نقاشی تاجیکستان

نمایشگاه نقاشی تاجیکستان (1403). برگرفته از سایت آریانا نیوز، قابل بازیابی از https://www.ariananews.af/fa/%D9%85%D8%AD%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D8%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%AE/

در سرزمین تاجیکستان نمونه‏‌های ابتدایی و تصویر‌های روی سنگ از قبیل تصویر خرس، خوک وحشی، بز و ...) در مغاره‏‌ی خته‏‌ی پامیر شرقی به‏ چشم می‏‌خورند. اغلب این گونه تصاویر متعلق به دوران میانه‏‌ی حجر یعنی‏ 15-10 هزار سال قبل از میلاد می‏‌باشند. آثار دوره‏ی عصر جدید حجر و برنز هزاره‏‌های 2-4 قبل از میلاد در مصور‌های دیواری و مصنوعات زرگری‏ تجسم یافته‌است. نمونه‏‌های خوب نقاشی‏‌های دوران برنز از قیراقم، باختر، سغد و غیره به دست آمده‏‌اند. تصاویر انسان‏‌ها و حیوانات و نباتات و نیز تصاویر اساطیری و خیالی زیادی که در مصنوعات سفالی و فلزی تجسم شده، به دست‏ آمده‌‏اند. تصویر‌های خزانه‌‏ی آمویه (قرن 4 قبل از میلاد) یکی از زیباترین‏ نقاشی‏‌های دنیای کهن جهان ایرانیان باستان به شمار می‌‏آیند. آثار خزانه‌‏ی‏ آمویه در حال حاضر در موزه‌‏ی بریتانیا نگهداری می‏‌شود. نمونه‏‌های خوب‏ نقاشی و تصویر‌ها را در باز یافته‏‌های مربوط به مدنیت حصار (قرون 5-6 قبل از میلاد) می‌‏توان مشاهده کرد.

در عهد هلنیسم (قرون 2-4 قبل از میلاد) نفوذ نقاشی‏‌های دولت‏ باختر مکتب یونانی به چشم می‏‌خورد. در سکه‏‌ها و ظروف این دوره تصویر پادشا‌هان و خدایان یونانی و محلی از قبیل دیاتیس، آناهیتا و غیره با مهارت‏ بسیاری مجسم شده‌‏اند. نقاشی‏‌های روی دیوار از آثار به جای مانده‏‌ی دولت‏ باختر و کوشانیان بسیار جالب توجه ‏اند. بدین لحاظ یافته‏‌های باستان­‌شناسی‏ سکسن‌­آخور، کی‏قبادشاه، کهنه قلعه، خالچیان، قپراق قلعه (تاجیکستان‏ جنوبی) از اهمیت علمی برخوردارند. در قرون 5-8 میلادی در حدود آسیای مرکزی از جمله سرزمین تاجیکستان نقاشی و تزیین عمارات‏ و مجسمه‌­سازی به اوج خود رسیدند. مجسمه‌‏ی 12 متری بودای خوابیده، نقاشی‏‌های بسیار دلچسب روی دیوار که از معبد اجنه تپه (تاجیکستان‏ جنوبی) به دست آمده‌‏اند از بهترین نمونه‏‌های نقاشی هندو و محلی این‏ قرن به شمار می‏‌آیند.

از منطقه‌‏ی شمالی تاجیکستان نیز نمونه‏‌های بسیار خوب نقاشی به‏ دست آمده‌است که از لحاظ یافته‏‌های باستان‌شناسی استروشنه و سغد از اهمیت بالایی برخوردارند. آثار نقاشی‏ای نیز از پنج­کنت، ورخشه و شهرستان‏ به دست آمده‌‏اند که برخی از این نقاشی‏‌ها و تصویر‌ها و نقاشی‏‌های کاخ‏‌های‏ حاکم پنج­کنت و شهرستان در نوع خود شاهکار اند. در این نقاشی‏‌ها صحنه‏‌ی‏ بزم و رزم، اساطیر دینی و مذهبی، تصاویر خدایان از قبیل آناهیتا، شیوا و غیره با مهارت فراوان نقاشی شده‌‏اند.

بعد از استیلای اعراب سبک نقاشی قبل از اسلام، آسیای مرکزی‏ به طور کلی تغییر یافت. تصویر سیمای انسان به تدریج از بین رفت و نقش و نگار جای خاصی به دست آورد. تصویر‌هایی که در حکاکی‏‌ها و کنده‌کاری‏‌های چوب با گچ تجسم می‏‌شدند عمدتاً شباهت به نقش و نگار داشتند، اما با وجود این نقاشی‏‌های سبک محلی نیز مورد استفاده قرار می‏‌گرفت. چنانچه در تزیین مزار چهار کوه اسفره (تاجیکستان شمالی) تصویر حیوانات از قبیل مار، ماهی، انواع مختلف پرنده‏‌ها، و موجودات خیالی‏ محراب چوبی در روستای اسکادر بعد از فتوحات عرب، در آسیای مرکزی و ایران اصول جدید نقاشی‏ به نام گیره گسترش پیدا کرد که این اصول عبارت از یک نقاشی هندسی‏ مرکب بود. بهترین نمونه‏‌ی اصول گیره را در تزیین مقبره‏‌ی محمد بشارا، (پنجکنت)، کاخ‏‌های هلبک و سیّاد (تاجیکستان جنوبی) متعلق به قرون‏ 4- 5 هـ./11-12م. و همچنین در معماری‏‌های دوره‌‏ی تیموریان به‏ گونه‌‏ای بسیار روشن می‌‏توان مشاهده کرد. همراه با اصول گیره، اصول‏ دیگری به نام اسلیمی نیز توسعه یافت. از نمونه‏‌های برجسته‏‌ی اصول‏ اسلیمی، نقاشی‏‌های روی دیوار و سقف بنا‌های تاریخی تاجیکستان شمالی، خجند، اوراتپه، اسفره، پنجکنت و غیره به شمار می‏‌آیند. اصول اسلیمی‏ هم چنین در ظروف و فلز‌ها به‏ خوبی مورد استفاده قرار گرفته‌‏اند.

در قرون وسطی، مکتب‏ مینیاتوری بخارا نیز از شهرت‏ والایی برخوردار بود. خوش‌نویسی‏ و مینیاتور شهر‌های سرزمین‏ تاجیکستان غالباً متأثر از مکتب‏ بخارا بودند. در شهر‌های خجند، اوراتپه،حصار و...خطاطان بسیاری‏ مشغول کتابت بودند. اما بعد در نتیجه‏‌ی پیروزی انقلاب اکتبر و سیاست خاص کمونیست‏‌ها، هنر خطاطی و خوش‌نویسی از بین‏ رفت.

در دوره‏‌ی حاکمیت کمونیستی‏ در جماهیر آسیای مرکزی از جمله در تاجیکستان، نقاشی و مجسمه‌سازی رونق یافت. در رونق نقاشی دوران شوروی در تاجیکستان جایگاه اتحاد نقاشان‏ و مصوران تاجیکستان بسیار مهم‏ است. این اتحاد در سال 1933م. تأسیس شد و از سال 1934م. به بعد سالی یک بار نمایشگاه‏‌های آثار نقاشان و مصوران را برگزار می‌‏کرد. نقاشان‏ و مصورانی از قبیل ای. بورتسوف، م.خوش حمدوف، بو.براتبیکوف و ... در موضوعات جنگ دوم جهانی و تاریخ بنیاد دولت شوروی آثار مهمی را ایجاد کردند. اغلب نقاشان و مصوران تاجیکستان در مکاتب عالی مسکو، لنیگراد، تاشکند و ... تحصیل می‌‏کردند.

در دوران شوروی، نقاشی سبک ملی (اسلیمی، گیره و ...) نیز رواج و رونق یافت. نقاشان تاجیک مانند ع.فیاضیوف، م.صالحوف، غ منصورف، س.نوراف، س.شریفوف، و.آینه یوف، س.قربانوف، د.عبد الحمدوف، ع.آخونوف و .. از استادان نقاشی سبک ملی به شمار می‏‌رفتند. از میان‏ مجسمه‌سازان تاجیک م.عبد الرحمانوف، ر.عطیموف، ت.ثمندروف، ع.محدوف و دیگران را می‏‌توان به عنوان موفق‌‏ترین مجسمه‌سازان‏ تاجیکستان معاصر معرفی کرد.

بعد از فروپاشی اتحاد شوروی و کسب استقلال جمهوری تاجیکستان، سازمان‏‌های دولتی و غیر دولتی تلاش می‌‏کنند در هنر معماری و هنر‌های‏ زیبا از یک سوی ماهیت ملی و سنتی و از سوی دیگر معماری بومی را تقویت کنند. اما هم اکنون در معماری و نقاشی سبک ملی و سنتی بیشتر قابل مشاهده است. امروزه معماری و هنر‌های زیبایی تاجیکستان به دلایل‏ اقتصادی با مشکلات فراوان رو به رو است و کوشش‏‌ها برای احیا و حفظ میراث فرهنگی و تلاش برای رشد حیات فرهنگی، که معماری و هنر‌های‏ زیبا را نیز شامل می‏‌شوند، اساساً از طرف سازمان‏‌های غیر دولتی صورت‏ می‌‏گیرد.

معبد أکس بدون‏ شک نمونه‌‏ای‏ برجسته از هنر معماری دوران‏ هلنیسم در منطقه‌‏ی‏ آسیای مرکزی‏ است که در ارتباط با تمدن باختر اطلاعات جالب‏ توجهی در اختیار خواننده قرار می‌دهد.

نیز نگاه کنید به

نقاشی سیرالئون؛ نقاشی ژاپن؛ نقاشی روسیه؛ نقاشی افغانستان؛ نقاشی تونس؛ نقاشی کوبا؛ نقاشی لبنان؛ نقاشی مصر؛ هنر نقاشی در چین؛ نقاشی سنگال؛ نقاشی و مجسمه‌سازی آرژانتین؛ نقاشی در مالی؛ نقاشی در ساحل عاج؛ نقاشی تایلند؛ نقاشی اسپانیا؛ نقاشی در اردن؛ نقاشی در اتیوپی؛ نقاشی قطر؛ نقاشی و مجسمه سازی در قزاقستان؛ نقاشی بنگلادش؛ نقاشی سریلانکا.