روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران

روابط سنگال با ج.ا. ایران در دهه های گذشته چه قبل چه بعد از انقلاب اسلامی دارای فراز و نشیب هائی بوده است. بررسی این تحولات و آثار بجا مانده در روابط سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و.. هدف این بخش می باشد که به صورت مبسوط به آن پرداخته می گردد.

پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی با ایران

گام های اولیه رابطه ایران با کشورهای غرب آفریقا به دهه پنجاه شمسی بازمی‌گردد. روابط ایران با آفریقا به طور کلی قبل از انقلاب اسلامی متاثر از سه عامل بوده است. 1- رابطه شخصی میان شاه واطرافیانش با رهبران و روسای کشورهای آفریقایی 2- گرایش و همسویی بسیاری از کشورهای این قاره با بلوک غرب و آمریکا 3- اهداف استراتژیک سیاسی و اقتصادی دو طرف را می توان نام برد. (دعویسرا،1388: 138) رابطه ایران با منطقه غرب آفریقا و به طور خاص سنگال نیز از این حیطه خارج نبوده است. جرقه های رابطه ایران و سنگال به دلیل دوستی فرح دیبا ( همسر محمد رضا پهلوی) با سدار سنگور رئیس جمهور اول سنگال در دانشگاه فرانسه شکل گرفت. دوستی نزدیک امیر عباس هویدا با عبددیوف نخست وزیر سنگال در دوره سنگور نیز تأثیر بسیاری در اعطای کمک های مالی ایران به سنگال داشت، در این دوران دیوف دوبار به ایران آمد. در بهمن 1352 نمایشگاه عکسی از ایران در سنگال برگزار شد.( وزین، 1390: 2) و در خرداد سال 1353 با امضای یک توافقنامه مالی کمک های مالی ایران به سنگال آغاز شد. بعد از سنگال با برخی دیگر از کشورهای این منطقه یعنی غنا، نیجریه و ساحل عاج ارتباطات کمی برقرارشد. اما هیچگاه این روابط دارای اولویت و اهمیت قرار نگرفت. از سوی دیگر برخی سیاست ‌های ایران در قاره از جمله حمایت از رژیم نژاد پرست آپارتاید آفریقای جنوبی و فروش نفت به آن و اعزام نیروی ایران به سومالی جهت تقویت این کشور در مقابل حکومت چپ گرایی "هایله مریام" (Haile Merbam) در اتیوپی موجب بدبینی آفریقائیان به ایران شده بود. (موحدی،1388: 70- 73( البته علی رغم این جو غالب مقامات سنگالی در مناسبت های گوناگون همیشه از ایران به عنوان یک کشور مهم و برتر در خاورمیانه با تاریخ و تمدن کهن و پر افتخار یاد نموده و خواهان گسترش روابط خود با آن بوده اند. به همین دلیل اولین موافقت نامه های همکاری در این زمان میان دو کشور امضاء شده و روابط اولیه میان دو کشور برقرار گردید.

بعد از انقلاب به دلیل اصول و اهداف انقلاب اسلامی، رابطه با کشورهای آفریقایی مورد توجه قرار گرفت، اما به دلیل نزدیکی عبددیوف رئیس جمهور وقت سنگال به غرب روابط ایران و سنگال در دهه اول انقلاب با چالش های بسیاری همراه بود. این رابطه در بین سال های 1362 تا 1367 قطع گردید.(وزین، 2:1390) و پس از آن روابط رو به گسترش گذاشت.

لازم به توضیح است که در این دوره به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه 1357 روابط ایران و سنگال به علت تمایلات غربی دولت وقت سنگال، وابستگی شدید آن كشور به فرانسه و نیز تبلیغات شدید رسانه های غربی علیه حكومت جدید اسلامی ایران با فراز و نشیب های زیادی روبرو گردید. پس از تسخیر سفارت آمریكا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام در آبان ماه 1358، دولت وقت سنگال این اقدام را تقبیح و با احضار كاردار ایران خواستار آزادی گروگان های آمریكایی شد.

در 25 تیرماه 1359 وزارت امور خارجه سنگال با ارسال یادداشتی به سفارت ایران در داكار، تصمیم دولت سنگال را مبنی بر بستن سفارت خود در تهران در راستای انجام صرفه جویی های مالی اعلام نمود. این تصمیم سنگال شامل بیش از بیست سفارت خانه دیگر سنگال در دیگر كشورها هم می شد. علی رغم این تصمیم و بسته شدن سفارت سنگال در تهران، جمهوری اسلامی ایران كماكان علاقمندی خود را به حفظ روابط با آن كشور را اعلام کرد.

با شروع جنگ عراق علیه ایران در شهریور ماه 1359، موضع گیری های منفی دولت سنگال علیه ایران بیشتر شد كه یكی از علل عمده آن كمك 40 میلیون دلاری صدام حسین رئیس جمهور وقت عراق به سنگال بوده است. در سال 1360 گزارشاتی مبنی بر موضع نسبتاً بی طرف سنگال در جنگ عراق علیه ایران منتشر شد. در مرداد ماه 1360 سفیر سنگال در عربستان سعودی به عنوان سفیر اكردیته سنگال در تهران معرفی گردید.

از سال 1361 تاکنون علی رغم افت و خیز های مختلفی که در روابط دو کشور بوده است تلاش های دو جانبه ای از طرف مقامات دو کشور برای توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و.. انجام پذیرفته است. در این راستا مرتب مقامات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور مسافرت های متقابل به دو کشور انجام داده که همگی حامل این پیام بوده که دو کشور میل و علاقه وافری به توسعه روابط دو جانبه داشته اند. این روند هر چه جلوتر آمده گستره این روابط را بیشتر نموده است. به گونه ای که در دهه اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی روابط دو کشور سرد و در حد اقل آن بوده و از دهه دوم به بعد به اوج خود می رسد. گرچه چند سال اخیر با دخالت و شیطنت دولت های خارجی و رقبای ج.ا.ایران این روابط به سردی گرائید ولی با توجه به درک و میل متقابل دو کشور و تلاش های بجا مانده از گذشته با آمدن دولت آقای روحانی و مکی سال روابط بهبود پیدا کرد.

قبل از انقلاب اسلامی روابط فرهنگی دو کشور در قالب موافقت نامه فرهنگی، علمی، فنی و جهانگردی در سال­ های 1352 و 1353 شروع گردید. این روابط در قالب شرکت سنگال در سمینارهای فرهنگی مثل "جشن هنر شیراز" و ایران در نمایشگاه عکس و صنایع دستی در سنگال بوده است. لازم به ذكر است جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری برای مردم این كشور و منطقه غرب آفریقا شناخته شده و از احترام بسیار بالایی برخودار می باشند.

قرار داد همكاری های دو جانبه ایران و سنگال درآذر ماه 1386 درداكار "برنامه مبادلات فرهنگی علمی و آموزشی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری سنگال برای سال های 1386 -1389 " به امضاء رسید. در حال حاضر تعدادی از اتباع سنگالی در قالب طلبه در حوزه های علمیه ایران و نیز تعدادی دانشجوی سنگالی در دانشگاه ­های ایران سرگرم تحصیل می باشند. همچنین تعدادی از اتباع سنگال در باشگاه های ایران به عنوان بازیكن خارجی مشغول به فعالیت هستند.

همكاری های خوب دو كشور در مجامع بین المللی و بویژه در سازمان كنفرانس اسلامی، سازمان ملل و حمایت از مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران و به خصوص رأی منفی سنگال به قطعنامه های حقوق بشر علیه ایران نشان از عزم و اراده جدی مقامات این كشور برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران بوده است.

تبیین رویکرد و عملکرد نظام سیاسی به انقلاب و جمهوری اسلامی (علاقه، بی تفاوتی یا مخالفت)

رویکرد و عملکرد نظام سیاسی سنگال به انقلاب و جمهوری اسلامی در چند دهه گذشته دچار فراز و نشیب بوده است. به گونه ای که می توان گفت بین حالت های ابتدائ بی تفاوتی پس از آن مخالفت و در نهایت علاقه مندی در نوسان بوده است. دوره بی تفاوتی در یکی دو سال پس پیروزی انقلاب اسلامی خصوصاً در دوره دولت موقت تا پایان دولت بنی صدر که لیبرال ها در این ایران حاکم هستند را شامل می شود. در این دوره مقامات دولت سنگال در تلاش هستند شناخت بهتری از انقلاب اسلامی و نظام نوپای آن به دست آورند برهمین اساس روابط دیپلملتیک عادی و با حساسیت نسبت به روابط فرهنگی با ایران رابطه بر قرار کرده اند. دوره دوم که دوره نسبتاً مخالفت با انقلاب و ج.ا.ایران می باشد که تا خاتمه جنگ تحمیلی می باشد. در این دوره به دلیل تنشی که در روابط دوکشور با چاپ کاریکاتور توهین آمیز به رئیس جمهور وقت سنگال از طرف سفارت ج.ا.ایران در نشریه ای از این کشور، روابط متشنج و قطع می گردد. در این زمان بدلیل فعالیت گسترده عراق و حامیان عرب آن در این کشور علیه ج.ا.ایران نگاه مقامات سیاسی سنگال به ایران نگاهی منفی، انتقادی و تا حدودی مخالف است.

پس از جنگ تحمیلی و اجلاس سران کنفرانس اسلامی در این کشور و حضور رئیس جمهور وقت آقای هاشمی رفسنجانی در آن و انجام مذاکرت دو جانبه و تغییر در سیاست خارجی ایران با عنوان سازندگی و تشنج زدائی در این دوره نگاه و عملکرد مقامات سیاسی این کشور نسبت به ج.ا.ایران مثبت می گردد. در این دوره یعنی دولت های سازندگی، اصلاحات و اصوالگرا نگاه نظام سیاسی این کشور به ج.ا.ایران علاقه مندی است به گونه ای که روند بهبودی روابط گسترش یافته تا حدی که تا سال های پایانی دولت دهم ( آقای احمدی نژاد) بعضا مطرح می گردد. در غرب آفریقا سنگال مهمترین دولت متحد و دوست ایران تلقی می گردد. پایان این دوره بدنبال مطرح شدن کشف کشتی ایرانی حامل سلاح برای جدائی طلبان منطقه جنوب این کشور و عزل وزیر امورخارجه ایران هنگام سفر به این کشور برای مذاکرات کاهش تنش بر سر این مسئله روابط دو کشور با بحران و پس از آن قطع و در نهایت کاهش روابط منجر می شود. در این دوره مقامات و نظام سیاسی سنگال رویکرد و عملکرد بی تفاوتی مجددی نسبت به ج.ا.ایران اتخاذ نموده اند. بگونه ای که علی رغم سفر های متقابل و توافق مقامات دو کشور در چند سال گذشته برا ی ارتقاء روابط در حد سفیر، ایران به این کشور سفیر اعزام نموده و پس از مدتی تاخیر در دولت یازدهم (آقای روحانی) سفیر سنگال به ایران اعزام شد. (Hammonde, 2014:1)

روابط فرهنگی دو کشور پس از انقلاب اسلامی

پیروزی انقلاب اسلامی ایران تعاملات ایران را با نظام بین‌ الملل به شدت دچار تغییر وتحول کرد. قانون اساسی ج.ا.ایران اولویت روابط خارجی ایران را به روشنی مشخص کرده است. بر طبق قانون اساسی این اولویت‌ها به ترتیب به صورت زیرتببین شده است:1-کشورهای همسایه 2- کشورهای مسلمان 3- کشورهای جهان سوم 4- کشورهای غیر متخاصمی که به نوعی یکی از از نیازهای سیاسی،اقتصادی و اجتماعی ایران را برطرف می کنند.(بخشی،1389 :40) از آنجا که کشورهای غرب آفریقا سال‌ها تحت استعمار غرب قرار داشتند و اکنون بخشی از جهان سوم هستند و بیش از نیمی از جمعیت منطقه را مسلمانان تشکیل می‌دهند و به دلایل آنکه می‌توانند علاوه بر تامین اهداف فرهنگی و سیاسی بخشی از نیازهای اقتصادی ج.ا.ایران از تامین منابع اولیه تا تأمین بازار مصرف را تأمین کنند از اولویت بسیار بالایی در برقراری رابطه قرار ‌دارند.

جهت عملی نمودن سیاست تعاملی ضد نظام سلطه، کشورهای این منطقه به دلیل ویژگی جهان سوم بودن، آسیب‌دیدگی بسیاری از نظام سلطه، مسلمان بودن، قرابت‌های مذهبی یاد شده حائز اهمیت بوده و می‌توانند بخشی مهمی از جبهه جهانی مستضعفین را تشکیل دهند. لذا تشکیل یک ائتلاف پایدار با کشور‌های منطقه از اهداف کلان و بلند مدت ج.ا.ایران می‌باشد. پایداری این ائتلاف مستلزم گسترش روابط سیاسی- فرهنگی و اقتصادی می‌باشد که در ذیل این هدف کلان و اهداف خرد تر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در منطقه بررسی می‌گردد.

در زمینه دستیابی به هدف کلان تشکیل ائتلاف ترویج گفتمان انقلاب اسلامی، نظام ج.ا.ایران خود ماهیتی اصیل می‌یابد و لذا کار فرهنگی وگسترش گفتمان ایران صرفا ابزاری برای فراهم شدن بستر همکاری اقتصادی و یا سیاسی دولت‌ها به واسطه مردم نیست، بلکه معرفی اسلام به عنوان یک ایدئولوژی الهی و انقلابی که بتواند موجب کرامت انسان گردد و سبب استقلال و عدم وابستگی ملت‌ها را ایجاد کند. معرفی انقلاب اسلامی به عنوان راه تجربه شده‌ای برای استقلال زمینه تشکیل ائتلاف علیه نظام سلطه را فراهم می‌کند.(موحدی،1390: 73) اما می‌توان از ظرفیت فعالیت‌های فرهنگی و دیپلماسی عمومی به طور مقطعی برای بستر‌سازی فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی هم استفاده کرد. حمایت و پشتیبانی کشورهای این منطقه برای ارائه نظرات و انتقادات ج.ا.ایران از نظم موجود بسیار ضروری خواهد بود. در سال های اخیر ج.ا.ایران که از طرف کشور های غرب خصوصا آمریکا مورد هجوم و فشار های مختلف سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و.. است یکی از این فشارها از طریق اجماع سازی کشورها ی عضو سازمان های بین‌ الملل توسط دول غربی علیه ج.ا.ایران وارد می گردد. سیاست ج.ا.ایران برای مقابله با اجماع‌سازی آنها کسب رای دول آفریقائی برای خود در این سازمان ها می باشد. از این رو کشور های قاره آفریقا به دلیل اهمیت تعداد آرائ در مجامع بین‌ الملل می‌تواند ظرفیت مناسبی برای کمک به فعالیت های دیپلماتیک ایران بوده و با توجه به آن که آنها دارای 54 رای در مجمع عمومی سازمان ملل،« حدود یک سوم آرائ سازمان ملل» را به خود اختصاص می دهند، از ظرفیت رای آنها برای دفاع از مواضع خود استفاده کند. همچنین این کشورها حضور فعالی در دیگر سازمان های منطقه ای و بین المللی مانند عدم تعهد، سازمان همکاری اسلامی،گروه 77 دارا می باشند.(عسکر خانی و ارغوانی،1390: 136-142) در این راستا منطقه غرب آفریقا با 16 کشور که عضو سازمان ملل، سازمان همکاری اسلامی، جنبش عدم تعهد و گروه77 می باشند جایگاه والایی دارد. بطور خلاصه اهداف فوق را می توان به شرح ذیل اشاره کرد:1- معرفی اسلام به عنوان یک ایدئولوژی الهی – انقلابی رهائی بخش 2- حمایت از مبارزات ضد نژاد پرستی مردم آفریقا 3- تقویت همکاری های جنوب – جنوب 3- معرفی الگوی اسلام سیاسی ایران و دستاوردهای آن به منطقه 4- ایجاد فضای مناسب بین المللی با دول آفریقائی برای مقابله با فشارهای غرب علیه ج.ا. ایران

از جهت اقتصادی نیز همکاری اقتصادی و تجاری با کشورهای این منطقه خصوصا سنگال برای ج.ا.ایران از چند منظر قابل توجه می باشد. تشکیل یک اتحاد پایدار مستلزم آن است که کشور‌های عضو بتوانند تعاملات اقتصادی مناسبی با هم داشته باشند. منابع غنی معدنی و پتانسیل بالای کشاورزی در این منطقه می‌تواند تامین‌کننده بخش مهمی از نیازهای ج.ا.ایران را فراهم کند. بازار گسترده، منابع غنی و فرصت سرمایه‌گذاری از جمله محورهای مورد توجه برای رابطه با این منطقه است.

از طرف دیگر در چند سال اخیر با قوت گرفتن تحریم های سازمان ملل و اقدامات یکجانبه آمریکا، اتحادیه اروپا، امارات، استرالیا و... ج.ا.ایران برای خروج از انزوایی که این دولت‌ها برای او ایجاد کرده‌اند توجه خاصی را به برقراری رابطه دوجانبه و سرمایه‌گذاری در سراسر جهان برداشته است. برقراری مناسبات عمیق با غرب آفریقا یکی از این مناطق مهم بوده که مرکزیت آن با سنگال می باشد. اهداف مذکور اهدافی است که به صراحت در مواضع مقامات ج.ا.ایران بیان شده است.(موحدی، 1390 : 75)

در بین کشورهای غرب آفریقا سنگال از اهمیت خاصی برای ج.ا.ایران بر خودار است. بررسی های متعددی در مجلات علمی کشور در مورد اهمیت سنجی کشورهای مختلف آفریقایی در رابطه با ج.ا.ایران شده است. عاقلی و حسینی در مقاله ای با نام «مطالعه و برآورد اکمال تجاری ایران و کشورهای قاره آفریقا» به بررسی اکمال تجاری کشورهای آفریقا و ایران می‌پردازند. از نظر آنها هرچه ساختار صادرات یک کشور با واردات کشور دیگر شباهت بیشتری داشته باشد و بالعکس نشان می‌دهد امکان تجارت بین دوکشور بیشتر خواهد شد و موجب افزایش حجم تجارت بین دوکشور و پایداری روابط تجاری میان آنها خواهد شد. طبق برآورد آنها نیجریه، غنا، سنگال، سیرالئون،به ترتیب بیشترین درجه اکمال تجاری را با ایران دارند. که می تواند در روابط اقتصادی ایران مورد توجه قرار گیرد.(پور طاهری، 1388: 41-54)

پورطاهری در مقاله دیگری با استفاده از روش اولویت‌بندی جایگاه کشورهای آفریقایی در روابط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ج.ا.ایران پرداخته است. طبق بر‌آوردهای او در حیطه روابط مذهبی سنگال، نیجریه، ساحل عاج، موریتانی، غنا، گینه در منطقه به ترتیب دارای بیشترین اولویت بوده اند. در حیطه آموزشی نیجریه، سنگال، غنا، ساحل عاج، موریتانی و گینه به ترتیب دارای بیشترین اولویت و در زمینه کشاورزی نیجریه، ساحل عاج، سنگال، غنا، گینه، موریتانی دارای بیشترین اولویت اند. در بعد صنعتی نیجریه، سنگال، ساحل عاج، غنا،گینه و موریتانی دارای بیشترین اولویت برای برقراری رابطه و همکاری هستند.(پورطاهری،1388 :12-28)

در بررسی دیگری مجتهدزاده و دیگران به بررسی قدرت‌های منطقه‌ای در مناطق مختلف آفریقا پرداخته‌اند. آنها با بررسی شاخص‌های متعدد فرهنگی، جغرافیای، اقتصادی، حکومتی، علمی و تکنولوژیک و نیز نظامی پرداخته و با امتیازدهی به این عوامل قدرت های برتر هر منطقه را شناسایی کرده‌اند. طبق این بررسی سنگال بعد از نیجریه در کنار غنا و ساحل عاج و نیجر رتبه دوم قدرت را در غرب آفریقا دارد. از این رو کشوری مهم در منطقه محسوب می‌شود. (مجتهد زاده و دیگران،1383: 111-128)

بررسی‌های مذکور نشان دهنده آن است که جمهوری سنگال اهمیت بالایی در برقراری رابطه با ایران دارد. از سوی دیگر داشتن رابطه با جمهوری سنگال به دلیل ویژگی‌های برجسته‌ای که دارد و دارای جایگاه مهمی در میان کشور‌های منطقه برای برقراری رابطه ایران با آنها است، نیز می تواند نقش بازی کند.

سنگال با ثبات‌ترین دموکراسی منطقه محسوب می‌گردد که در طول چهار دهه پس از استقلال دچار تنش و نا‌آرامی خاصی نبوده است. از آنجایی که در گذشته سنگال مرکز نشر اسلام در این منطقه بوده است جایگاه مهمی در بین کشور‌های منطقه دارد. از سوی دیگر هم اکنون نیز سنگال مهمترین کشورغرب آفریقا از نظر فرهنگی محسوب می‌گردد و به نوعی پایتخت فرهنگی منطقه است. امروزه عمده کنفرانس‌های بین‌ المللی منطقه در این کشور برگزار می‌شود.(سنائی،1390) سنگال از مؤسسین سازمان کنفرانس اسلامی ‌بوده است و تاکنون دو بار اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی در سنگال برگزار شده است. به علاوه سنگال ریاست کمیته دائم آموزش و امورفرهنگی«کمیاب» سازمان را بر عهده دارد و در اغلب کنفرانس های اسلامی شرکت کرده و به عنوان نماینده کشورهای آفریقایی سخنرانی می‌کند.( دفتر مطالعات سیاسی بین المللی،1387: 170) لذا می‌تواند به عنوان پل فرهنگی و سیاسی بین جهان اسلام و قاره آفریقا عمل کند.

سنگال نقش فعالی در کشور‌های آفریقایی و مجامع بین‌ الملل دارد. دارای تاریخ طولانی حضور در نیروهای حافظ صلح سازمان ملل می‌باشد. در موقع بحران های بین‌ المللی در قالب نیروهای حافظ صلح کمک موثری به سازمان در اقصی نقاط جهان خصوصا آفریقا دارد. ریاست قبلی و کنونی دادگاه بین‌ الملل لاهه، مدیریت دیوان بین‌ الملل دادگستری و سازمان های یونسکو و فائو در دست حقوق دادنان سنگالی است. (فتحی،138812:).

موافقت نامه ها، همکاری های مشترک فرهنگی

همکاری های مشترک ایران و سنگال بنابر تفاهم‌نامه‌ها و قرارداد‌های فرهنگی است که بین این دو کشور به امضا رسیده پی گیری شده است. مهمترین این توافقنامه‌ها و تفاهم نامه ها در زیر اشاره می‌گردد:

- موافقت‌نامه همکاری فرهنگی، علمی و فنی در سال 1352 که تبادلات دانشجویی و اعطای بورس‌های تحصیلی، مبادله مدارک علمی و تشکیل کنفرانس‌ها و تنظیم برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی از اهم موارد این توافقنامه هستند. - موافقتنامه همکاری‌های جهانگردی در سال 1353؛ - یادداشت‌تفاهم همکاری‌های فرهنگی و علمی و آموزشی در سال 1377؛ - تفاهم‌نامه همکاری‌های رادیو تلویزیونی در 1381؛ - پروتکل‌همکاری‌های فرهنگی بین وزرای فرهنگ دو‌کشور در سال1383 ؛ - یادداشت تفاهم همکاری در زمینه همکاری‌های جهانگردی در سال 1384؛ - تفاهم نامه خواهرخواندگی میان شهر‌های داکار و اصفهان در سال 1388( بیات،1389:‌227-229)؛ - تفاهم نامه های همکاری بین آموزش و پرورش ایران و سنگال با تأکید بر کمک ایران در تألیف و تدوین کتب درسی، تبادل هیئت‌های دانش‌آموزی، تربیت مربی و.... (پژوهشکده مطالعات آموزش و پرورش،1389)

در ابتدای انقلاب سفارت خانه‌ها و نمایندگی‌های سیاسی ج.ا.ایران بخش مهمی از توان خود را صرف فعالیت‌های فرهنگی می‌کرد. در ابتدای انقلاب بدلایلی از جمله، عدم آشنائی دست اندرکاران به امور فرهنگی دیگرکشورها، کمبود کارشناس مسائل فرهنگی تبلیغی، شتابزدگی و بی‌برنامگی، عدم شناخت محیط و فرهنگ، نبود هماهنگی بین بخش های مختلف در بسیاری از موارد نتیجه معکوس ببار‌آورد. بعضی اوقات باعث ایجاد خدشه در وجهه نظام اسلامی و سبب موضع گیری مردم و دولت‌ها در مقابل این فعالیت‌ها گردید.(رضائی کشوادی،1388 :6) سنگال نیز از این امر مستثنی نبوده است. اعزام کاظم رجوی برادر مسعود رجوی به عنوان کاردار ج.ا.ایران در سال 1360 به سنگال موجب ‌شد که او سنگال را مرکز فعالیت سازمان منافقین در آفریقا کند. این امر شائبه فعالیت‌های تندروانه انقلاب اسلامی را در سنگال تقویت می‌کرد. اطلاعات بیشتری از این امر در دسترس نیست. بعد از آن نیز یکی از کاردارهای ایران در سنگال در یکی از جراید متن و کاریکاتوری را علیه دولت و رئیس جمهور وقت سنگال منتشر می کند. که زمینه های قطع روابط سیاسی ایران و سنگال را در سال 1362فراهم می‌کند.( سنائی،1390) این قطع روابط تا سال 1367 ادامه می‌یابد. در این مدت نهادهای فرهنگی دیگر وارد کار فرهنگی در این منطقه نشده اند و دیپلماسی عمومی در قالب برخی حمایت های سیاسی و اقتصادی از کشورهای منطقه صورت می‌گرفته است. بعد از جنگ تحمیلی در سال 1367 نهادهای دیگری چون سازمان مدارس خارج از کشور، هلال احمر، جهاد سازندگی وارد منطقه شده و به فعالیت‌های فرهنگی پرداخته اند.

تاریخ و میراث مشترک فرهنگی، پیشینه و تحولات روابط فرهنگی دو کشور

ج.ا.ایران فرصت‌ها و سرمایه های زیادی از میراث تاریخی – فرهنگی مشترک با سنگال برای افزایش روابط فرهنگی خود با این کشور دارد. برخی از این فرصت‌ها ناشی از ذات انقلاب اسلامی ایران و ج.ا.ایران بوده که می توان با سرمایه گذاری بیشتر فرهنگی بر روی آنها یک دیپلماسی عمومی مناسب را در منطقه غرب آفریقا با محوریت سنگال افزایش دهد. شناسایی این سرمایه ها عمدتا از مطالعه منابع علمی و تحقیقات میدانی که از این کشور بدست آمده بر تاریخ و میراث فرهنگی مشترک دو کشور تاکید دارد که در ذیل به مهمترین موارد آن بین دو کشور اشاره می گردد.

1- یکی از مهمترین میراث مشترک دو کشور ماهیت استکبار ستیزی و ضد استعماری بودن دوکشور خصوصا برای ج.ا.ایران است. این امر در بین ملت‌های آفریقا که در تاریخ خود مستعمره بودن را تجربه کرده اند و زیر بار ظلم بسیاری قرار گرفته اند جذابیت بسیار بالایی دارد و میراث مشترکی برای همکاری فرهنگی می تواند باشد. (زنجانی،1390 5:)

2- میراث مشترک دیگر ج.ا.ایران با سنگال در ماهیت اسلامی بودن آنها است. ایران به عنوان کشور بزرگ اسلامی شناخته می‌شود که توانسته بر مبنای اسلام سیاست داخلی و خارجی خود را اداره کند، بر سر اصول اسلامی خود ایستاده باشد و موفقیت های مختلف بدست آورده باشد. (سمین،13903:) سنگال نیز به عنوان کشور اسلامی و دروازه ورود اسلام به غرب آفریقا مشترکات فرهنگ و تمدن اسلامی زیادی با ایران برای همکاری و تعامل در منطقه غرب آفریقا و جهان اسلام دارد. قابل ذکر است که فرقه های تصوف موجود در این کشور بعضا مثل قادریه ریشه ایرانی داشته و مشترکات فرهنگی در تاریخ گذشته بین دو کشور دارد.

3- نگاه ضد نژاد پرستی یکی دیگر از مسائل تاریخ و میراث مشترک دو کشور است. سیاست‌ ج.ا.ایران در مبارزه با رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی و عملکرد امام خمینی (رض) در آزادسازی سیاه‌پوستان در تسخیر سفارت آمریکا موجب شد که آنها احساس کنند که ایران برای سیاه‌پوستان کرامت قائل است.)حسینی،1388 4:) هم چنین کشور سنگال و رهبران ضد استعماری آن یکی از پرچم داران ضد نژاد پرستی بوده اند. لازم به ذکر است که این مسئله نیز میراثی مشترک هست که در صورت استفاده درست از آن می‌تواند به تقویت روابط فرهنگی و دیپلماسی عمومی دو کشور کمک نماید.

ج.ا.ایران از ابتدای انقلاب توجه ویژه ای به آفریقا و به تبع آن به غرب این قاره به دلیل مسلمان نشین بودن این منطقه داشته است. ایران سعی کرده تا به شیوه‌های مختلف روابط خود را در این منطقه افزایش دهد. دیپلماسی عمومی ایران باید تامین کننده اهداف مشخص شده اش در منطقه باشد. مهمترین استراتژی های ج.ا.ا یران برای رسیدن به این اهداف را می توان در منطقه تصحیح معرفتی و ذهنیتی مردم نسبت به اسلام، معرفی اسلام ناب مطابق با تفکر امام خمینی (ره)، ایجاد وحدت وهمگرایی بین مذاهب کشورهای اسلامی، همگرایی بین ادیان مختلف، معرفی نقشه ها و توطئه های نظام سلطه، ارائه راهکارهای جدید برای مقابله با نظام سلطه دانست.(حکیم ا لهی،13893 :)

دیپلماسی عمومی ج.ا.ایران در منطقه غرب آفریقا نوعی دیپلماسی تلفیقی است که مبتنی بر دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی حمایتی می باشد. رویکرد فرهنگی ایران در منطقه در قالب آموزش، تبلیغ، پژوهش، همایش و انتشارات تعریف و اجرا شده است.(مهرنیا،‌ 1388 :47) رویکرد حمایتی در قالب فعالیت‌های عمرانی، بهداشتی، اشتغال‌زایی و کمک‌های توسعه‌ای به منطقه بوده است. در این نوشتار تأکید و تمرکز بر فعالیت‌های فرهنگی ج.ا.ا می باشد. فعالیت‌هایی فرهنگی طولانی مدت و دیر بازده هستند که صبر، برنامه ریزی و دور اندیشی برای گسترش روابط فرهنگی دو کشور طلب می کند.

جا دارد در این جا به نهادهای فرهنگی ج.ا.ایران که در غرب آفریقا و سنگال در دو دهه اخیر فعالیت‌کرده اند و نقش موثری در گسترش روابط فرهنگی دو کشور داشته اند اشاره شود:

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در قالب رایزنی‌های فرهنگی در منطقه به فعالیت می‌پردازد. قبل از تشکیل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی سفارت خانه ها و نمایندگی های ایران در کشورهای منطقه تاحدود زیادی نقش رایزنی‌ها را ایفا می‌کردند و بخش مهمی از توان و فعالیت آنها را امور فرهنگی و اجتماعی تشکیل می‌داد. (موحدی،1388: 78) سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اصلی‌ترین نهاد مسئول فعالیت‌های فرهنگی جمهوری ا سلامی در آفریقا است كه وظایف بسیار گسترده ای دارد كه فعالیت‌های فرهنگی به معنی عام آن را شامل می شود. این سازمان در کشور‌های سنگال (1386)، غنا (1367)، سیرالئون (1363) و نیجریه (1362) دارای رایزن فرهنگی گردید. ( مهرنیا،1388: 56(

رایزنی‌فرهنگی ایران در سنگال در سال 1386 تأسیس شد. دکتر محمد علی بصیری از اعضای هیئت علمی دانشگاه اصفهان اولین وابسته فرهنگی ایران در سنگال بوده است. در شهریور 1388 آقای علی رضا وزین مسئولیت سرپرستی رایزنی را برعهده گرفت و پس از آن آقای ذاکریان و بعد از ایشان آقای دکتر سید حسن عصمتی این مسئولیت را بر عهده گرفت. (سایت رایزنی ایران در داکار،1390 2:) پس از ایشان در چند سال اخیر به دلیل مشکلات بودجه ای مرکز فرهنگی عملا تعطیل شده است. فعالیت‌های رایزنان فرهنگی طیف وسیعی از برنامه‌ها را شامل می‌شود. از رصد اخبار و گزارش های فعالیت رایزنی فرهنگی سنگال در این مدت محور‌های زیر استخراج شده است:

1- برگزاری مناسبت‌های مذهبی مانند اعیاد و وفیات ائمه علیهم السلام و اعیاد و مناسبت های بزرگ اسلامی.

2- برگزاری نشست‌ها و سمینارهایی با محوریت انقلاب اسلامی: این برنامه ها به صورت مناسبتی در روز هایی خاص چون سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی،سالگرد رحلت امام خمینی(ره) و روزرقدس برگزار شده است.

3- ارتباط گیری با رسانه های داخلی سنگال: انتشار مقالات، مصاحبه و برگزاری برنامه‌های رادیو تلویزیونی در موضوعات مختلف از فعایت‌های رایزنان فرهنگی بوده است. این برنامه‌ها به دلیل عدم وجود رسانه ‌ایرانی در سنگال قابل اهمیت می‌باشد. قابل ذکر است که برنامه‌های مشابهی توسط دیگر فعالین فرهنگی در منطقه انجام شده‌است.

4- ارتباط گیری با گروه‌های فعال غیر دولتی در سنگال: این ارتباط با گروه‌هایی چون موسسه ال یاسین، المزدهیر، رهبر شیعیان لبنان بوده است. همکاری با سازمان‌های محلی و بومی می‌تواند به عنوان کاتالیزوری موجب تسهیل در روابط دیپلماتیک رسمی گردد. یکی از فعالیت‌هایی که رایزن فرهنگی ایران در سنگال انجام داده است ارتباط گیری با گروه‌هایی هستند که در جامعه سنگال موثر هستند و فعالیت‌های آنها همسو با منافع و اهداف ج.ا.ایران است که می‌شود از ظرفیت آنها استفاده کرد. مرکز آل یاسین و المزدهر دو مؤسسه بزرگ اسلامی در داکار هستند که به نوعی با جمهوری اسلامی هماهنگ عمل می‌کنند. رایزن فرهنگی توانسته بسیاری از برنامه های خود را با همکاری این دو نهاد و برخی نهادهای مدنی دیگر در داکار اجرا نماید.

5- همچنین در طول مدت فعال شدن رایزنی علی رغم افت و خیز در روابط دیپلماتیک دو کشور در چند سال اخیر این رایزنی به فعالیت های خود با حداقل امکانات موجود، ادامه داده و دستاوردهای مختلف فرهنگی، علمی و مذهبی داشته است. به گونه ای که علی رغم کاهش روابط دوکشور در سطح سرپرستی سفارت ( بدنبال بروز تنش در روابط دوکشور) با حمایت مقامات فرهنگی، مذهبی و علمی از لزوم ادامه فعالیت مرکز فرهنگی ج.ا.ایران، این فعالیت ها در مرکز ادامه یافته وباعث جذب روز افزون علاقه مندان سنگالی به برنامه های فرهنگی آن شده است. همچنین ارتباطات نسبتا خوب رسانه ای و فرهنگی ج.ا.ایران در نهادها و مراکز علمی، فرهنگی و مذهبی سنگال و مبادله افراد و گروهای فرهنگی، علمی، مذهبی میان دوکشور از دستاورهای مهم این مرکز بوده است.

با توجه به فقر مردم آفریقا، یكی از روش های تبلیغ فرهنگی در این قاره، روی آوری به امور اشتغال زا و عام المنفعه مانند تاسیس آموزشگاه‌های فنی حرفه‌ای و مراکز بهداشتی می‌باشد که علاوه بر کمک به تامین مخارج زندگی، مردم را در تخفیف آلام یاری نماید(رضائی،1388 :12) جهادسازندگی نیز به عنوان یکی از بازوهای حمایتی دیپلماسی عمومی ایران در سال 1368 با تاسیس دفتر خود در غنا وارد منطقه غرب آفریقا ‌شد.

تأسیس کارخانه سمند ایران خودرو و پروژهای برق رسانی وزارت نیرو از جمله فعالیت های صنعتی است که ضمن ارتقا سطح تکنولوژی و توسعه سنگال قدرت نرم ایران را در منطقه افزایش داده‌است. (رسولی،13902:) تولیدات شرکت ایران خودرو و دیزل در كشورهای گینه، بوركینا فاسو، غنا و گامبیا وارد شده است. علاوه بر این کمک ‌های توسعه‌ای نیز به سنگال اختصاص داده شده است. برخی از این کمک‌ها در قالب تولیدات صنعتی ایران بوده است. مثلا 12دستگاه اتوبوس شهری و 2 دستگاه اتوبوس بین شهری به سنگال هدیه شده است.(گزارش سفر هیئت تجاری سنگال به ایران،1387: 7-8)

خدمات جمعیت هلال احمر به خصوص در بخش تأسیس كلینیك ها، تأثیر بسیار عمیق و ماندگاری در كشورهای آفریقایی داشته‌است. بالا بودن هزینه درمان در آفریقا برای درصد قابل توجهی از مردم این سرزمین و ارائه خدمات ارزان قیمت سبب مراجعه مردم نیازمند آفریقا به سوی این درمانگاه ها شده است.(مهرنیا،1388: 57) هلال احمر در شش کشور گینه، مالی، غنا، نیجر، ساحل عاج وسیرالئون در غرب آفریقا درمانگاه دارد. برخی از این کلینک‌ها ابتدا توسط جهاد سازندگی اداره می‌شد که پس از مدتی به هلال احمر منتقل شده است. از دیگر فعالیت‌ها هلال احمر در منطقه‌ می توان به برگزاری دوره‌های آموزشی پزشکی از جمله در رشته های ساخت اعضا مصنوعی و وسایل کمکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، شنوایی سنجی، گفتار درمانی، ایزوکینتیک، هیدروتراپی، مکانوتراپی تغذیه و اعصاب روان در ایران برای دانش‌آموختگان این منطقه برگزار کرده است.(فارس،1389 2:) مرکز پزشکی هلال احمر در برخی کشور‌های منطقه مانند غنا خود کفا گردیده است. گرچه در سنگال فعالیت چشمگیری نداشته است.(رضائی کشوادی، 1388: 9)

- جامعه المصطفی العالمیه

سازمان حوزه ها و مدارس مهم ترین سازمان فرهنگی فعال در حوزه كشورهای آفریقایی است و نیز فعالیت آن از قدیمی ترین نوع فعالیت های فرهنگی در آفریقا می باشد.(مهرنیا،1388 :54) جامعه المصطفی که قبلاً تحت عنوان دو سازمان دیگر فعالیت می کرد، از اواخر دهه 1360 فعالیت های خود را در این منطقه آغاز کرده است و رویکردی آموزشی دارد. فعالیت های جامعه المصطفی در دو قالب آموزش در داخل ایران و آموزش در داخل کشورهای هدف صورت می گیرد.

جامعه المصطفی العالمیه که نام قبلی آن در سنگال "مرکز حوزه رسول اکرم (ص)" بوده است، تحت نظارت حجت الاسلام والمسلمین آقای سید محمد شاهدی فعالیت داشته و سپس به صورت نظام دانشگاهی تحت عنوان "جامعه المصطفی العالمیه شعبه داکار" به مدیریت حجت السلام و المسلمین آقای هاشمی فعالیت خود را ادامه داد. (وب سایت جامعه المصطفی العالمیه، 1390: 2)

در بعد آموزش داخل کشور هرسال تعدادی از افراد در قالب طلاب علوم اسلامی برای گذراندن دوره های مختلف از کشورهای غرب آفریقا همچنین سنگال به ایران می آیند. حضور این افراد در ایران و غالباً با خانواده های آنها و زندگی در جامعه ایران در کنار آموزش علوم اسلامی از دریچه نگاه به ایران آنها را با واقعیت های موجود در جامعه ایران آشنا می‌سازد و آنها در بازگشت به کشورهایشان می‌توانند به عنوان مروجین فرهنگ ایران اقدام کنند. علاوه بر دوره‌های بلند مدت آموزشی برگزاری دوره‌های کوتاه مدت آموزشی در ایران فرصت مناسبی است تا علاوه بر علاقه مندان به علوم اسلامی افراد متنفذ از علمای این کشورها و پژوهشگران نیز در ایران حضور یابند و با ایران و ارزش های آن آشنا شوند.

در بعد فعالیت های خارجی جامعه المصطفی این نهاد در بیشتر کشورهای غرب آفریقا دارای حوزه های علوم اسلامی و مدارس تابعه ای است که به طور مستقیم و یا با حمایت جامعه المصطفی اداره می شود.

در دهه 1370 مدرسه های دینی در آفریقا دارای تشكیلات وسیع تر گشته و بخشی از آن از حالت سنتی به صورت آكادمیك متحول گردیده است.(مهرنیا،1388: 61) دانشگاه اسلامی غنا که در سال 1379 تأسیس شد نمونه موفقی از این دست می‌باشد. این دانشگاه در دو رشته مطالعات اسلامی و مدیریت بازرگانی با سه گرایش - بانکداری و مالی، بازاریابی و حسابداری- دانشجو می پذیرد. تا کنون بیش از 800 فارغ التحصیل مسلمان و مسیحی دختر و پسر داشته است.(حسینی،1388 :2) این دانشگاه و دیگر مدارس جامعه المصطفی در غرب آفریقا تلاش می کنند تا از کادر بومی بهره بیشتری ببرند. این امر موجب تاثیرگذاری و نفوذ بیشتر ونیز کاهش هزینه ها گردیده است. (ابراهیمی و فهیمی،1389 : 2)

درسنگال نیز جامعه المصطفی دارای حوزه و مراکز قرآنی و ده ها مدرسه دینی می باشد.(توکلی،1388: 36) سال 1389 نیز توانسته دانشگاهی را در سنگال تأسیس کند (حکیم الهی،1389: 2) علاوه بر فعالیت های آموزشی جامعه المصطفی توانسته با رهبران و شیوخ طریقه های مختلف در سنگال و دیگر کشورها ارتباطات خوبی را برقرار کند. (یارعلی، 1390: 2) 

- صدا و سیما ج.ا.ایران

صدا و سیما فعالیت گسترده ای در این منطقه نداشته است. از برنامه های برون مرزی و بین المللی صدا و سیما شبکه جام جم فرانسوی است که در این منطقه امکان پخش دارد. اما شبکه به زبان های محلی منطقه و یا شبکه خبری ندارد. تنها رادیو هوسایی است که از سال 1995 شروع به کار کرده است. هوسایی از زبان های بومی منطقه در کشور های نیجریه و برخی دیگر کشورهای منطقه است. گسترش دین اسلام در آفریقا و انعكاس اخبار دینی، انتقال اخبار صحیح درخصوص آداب اسلامی و آگاهی به مردم غرب آفریقا درخصوص مكر استعمارگران از اهداف رادیو هوسای ج.ا.ایران می باشد.

در بخش پوشش خبری نیز صرفاً بخش مطبوعاتی نمایندگی های جمهوری اسلامی و سفرای كشورمان با رسانه های كشور هدف در ارتباط بوده و به تشریح مواضع كشورمان و نیز معرفی آن از طریق رسانه های گروهی محلی می پردازند.(مهرنیا،1388: 58)

بررسی های بالا نشان می دهد که تمرکز دیپلماسی عمومی ایران در منطقه بیشتر برامور فرهنگی و آموزشی بود و کمتر به ابعاد دیگر دیپلماسی عمومی چون پوشش های خبری و فعالیت های رسانه ای پرداخته است. در رویکرد فرهنگی خود نیز به فعالیت های تبلیغی، آموزشی توجه بیشتری نشان داده است که یک رویکرد سنتی دیپلماسی عمومی را نشان می‌دهد. استفاده از ارتباطات دو جانبه و بهره گیری از ابزارهای جدید ارتباطی کمتر در فعالیت های دیپلماسی عمومی ایران دیده می شود.

علی رغم اهمیت بالای سنگال در سیاست خارجی ج.ا. ایران و ظرفیت های موجود این کشور برای کار، برخی از نهاد های فعال در منطقه مانند هلال احمر، جهاد کشاورزی و کمیته امداد امام خمینی در سنگال وارد نشده اند. به نظر می رسد که این نهاد ها در اواخر دهه 60 و اویل دهه 70 که زمان توسعه آنها در منطقه بوده است به علت تنش های موجود بین ایران و سنگال و برخی سخت گیری های دولت های غرب گرای آن زمان در سنگال نتوانسته اند وارد شوند. در سال های بعد علی رغم بهبود روابط نیز نهاد های مذکور تلاش چشم گیری برای توسعه و گسترش رابطه با سنگال نکرده اند.

ایرانیان مقیم، مراکز و انجمن های فرهنگی،مذهبی و هنری و..

به خاطر بعد مسافت سنگال با ایران و زیر ساخت های اجتماعی – اقتصادی ضعیف این کشور ایرانیان زیادی در این کشور اقامت نکرده اند. حدود چهل نفر از ایرانیان مقیم این کشور هستند که برای کار، تجارت و بعضا تحصیل و مهاجرت دائم به این کشور یا از خاک این کشور به دیگر کشور ها در این سرزمین مقیم هستند. جمعیت آنها حداکثر از ده خانوار تجاوز نمی کند که بیشتر در مشاغل تجاری، فنی و مهندسی، خدمات بهداشتی و پزشکی فعال هستند. (علی ‌بخشی، 1393: 1)

ایران شناسی و ایران شناسان

در کشور سنگال تاکنون مرکز ایران شناسی تأسیس نشده است و نیز ایران شناسان مطرح در این کشور وجود ندارد. ولی پس از تاسیس مرکز فرهنگی ج.ا ایران و دپارتمان زبان فارسی و شعبه جامعه المصطفی فعالیت های مشترک فرهنگی آغاز شده که با ارتباط با محققین سنگالی علاقه مند به ایران این افراد مطالعات، مقالات و بعضاً کتاب هایی برای معرفی فرهنگ و تمدن ایرانی در این کشور به چاپ رسانده اند. همچنین دانشجویان فارغ التحصیل دپارتمان زبان فارسی و طلاب فارغ التحصیل از شعبه جامعه المصطفی در این کشور نیروهای بالقوه ای هستند که در آینده می توانند جزء ایران شناسان این کشور قرار گیرند. بخشی از این فارغ التحصیلان در چند دبیرستان داکار زبان فارسی را به عنوان زبان دوم اختیاری به دانش آموزان سنگالی آموزش می دهند. همچنین طلاب فارغ التحصیل جامعه المصطفی که در امر تبلیغ و آموزش دینی در این کشور مشغول شده نیز نقش مؤثری در معرفی فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی بطور غیر مستقیم دارند. از طرف دیگر ایده تأسیس انستیتو تحقیقات ایرانشناسی و نیز انستیتو تحقیقات شرق شناسی در دانشگاه داکار چند سالی است که مطرح شده و مذاکرات مقدماتی آن از طرف مقامات دو کشور انجام شده است ولی تاکنون در این زمینه اقدام عملی شکل نگرفته است.( بصیری، 1393 :1)

یکی از مهم ترین فعالیت های فرهنگی ج.ا.ایران برای معرفی ایران و تمدن آن در کشورهای مختلف آفریقایی از جمله غنا، نیجریه و سیرالئون از بدو پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ترویج و توسعۀ زبان فارسی بوده است. این امر عمدتاً توسط رایزنی ها و نمایندگان فرهنگی به صورت دوره های کوتاه مدت و چاپ و نشر جزوات به زبان فارسی انجام می‌شده است.(جلندی،1385: 108)

کرسی های ایران شناسی سنگال در دانشگاه ها

در سنگال پیش از انقلاب اسلامی تصمیم بر ایجاد یک کرسی زبان فارسی وجود داشته است که در آن زمان محقق نمی شود. این امر تا دهه 1380 شمسی به تعویق می افتد. متعاقب تفاهم نامه همکاری که در سال 1382 بین ایران و سنگال امضا شده بود، کرسی زبان فارسی با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه شیخ آنتادیوپ سنگال در این دانشگاه تأسیس شد. در سال 1383 با اعزام اولین استاد جناب آقای عبد الکریم سنایی فرخی از دانشگاه شهید بهشتی به سنگال به طور رسمی تدریس زبان فارسی در آنجا آغاز گردید. ایشان نقش به سزایی در راه اندازی این گروه و آموزش دانشجویان برای نهایی شدن طرح "تربیت استاد بومی زبان فارسی" طی حدود دو دهه ایفا نموده اند. سال بعد کرسی زبان فارسی بنا به درخواست رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیخ آنتادیوپ به گروه زبان،ادبیات و تمدن پارسی ارتقا پیدا می کند( سایت رایزنی فرهنگی ایران درداکار،1390: 2 ) ارتقا کرسی به گروه از آنجایی که بخشی از سیستم دانشگاه است و مدرک دانشگاه به فارغ التحصیلان آن اعطا می شود دو مزیت مهم دارد.

الف- دانشگاه شیخ آنتادیوپ یکی از معتبرترین دانشگاه های آفریقایی است که بسیاری از دولتمردان آفریقایی در این دانشگاه تحصیل کرده اند. 50 سال پیش فرانسه این دانشگاه را برای تربیت کادر مدیریت آفریقا تأسیس می کند به عنوان یکی از شعبه های دانشگاه سوربن(معروف به سوربن 20) فرانسه بوده است. هم اکنون نیز از بسیاری دانشگاه های آفریقا افراد برای تحصیل به این دانشگاه می آیند. اعتبار علمی دانشگاه آنتادیوپ از یکسو و اعطای مدرک معتبر از دانشگاه خود سنگال بر اعتبار علمی رشته زبان، ادبیات و تمدن پارسی می افزاید. از سویی فارغ التحصیلان این رشته با مدرک دانشگاه آنتادیوپ بهتر جذب سیستم دولتی می شوند و می توانند از نفوذ خود به نفع توسعه روابط با ایران استفاده کنند. (سنائی،1390)

ب- از سوی دیگر قرار گرفتن آموزش زبان فارسی به عنوان یکی از گروه های دانشگاه آنتادیوپ منجر می شود که تنش های شدید سیاسی بین کشورها که منجر به تعلیق روابط سیاسی - فرهنگی بین دوکشور می شود به امر آموزش زبان فارسی در سنگال آسیب نزند.

آموزش زبان فارسی در سنگال

آموزش زبان فارسی در سنگال با اقبال خوبی رو به رو بوده است به طوریکه ظرفیت اساتید موجود در آنجا پاسخگوی نیاز به علاقه مندان به این رشته نبوده و دانشگاه سقف 15 نفر در هرترم را برای آن تعیین کرده است.(سنائی،1390) اکنون در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد این گروه دانشجوی زبان فارسی می‌پذیرد و برخی از دانشجویان این دانشگاه برای ادامه تحصیل به ایران آمده اند.( سایت رایزنی فرهنگی ایران درداکار،1390)

علاوه بر دانشجویان این رشته عده ای از افراد مختلف علمی و فرهنگی خواستار فراگیری زبان و ادب فارسی به صورت آزاد هستند که به دلیل همان محدودیت مذکور این امکان تا کنون برای آنها فراهم نشده است( سایت رایزنی فرهنگی ایران درداکار،1390: 2 )یکی از معضلات زبان آموزان فارسی در کشورهای آفریقایی معمولا فقدان کارایی اقتصادی این زبان بوده است. بسیاری از افراد به دلیل آنکه زمینه فعالیت اقتصادی را با یادگیری این زبان در پیش روی خود نمی بینند دوره های آموزش زبان فارسی را علی رغم علاقه به زبان فارسی، نیمه کاره رها کرده اند. عدم اولویت جذب نیروی بومی برای نمایندگی های مختلف ایران در منطقه، تعداد کم شرکت های تجاری ایرانی در منطقه موجب این عدم کارائی و در نتیجه عدم صرفه اقتصادی می شود. (جلندی،1385: 109) گروه زبان، ادبیات و تمدن پارسی در داکار به نوعی تلاش کرده است تا این مشکل را حل کند. 1- تربیت استاد بومی یکی از روش هایی است که برای کم کردن هزینه های فعالیت های ایران از سویی و از سوی دیگر اشتغال زایی فارغ التحصیلان این رشته انجام گرفته است. به این منظور تا سال 1390 7 نفر از فارغ التحصیلان این گروه برای ادامه تحصیل برای مقاطع فوق لیسانس و دکتری در ایران بورس شده اند و یک نفر نیز در فرانسه به ادامه تحصیل پرداخته است. (سنائی،1390) 2- با تلاش های صورت گرفته مجوز تدریس زبان فارسی در دبیرستان های سنگال به عنوان زبان انتخابی دوم از آموزش و پرورش سنگال گرفته شده است که بر طبق این مجوز در دبیرستان های سنگال از سال آموزشی 89 - 90 در دو دبیرستان "بلاز جاینگ" ( Belaz Diang) و "جان. اف. کندی" (Jean F. Kenedy) تدریس زبان فارسی به وسیله گروه زبان، ادبیات و تمدن فارسی آغاز گردیده است. (سنائی،1390)( سایت رایزنی فرهنگی ایران درداکار،1390: 2) این امر موجب گسترش هرچه بیشتر زبان فارسی در جامعه سنگال می شود. 3- این مورد می تواند به عنوان پیشنهادی برای توسعه هرچه بیشتر زبان فارسی و نیز اشتغال زایی زبان آموزان باشد. در سنگال و دیگر کشورهای غرب آفریقا این امکان وجود دارد که هر فرد یا گروهی مجوز تأسیس مدرسه در سطوح مختلف را بگیرد. این روشی است که کشوری مثل ترکیه از آن بسیار بهره برده است و چندین مدرسه در سنگال تأسیس کرده که در آن توانسته به ترویج فرهنگ خود بپردازد. تاسیس چنینی مدارسی فرصتی برای ج.ا.ا ایران است تا بتواند با استفاده از فارغ التحصیلان این دپارتمان در این مدارس بستر وسیعی را برای انتقال فرهنگ و ارزش های خود به جامعه سنگال داشته باشد.

در سال 1399 تعداد ۱۷ دانشجوی سنگالی در ایران حضور داشته که ۱۴ نفر از آنها بورسیه هستند. حسین سالارآملی رئیس مرکز همکاری‌های علمی بین المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با دکتر محمد رضا دهشیری سفیر جدید کشورمان در سنگال طی ملاقاتی که داشته اند اعلام نمود ایران آمادگی دارد سالیانه ۵ بورسیه جدید به ویژه در حوزه زبان فارسی و ایران‌شناسی به دانشجویان این کشور اعطائ کند. موضوع تأسیس دانشکده مهندسی نفت توسط موسسه آموزش عالی دانش‌پژوهان پیشرو با همکاری دانشگاه صنعتی اصفهان در سال 1399 در سنگال به توافق بین دو کشور رسیده است. (سالار آملی، 1399: 1).

روابط علمی و دانشگاهی سنگال و ج.ا.ایران

در سال 1398 طی ملاقات رییس موسسه فنی و حرفه ای پرومکابیل (Poromekabil) کشور سنگال با آقای ابراهیم صالحی عمران رئیس دانشگاه فنی حرفه ای ایران ضمن بازدید از دانشکده های دانشگاه فنی و حرفه ای شهر تهران، لیست ۵۰ دوره کوتاه مدت آموزشی فنی و حرفه ای و مهارتی به طرف سنگالی ارایه شده است. طرف سنگالی نیز با اعزام ۱۴۱ نفر در ۱۱ رشته برای حضور در دوره های کوتاه مدت در دانشکده های فنی و حرفه ای موافقت نمود و از بهمن این سال همکاری مشترک دانشگاه فنی و حرفه ای با موسسه فنی و حرفه ای کشور سنگال آغاز گردیده است. این دوره ها بر حسب رشته های مختلف ۳۰ الی ۴۰ ساعت بوده و به زبان فرانسه و با حضور مترجم برگزار می گردد. طرف سنگالی برای دوره های کوتاه مدت در گام نخست برگزاری رشته های صنایع چوب، مبلمان، جواهر سازی، مکانیک عمومی، کار روی چرم، سفال و سرامیک، جوشکاری، صنایع دستی چوبی، مکانیک خودرو، طراحی لباس، الکترومکانیک و برق خورشیدی را درخواست کرده است. رییس وقت دانشگاه فنی و حرفه ای مطرح نموده است.در گام بعدی و در راستای اجرای تفاهم نامه همکاری، دانشگاه تعداد ۱۰۰ رشته تحصیلی در مقاطع کاردانی و ۶۰ رشته کارشناسی به طرف سنگالی پیشنهاد کرده که دواطلبان پس از طی دوره های بین المللی مکالمه زبان فارسی و اعلام فهرست رشته های درخواستی، از بهمن ماه 1399 در دانشکده های فنی و حرفه ای مشغول به تحصیل خواهند شد. (صالحی عمران، 1399: 1)

زمینه ها و راهکارهای مناسب برای ایجاد یا توسعه روابط فرهنگی، موانع و مشکلات

زمینه و راهکار توسعه روابط فرهنگی دو کشور می تواند استفاده مناسب از دیپلماسی عمومی باشد. دیپلماسی عمومی یک کشور با هدف اثرگذاری بر مردم کشوری دیگر است که تلاش می کند تا نفوذ خود را از طریق عوامل دولتی و غیر دولتی در کشورهدف افزایش داده و زمینه و بستر همکاری های سیاسی، اقتصادی دو کشور را فراهم کند. برای برآورد میزان اثر بخشی فعالیت های دیپلماسی عمومی ج.ا. ایران در منطقه غرب آفریقا و کشور سنگال دو عامل را باید به طور مجزا مورد توجه قرار داد. عامل اول به میزان و حفظ محبوبیت نظام و رهبران سیاسی ایران در منطقه مورد نظر و عامل دوم به بررسی میزان رشد همکاری های سیاسی - اقتصادی دوکشور در بازه زمانی بعد از انقلاب اسلامی باید توجه شود. اگر چه میزان همکاری های سیاسی - اقتصادی دو کشور به غیر از عامل دیپلماسی عمومی به عوامل اثر گذار دیگری مانند اراده واقعی سیاست گذاران، نفوذ سایر کشورها رقیب در منطقه هدف، فراهم بودن امکانات مادی و زیرساخت های لازم دو کشور برای ارتقا روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری نیز نیازاست مورد توجه قرار گیرد تا دیپلماسی عمومی اثر بیشتری در این کشور داشته باشد. 

با توجه به مبحث کلی فوق پیشنهادات و راهکارهای گسترش روابط فرهنگی می تواند شامل موارد ذیل شود: - تهیه و تنظیم و ابلاغ راهبرد روابط فرهنگی در سنگال حداقل برای یک دهه – تلاش برای جلب اعتماد مسئولان دولتی سنگال برای داشتن روابطی مستحکم و پایدار- حفظ و ارتقاء روابط فرهنگی گذشته – گسترش و تعمیق روابط با علما، شیوخ و رهبران فرقه های تصوف در سنگال- گسترش روابط علمی – دانشگاهی میان دو کشور- ارتقائ مبادله هیات های قرآنی، ورزشی و هنری میان دو کشور- تلاش برای تحکیم وحدت اسلامی و تقریب مذاهب و اجتناب از اقدامات حساسیت بر انگیزه فرقه ای ومذهبی – ایجاد همکاری های سینمائی و رادیو تلویزیونی و خبری میان دو کشور- ایجاد همایش های علمی، فرهنگی و نمایشگاه های فرهنگی، هنری و تجاری مستمر میان دو کشور - ایجاد مرکز ایران شناسی و اسلام شناسی با گرایش معارف اهل البیت، ایجاد مدارس عالی ایرانی با گرایش های فنی و حرفه ای در سنگال- گسترش برنامه های ماهواره ای صدا وسیمای ایران در این کشور- ایجاد ایستگاه رادیو و تلویزیون مشترک ایرانی- سنگالی- ایجاد مراکز درمانی و بهداشتی و آموزش فنی – حرفه ای ایران در این کشور- ایجاد شعبه های دانشگاهی ایران مانند پیام نور یا جامع علمی کاربردی یا پردیس بین الملل بعضی از دانشگاه های مادر ایران در این کشور و.. می تواند زمینه گسترش روابط فرهنگی دو کشور را بیش از پیش توسعه دهد.

عمده موانع و مشکلات گسترش روابط فرهنگی با سنگال فقدان هماهنگی های لازم میان نهادهای ایرانی در حوزه روابط فرهنگی در این کشور- حساسیت برخی از کشور ها نسبت به فعالیت های مرتبط با انقلاب اسلامی در این کشور – فعالیت های فرهنگی دولت های رقیب و متخاصم مثل عربستان سعودی، ترکیه، فرانسه، رژیم صهیونیستی، آمریکا و...- تبلیغات رسانه ای گسترده دول غربی در مورد اسلام هراسی، ایران هراسی و شیعه هراسی در این کشور- اثر پذیری رو به رشد جامعه سنگال از فرهنگ غربی به دلیل ضعف زیر ساخت های فرهنگی این کشور- خطر گسترش جریان های سلفی- تکفیری شمال آفریقا که تا مرز های این کشور آمده است و... می باشد.

نیز نگاه کنید به

• روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران
• روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران
• روابط افغانستان و جمهوری اسلامی ایران
• روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران
• روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران
• روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران
• روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران
• روابط مصر با جمهوری اسلامی ایران
•  روابط ایران و چین