زبان و ادبیات بنگلادش

زبان پدیده ای منحصر به فرد است که روند تکامل انسان در جامعه و انتقال آن به نسل های بعد را بر عهده دارد. اگر زبان از جامعه انسانی گرفته شود، چرخه اجتماعی از حرکت می ایستد، جامعه انسانی از هم گسسته می شود و فرهنگ وتمدن بشری نیز نابود می شود. زبان کلید شبـــکه های ارتبــــاطی و گاهی نیز سرمایه فرهنگی است که افراد با تسلط بر آن می توانند علاوه بر برقراری روابط اجتماعی، نوعی هویت ویژه کسب کنند. از این جهت، هویت فرد چه در سطح قومی و چه در سطح ملی تا حدود بسیاری بستگی به زبانی دارد که او فرا می گیرد. وقتی که از حفظ تقویت وتوسعه فرهنـــگ جامعه، سخن به میان می آید، زبان نیز عاملی اساسی است، زیرا زبان در حکم رشته ای است که فرهنگ گذشته و حال را به هم پیوند می دهد.

در سه قرن اخیر روند نابودی زبان ها به نحو فزاینده گسترش یافته است. براساس هشدار جدی زبان شناسی مبنی بر احتمال نابودی 40 درصد زبان ها در قرن حاضر، سازمان ملل و یونسکو اقدام به تدوین طرحی برای حفظ زبان های موجود کرده اند. نام گذاری روز 21 فوریه به نام روز جهانی زبان مادری به همین دلیل کی باشد.

بنگلادش اولین کشوری بود که در نوامبر سال 1999 پیشنهاد رسمی خود را مبنی بر نامگذاری روز 21 فوریه ( 3 اسفند ) به نام روز جهانی زبان مادری به سازمان یونسکو مطرح کرد. طرح ارائه شده را که دولت بنگلادش و انجمن جهانی طرفداران زبان مادری در سی امین نشست عمومی سازمان یونسکو مطرح کرد، به تصویب نمایندگان کشورهای عضو رسید. با تعیین این روز با نام«روز جهانی زبان مادری»، یونسکو طرحی تهیه و به کشورهای عضو ابلاغ کرد که در آن برنامه های متنوعی برای مردم جهان تدارک دیده شده بود. کشورهای جهان از آن پس در 21 فوریه این روز را جشن می گیرند. از جمله کشورهای پیشرو در پاسداشت روز جهانی زبان مادری می توان به آمریکا، انگلیس، کانادا، جمهوری چک، هند و بنگلادش اشاره کرد.

زبان بنگالی زبان 95 درصد از مردم بنگلادش محسوب می شود که در زمره زبان های خانواده هند و آریایی است. ادبیات مذهبی با کلمات مسجع، پایه و اساس ادبیات کشور بنگلادش در قرون وسطی محسوب می شود. بعدها ادبیات مذهبی اسلامی با نثر غنی ظاهر شد. در سال های نخستین شکل گیری ادبیات بنگالی، سرودن شعر فقط ابزار ادبی شناخته می شد، اما در قرن 8، نثر وارد ادبیات شد و بدین ترتیب رمان نویسی و نمایشنامه نویسی در بنگال رونق گرفت.

تاریخ ادبیات و سبک های ادبی

تاریخ ادبیات بنگلادش حداقل به قرن هفتم هجری باز می گردد. احتمالاً ادبیات بنگلادش به سه دوره اصلی شامل دوره باستان، قرون وسطی و دوره جدید (معاصر) تقسیم شده است. تقریباً دوره باستان از650_1200 میلادی، دوره وسطی ( میانه ) از 1200_1800 میلادی و دوره جدید از 1800 تاکنون را در بر می گیرد.

به گفته پروفسور هارون الرشید رئیس سابق فرهنگستان بنگلادش ، ادبیات معاصر و ادبیات مدرن دو واژه مستقل هستند و دارای تفاوت هایی بایکدیگر می باشند. ادبیات مــــدرن از چهار صـــد سال پیش رقم خورده است و به زمان شکسپیر باز می گردد. پس باید ابتدا ادبیات مدرن و معاصر را مرخص و از هم تفکیک کرد.

در این خصوص نیز اسد چودری، از شعرا و نویسندگان سرشناس و معروف بنگلادش، معتقد است که در زمان حسین شاه، زبان بنگلادش شکوفا شد. سال 1600 میلادی زمان تولد ادبیات بنگلادش می باشد. دوره معاصر به دوره حضور انگلیسی ها اتلاق می شود و سال 1800 میلادی می تواند آغاز تاریخ ادبیات معاصر باشد که با ویژگی های متفاوت با ادبیات گذشته همراه است.

بهر حال در زمینه تاریخ دقیق شروع ادبیات معاصر بنگلادش، بین صاحب نظران واندیشمندان فرهنگی این سرزمین اختلاف نظر وجود دارد. برخی دیگر مانند المجاهد، بر این باورند که ادبیات معاصر بنگلادش بعد از جنگ جهانی اول شروع شده است، برخی هم مانند الطاف الرحمان، شروع آن را از زمان رابیندرانات تاگور و نذر الاسلام بزرگ ترین و مشهورترین شاعران ونویسندگان این سرزمین به حساب می آورند.

قدیمی ترین متن موجود ادبیات بنگالی، حدود هزار سال قدمت دارد. دوره ای که از آن زمان تا ظهور مسلمین را در بر می گیرد، دوره ای به حساب می آید که در طی آن ادبیات توسعه بسیار کندی داشته است. در طی دوره میانی (1200_1800م) ادبیات به طور چشمگیری با حکومت حاکمان مسلمان توسعه یافت. چندی داس، کریتی باس، دولت قاضی علائول، بعضی از شعرای مشهور این دوره هستند.

دوره جدید ادبیات بنگالی در اواخر قرن نوزدهم شروع شد. «رابیندرانات تاگور»(Rabindranath Tagore) برنده جایزه نوبل، «قاضی نذر الاسلام»، «مایکل مادوسودان»، «دات»، «سرات»، «چاندرا چاترجی»، «بانکی چاندار چاترجی» و نیز «مشرف حسین» از جمله برجستگان ادبیات جدید بنگالی هستند.

در بنگلادش، زبان بنگالی از نقش خاصی برخوردار است و درصد عظیمی (98 درصد ) از مردم به این زبان تکلم می کنند. این زبان با لغت های عاریتی که از زبان های گوناگون به عاریه گرفته، به زبان معجون تبدیل شده است و در این میان، زبان فارسی رتبه و اهمیت بالایی دارد. این زبان از جمله زبان های هندی و اروپایی و از متفرعات سنسکریت بوده و از قدیمی ترین زبان های دنیا به شمار می رود. اختلاط عجیب آن از زبان های هندی، فارسی، عربی، انگلیسی و ... به دلیل نفوذ فرهنگ های مختلف واقوام گوناگون در طی قرون متمادی به این سرزمین می باشد. این زبان دارای هشت تا نه هزار لغت فارسی است که در محاورات به کار برده می شود.

در آستانه استقلال پاکستان از هند، نزدیک به 75 میلیون سکنه کشور یعنی 98 تا 99 درصد مردم، بنگالی زبان بودند و این وحدت و یگانگی و تفاوت آن با زبان اعلام شده پاکستان(اردو)، از عوامل مهم تکوین ناسیونالیسم بنگالی واستقلال کشور بنگلادش بوده است.

همچنین بعضی از لهجه ها و گویش های روستانشینان با گروه زبان های تبتی و برمه ای مربوط است. این زبان در سرتاسر کشور دارای لهجه ها و گویش های متفاوت و نیز ادبیات غنی است. در نیمه اول قرن نوزدهم، ادبیات معاصر این زبان به سرحد شکوفایی خود رسید . آثار نویسندگان معروفی چون«رابیندرانات تاگور»(Rabindranath Tagore) در سال 1913 برنده جایزه نوبل شد. کوشش های دولت پاکستان به پوشاندن آثار «تاگور» پس از استقلال در 1974 از دیگر عوامل روی آوری بنگلادش به زبان وادبیات بنگالی شد. «ویدیاساگار»(Viddiya Sagar)، «بنیکم چاندرا»(Bankim Chandra)و «میرمشرف حسین» از جمله چهره های معروف دیگر ادبیات بنگالی در این دوره هستند.

خط بنگالی نیز اصلاح شده خط سنسکریت یا دواناگاری( Devanagari) می باشد و شباهتی به خط اردو،که از دستخط عربی استفاده کرده است، ندارد. زبان انگلیسی زبانی رسمی در بنگلادش تلقی نمی شود؛ اما به طور غیررسمی توانسته است جایگاه خوبی به خصوص در محافل علمی و دانشگاهی پیدا کند و تقریباً به زبان دوم مردم این سرزمین تبدیل شده است و هر روز نیز بر دامنه وسعت ونفوذش افزوده می شود.

بعد از اینکه سازمان یونسکو 21 فوریه را روز بین المللی زبان های مادری پذیرفت، دولت بنگلادش برای تاسیس انستیتو زبان های مادری اقدام کرد. بدین منظور ستاد 21 نفره ای برای انجام طرح مذکور تشکیل شد و دکتر خبر الانعام به سمت مدیر پروژه منصوب شد. مبلغی برای ساخت بنا، در ماه ژوئن همان سال در اختیار وزارت آموزش و پرورش قرار داده شد. این انستیتو در 21 فوریه 2010 افتتاح مقدماتی  شد، ولی هنوز کار آموزشی در آن انجام نمی شود؛ قرار است در این مرکز 7 زبان از جمله زبان فارسی تدریس گردد . سازمان یونسکو در 17 نوامبر سال 1999 در سی امین جلسه خود در پاریس به اتفاق 27 کشور عضو از جمله ایران ، روز 21 فوریه را روز بین المللی زبان مادری ثبت کرد.

مدت زمان ساخت سه طبقه ساختمان مذکور یک سال پیش بینی شده بود و در آن مدت مقرر شد کارهای اداری در ساختمانی استیجاری انجام شود. از اهم فعالیت های این انستیتو می توان پژوهش، محافظت، هماهنگی، جمعاوری اطلاعات در خصوص زبان های مادری دنیا، الفباها، کتاب، نوار، ویدئو و بررسی وتبادل اطلاعات بین زبان هایی که در تداخل فرهنگ ها از بین رفته اند را برشمرد. علاوه بر این برای ترجمه کتاب های علوم تکنولوژی از زبان های دیگر به زبان بنگلادش و از بنگلادش به زبان های دیگر اقدام می شود.

به گفته آگاهان، مدیر انستیتو مذکور از طریق آگهی بین المللی منصوب می شود و چنانچه فرد لایقی در این خصوص داوطلب نشود، اقدام های لازم برای جذب شخصیتی که متخصص در زبان شناسی و مدیریت فرهنگی باشد، انجام می شود. همچنین مقرر شده است که کلیه فعالیت های انستیتو زبان های مادری با حفظ استانداردهای بین المللی انجام شود.

وضعیت انواع ادبی نظم و نثر

تولد، گسترش و تنوع زبان وادبیات فرهنگ بنگلادش با تمسک به فرهنگ مردمی سرزمین بنگال صورت گرفته است. فرهنگ بنگالی عبارت است از فرهنگ مبتنی بر زندگی مردمی بنگال که در ساختار تنوع فرهنگ پیشین و معاصر این کشور تاثیر گذار بوده است، از قبیل فرهنگ هندی، فرهنگ بودایی، فرهنگ عربی، فرهنگ ایرانی و حتی فرهنگ اروپایی. البته در شکل گیری جریان پربار فرهنگ اسلامی بنگال، تاثیر جریان های شعری و عرفانی سرزمین فارس جنبه تازه ای دارد. در این زمینه نام شاعران نامی ایران مانند مولانا، جامی، سعدی و حافظ همیشه به یاد ماندنی است.

یکی از جریانات مهم ادبیات بنگالی، قصه های عامیانه است که در کنار آن قصه پریان، قصه های ذوقی عشقی، قصه های حماسی میهنی و قصه های مذهبی قرار گرفته اند. با تاثیر پذیری از جریانات مذکور، از قهرمانان ملی و اسطورهایی، ده ها داستان ساخته و پرداخته شده است. ویژگی اخلاقی این شخصیت های داستانی، خدمت و محبت به انسان هاست که از محدوده جغرافیایی کشور فراتر رفته در محافل بین المللی نیز مورد تمجید قرار گرفته اند. در میان شخصیت های مذکور اسامی «مهوا»، «ملوا»، «چندرایتی»، «کومولا»، «روپ بتی»، «کونکوولیلا»، «کازل ریخا»، و«دیوانه مدینه» وغیره را می توان نام برد. در کنار این افراد، آئینه بی بی، شیام رای، لیلا دیبی، نوحه پسر شجاع، کنجان، مالا، شانتی، رانی کومولا و غیره در زندگی سنتی مردم تاثیرات عاطفی عمیقی گذاشته است. در میان اینگونه داستان ها، داستان عمر علی ایرابتی و کالو غازی و چنتابتی، لال میان شیبتارا، سونابان و... بسیار معروف اند. در میان داستان های عشقی محلی بهلواسوندری، مدولاما، مالتی کوشوم مالا، مالونچوکونا، روپبان روپبتی، لال من لوجابتی، لال کومربهانومتی و ... نیز شایان ذکر می باشند. بعد از استقرار حکومت مسلمانان در قرن سیزدهم، بر اثر مهاجرت و مسافرت بسیاری از شاعران و صوفیان از کشورهای عربی و ایران، و نیز رفت و آمد بازرگانان برای تجارت، زبان وادبیات ایران در اذهان و اندیشه مردم این سرزمین به طور گسترده تاثیر گذاشت. به دنبال آن، قصه های فراوان مردمی ایران به زبان بنگالی ترجمه شد. درمیان این داستان ها، منظومه های سیف الملوک و بدیع الجمال از دوناغازی، سیف الملوک لال متی از عبدالحکیم، یوسف و زلیخا از زیب الملوک، شمع رخ و شاه جلال مدهومالا ( عسل ) از منگل چاند، گدام لیکا از سعدی و گل بغاولی از نوازش خان از بقیه مشهورترند.

داستان های کوتاه

کتب فراوانی در زمینه داستان های کوتاه، رمان و نمایشنامه را چهره های فرهنگی نوشته اند. نویسنده معروف بنگالی،پراماتاچودوری (Pramatha chowdhury) (1994-1916) توصیفی در خصوص داستان کوتاه دارد مبنی بر این که داستان های کوتاه متنی کوتاه با ویژگی های خاص دارند. رابنیدرانات تاگور(Rabindranath Tagore) (1941- 1861) در اشعارخود به نام Balsayaion ( زندگی با باران) داستان کوتاه را این گونه تعریف می کند:

«داستان کوتاه، داستانی است که دارای حجم کم ولی محتوای وسیع و غنی باشد».

اولین داستان کوتاه در بنگال، داستان هایی همچون yugalanguriye ،Twinrings ،1874 و Radharani ،1975 است که توسط بانکیم چاندرا چاتو پادایا نوشته شده است. از نویسندگان این دوره می توان به گنرانات گوپتا ( 1940- 1868) اشاره داشت که رمان های او در رابطه با رویدادهای اجتماعی فرهنگی است. البته شک نیست که بهترین و نام آورترین داستان نویس کوتاه در این دوره، «رابیندرانات تاگور»(Rabindranath Tagore) است. وی پدر داستان های کوتاه به زبان بنگالی است و در میان مردم احترام خاصی دارد.  اولین داستان کوتاه او، Bhikharini ( زن گدا ) است که در مجله Bharati در سال 1974 به چاپ رسید. وی حدود 119 داستان کوتاه با مضامین خدایان، دین، عشق، طبیعت و حوادث اجتماعی و ... نوشته است.

یکی دیگر از نویسندگان برجسته و شناخته شده داستان کوتاه Kedaanath Bandyo Padhyay ) 1949 – 1863 ) است که داستان های طنز آمیز متعددی مانند آمراکی اوکی (چه کسی و کی هستیم)، کابولاتی (یک اعتراف)، پاتی یا (هزینه سفر)، دکردوالی و... از وی به یادگار مانده است.

پــــررامتا چودری نیز از دیگر نویسندگان با استعداد بود، اما کمتر موردعنایت قرار گرفته است زیرا داستان های او بیشتر جنبه تخیلی دارند. در میان مجموعه یادداشت های با ارزش او می توان چاریاری خاتا (داستان چهار دوست9)، اوتی (نذر)، نیل لویتا و ... را نام برد.

پروبات کومار موکو پادیا Probhat Kumar Mukho Paehyay ( 1932 – 1873) بیشتر از صدها داستان کوتاه در میان سال های 1931تا 1900 نوشت.

شارات چاندرا چاتوپادیایی ( 1876_1938 )نویسنده دیگری است که به دلیل داستان های بلند ( رومان ) خود شهرت یافته است. وی کار نویسندگی را با داستان های کوتاه آغاز کرد.

چاروچاندرا باندیو پادیای ( 1877_1938 ) یکی دیگر از نویسندگان داستانهای کوتاه بود. از نمونه آثار وی، پوس پاپاترا (یک سبد پر از گل)، سوغات (هدیه)، گالپاپاترا (بعضی داستانها) را می توان نام برد.

روقیه سخاوت حسین ( 1880_1932 )، کارشناس امور آموزش و پرورش بود و در زمینه حقوق زنان نیز فعالیت داشت. از وی داستان های کوتاه متعددی به جای مانده است.

مانیلال گانگو پادیای( 1888_1929 )، چندین کتاب داستان کوتاه نوشته است.

تاراشانکار باندیو پادیانی ( 1898_1971 )، یکی دیگر از نویسندگان داستان های کوتاه است که در زمینه داستان های روستایی کتاب نوشته است.

تا سال 1947 نویسندگان برجسته داستان های کوتاه اکثراً هندو بودند، اما از نویسندگان مسلمان که به تعداد اندک بودند و در این عرصه قلم فرسایی کردند، این اشخاص مشهورترند:

عبدالمنصور احمد (18998_1979 )، سید ولی الله (1922_1971)، ثامن چاندا (1920_1942)، شوکت عثمان و ...

در سال 1952  هنگام جنبش دانشجویی برای استقلال و به رسمیت شناختن زبان بنگالی، داستان نویسی و سرودن شعر در زمینه جریان های سیاسی رشد کرد و در واقع جریان های سیاسی الهام بخش بعضی از نویسندگان در داستان نویسی شد. اشعار سروده شده توسط حسن حافظ الرحمان با عنوان اکوشه فوری، در همین خصوص است.

ازنویسندگان برجسته معاصر، ابراهیم خان (1892_1978)، محبوب العالم (1898_1981)، ابوالفضل (1903_1983)، ابوجعفر شمس الدین (1911_1988)، شوکت عثمان (1917_1998)، صادر زین الدین  (1918_1986)، عبدالحق (1918_1997)، صدیقی (تولد 1927)، علاءالدین ال آزاد ( تولد 1932)، ظهیرریحان (1933_1972) معتبرترند. شوکت عثمان و علاءالدین آال آزاد از نویسندگان ممتاز در زمینه مضامین مختلف می باشند.

نمایشنامه

بنگلادش با توجه به این مهم که توانسته فرهنگ های متنوعی در سراسر دوران حیاتش را تجربه کند و نیز محل تلاقی اندیشه های مذهبی مختلفی چون بودایی، هندویی و دین مبین اسلام بوده است، سرشار از عناصر فرهنگی مختلفی است که در عین حال به فرهنگ ملی تعالی بخشیده اند. این ترکیب عناصر فرهنگی موجب رشد نمایشنامه نویسی نیز در این سرزمین شده است.

امروز نمایش و تئاتر یکی از مهمترین ابزارهای فرهنگی و تفریحی کشور بنگلادش به شمار می رود و دو نوع متفاوت از نمایش دراین کشور تحت عناوین «گاترا» (Gatra) و تئاتر ملی رایج است. «گاترا» در واقع همان تئاتر فولکلور یا محلی است که به طور گسترده ای در میان روستائیان و گاه شهرنشینان متداول بوده و ازمجبوبیت چشمگیری برخوردار است.فصل زمستان بهترین فصل اجرای نمایش «گاترا» در بنگلادش است و زمان اجرا نیز مجموعاً در شب است و با نور پردازی چشم نواز همراه می شود. بعد از استقلال، هنر نمایش روند رو به رشدی طی کرده است.

ادبیات معاصر

ادبیات معاصر این کشور شامل کتاب های کودکان و نوجوانان، وضعیت نقد ادبی و نشریات مخصوص ادبی است. در خصوص کتاب های کودکان و نوجوانان، همان طور که درباره افسانه ها و قصه های عامیانه اشاره کردیم، نخستین مجموعه از قصه های این قشر از جامعه در سال 1907 در بنگال (شامل بنگال غربی و شرقی)، پیش از تقسیم شبه قاره هند به دو کشور هند و پاکستان، منتشر شد. مضامین آن قصه ها بی شک برگرفته از اساطیر هندی است که در باورهای مردم بنگلادش، بعد از استقلال از پاکستان و تاسیس این کشور در یاد و خاطرات مردم باقی مانده است. کتاب های دیگری که بعد ها در این کشور انتشار یافتند، همان هایی هستند که پیش از این از آن ها یاد شده است.

کهن ترین متن ادبی، کتاب «چاریا پادا» نام دارد که مربوط به سده هشتم میلادی است. متن کهن دیگری مربوط به قرون وسطی به نام «چاندیاس» در دست است. در قرن نوزدهم میلادی، نابغه بزرگی در عرصه ادبیات بنگالی پدید آمد که ادبیات بنگالی را به اوج خود رساند. وی رابیندرانات تاگو( Rabindranath Tagore) بود که نام بنگال را جاودانه کرد و در عرصه های گوناگون ادبی و هنری ید طولایی داشت. اندیشمندان بزرگ دیگری در این عرصه خوش درخشیدند که نام آن ها بنگلادش را در حوزه ادبی و حتی موسیقی پرآوازه کرده است، مانند مادوسودان داته و قاضی نذرالاسلام.

مراکز و انجمن های ادبی

فرهنگستان کودکان بنگلادش

نیمی از جمعیت کشور بنگلادش را کودکان تشکیل می دهند و در واقع سکانداران آینده کشور می باشند. به همین منظور و برای تجلی استعدادها و توانایی های نهفته درکودکان بنگالی، فرهنگستانی با نام «شیشو آکادمی»(آکادمی Shishu ) ویژه کودکان بنگالی در سال 1976 تأسیس شد. هدف از تاسیس آن گردهم آوردن کودکان بنگالی از تمامی نقاط بنگلادش در شهر داکا و از طریق مدارسی که در آن ها تحصیل می کنند، می باشد تا به یک شیوه تربیت شوند.

در این فرهنگستان آموزش هایی در خصوص هنرهای زیبا و هنرهای نمایشی ارائه می شود. ایــن کودکان اغلب با توجه به سن و موضوعی که به آن علاقه دارند، به گروه های مختلف تقسیم می شوند. هر از گاهی نیز مسابقاتی بین گروه های مختلف برگزار می شود و به بهترین اجرا کنندگان جوایز ارزنده ای اعطا می شود. حتی در برخی مواقع برای ارائه آثار خود به کشورهای خارجی می روند. از این رو بنابر اهمیت موضوع، دولت بنگلادش اقدام به تأسیس موسسات فرهنگی با شعبات بیشتر در گروه های کوچک تر در کشور نموده است، به طوری که کودکان مناطق محلی نیز قادر به استفاده از این امکانات ادبی، فرهنگی، هنری می باشند. تاکنون 64 شعبه از این گونه موسسات فرهنگی در سراسر کشور تأسیس شده اند.

موسسه نذرال

قاضی نذر الاسلام شاعر ملی بنگلادش است. سهم مشارکت این بخش در زمینه های ادبی بنگلادش نامحدود است. صنعت شعر، رمان، نمایشنامه، داستان، نشر، مقاله، موسیقی و آواز، همگی جزو منابع ادبی بنگلادش می باشندکه از نوشته های نذرال بهره می برند و به غنای خاصی رسیده اند. در زمان حیات او هیچ گونه اقدام جدی برای جمعاوری و انتشار آثار وی صورت نگرفت. اما بعدها جمع اوری همه نوشته های او ضروری تشخیص داده شد و تحقیقاتی بر روی آثار او انجام گرفت. به دلیل اهمیت موضوع و تأثیر مثبت شخصیت ادبی و فرهنگی او در ادبیات کشور، مؤسسه نذرال (Nazrul)در تاریخ 12 ژوئن 1974تأسیس شد. اداره کارهای این موسسه به هیئت مدیره 7 نفره تفویض شده است. این هیئت بر انجام کارهای زیر نظارت کامل دارد:

• گسترش مطالعه آثار نذرال؛
• جمعاوری سرودهای این شاعر ملی و دیگر آثار نذرالاسلام  چه در داخل و چه در خارج کشور؛
• فراهم نمودن تحقیق بر روی آثار وی در زمینه ادبیات و نشر آن؛
• برپایی کنفرانس ها ، سخنرانی ها ، مناظره ها در خصوص بررسی آثار ادبی شاعر؛
• تأسیس کتابخانه ها، مراکز ضبط نوار، یادداشت ها و دیگر آثار به یاد ماندنی نذرال در زمینه ادبیات؛
• تهیه نت موسیقی برای ترویج نوع خاص نت نویسی نذرال وعرضه آن با استاندارد قابل قبولی بر روی نوارها، فیلم های ویدئویی و کتاب های چاپی؛
• فراهم نمودن زمینه های آموزش در موسسه و نقد و بررسی آثار شاعر؛
• اعطای جوایز به نویسندگانی که ازنظر مؤسسه، سهم عمده ای در تحقیق برروی آثار نذرال داشته یا دارند.

بنگلا آکادمی

آکادمی هنر و ادبیات ملی بنگلادش، انستیتویی است که در توسعه زبان وادبیات و فرهنگ در این سرزمین فعالیت دارد. «بنگلا» زبان ملی و رسمی کشور بنگلادش است. زبان بنگالی تاریخی بیش از یک هزار سال را پشت سر دارد و از ادبیات سنتی و کهن برخوردار می باشد. از نظر زبان شناسی، این زبان از گروه زبان های هند واروپایی است.

«بنگلا آکادمی» در سوم دسامبر 1955، تحت حکومت جبهه متحد، که در سال 1954 به پیروزی رسیده بود، تأسیس شد و رسما توسط ابوحسین سرکار سروزیر بنگال شرقی گشایش یافت.  دولت ایالتی اقدام به تأسیس کمیته ای مقدماتی در 26 نوامبر 1955 کرد که پس از افتتاح آن، فردی به نام محمود برکت ا... را مامور ویژه و مدیر اجرایی آکادمی کرد.

بعد از بازنشسته شدن وی در 1956، دکتر محمود انعام الحق اولین مدیر این آکادمی شد. در پی آن، طبق اساسنامه آکادمی بنگلادش مصوب پارلمان این کشور، در تاریخ سوم آوریل 1957، این مؤسسه از هویت مستقلی برخوردار شد. سپس از تاریخ دهم آگوست 1957، اساسنامه فوق به مرحله اجرا گذاشته شد و بعد از آن کمیته مقدماتی به «شورای آکادمی» تغییر نام یافت. اولین شورا در مارچ 1958 تشکیل شد و در دهم آگوست 1958 فعالیت خود را آغاز کرد. شورای اداری دارای 19 عضو است که چهار نفر از اعضای قدیمی (شواری قبلی)، 7 نفراز سوی دولت و 8 نفر دیگر از سوی افراد خارج از اعضای شورا انتخاب می شوند. این شورا در زمینه های تحقیق و پژوهش، ترجمه، تنظیم، چاپ، فروش و کتابداری فعالیت دارد.این شورا دارای دو بخش اصلی و فرعی است که بخش اصلی آن شامل بخش های: زبان، ادبیات، فرهنگ و مطبوعات، منابع، تأسیس، طرح و برنامه آموزش و کتابخانه می باشد و بخش فرعی آن شامل بخش های: توسعه، فروش و بازار یابی، هماهنگی و روابط عمومی، حسابداری و بودجه، و شورا می باشد.

کانون شعر

در کشور هند «بنیاد شعر» با نام «چتر ادبیات» معروف است. این بنیاد در سال 2002 اقدام به تأسیس شعبه ای در بنگلادش با عنوان «کانون شعر» کرد.  این کانون زیرنظر و حمایت دفتر یونسکو در بنگلادش فعالیت می کند. کانون فوق دو عنوان نشریه به نام های «شعرامروز» و «دریای ادبیات» چاپ می کند و در بیش از 50 کشور دنیا توزیع می شود.

سازمان کوچی کانچار میلا

سازمان کوچی کانچار میلا(Kochi Kanchar mela) یا حلقه پرنده های کوچک، سازمانی غیر سیاسی و غیر دولتی است که با گرایش به اصول فرهنگی اجتماعی فعالیت می کند. این سازمان در رابطه با کودکان در زمینه های هنری، فرهنگی و ورزشی در سطح گسترده ای فعالیت دارد. از اهداف عمده این سازمان، آموزش و تربیت کودکان و رشد فرهنگی، ادبی آنان برای آینده ای روشن، صیانت از کودکان و نوجوانان در برابر تهاجم فرهنگی بیگانه از طریق مرتبط ساختن با فرهنگ و ارزش های خودی است. از برنامه های ویژه این سازمان، برگزاری مسابقات ادبی و هنری مانند شعر خوانی، قصه گویی، سرود، سخنرانی و ... می باشد.

مشاهیر ادبی

شاعران و نویسندگان مشهور بنگلادش

عبدالحکیم، شاعر ؛ مبل احمد، نویسنده؛ اخترالزمان الیاس، رمان نویس و نویسنده داستانهای کوتاه؛ آلائول، شاعر؛ ابوحسین، شاعر؛ آل محمود، شاعر؛ سرکار، شاعر؛ بیگم روکیا، نویسنده؛ حسن راجا، شاعر عارف؛ همایون احود، رمان نویس؛ آزاد همایون، نویسنده؛ حسن عزیزالحق، نویسنده؛ جهان آرا امام، نویسنده؛ جاسم الدین، شاعر؛ لالن، شاعر عارف؛ محمد ظفر اقبال، نویسنده؛ منیر چوهدری، نمایشنامه نویس؛ رودرا شهیدا... محمد، شاعر؛ رفیق آزاد، شاعر؛ شهریار کبیر، نویسنده؛ شمس الرحمان، شاعر؛ امین الحق، شاعر؛ سید مجتبی علی، نویسنده.

نیز نگاه کنید به

زبان و ادبیات ژاپن؛ زبان و ادبیات روسی؛ زبان و ادبیات کانادا؛ زبان و ادبیات کوبا؛ زبان و ادبیات لبنان؛ زبان و ادبیات مصر؛ زبان و ادبیات تونس؛ زبان و ادبیات افغانستان؛ زبان و ادبیات چینی؛ زبان و ادبیات سنگال؛ زبان و ادبیات تایلند؛ زبان و ادبیات آرژانتین؛ زبان و ادبیات فرانسه؛ زبان و ادبیات اسپانیا؛ زبان و ادبیات مالی؛ زبان و ادبیات ساحل عاج؛ زبان و ادبیات سوریه؛ زبان و ادبیات اتیوپی؛ زبان و ادبیات زیمبابوه؛ زبان و ادبیات سیرالئون؛ زبان و ادبیات قطر؛ زبان و ادبیات سودان؛ زبان و ادبیات گرجستان؛ زبان و ادبیات تاجیکستان؛ زبان و ادبیات قزاقستان؛ زبان و ادبیات سریلانکا؛ زبان و ادبیات اردن