسلامی و گفت و گوی بین ادیان و مذاهب را برای دوری از هرگونه شکاف در امت اسلامی می‌پذیرد؛ اما شیوه‌ی برخورد دیگر وی، به خصلت و خصیصه‌ی به اصطلاح قومی عربی و مذهب سنی وی بر می‌گردد. از این منظر، او نمی‌تواند شاهد رشد قدرت شیعیان در عراق باشد و محبوبیت فرا مذهبی سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان را در برابر افول هیبت رهبران عرب سنی مذهب در رویارویی تاریخی با رژیم صهیونیستی بربتابد. همین رویکرد باعث شد که وی در بعضی اظهارات خود اعلام کند، برخی موارد اعتقادی شیعیان را بدعت می‌داند؛ اما مذهب شیعه را تکفیر نمی‌کند. قرضاوی با این سخن می‌خواهد ادعا کند که برخلاف وهابیون عربستان سعودی، شیعیان را کافر نمی‌داند.

نهادها و مراکز دینی مسلمانان

مساجد و مراكز اسلامی

مسجد ابونخله-مسجد بخاری-مركز اسلامی فنار-مسجد حمد بن خالد-مركز اصلاح هندی-مركز عبدالله بن محمود-مركز الدعوه و التبلیغ-مسجد و مركز اسلامی ابوحریره-مسجد محمد بن عبدالوهاب-مسجد عمر بن خطاب-مركز میهمانی الخور-مسجد سلمان الفارسی-مسجد ابوبكر الصدیق-مسجد ابن كثیر-مسجد زید بن ثابت-مسجد سعود العلی-مسجد عقبه بن نافع-مسجد عبدالجلیل عبدالغنی

سازمان‌ها و خدمات اسلامی

مركز قرآن بنگلادیش (دوحه)-مركز هندی دوستان قطر-انجمن اسلامی هند در قطر-شورای اسلامی قطر-اسلام وب-مركز (م.آ.پ) قطر-مركز اسلامی اندونزی قطر-وزارت اوقاف و امور اسلامی (مساجد – مراكز حفظ قرآن – اداره تبلیغ – حج و عمره – اداره تحقیقات اسلامی)-مركز قطر الخیریه-مركز میهمانی قطر-مركز اسلامی فنار-مركز اسلامی اصلاح قطر-مدرسه اسلامی الفرقان-مركز خیریه راف-مركز عید الخیریه-الشبه الاسلامیه-صندوق الزكات-وقف الشیخ علی بن عبدالله ال ثانی اطلاعات و مطالعات اسلامی-مسابقه مرحوم شیخ جاسم بن محمد ال ثانی

نهادها و مراکزدینی غیرمسلمانان

تأسیس کلیسا

دولت قطر در چارچوب ایجاد تفکر باز دینی و فرصت همزیستی مسالمت آمیز ادیان و مذاهب، به مسیحیان اجازه داد در این کشور یک کلیسا تأسیس کنند و شعائر دینی خود را آزادانه برگزار نمایند. در قطر اتباع کشورهای مختلفی با ادیان و مذاهب متفاوت از مغربی و سومالیایی و یمنی گرفته تا کشورهای شرق دور و اروپای غربی و شرقی، آمریکای شمالی و جنوبی تا استرالیا زندگی می‌کنند. نخستین بار در عید «پسه» سال 1997 میلادی، «پاتریک تیروس»، سفیر وقت آمریکا در قطر، «تیوویلوس»، از اسقف‌های بیت المقدس را به دوحه دعوت کرد و ضمن کسب موافقت مقام‌های دولت قطر، آیین ویژه‌ی آن روزها را در منزل خویش برپا داشت. در سال 1999 میلادی نیز «دیودروس اول»، اسقف بزرگ قدس، در رأس یک هیئت رسمی از کشیش‌ها، از قطر دیدن کرد و این گونه رفت و آمدها ادامه یافت تا سرانجام در سال 2003 و همزمان با آغاز برگزاری همایش سالانه‌ی ادیان، دولت قطر رسماً با برپایی شعائر دینی ادیان غیر اسلامی در این کشور موافقت کرد و از سال بعد شعائر دینی مسیحیت «ارتودوکس»، شامل مسیحیان عرب، قبارصه، یونان، روم و روس، به طور منظم برگزار شد. سرانجام کلنگ تأسیس نخستین کلیسا در سال 2008 میلادی در جنوب شرق شهر دوحه، به زمین زده شد و سال بعد گشایش یافت.

تصوف

در قطر افرادی که تمایل به تفکرات صوفیه داشته باشند وجود دارند ولی به علت مخالفت شدید تفکر وهابی حاکم بر کشور از اظهار آن به شدت پرهیز می‌کنند لذا تشکل یا گروه و یا فرقه ای که بتواند تفکر صوفیگرایانه را اظهار کند و آن را ترویج کند وجود ندارد.

نیز نگاه کنید

ادیان در ژاپن؛ ادیان در کانادا؛ ادیان در چین؛ ادیان در کوبا؛ ادیان در تونس؛ ادیان در مصر؛ ادیان در لبنان؛ ادیان در افغانستان؛ ادیان در روسیه؛ ادیان در سنگال؛ ادیان در فرانسه؛ ادیان در اسپانیا؛ ادیان در تایلند؛ ادیان در آرژانتین؛ ادیان در مالی؛ ادیان در ساحل عاج؛ ادیان در سیرالئون؛ ادیان در زیمبابوه؛ ادیان در اتیوپی؛ ادیان در سوریه ؛ ادیان در اردن؛ ادیان در اوکراین

پاورقی

[1] مذاکره وگفتگوی نگارنده که از سال 1385 تا 1389 رایزن فرهنگی ایران در قطر بود

[2] http://www.gcc-sg.org/eng/

[iii] با توجه به مذاکرات وارتباطات نگارنده با این روحانی در خلال اقامت در قطر