نهادها و مراکز دینی مسلمانان تاجیکستان

امروزه با استقلال کشور‌‌های آسیای میانه، انجام فرایض دینی آزاد شده است، منتها سیاست دولت تاجیکستان بر جدایی دین از سیاست استوار است. در زمان اتحاد جماهیر شوروی، رسیدگی به امور مذهبی مسلمانان 5 جمهوری آسیای مرکزی به اداره روحانی مرکزی در ازبکستان محول گردید. مرکز این اداره در شهر تاشکند بود و زبان رسمی آن ازبکی اعلام شده است. در راس این اداره مفتی قرار داشت و نماینده این اداره در هر یک از 5 جمهوری را قاضی می‌گفتند که در راس «اداره قاضیات» انجام وظیفه می‌کرد.

اداره قاضیات جمهوری تاجیکستان در سال 1988 تحت نظارت قاضی تورجان زاده بود که تحصیلاتش را در اردن به پایان رسانده بود.

چنانچه در مباحث گذشته گفته شد رهبر اسماعیلیان بدخشان کریم آقاخان است که رهبر تمام اسماعیلیان در سطح جهان می‌باشد. تا قبل از استقلال تاجیکستان، اسماعیلیان ارتباطی با رهبر خود نداشتند. لیکن در سال ‌‌های 3-1992 که تاجیکستان در جنگ‌های داخلی غوطه­‌ور بود و وضع اقتصادی کشور اسفبار شده بود و ارتباط ناحیه کوهستانی بدخشان با پایتخت قطع شده بود و خطر قحطی و مرگ و میر در منطقه قوت داشت، کریم خان به کمک پیروان خود در کوه‌‌‌های پامیر می‌رود و با گشودن راه‌ها، مواد غذایی را به آن‌ها می‌رساند. این حرکت موجب بیشتر شدن علاقه اسماعیلیه به رهبر خود گردیده است.

در ماه مه 1995 کریم آقا خان سفری رسمی به پامیر می‌کند و سر راه خود به شرق تاجیکستان وارد دوشنبه ‌می‌شود و با رئیس جمهور تاجیکستان؛ امام علی رحمان دیدار و گفت و گو می‌کند. آن ها در مورد چگونگی همکاری بیشتر میان بنیاد آقاخان و حکومت تاجیکستان صحبت کرده و موافقت‌نامه فرهنگی و اقتصادی به امضا می‌رسانند. هدف از این موافقت‌نامه، آباد کردن زمین ‌‌های بدخشان و نیز رشد اقتصاد و فرهنگ است. نماینده شخصی آقاخان، سمت سفیر در تاجیکستان را خواهد داشت.

در حال حاضر اهل سنت تاجیکستان که پیرو مذهب حنفی بوده و حدود 90% جمعیت بیش از 7 میلیونی کشور را به خود اختصاص داده‌اند دارای یک سازمان رسمی (دولتی) دینی تحت عنوان اداره دینی و یک سازمان غیررسمی (غیردولتی) که همان حزب نهضت اسلامی است می‌باشد.

اداره دینی تاجیکستان

با استقلال تاجیکستان از شوروی سابق و اعلام برخی آزادی‌‌های سیاسی و اجتماعی انجام برخی فرایض دینی در این کشور آزاد شد. این در حالی صورت گرفت که دولت با جدیت تمام سیاست جدایی دین از سیاست یعنی سیستم حاکمیت لاییک را دنبال می‌کند. به همین دلیل نظارت بر اعمال و فعالیت‌های مذهبی را در دستور کار خود قرار داده‌است. اجرای این سیاست توسط دولت به اداره دینی واگذار شده است. در زمان شوروی سابق رسیدگی به امور مذهبی مسلمانان 5 جمهوری آسیای مرکزی به اداره دینی ازبکستان واقع در تاشکند پایتخت ازبکستان واگذار شده بود. در رأس این اداره مفتی قرار داشت. به نماینده این اداره در هر یک از 5 جمهوری قاضی می‌گفتند که اداره دینی یا "اداره قاضیات" انجام وظیفه می‌کرد.

اداره قاضیات تاجیکستان در سال 1988 تحت ریاست قاضی تورجان‌زاده که تحصیلاتش را در اردن به پایان رسانده بود قرار داشت. پس از استقلال تاجیکستان از شوروی سابق رحمانف رئیس جمهور این کشور استقلال اداره قاضیات این جمهوری از اداره دینی آسیای مرکزی را اعلام کرد. اما این اداره همچنان با تشکیلات اداره دینی آسیای مرکزی در ارتباط است و از این مرکز کمک ‌‌های مالی و فرهنگی دریافت می‌کند. همچنین اداره دینی تاجیکستان از طریق مرکز دینی تاشکند از کمک ‌‌های خارجی بهره‌مند ‌می‌شود.

ایمه جماعت و خطبا مساجد که زیر نظر این اداره فعالیت می‌کنند نفوذ این اداره را در سراسر تاجیکستان گسترش می‌دهند. تعداد مساجد رسمی تاجیکستان 104 باب است که تحت سرپرستی اداره قاضیات فعالیت می‌کنند علاوه بر این 2800 باب مسجد غیررسمی در محلات و قصبات وجود دارند که مسئولیت رسیدگی به امور این مساجد نیز بر عهده اداره قاضیات کشور است. مدارس مهمی که تحت سرپرستی اداره قاضیات هستند عبارت اند از "مهد عالی" که شعبه‌ای از دانشگاه بین المللی پاکستان است و به طور غیر مستقیم توسط وهابیون اداره ‌می‌شود. حدود 150 طلبه در آن مشغول تحصیل هستند. مدرسه دیگری در شهر خجند با 110 طلبه و مدرسه "مولا یعقوب چرخی" در شهر دوشنبه نیز دارای 130 طلبه است. این مدرسه در کنار مسجد قدیمی 500 ساله "مولانا یعقوب چرخی" تأسیس شده است. اداره قاضیات تاجیکستان دارای هفته‌نامه‌ای به نام منبر اسلام است که در روز‌‌های جمعه با خط سیریلیک منتشر ‌می‌شود.

حزب نهضت اسلامی تاجیکستان (1403). برگرفته از سایت خبرگزاری تسنیم، قابل بازیابی از https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/05/09/1790750/

حزب نهضت اسلامی تاجیکستان

حزب نهضت اسلامی تاجیکستان مهم‌ترین تشکیلات مذهبی و سیاسی غیر دولتی در تاجیکستان و حتی آسیای مرکزی است که تمام کشور‌‌های منطقه را تحت تأثیر خود قرار داده است مباحث مربوط به این حزب و تأثیرات و جایگاه مذهبی آن در تاجیکستان در قسمت احزاب تاجیکستان به صورت مفصل مورد بحث قرار گرفت.

نهادها و مراکز دینی شیعیان اسماعیلی مذهب

اقلیت اسماعیلی مذهب تاجیکستان که پیرو آقاخان چهارم هستند. دارای دو سازمان رسمی و غیررسمی سیاسی، اقتصادی و مذهبی داخلی و خارجی هستند. این دو سازمان عبارت اند از سازمان لعل بدخشان که سازمان یا حزب رسمی غیردولتی است و بیشتر در صحنه سیاسی فعالیت می‌کند. دیگری بنیاد آقاخان وابسته به آقاخان رهبر اسماعیلیان جهان است که در تمام زمینه‌‌‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با تأکید بر بخش اقتصادی فعالیت می‌کند.

سازمان لعل بدخشان

سازمان لعل بدخشان رسماً در می 1992م. (اردیبهشت ماه 1371) فعالیت خود را آغاز کرد. این سازمان در ابتدا با تمایلات فرهنگی ظهور کرد و همت خود را در آغاز صرف امور فرهنگی به ویژه احیای زبان پامیری در مدارس ابتدایی به جای زبان تاجیکی کرده بود. اما در جریان آغاز بازسازی سیاسی توسط گورباچف (1989 - 1991) که سازمان به طور غیررسمی فعالیت می­‌کرد به تدریج تبدیل به یک سازمان سیاسی شد. سازمان لعل بدخشان دارای بیش از 3000 عضو رسمی می‌باشد. امیربیک عطابیک رهبری و ریاست آن را برعهده دارد. سازمان از حمایت اکثر قریب به اتفاق ساکنان ولایت بدخشان برخوردار است. اکثر اعضای آن را جوانان و روشنفکران تشکیل می‌دهند. همین ویژگی به لعل بدخشان این امکان را دارد تا با وجود به جنگ کشیده شدن بحران داخلی تاجیکستان در سال 1992 سازمان موقعیت خود را از دست ندهد و از میدان مبارزه خارج نشود. زیرا جوانان عضو سازمان با تدبیر رهبری آن اقدام به تشکیل واحد‌‌های نظامی نموده و در طول دوران جنگ داخلی در ایتلاف با حزب نهضت اسلامی به مبارزه نظامی با حکومت رحمانف ادامه دادند. این امر در 1375/2/29 شکل رسمی به خود گرفت. یعنی در این تاریخ سازمان لعل بدخشان رسماً به عضویت اتحادیه ملی اسلامی مخالفان دولت (به رهبری حزب نهضت اسلامی) تاجیکستان درآمد. گر چه از آغاز مبارزات نظامی بر علیه حکومت کمونیستی تاجیکستان (از اواسط سال 1371) نیز اعضاء و هواداران این سازمان در کنار نیرو‌‌های نهضت در این مبارزات حضوری فعال داشتند ولی عضویت این سازمان در اتحادیه ملی اسلامی سبب حضور رسمی آنان در مذاکرات صلح گردید.

بسیاری از شخصیت‌‌های علمی- فرهنگی دوشنبه از اعضای آن هستند. هفته‌نامه باختر ارگان این حزب است. هدف اصلی اعلام شده رهبران حزب برقراری حکومت مردنی در تاجیکستان و واگذاری خود مختاری کامل به منطقه خودمختار بدخشان است. البته مسائلی مانند رشد فرهنگ استان بدخشان و بالارفتن سطح زندگی مردم این منطقه از دیگر اهداف سازمان است. لیک نکات زیادی که مربوط به کل جمهوری می‌شوند نیز از برنامه‌ها و اهداف سازمان هستند.

بنیاد آقاخان

بنیاد آقاخان توسط رهبر اسماعیلیان جهان با هدف حمایت از پیروان این فرقه اسلامی در سراسر جهان تشکیل شده‌است. این بنیاد پس از استقلال تاجیکستان از شوروی سابق اقدام به برقراری روابط با اسماعیلیان منطقه بدخشان تاجیکستان کرد. در آغاز کار نیز حمایت‌های اقتصادی از مردم را در دستور کار خود قرار داد که این امر با استقبال دولت تاجیکستان نیز مواجه شد. این امر زمانی صورت گرفت که بر اثر جنگ داخلی و قطع کمک‌‌های روسیه به دلیل اعلام استقلال تاجیکستان از روسیه مردم منطقه به شدت با قحطی و گرسنگی و مرگ دست به گریبان بودند. در این ایام بنیاد بین المللی «آقاخان چهارم» به یاری مردم منطقه شتافت و مقادیر قابل توجهی کمک‌‌های نقدی و جنسی در اختیار مردم منطقه قرار داد و آنها را از مرگ حتمی ر‌‌هایی بخشید.

این آغازی بر حضور فعال این بنیاد در منطقه بدخشان تاجیکستان بود. پس از آن نیز «کریم الحسینی» ملقب به آقاخان چهارم رهبر اسماعیلیان جهان چند سفر به تاجیکستان انجام داد که با استقبال گرم رحمانف رئیس جمهور این کشور مواجه شد. ملاقات­‌‌های او با رئیس جمهور امام‌علی رحمانف زمینه­‌ی همکاری بیشتر این بنیاد با تاجیکستان را فراهم کرد و عملاً کمک­‌‌های این بنیاد به مردم از سال 1997 آغاز گردید. این کمک­‌ها شامل کمک­‌‌های جنسی برای نجات مردم از گرسنگی، کمک­‌‌های نقدی بلاعوض به صورت سرمایه‌­گذاری در طرح ‌‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و فرهنگی بود. ولی آقاخان چهارم با این حمایت‌های بلاعوض بی‌دریغ، اهداف پشت پرده‌ای را دنبال می‌کند که طراحان اصلی آن انگلستان و آمریکا هستند. به عبارت دیگر وی در تلاش است تا زمینه‌‌‌های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی را برای ایجاد یک کشور اسماعیلیه مذهب در قلب آسیا در آینده فراهم سازد. طبق ایده‌‌‌های طراحان این برنامه (لندن و واشنگتن) این کشور فرضی شامل تمام جامعه‌‌‌های اسماعیلی این سازمان از جمله استان بدخشان تاجیکستان، بدخشان افغانستان، منطقه چترار پاکستان و ناحیه تاشقورغان چین خواهد بود و همانند اسرائیل پایگاهی مورد اطمینان برای جهان غرب خواهد شد تا از این منطقه بتوانند هم شکاف عمیق دیگری در جهان اسلام پدید آورند و هم سیاست و فرهنگ خود را به کشور‌‌های همجوار تحمیل کنند. از این رو است که هزاران جوان بدخشی چندین سال است که با حمایت مالی بنیاد آقاخان در دانشگاه‌‌های مختلف روسیه، انگلستان و آمریکا تحصیل می‌نمایند و با روحیه تجزیه طلبی و ایجاد دولت اسماعیلی در منطقه پرورش می‌یابند.

نهاد ها و مراکز دینی شیعیان جعفری مذهب (اثنی عشری)

جمعیت شیعیان اثنی عشری (جعفری مذهب) دارای هیچ سازمان رسمی و غیر رسمی و مرکز خصوصی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فعالی در تاجیکستان نبوده و تقریباً تمام آنها در حالت تقیه در این کشور زندگی می‌کنند.

مرکز دینی وهابیون

علی‌رغم محدودیت پیروان فرقه وهابی در تاجیکستان به دلیل حمایت‌‌های مالی عربستان از آنان این فرقه دارای مرکز تبلیغی در تاجیکستان است. این مرکز به امر ساختن مسجد و ارسال قرآن برای پیروان خود و یاری مردم در این جمهوری اقدام می‌کند. دولت تاجیکستان نیز به دلیل احتمال برخورداری از کمک‌‌های مالی عربستان از مقابله جدی با آن خودداری کرده‌است. این مرکز که «بنیاد پژوهش‌‌های علمی و اخبار آسیای مرکزی» نام دارد با سرمایه عربستان سعودی بنیان‌گذاری شده و دارای 12 نفر کارمند است. این بنیاد مالک 3 آپارتمان در شهر دوشنبه است که هر کدام دارای 4 الی 5 اتاق بوده که به امکانات اداری مورد نیاز از جمله رایانه تجهیز شده‌اند. بنیاد فوق ضمن بهره برداری از کلیه نشریات و رسانه‌‌‌های گروهی آسیای مرکزی و روسیه مطالب روزمره منطقه را ترجمه و ضمن بررسی و تحلیل در هر ماه این اخبار و تحلیل‌ها را به صورت دو جزوه، یکی به زبان‌‌های تاجیکی و روسی و دیگری به زبان‌‌های عربی و انگلیسی منتشر می‌نماید. نشریه میزان وابسته به این بنیاد نیز مطالب سیاسی، فرهنگی و علمی را به زبان‌‌های روسی، انگلیسی، تاجیکی و عربی منتشر می‌کند.

حزب التحریر اسلامی

نام کامل این حزب در زبان عربی «حزب التحریر اسلامی» است. این حزب در ابتدا همچون حرکت مذهبی - سیاسی نمایندگان اهل سنت و جماعت در سال 1952 میلادی توسط «تقی الدین نبخوانی» فلسطینی (متولد 1909) وفات 1976 تأسیس شده است. «نبخوانی» فردی فعال و در عرصه دینی فردی مشهور بود. وی در دادگاه بیت المقدس به عنوان قاضی مشغول کار بود. این حزب یکی از انشعابات سازمان اخوان المسلمین مصر بود که در سال 1928م. در شهر اسکندریه‌­ی جمهوری عربی مصر پایه‌گذاری شده بود.

در تاجیکستان نیز نخستین جرقه‌‌‌های فعالیت «حزب التحریر» در مناطق ازبک‌نشین از جمله ناحیه‌‌‌های «تورسن­زاده» شهر توس، قبادیان، کالخوزآباد، حصار، اسفره، کانی بادام و ... زده شد. هر چند که آغاز فعالیت آنها گسترده نبود اما به دلیل درگیری حکومت تاجیکستان با اتحاد مخالفان و بعد از آن مواجه شدن حکومت با شورش سرهنگ «خدای بردی­اف» موجب غفلت از فعالیت­‌‌های «حزب التحریر» و عدم توجه کافی بدان بود.

همین عوامل نیز موجب شد تا حزب التحریر از خلاء موجود و درگیری‌‌‌های حکومت با جریان‌‌های دیگر استفاده نموده و به دامنه تبلیغات خود بیفزاید و جوانان بی‌شماری را به سوی خود جذب نماید.

اما مخالفان این فرقه حتی رهبران مذهبی تلاش دارند تا به مقابله با زمینه‌‌‌های ذهنی گرایش جوانان به حزب بپردازند. از این جهت چاپ مقالات فراوان درباره حزب التحریر و سابقه تشکیل آن اهداف و برنامه‌‌‌های آن، بنیادگرایی مذهبی، خطر تفرقه مذهبی و بیگانه بودن افکار حزب با شرع مقدس اسلام در مطبوعات این کشور به چشم می‌خورد.

دولت نیز به مقابله جدی با این حزب برخواست. جدای از حکومت و رسانه‌‌‌های گروهی، رهبران حزب نهضت اسلامی تاجیکستان از جمله سیدعبدالله نوری، محمدشریف همت زاده، حاجی اکبر تورجان زاده هم از طریق رسانه‌‌‌های گروهی به محکومیت شدید حزب التحریر پرداختند. ولی علی‌رغم شرایط سیاسی و تبلیغاتی گسترده در محکومیت حزب التحریر، این حزب توانست که علاوه بر شمال تاجیکستان، دامنه فعالیت‌‌های آن به نواحی مرکزی در دوشنبه و در بخش ‌‌های ازبک‌نشین از جمله در روستای «میرسکار»، «یونی» و «فریمه» کشیده شد و بعد از آن به سایر بخش‌ها و مناطق جنوبی‌تر هم سرایت کرد.

در مجموع نفوذ حزب التحریر از سال‌‌های 1998 به این سو روز به روز در حال گسترش بوده‌است. در طول دوسال یعنی از 1998 تا 2000 سازمان مخفی حزب التحریر بر اساس شهادت مقامات انتظامی و رسانه‌‌‌های خبری داخلی و خارجی توانست تعداد اعضای خود را نسبت به اعضای بعضی از حزب‌ها دو برابر نماید. برخی از کارشناسان مشکلات قشر روشنفکر و دانشگاهی را از جمله دلایل گرایش آنان به حزب التحریر می‌دانند که خود به خود موجب ارتقاء سطح ادبیات نوشتاری حزب شده‌است.

نیز نگاه کنید به

نهادها و مراکز دینی مسلمانان کانادا؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان کوبا؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان مصر؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان تونس؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان روسیه؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان سنگال؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان آرژانتین؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان فرانسه؛ سازمان‌ها و موسسات اسلامی در مالی؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان زیمبابوه؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان تایلند؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان اسپانیا؛ نهادها و مراكز دینی مسلمانان اردن؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان قطر؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان سیرالئون؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان اتیوپی؛ نهادها و مراکز دینی مسلمانان بنگلادش.