تئاتر و هنرهای نمایشی تونس

هنرهای نمایشی در تونس

بربرهای قدیم نمایش‌هایی مخصوص انجام می‌دادند که با رقص‌های آتشین همراه بود، در این نمایش‌ها مجسمه‌ای پارچه‌ای به‌منزله نمادی از سال گذشته و بدی‌هایش سوزانده می‌شد.

رومیان نخستین کسانی بودند که فرهنگ نمایش را در تونس رواج دادند و به ساختن آمفی‌تئاتر مبادرت ورزیدند. با ورود مسلمانان به تونس هنر نمایش با بی‌توجهی روبه‌رو شد؛ اما مردم مسلمان بومی به انجام نمایش در شکل آیینی آن توجه داشتند و در مناسبت‌هایی مانند زمان خشک‌سالی، هنگام کشت و برداشت محصولات، چیدن پشم گوسفندان، جشن عاشورا و تولد پیامبر اکرم (ص) نمایش‌هایی را اجرا می‌کردند. فاطمیان نمایش مذهبی یا تعزیه‌خوانی عاشورایی را در تونس راه‌اندازی کردند.

خرید خشکبار در روز عاشورا و پخش آجیل‌های مشکل‌گشا همراه با طبلی‌که شمایل حضرت علی (ع) روی آن نقش بسته و سنجی که روی آن عکس شیر آن حضرت نقاشی شده است و نیز ساختن عروسک‌هایی از شکر رنگین‌شده در تونس مرسوم بوده است. فرانسوی‌ها، مصری‌ها و ایتالیایی‌ها نقش مهمی در تحولات و شکل‌گیری تئاتر و هنرهای نمایشی معاصر تونس داشته‌اند. بیشتر متون نمایش‌ها در تونس به زبان فرانسه بود.گروه تئاتر فرانسه در سال ۱۷۴۲ میلادی نخستین نمایش را در برابر «علی بای» حاکم وقت تونس به روی صحنه برد. اروپاییان مقیم تونس نیز از سال ۱۸۲۶ میلادی فعالیت تئاتر را در تونس شروع کردند.

ساختمان تئاتر شهر در شهر تونس را به تاریخ ۱۸۸۵ میلادی دو ایتالیایی مقیم تونس به نام‌های دنشر و پولیتماروسینی ساخته‌اند. ساخت این مکان شتاب بیشتری به جریان تئاتر در تونس داد. مصری‌هایی مانند یعقوب صنوع، شکری غانم و انطوان فرح، تونسی‌ها را با تئاتر عربی آشنا کردند.گروه تئاتر الکومیدیه المصریه با اجرای نمایشنامه عاشق متهم، نخستین تئاتر عربی را در تونس به سال ۱۹۰۸ میلادی به روی صحنه بردند. با آغاز حرکت‌های اصلاح‌طلبانه در تونس برخی گروه‌های تئاتر، مانند جمعیت اتحاد المسرحی وگروه نمایشی الثغربا مشارکت تعدادی از زیتونی‌ها شکل‌گرفت.

نخستین متن نمایشی معاصر تونس که بر روی صحنه رفت از محمد جعایبی (۱۸۷۸-۱۹۳۸م) با عنوان «السلطان بین الجدران یلدز» به روی صحنه رفت. پس از آن نمایش‌های دیگری، مانند تئاتر عبدالمومن بن علی ازهادی عبیدي، المتمرده از نورالدین بن محمود و کارهایی از محمد حبیب (۱۹۰۳-۱۹۸۰م)، احمد خیرالدین (۱۹۰۵-۱۹۶۷م)، زین‌العابدین سنوسی (۱۸۹۸-۱۹۶۵م) و خلیفه سطمبولی (۱۹۱۹-۱۹۴۹م) به تماشای عموم درآمد. بسیاری از فعالان تئاتر تونس از روزنامه‌نویسی و سرودن شعر و قصه و روایت وارد حوزه تئاتر شدند. مثلا علی دوعاجی از طریق قصه‌نویسی و عبدالرزاق کرباکه (۱۸۹۸-۱۹۴۵م) از راه شعر وارد تئاتر شدند. تئاتر موسیقی نیز در سال ۱۹۰۸ میلادی و با آمدن سلیمان قرداحی (د۱۹۰۹م) هنرمند معروف لبنانی‌الاصل و سلامه حجازی (د۱۹۱۷م) هنرمند مشهور مصری به تونس آغاز به کار کرد.

تئاتر کمدی تونسی را فردی به نام کیکی قویطه آغاز کرد و حرکت‌های نمایشی او در جشن‌های خیریه شناخته شده است.گروه تئاتر «جمعیه الادب» در سال ۱۹۱۱ میلادی با همت تعدادی از جوانان راه‌اندازی شد. علی بن کامله نخستین کسی است که در سال ۱۹۲۴ میلادی نحوه اداره گروه‌های نمایشی را به شکل جدید دنبال کرد.

اسامی برخی از گروه‌های تئاتر تونسی در آن زمان عبارت است از: التقدم العربی (۱۹۲۶م)، المستقبل التمثیلی (۱۹۲۷ م) و التمثیل العربی (۱۹۲۸ م). تلاش‌هایی در سال ۱۹۳۶ میلادی جهت تشکیل اتحادیه گروه‌های تئاتر تونس انجام گرفت. طنز، فولکلور، تاریخ، ملی‌گرایی و سیاست با رویکرد اجتماعی ساده به زندگی دولتمردان اغلبی، فاطمی و حفصی و نیز روایت حوادث و وقایع کشورهای اندلس، مصر، شام و عراق به همراه تمجید از فاتحان مسلمان، مانند طارق بن زیاد، عقبه بن نافع و موسی بن نصیر از مهم‌ترین مضامین نمایشنامه‌های این دوران است. نخستین مدرسه نمایش در تونس با عنوان «مدرسه التمثیل العربی» به سال ۱۹۵۱ میلادی راه‌اندازی شد. با روی‌کارآمدن حبیب بورقیبه تئاتر به‌منزله وسیله‌ای مهم جهت پیشبرد اهداف فرهنگی اهمیت یافت. او در سال ۱۹۶۲ میلادی ضمن سخنانی در رادیوی تونس بر اراده دولت جهت ارتقای جایگاه تئاتر در تونس تأکید کرد.

صاحب‌نظرانی، مانند حسن زمرلی و علی بن عیاد با تأکید بر به‌کارگیری زبان عربی فصیح در متن و نمایش، نقش مهمی در توسعه تئاتر تونس در این دوران داشتند. تا سال ۱۹۶۵ میلادی تقریبا بیست گروه تئاتر مدرسه‌ای در تونس تشکیل شد. «السلطان بین جدران یلدز» اولین متن نمایشنامه و «مراد الثالث» نخستین نمایشنامه‌ای بود که به کارگردانی علی بن‌عیاد و چهره‌پردازی زبیر ترکی در محل تئاتر شهر تونس به تاریخ ۵ می ۱۹۶۶ میلادی با حضور حبیب بورقیبه به روی صحنه رفت. از مهم‌ترین فعالان تئاتر در دوران بورقیبه می‌توان به علی بن عیاد، عزالدین مدنی، سمیر عیادی، محمود ارناووط، محمد رجاء فرحات و مصطفی فارسی اشاره کرد. عزالدین مدنی (متولد ۱۹۳۸ م) مدیر جشنواره بین‌المللی تئاترقرطاج در سال ۱۹۹۵ میلادی و دارای مقالات متعدد دائره المعارفی در موضوع تئاتر است. او داستان رأس‌الغول را در کتاب «الخرافات» آورده است. الحاج کلوف و رأس‌الغول از روایات مردمی و نمایشنامه‌های خیابانی مشهور تونس است.

امروزه، در تونس ۱۵۳ گروه تئاتر آماتور، ۶۹۲ گروه تئاتر مدرسه، ۴۵ گروه تئاتر دانشگاهی، ۹۰ گروه تئاتر حرفه‌ای و ۴ مرکز هنرهای درام وجود دارد. جشنواره بین‌المللی تئاتر قرطاج در تونس مهم‌ترین جشنواره نمایشنامه‌ای در تونس است که به‌طور سالانه برگزار می‌شود. تئاتر ایرانی «زمین و دایره»، به کارگردانی خانم زهرا صابری، نخستین تئاتری بود که در سال ۱۳۸۸ش در این جشنواره شرکت کرد و با استقبال بسیار مردم روبه‌رو شد.

نیز نگاه کنید به

تئاتر و هنرهای نمایشی زیمبابوه؛ تئاتر و هنرهای نمایشی کانادا؛ تئاتر و هنرهای نمایشی روسیه؛ تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن؛ تئاتر و هنرهای نمایشی کوبا؛ تئاتر و هنرهای نمایشی لبنان؛ تئاتر و هنرهای نمایشی مصر؛ هنر تئاتر مدرن چین؛ تئاتر و هنرهای نمایشی سنگال؛ تئاتر و هنرهای نمایشی آرژانتین؛ تئاتر و هنرهای نمایشی فرانسه؛ تئاتر و هنرهای نمایشی مالی؛ تئاتر و هنرهای نمایشی ساحل عاج؛ تئاتر و هنرهای نمایشی تایلند؛ تئاتر و هنرهای نمایشی اوکراین؛ تئاتر و هنرهای نمایشی اسپانیا؛ تئاتر و هنرهای نمایشی اردن؛ تئاتر و هنرهای نمایشی اتیوپی؛ تئاتر و هنرهای نمایشی سیرالئون؛ تئاتر و هنرهای نمایشی قطر؛ تئاتر و هنرهای نمایشی تاجیکستان؛ تئاتر و هنرهای نمایشی سریلانکا؛ تئاتر و هنرهای نمایشی گرجستان؛ تئاتر و هنرهای نمایشی قزاقستان؛ تئاتر و هنرهای نمایشی بنگلادش