روابط سیاسی اردن و ج.ا.ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''تبيين رويکرد و عملکرد نظام سياسي به انقلاب و جمهوري اسلامي ايران'''
پس از فروپاشى نظام پهلوى در ایران، حسین‌بن طلال با اینکه متحد سنّتى خود را در منطقه از دست داد، با ارسال پیامى در اول اسفند 1357/ 20 فوریه 1979 جمهورى اسلامى ایران را به رسمیت شناخت و پیروزى انقلاب را تبریک گفت اما با شروع جنگ عراق با ایران، [[اردن]] اولین کشور عربى بود که در 12 مهر 1359/ 14 اکتبر 1980 به حمایت از عراق برخاست. این امر جمهورى اسلامى ایران را واداشت تا در 12 بهمن 1359/ اول فوریه 1981 مناسبات دیپلماتیک خود را با [[اردن]] قطع کند<ref>دجانی‌ داودى و دجانى، همانجا؛ رابینز، ص. 150 ـ 151؛ محافظه، ص. 233</ref><ref>برگرفته از <nowiki>http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6211</nowiki></ref>.


پس از فروپاشى نظام پهلوى در ايران، حسين‌بن طلال با اينكه متحد سنّتى خود را در منطقه از دست داد، با ارسال پيامى در اول اسفند 1357/ 20 فوريه 1979 جمهورى اسلامى ايران را به رسميت شناخت و پيروزى انقلاب را تبريك گفت اما با شروع جنگ عراق با ايران، اردن اولين كشور عربى بود كه در 12 مهر 1359/ 14 اكتبر 1980 به حمايت از عراق برخاست. اين امر جمهورى اسلامى ايران را واداشت تا در 12 بهمن 1359/ اول فوريه 1981 مناسبات ديپلماتيك خود را با اردن قطع كند. (33)،(34)
ایران و [[اردن]]، از زمان حمایت بی‌دریغ ملک حسین، پادشاه اردن از صدام در زمان حمله عراق به ایران، روابط گرمی‌ نداشته‌اند. دوستی دیرینه ملک حسین با محمدرضا پهلوی، در پیش از بروز انقلاب اسلامی ‌در ایران نیز علت تاریخی این موضوع بود. از سوی دیگر، مرزهای طولانی این کشور با اسرائیل، همچنان [[اردن]] را بر خلاف منابع انسانی و بازار اقتصادی محدودش، یکی از کشورهایی نشان می‌دهد که در محاسبات بین‌المللی ایران، دارای اهمیت راهبردی ویژه‌ای است.


ايران و اردن، از زمان حمايت بي دريغ ملک حسين، پادشاه اردن از صدام در زمان حمله عراق به ايران، روابط گرمي‌ نداشته اند. دوستي ديرينه ملک حسين با محمدرضا پهلوي، در پيش از بروز انقلاب اسلامي ‌در ايران نيز علت تاريخي اين موضوع بود. از سوي ديگر، مرزهاي طولاني اين کشور با اسرائيل، همچنان اردن را بر خلاف منابع انساني و بازار اقتصادي محدودش، يکي از کشورهايي نشان مي‌دهد که در محاسبات بين المللي ايران، داراي اهميت راهبردي ويژه اي است.
پس از درگذشت حسین و به تخت نشستن [[ملک عبدالله دوم|عبدالله دوم]] در عمان، وی همچنان سیاست‌های خصمانه خود را علیه ایران و شیعیان ادامه داد. چنانچه در محافل غیر رسمی‌ سیاسی در ایران، از [[ملک عبدالله دوم|عبدالله دوم]] به عنوان (سفیانی) که از اسطوره‌های منفی تفکر شیعی است، یاد می‌شود.


پس از درگذشت حسين و به تخت نشستن عبدالله دوم در عمان، وي همچنان سياست‌هاي خصمانه خود را عليه ايران و شيعيان ادامه داد. چنانچه در محافل غير رسمي‌ سياسي در ايران، از عبداله دوم به عنوان (سفياني) که از اسطوره‌هاي منفي تفکر شيعي است، ياد مي‌شود.
[[اردن]] و اسرائیل از 1967 روابط جدیدی را بین خود تعریف کرده‌اند که مبتنی بر تعادل نسبی در مرزهاست. در این بین، ایران، همیشه با [[اردن]] بر سر این موضوع، نگاه منفی رد و بدل کرده و یا سعی کرده تعاملات این دو کشور را نادیده بگیرد.


اردن و اسرائيل از 1967 روابط جديدي را بين خود تعريف کرده‌اند که مبتني بر تعادل نسبي در مرزهاست. در اين بين، ايران، هميشه با اردن بر سر اين موضوع، نگاه منفي رد و بدل کرده و يا سعي کرده تعاملات اين دو کشور را ناديده بگيرد.
در ناآرامی‌های سال‌های اخیر این کشور که به دلیل نارضایتی مردم از حکومت مطلقه عبدالله و آزادی‌های مدنی شکل گرفت، ایران با حمایت رسانه‌ای آشکار از مردم، سعی در تضعیف موضع دولت این کشور داشت. هر چند به نظر می‌رسد پس از هفته‌ها ناآرامی، عبدالله توانست بر مشکلات پیروز شود، ولی وضعیت شکننده اقتصادی در این کشور، همواره خطر بی‌ثباتی سیاسی را مانند شمشیر دموکلس در بالای سر حاکمیت فعلی [[اردن]]، نگه‌داشته است.


در ناآرامي‌هاي سالهاي اخير اين کشور که به دليل نارضايتي مردم از حکومت مطلقه عبدالله و آزاديهاي مدني شکل گرفت، ايران با حمايت رسانه اي آشکار از مردم، سعي در تضعيف موضع دولت اين کشور داشت.هر چند به نظر مي‌رسد پس از هفته‌ها ناآرامي، عبدالله توانست بر مشکلات پيروز شود، ولي وضعيت شکننده اقتصادي در اين کشور، همواره خطر بي ثباتي سياسي را مانند شمشير دموکلس در بالاي سر حاکميت فعلي اردن، نگهداشته است.
تهران در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد با دعوت رسمی ‌از پادشاه [[اردن]]، سعی کرد یخ روابط خود با عمان را بشکند. در این بین، جناح‌های داخلی مخالف دولت، با ارائه انتقادهای آشکاری از این دعوت، مناسبات بین دو کشور را تحت تاثیر معادلات داخلی قرار دادند. در [[اردن]] نیز، بسیاری از تحلیلگران، علاوه بر تاثیر انقلاب‌های اخیر مردم عرب در کشورهای مختلفی مانند [[تونس]] و [[مصر]]، رد پای ایران را در تحولات روزهای گذشته دنبال می‌کنند. به همین دلیل، انتقادهای آن‌‌ها از عبدالله برای بها دادن به روابطش با تهران، بالا گرفت.


تهران در دوره رياست جمهوري احمدي نژاد با دعوت رسمي ‌از پادشاه اردن، سعي کرد يخ روابط خود با عمان را بشکند. در اين بين، جناحهاي داخلي مخالف دولت، با ارائه انتقادهاي آشکاري از اين دعوت، مناسبات بين دو کشور را تحت تاثير معادلات داخلي قرار دادند. در اردن نيز، بسياري از تحليلگران، علاوه بر تاثير انقلابهاي اخير مردم عرب در کشورهاي مختلفي مانند تونس و مصر، رد پاي ايران را در تحولات روزهاي گذشته دنبال مي‌کنند. به همين دليل، انتقادهاي آنها از عبدالله براي بها دادن به روابطش با تهران، بالا گرفت.
تل آویو نیز مانند گذشته، با طرح مسایلی در سطوح نظامی ‌و امنیتی این کشور، سعی داشت خطر نفوذ حزب الله در [[اردن]] را بزرگ‌نمایی کند تا از بسط و تعمیق روابط تهران - عمان جلوگیری کند. در چنین شرایطی، ایران با دعوت از ملک عبدالله بهترین سیاست را در پیش گرفت تا با پایان دادن به بازی اسرائیل در این کشور، آرام آرام، حوزه نفوذ دیپلماتیک و معنوی خود را تا پشت دروازه‌های اسرائیل و حاشیه باختری [[رود اردن]]، پیش برد. بدیهی است اسرائیل بیش از همه کشورها در منطقه، از این مسئله ناراضی است و در صورت حضور ایران در [[اردن]]، آن را تهدید امنیتی خود در سطوح اول، می‌بیند<ref>برگرفته از <nowiki>http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875</nowiki> دیپلماسی ایرانی</ref>.


تل آويو نيز مانند گذشته، با طرح مسايلي در سطوح نظامي ‌و امنيتي اين کشور، سعي داشت خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگ‌نمايي کند تا از بسط و تعميق روابط تهران-عمان جلوگيري کند. در چنين شرايطي، ايران با دعوت از ملک عبدالله بهترين سياست را در پيش گرفت تا با پايان دادن به بازي اسرائيل در اين کشور، آرام آرام، حوزه نفوذ ديپلماتيک و معنوي خود را تا پشت دروازه‌هاي اسرائيل و حاشيه باختري رود اردن، پيش برد. بديهي است اسرائيل بيش از همه کشورها در منطقه، از اين مسئله ناراضي است و در صورت حضور ايران در اردن، آن را تهديد امنيتي خود در سطوح اول، مي‌بيند. (35)
در میان سفرهای مداوم و بسیار وزیر امور خارجه [[اردن]] به پایتخت‌ها و کشورهای مختلف، سفر او به تهران شایسته تامل است. اولا از این لحاظ که سفر مقامی بلند پایه از [[اردن]] به جمهوری اسلامی اگر نگوییم نادر است اما کم اتفاق می‌افتد. دوم از نظر زمانی زیرا درست چند هفته پیش از امضای توافق ایران و شش کشور قدرتمند بین‌المللی انجام شده است. این توافق به بیش از سه دهه درگیری و تحریم اعمال شده علیه ایران پایان خواهد داد.


در ميان سفرهاي مداوم و بسيار وزير امور خارجه اردن به پايتخت ها و کشورهاي مختلف، سفر او به تهران شايسته تامل است. اولا از اين لحاظ که سفر مقامي بلند پايه از اردن به جمهوري اسلامي اگر نگوييم نادر است اما کم اتفاق مي افتد. دوم از نظر زماني زيرا درست چند هفته پيش از امضاي توافق ايران و شش کشور قدرتمند بين المللي انجام شده است. اين توافق به بيش از سه دهه درگيري و تحريم اعمال شده عليه ايران پايان خواهد داد.
نیازی به گفتن نیست که [[اردن]] و ایران اختلافات عمیقی در قبال اکثر مسائل منطقه و بحران‌های حل نشده آن دارند. در مورد [[لبنان]]، تهران محکم و قاطع از حزب الله و ائتلاف 8 مارس حمایت می‌کند در حالی که [[اردن]] روابط پایداری با دیگر ائتلاف (14 مارس) و تمام جناح‌های آن دارد. در فلسطین ایران از دو جنبش حماس و جهاد اسلامی، اصطلاحا از گزینه مقاومت، حمایت کرده و می‌کند در صورتی که [[اردن]] در پشت حکومت خودگردان، رئیس جمهور و متعاقبا گزینه مذاکرات ایستاده است. در میان محورها و ائتلاف‌های منطقه‌ای، [[اردن]] با اشتیاق عضو ائتلاف بزرگ عربی است که شامل عربستان سعودی، [[مصر]]، امارات متحد عربی و دیگران می‌شود، در حالی که تهران رهبری محور مقاومت و ممانعت را برعهده دارد؛ این محور دربردارنده سوریه، حزب الله و جریان‌ها و گروه‌های عراقی و عربی دیگر است.


نيازي به گفتن نيست که اردن و ايران اختلافات عميقي در قبال اکثر مسائل منطقه و بحران هاي حل نشده آن دارند. در مورد لبنان، تهران محکم و قاطع از حزب الله و ائتلاف 8 مارس حمايت مي کند در حالي که اردن روابط پايداري با ديگر ائتلاف (14 مارس) و تمام جناح هاي آن دارد. در فلسطين ايران از دو جنبش حماس و جهاد اسلامي، اصطلاحا از گزينه مقاومت، حمايت کرده و مي کند در صورتي که اردن در پشت حکومت خودگردان، رئيس جمهور و متعاقبا گزينه مذاکرات ايستاده است. در ميان محورها و ائتلاف هاي منطقه اي، اردن با اشتياق عضو ائتلاف بزرگ عربي است که شامل عربستان سعودي، مصر، امارات متحد عربي و ديگران مي شود، در حالي که تهران رهبري محور مقاومت و ممانعت را برعهده دارد؛ اين محور دربردارنده سوريه، حزب الله و جريان ها و گروه هاي عراقي و عربي ديگر است.
[[اردن]] معمولا از خواسته کشور امارات در قضیه جزایر سه گانه مورد مناقشه با ایران پشتیبانی می‌کند. دیپلماسی [[اردن]] درخواست سنتی کشورهای حاشیه خلیج فارس را از ایران برای توقف دخالت‌های این کشور در امور داخلی برخی کشورهای عربی تایید می‌کند. در این راستا [[اردن]] به شدت از نظام سیاسی حاکم در بحرین حمایت می‌کند در حالی که تهران با قدرت مسوولیت حمایت از مخالفان بحرینی را که اکثرشان شیعه هستند برعهده گرفته است. [[اردن]] همچنین از آنچه سیاست‌های مداخله‌جویانه ایران می نامد نگرانی خود را پنهان نمی‌کند. این کشور در برخورد با کشورهای دور و نزدیک جهان عرب و اسلام از ترکیب رهیافت‌های امنیتی و طایفه‌ای بهره می‌گیرد که باعث می‌شود روابط نه چندان گرمی میان [[اردن]] و ایران برقرار باشد.


اردن معمولا از خواسته کشور امارات در قضيه جزاير سه گانه مورد مناقشه با ايران پشتيباني مي کند. ديپلماسي اردن درخواست سنتي کشورهاي حاشيه خليج فارس را از ايران براي توقف دخالت هاي اين کشور در امور داخلي برخي کشورهاي عربي تاييد مي کند. در اين راستا اردن به شدت از نظام سياسي حاکم در بحرين حمايت مي کند در حالي که تهران با قدرت مسووليت حمايت از مخالفان بحريني را که اکثرشان شيعه هستند برعهده گرفته است. اردن همچنين از آنچه سياست هاي مداخله جويانه ايران مي نامد نگراني خود را پنهان نمي کند. اين کشور در برخورد با کشورهاي دور و نزديک جهان عرب و اسلام از ترکيب رهيافت هاي امنيتي و طايفه اي بهره مي گيرد که باعث مي شود روابط نه چندان گرمي ميان اردن و ايران برقرار باشد.
ایران پیوسته ایده‌ها و پیشنهادهایی برای توسعه روابط میان دو کشور ارائه می‌کند. عریب الرنتاوی در مقاله‌ای تحت عنوان تحول جدید در روابط [[اردن]] و ایران چیست؟ اظهار داشت که چند سال پیش از یکی از مسوولان بلند پایه ایرانی سخنانی درباره توسعه و افزایش روابط دو جانبه در تمامی زمینه‌ها از انرژی گرفته تا گردشگری دینی و تجارت فیمابین شنیده است. اما [[اردن]] همیشه محتاطانه با این پیشنهادات برخورد می‌کند. این احتیاط در قبال طمع ورزی‌ها و جاه‌طلبی‌هایی است که احتمالا در پشت این پیشنهادها پنهان می‌باشد. همچنین [[اردن]] نگران است که این مسئله پیامدهای منفی بر روابط این کشور با هم پیمانان عربی و غربی‌اش داشته باشد<ref>برگرفته از 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki> عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015</ref>.


ايران پيوسته ايده ها و پيشنهادهايي براي توسعه روابط ميان دو کشور ارائه مي کند. عريب الرنتاوي در مقاله اي تحت عنوان تحول جديد در روابط اردن و ايران چيست؟ اظهار داشت که  چند سال پيش از يکي از مسوولان بلند پايه ايراني سخناني درباره توسعه و افزايش روابط دو جانبه در تمامي زمينه ها از انرژي گرفته تا گردشگري ديني و تجارت فيمابين شنيده است. اما اردن هميشه محتاطانه با اين پيشنهادات برخورد مي‌کند. اين احتياط در قبال طمع ورزي‌ها و جاه‌طلبي‌هايي است که احتمالا در پشت اين پيشنهادها پنهان مي باشد. همچنين اردن نگران است که اين مسئله پيامدهاي منفي بر روابط اين کشور با هم پيمانان عربي و غربي اش داشته باشد. (36)
اگر ایران از پیله انزوا و تحریم‌های بین‌المللی خارج شود. دلایل مختلفی در خصوص بهتر شدن روابط دیپلماتیک ایران و [[اردن]] می‌توان برشمرد. اولین علت این امر توافق هسته‌ای است که در صورت بازگشت به برجام [یا شبه برجام] ممکن است همه معادلات قدرت و نفوذ در منطقه را به هم بزند، توافقی که برآیند آن رفع محاصره اقتصادی [[آمریکا]] و اروپا برضد ایران و به رسمیت شناختن این کشور به عنوان قدرت منطقه‌ای خواهد بود. به این معنا که ایران ممکن است از فهرست سیاه [[آمریکا]] خارج شود و در آن صورت چرا باید در فهرست سیاه [[اردن]] باقی بماند؟


اگر ايران از پيله انزوا و تحريم هاي بين المللي خارج شود. دلايل مختلفي در خصوص بهتر شدن روابط ديپلماتيک ايران و اردن مي توان برشمرد. اولين علت اين امر توافق هسته اي است که در صورت بازگشت به برجام [یا شبه برجام] ممکن است همه معادلات قدرت و نفوذ در منطقه را به هم بزند، توافقي که برآيند آن رفع محاصره اقتصادي آمريکا و اروپا برضد ايران و به رسميت شناختن اين کشور به عنوان قدرت منطقه اي خواهد بود. به اين معنا که ايران ممکن است از فهرست سياه آمريکا خارج شود و در آن صورت چرا بايد در فهرست سياه اردن باقي بماند؟
دومین علت در این خصوص حضور نیروهای ایرانی (سپاه پاسداران) در نزدیکی مرزهای [[اردن]] و [[سوریه]] است که موازی با جولان اشغالی است. تسلط ارتش [[سوریه]] و نیروهای سپاه پاسداران با حمایت یگان‌های حزب الله [[لبنان]] بر این مناطق به نفع [[اردن]] است. البته، دولت [[اردن]] مدعی عکس این امر است. به طور خلاصه می‌توان گفت که ایران و متحدانش به لحاظ سیاسی و نظامی همسایه [[اردن]] شده‌اند.


دومين علت در اين خصوص حضور نيروهاي ايراني (سپاه پاسداران) در نزديکي مرزهاي اردن و سوريه است که موازي با جولان اشغالي است. تسلط ارتش سوريه و نيروهاي سپاه پاسداران با حمايت يگان هاي حزب الله لبنان بر اين مناطق به نفع اردن است. البته، دولت اردن مدعي عکس اين امر است. به طور خلاصه مي توان گفت که ايران و متحدانش به لحاظ سياسي و نظامي همسايه اردن شده اند.
سومین علت این است که [[اردن]] اکنون به دنبال گزینه‌های جایگزین در سیاست خارجی‌اش و توسعه چشم اندازهای همکاری اقتصادی و سیاسی برای رویارویی با بحران مالی و اقتصادی شدیدی است. [[اردن]] با کسری بودجه سالانه یک میلیارد دلاری مواجه است و بدهی نزدیک به سی میلیارد دلار دارد، به ویژه اینکه [[اردن]] اکنون شاهد سرازیر شدن کمک‌های میلیاردی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به [[مصر]] است، اما پشیزی از این کشورها به آن نمی‌رسد.


سومين علت اين است که اردن اکنون به دنبال گزينه هاي جايگزين در سياست خارجي اش و توسعه چشم اندازهاي همکاري اقتصادي و سياسي براي رويارويي با بحران مالي و اقتصادي شديدي است. اردن با کسري بودجه سالانه يک ميليارد دلاري مواجه است و بدهي نزديک به سي ميليارد دلار دارد، به ويژه اينکه اردن اکنون شاهد سرازير شدن کمک هاي ميلياردي کشورهاي عربي حوزه خليج فارس به مصر است، اما پشيزي از اين کشورها به آن نمي رسد.
راهبرد [[اردن]] در بیشتر مواقع، مبتنی بر واقع‌گرایی و انعطاف‌پذیری است که در جهت ثبات و امنیت آن باشد. بی‌گمان، تصمیم‌گیرندگان [[اردن]] دریافته اند که معادلات قدرت در منطقه و ائتلاف‌ها و اتحادهای موجود به سرعت در حال تغییر است. از این رو، پیش از آن‌که دیر شود برای ایجاد جای پا برای خود تلاش می‌کند. لغو تحریم‌های ایران سبب خواهد شد که این کشور بازاری برای تولیدات [[اردن]] شود. بنابر این به نظر می‌رسد که رویکرد [[اردن]] نیز سیاست نزدیکی بیشتر باشد و این چیزی است که مبتنی بر عقل و منطق استن<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.raialyoum.com/?p=233292</nowiki></ref><ref>برگرفته از <nowiki>http://www.iribnews.ir/NewsText.aspx?ID=442338</nowiki></ref>.


راهبرد اردن در بيشتر مواقع، مبتني بر واقع گرايي و انعطاف پذيري است که در جهت ثبات و امنيت آن باشد. بي گمان، تصميم گيرندگان اردن دريافته اند که معادلات قدرت در منطقه و ائتلاف ها و اتحادهاي موجود به سرعت در حال تغيير است. از اين رو، پيش از آنکه دير شود براي ايجاد جاي پا براي خود تلاش مي‌کند. لغو تحريم هاي ايران سبب خواهد شد که اين کشور بازاري براي توليدات اردن شود. بنابراين به نظر مي رسد که رويکرد اردن نيز سياست نزديکي بيشتر باشد و اين چيزي است که مبتني بر عقل و منطق است. (37) ، (38)
اکنون [[اردن]] در تلاش برای دادن پاسخ متناسب به پیش قدم شدن ایران (سفرهای پیشین مسوولان بلند پایه ایران به [[اردن]]) تنها خواهان شناخت دقیق چهره جدید این کشور در مرحله بعد از بسته شدن پرونده هسته‌ای است.


اکنون اردن در تلاش براي دادن پاسخ متناسب به پيش قدم شدن ايران (سفرهاي پيشين مسوولان بلند پايه ايران به اردن) تنها خواهان شناخت دقيق چهره جديد اين کشور در مرحله بعد از بسته شدن پرونده هسته اي است.
[[اردن]] در تلاش برای رسیدن به این امر از صفر شروع نمی‌کند بلکه بر پایه روابط مستمر با این کشور اقدام می‌کند، روابط سیاسی میان این دو قطع نشده است. با وجود این که در توصیف روابط دو کشور معمولا گفته می‌شود این روابط ضعیف است اما به هر حال همین اندازه رابطه برای شکل‌گیری مرحله جدید در روابط دو جانبه کافی است. در گذشته مسوولان اردنی بلند پایه به مناسبت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به تهران سفر کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و چه بسا برداشت [[اردن]] از مرحله پس از بازگشت به برجام [یا شبه برجام] بر این است که ایران سرگرم تجارت با غرب و نه گشودن جبهه‌های دیگر و آغاز درگیری‌های جدید و یا فراهم کردن زمینه برای صدور انقلاب با هر نام و یا نشانی خواهد بود. در صورتی که این تحول رخ دهد احتمالا فرصت برای دستیابی به پیشرفت در ماهیت و سطح روابط دو جانبه فراهم می‌شود.


اردن در تلاش براي رسيدن به اين امر از صفر شروع نمي کند بلکه بر پايه روابط مستمر با اين کشور اقدام مي کند، روابط سياسي ميان اين دو قطع نشده است. با وجود اين که در توصيف روابط دو کشور معمولا گفته مي شود اين روابط ''ضعيف'' است اما به هر حال همين اندازه رابطه براي شکل گيري مرحله جديد در روابط دو جانبه کافي است. در گذشته مسوولان اردني بلند پايه به مناسبت هاي منطقه اي و بين المللي به تهران سفر کرده اند و چه بسا برداشت اردن از مرحله پس از بازگشت به برجام [یا شبه برجام] بر اين است که ايران سرگرم تجارت با غرب و نه گشودن جبهه هاي ديگر و آغاز درگيري هاي جديد و يا فراهم کردن زمينه براي صدور انقلاب با هر نام و يا نشاني خواهد بود. در صورتي که اين تحول رخ دهد احتمالا فرصت براي دستيابي به پيشرفت در ماهيت و سطح روابط دو جانبه فراهم مي شود.
[[اردن]] با ایران در بسیاری از موضوعات منطقه‌ای هم از نظر مثبت و هم منفی درگیر است. با توجه به تمایل کشورهای تصمیم گیرنده در سطح بین‌الملل برای شرکت دادن ایران در تلاش‌های به کار گرفته شده شان به منظور حل و فصل بسیاری از بحران‌ها حتی اگر ایران نیروی محرکه در این جریان نیست، حداقل باید از این نظر که خود بخشی از مشکل است بخشی از راه حل نیز باشد. [[اردن]] منافع بسیاری در حل بسیاری از بحران‌های منطقه دارد و ایران خود را در جنگ علیه تروریسم جریان یافته از هر سو مانند غرب در سنگری واحد می بیند<ref>برگرفته از 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki> عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015</ref>.


اردن با ايران در بسياري از موضوعات منطقه اي هم از نظر مثبت و هم منفي درگير است. با توجه به تمايل کشورهاي تصميم گيرنده در سطح بين الملل براي شرکت دادن ايران در تلاش هاي به کار گرفته شده شان به منظور حل و فصل بسياري از بحران ها حتي اگر ايران نيروي محرکه در اين جريان نيست، حداقل بايد از اين نظر که خود بخشي از مشکل است بخشي از راه حل نيز باشد. اردن منافع بسياري در حل بسياري از بحران‌هاي منطقه دارد و ايران خود را در جنگ عليه تروريسم جريان يافته از هر سو مانند غرب در سنگري واحد مي بيند. (39)
گرچه در مجموع نگاه [[اردن]] به ایران پس از انقلاب نگاهی منفی بوده است و کمترین ارتباط میان این دو طرف برقرار بوده است و این که اساسا نظام در [[اردن]]، یک نظام امنیتی است و نگاهش هم عمدتا با حساسیت‌های اسرائیلی است وبه دلیل همین نگاه نتوانسته هیچ گاه با ایران رابطه‌ی مثبتی برقرار کند<ref>برگرفته از <nowiki>http://peace-ipsc.org/fa</nowiki> مرکز بین‌المللی مطالعات صلح</ref>، اما فرصت برای توسعه روابط دو جانبه میان دو کشور وجود دارد و در صورت رفع نگرانی‌های امنیتی و دغدغه‌های مذهبی در جهت دستیابی به منافع مشترک به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، تجاری و گردشگری به این دو کمک می‌کند. بدین ترتیب، روابط دو کشور دوباره از سرگرفته می‌شود و احتمالا در مسیر منافع شدیدا مشترک ادامه خواهد یافت<ref>برگرفته از 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki> عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015</ref><ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی](در دست انتشار)</ref>.


گرچه در مجموع نگاه اردن به ايران پس از انقلاب  نگاهي منفي بوده است و کمترين ارتباط ميان اين دو طرف برقرار بوده است و اين که اساسا نظام در اردن، يک نظام امنيتي است و نگاهش هم عمدتا با حساسيت هاي اسرائيلي است وبه دليل همين نگاه نتوانسته هيچ گاه با ايران رابطه ي مثبتي برقرار کند، (40) اما فرصت براي توسعه روابط دو جانبه ميان دو کشور وجود دارد و در صورت رفع نگراني هاي امنيتي و دغدغه هاي مذهبي در جهت دستيابي به منافع مشترک به ويژه در زمينه هاي اقتصادي، سرمايه گذاري، تجاري و گردشگري به اين دو کمک مي کند. بدين ترتيب، روابط دو کشور دوباره از سرگرفته مي شود و احتمالا در مسير منافع شديدا مشترک ادامه خواهد يافت. (41)
== نیز نگاه کنید به ==
[[روابط سیاسی کانادا و ایران]]؛ [[روابط سیاسی تونس و ایران]]؛ [[روابط سیاسی، اقتصادی ژاپن با جمهوری اسلامی]]؛ [[روابط سیاسی و اقتصادی کوبا و ج.ا.ایران]]؛ [[روابط سیاسی لبنان و ایران]]؛ [[روابط سیاسی مصر و ایران]]؛ [[آغاز روابط رسمی دیپلماتیک ایران و چین]]؛ [[روابط سیاسی سنگال و ج.ا.ایران]]؛ [[روابط سیاسی ایران و فرانسه]]؛ [[روابط سیاسی ایران و مالی]]؛ [[روابط سیاسی و اقتصادی زیمبابوه و ایران]]؛ [[روابط سیاسی و اقتصادی تایلند و ایران]]؛ [[روابط سیاسی ایران و اتیوپی]]؛ [[روابط سیاسی سیرالئون و ایران]]؛ [[روابط سیاسی و اقتصادی سریلانکا و ج. ا. ایران]]؛ [[روابط سیاسی ایران و گرجستان]]؛ [[روابط سیاسی ایران و قزاقستان]]؛ [[روابط سیاسی ایران و آرژانتین]]
 
== کتابشناسی ==
[[رده:روابط سیاسی ایران و سایر کشورها]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۴۷

پس از فروپاشى نظام پهلوى در ایران، حسین‌بن طلال با اینکه متحد سنّتى خود را در منطقه از دست داد، با ارسال پیامى در اول اسفند 1357/ 20 فوریه 1979 جمهورى اسلامى ایران را به رسمیت شناخت و پیروزى انقلاب را تبریک گفت اما با شروع جنگ عراق با ایران، اردن اولین کشور عربى بود که در 12 مهر 1359/ 14 اکتبر 1980 به حمایت از عراق برخاست. این امر جمهورى اسلامى ایران را واداشت تا در 12 بهمن 1359/ اول فوریه 1981 مناسبات دیپلماتیک خود را با اردن قطع کند[۱][۲].

ایران و اردن، از زمان حمایت بی‌دریغ ملک حسین، پادشاه اردن از صدام در زمان حمله عراق به ایران، روابط گرمی‌ نداشته‌اند. دوستی دیرینه ملک حسین با محمدرضا پهلوی، در پیش از بروز انقلاب اسلامی ‌در ایران نیز علت تاریخی این موضوع بود. از سوی دیگر، مرزهای طولانی این کشور با اسرائیل، همچنان اردن را بر خلاف منابع انسانی و بازار اقتصادی محدودش، یکی از کشورهایی نشان می‌دهد که در محاسبات بین‌المللی ایران، دارای اهمیت راهبردی ویژه‌ای است.

پس از درگذشت حسین و به تخت نشستن عبدالله دوم در عمان، وی همچنان سیاست‌های خصمانه خود را علیه ایران و شیعیان ادامه داد. چنانچه در محافل غیر رسمی‌ سیاسی در ایران، از عبدالله دوم به عنوان (سفیانی) که از اسطوره‌های منفی تفکر شیعی است، یاد می‌شود.

اردن و اسرائیل از 1967 روابط جدیدی را بین خود تعریف کرده‌اند که مبتنی بر تعادل نسبی در مرزهاست. در این بین، ایران، همیشه با اردن بر سر این موضوع، نگاه منفی رد و بدل کرده و یا سعی کرده تعاملات این دو کشور را نادیده بگیرد.

در ناآرامی‌های سال‌های اخیر این کشور که به دلیل نارضایتی مردم از حکومت مطلقه عبدالله و آزادی‌های مدنی شکل گرفت، ایران با حمایت رسانه‌ای آشکار از مردم، سعی در تضعیف موضع دولت این کشور داشت. هر چند به نظر می‌رسد پس از هفته‌ها ناآرامی، عبدالله توانست بر مشکلات پیروز شود، ولی وضعیت شکننده اقتصادی در این کشور، همواره خطر بی‌ثباتی سیاسی را مانند شمشیر دموکلس در بالای سر حاکمیت فعلی اردن، نگه‌داشته است.

تهران در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد با دعوت رسمی ‌از پادشاه اردن، سعی کرد یخ روابط خود با عمان را بشکند. در این بین، جناح‌های داخلی مخالف دولت، با ارائه انتقادهای آشکاری از این دعوت، مناسبات بین دو کشور را تحت تاثیر معادلات داخلی قرار دادند. در اردن نیز، بسیاری از تحلیلگران، علاوه بر تاثیر انقلاب‌های اخیر مردم عرب در کشورهای مختلفی مانند تونس و مصر، رد پای ایران را در تحولات روزهای گذشته دنبال می‌کنند. به همین دلیل، انتقادهای آن‌‌ها از عبدالله برای بها دادن به روابطش با تهران، بالا گرفت.

تل آویو نیز مانند گذشته، با طرح مسایلی در سطوح نظامی ‌و امنیتی این کشور، سعی داشت خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگ‌نمایی کند تا از بسط و تعمیق روابط تهران - عمان جلوگیری کند. در چنین شرایطی، ایران با دعوت از ملک عبدالله بهترین سیاست را در پیش گرفت تا با پایان دادن به بازی اسرائیل در این کشور، آرام آرام، حوزه نفوذ دیپلماتیک و معنوی خود را تا پشت دروازه‌های اسرائیل و حاشیه باختری رود اردن، پیش برد. بدیهی است اسرائیل بیش از همه کشورها در منطقه، از این مسئله ناراضی است و در صورت حضور ایران در اردن، آن را تهدید امنیتی خود در سطوح اول، می‌بیند[۳].

در میان سفرهای مداوم و بسیار وزیر امور خارجه اردن به پایتخت‌ها و کشورهای مختلف، سفر او به تهران شایسته تامل است. اولا از این لحاظ که سفر مقامی بلند پایه از اردن به جمهوری اسلامی اگر نگوییم نادر است اما کم اتفاق می‌افتد. دوم از نظر زمانی زیرا درست چند هفته پیش از امضای توافق ایران و شش کشور قدرتمند بین‌المللی انجام شده است. این توافق به بیش از سه دهه درگیری و تحریم اعمال شده علیه ایران پایان خواهد داد.

نیازی به گفتن نیست که اردن و ایران اختلافات عمیقی در قبال اکثر مسائل منطقه و بحران‌های حل نشده آن دارند. در مورد لبنان، تهران محکم و قاطع از حزب الله و ائتلاف 8 مارس حمایت می‌کند در حالی که اردن روابط پایداری با دیگر ائتلاف (14 مارس) و تمام جناح‌های آن دارد. در فلسطین ایران از دو جنبش حماس و جهاد اسلامی، اصطلاحا از گزینه مقاومت، حمایت کرده و می‌کند در صورتی که اردن در پشت حکومت خودگردان، رئیس جمهور و متعاقبا گزینه مذاکرات ایستاده است. در میان محورها و ائتلاف‌های منطقه‌ای، اردن با اشتیاق عضو ائتلاف بزرگ عربی است که شامل عربستان سعودی، مصر، امارات متحد عربی و دیگران می‌شود، در حالی که تهران رهبری محور مقاومت و ممانعت را برعهده دارد؛ این محور دربردارنده سوریه، حزب الله و جریان‌ها و گروه‌های عراقی و عربی دیگر است.

اردن معمولا از خواسته کشور امارات در قضیه جزایر سه گانه مورد مناقشه با ایران پشتیبانی می‌کند. دیپلماسی اردن درخواست سنتی کشورهای حاشیه خلیج فارس را از ایران برای توقف دخالت‌های این کشور در امور داخلی برخی کشورهای عربی تایید می‌کند. در این راستا اردن به شدت از نظام سیاسی حاکم در بحرین حمایت می‌کند در حالی که تهران با قدرت مسوولیت حمایت از مخالفان بحرینی را که اکثرشان شیعه هستند برعهده گرفته است. اردن همچنین از آنچه سیاست‌های مداخله‌جویانه ایران می نامد نگرانی خود را پنهان نمی‌کند. این کشور در برخورد با کشورهای دور و نزدیک جهان عرب و اسلام از ترکیب رهیافت‌های امنیتی و طایفه‌ای بهره می‌گیرد که باعث می‌شود روابط نه چندان گرمی میان اردن و ایران برقرار باشد.

ایران پیوسته ایده‌ها و پیشنهادهایی برای توسعه روابط میان دو کشور ارائه می‌کند. عریب الرنتاوی در مقاله‌ای تحت عنوان تحول جدید در روابط اردن و ایران چیست؟ اظهار داشت که چند سال پیش از یکی از مسوولان بلند پایه ایرانی سخنانی درباره توسعه و افزایش روابط دو جانبه در تمامی زمینه‌ها از انرژی گرفته تا گردشگری دینی و تجارت فیمابین شنیده است. اما اردن همیشه محتاطانه با این پیشنهادات برخورد می‌کند. این احتیاط در قبال طمع ورزی‌ها و جاه‌طلبی‌هایی است که احتمالا در پشت این پیشنهادها پنهان می‌باشد. همچنین اردن نگران است که این مسئله پیامدهای منفی بر روابط این کشور با هم پیمانان عربی و غربی‌اش داشته باشد[۴].

اگر ایران از پیله انزوا و تحریم‌های بین‌المللی خارج شود. دلایل مختلفی در خصوص بهتر شدن روابط دیپلماتیک ایران و اردن می‌توان برشمرد. اولین علت این امر توافق هسته‌ای است که در صورت بازگشت به برجام [یا شبه برجام] ممکن است همه معادلات قدرت و نفوذ در منطقه را به هم بزند، توافقی که برآیند آن رفع محاصره اقتصادی آمریکا و اروپا برضد ایران و به رسمیت شناختن این کشور به عنوان قدرت منطقه‌ای خواهد بود. به این معنا که ایران ممکن است از فهرست سیاه آمریکا خارج شود و در آن صورت چرا باید در فهرست سیاه اردن باقی بماند؟

دومین علت در این خصوص حضور نیروهای ایرانی (سپاه پاسداران) در نزدیکی مرزهای اردن و سوریه است که موازی با جولان اشغالی است. تسلط ارتش سوریه و نیروهای سپاه پاسداران با حمایت یگان‌های حزب الله لبنان بر این مناطق به نفع اردن است. البته، دولت اردن مدعی عکس این امر است. به طور خلاصه می‌توان گفت که ایران و متحدانش به لحاظ سیاسی و نظامی همسایه اردن شده‌اند.

سومین علت این است که اردن اکنون به دنبال گزینه‌های جایگزین در سیاست خارجی‌اش و توسعه چشم اندازهای همکاری اقتصادی و سیاسی برای رویارویی با بحران مالی و اقتصادی شدیدی است. اردن با کسری بودجه سالانه یک میلیارد دلاری مواجه است و بدهی نزدیک به سی میلیارد دلار دارد، به ویژه اینکه اردن اکنون شاهد سرازیر شدن کمک‌های میلیاردی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به مصر است، اما پشیزی از این کشورها به آن نمی‌رسد.

راهبرد اردن در بیشتر مواقع، مبتنی بر واقع‌گرایی و انعطاف‌پذیری است که در جهت ثبات و امنیت آن باشد. بی‌گمان، تصمیم‌گیرندگان اردن دریافته اند که معادلات قدرت در منطقه و ائتلاف‌ها و اتحادهای موجود به سرعت در حال تغییر است. از این رو، پیش از آن‌که دیر شود برای ایجاد جای پا برای خود تلاش می‌کند. لغو تحریم‌های ایران سبب خواهد شد که این کشور بازاری برای تولیدات اردن شود. بنابر این به نظر می‌رسد که رویکرد اردن نیز سیاست نزدیکی بیشتر باشد و این چیزی است که مبتنی بر عقل و منطق استن[۵][۶].

اکنون اردن در تلاش برای دادن پاسخ متناسب به پیش قدم شدن ایران (سفرهای پیشین مسوولان بلند پایه ایران به اردن) تنها خواهان شناخت دقیق چهره جدید این کشور در مرحله بعد از بسته شدن پرونده هسته‌ای است.

اردن در تلاش برای رسیدن به این امر از صفر شروع نمی‌کند بلکه بر پایه روابط مستمر با این کشور اقدام می‌کند، روابط سیاسی میان این دو قطع نشده است. با وجود این که در توصیف روابط دو کشور معمولا گفته می‌شود این روابط ضعیف است اما به هر حال همین اندازه رابطه برای شکل‌گیری مرحله جدید در روابط دو جانبه کافی است. در گذشته مسوولان اردنی بلند پایه به مناسبت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به تهران سفر کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و چه بسا برداشت اردن از مرحله پس از بازگشت به برجام [یا شبه برجام] بر این است که ایران سرگرم تجارت با غرب و نه گشودن جبهه‌های دیگر و آغاز درگیری‌های جدید و یا فراهم کردن زمینه برای صدور انقلاب با هر نام و یا نشانی خواهد بود. در صورتی که این تحول رخ دهد احتمالا فرصت برای دستیابی به پیشرفت در ماهیت و سطح روابط دو جانبه فراهم می‌شود.

اردن با ایران در بسیاری از موضوعات منطقه‌ای هم از نظر مثبت و هم منفی درگیر است. با توجه به تمایل کشورهای تصمیم گیرنده در سطح بین‌الملل برای شرکت دادن ایران در تلاش‌های به کار گرفته شده شان به منظور حل و فصل بسیاری از بحران‌ها حتی اگر ایران نیروی محرکه در این جریان نیست، حداقل باید از این نظر که خود بخشی از مشکل است بخشی از راه حل نیز باشد. اردن منافع بسیاری در حل بسیاری از بحران‌های منطقه دارد و ایران خود را در جنگ علیه تروریسم جریان یافته از هر سو مانند غرب در سنگری واحد می بیند[۷].

گرچه در مجموع نگاه اردن به ایران پس از انقلاب نگاهی منفی بوده است و کمترین ارتباط میان این دو طرف برقرار بوده است و این که اساسا نظام در اردن، یک نظام امنیتی است و نگاهش هم عمدتا با حساسیت‌های اسرائیلی است وبه دلیل همین نگاه نتوانسته هیچ گاه با ایران رابطه‌ی مثبتی برقرار کند[۸]، اما فرصت برای توسعه روابط دو جانبه میان دو کشور وجود دارد و در صورت رفع نگرانی‌های امنیتی و دغدغه‌های مذهبی در جهت دستیابی به منافع مشترک به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، تجاری و گردشگری به این دو کمک می‌کند. بدین ترتیب، روابط دو کشور دوباره از سرگرفته می‌شود و احتمالا در مسیر منافع شدیدا مشترک ادامه خواهد یافت[۹][۱۰].

نیز نگاه کنید به

روابط سیاسی کانادا و ایران؛ روابط سیاسی تونس و ایران؛ روابط سیاسی، اقتصادی ژاپن با جمهوری اسلامی؛ روابط سیاسی و اقتصادی کوبا و ج.ا.ایران؛ روابط سیاسی لبنان و ایران؛ روابط سیاسی مصر و ایران؛ آغاز روابط رسمی دیپلماتیک ایران و چین؛ روابط سیاسی سنگال و ج.ا.ایران؛ روابط سیاسی ایران و فرانسه؛ روابط سیاسی ایران و مالی؛ روابط سیاسی و اقتصادی زیمبابوه و ایران؛ روابط سیاسی و اقتصادی تایلند و ایران؛ روابط سیاسی ایران و اتیوپی؛ روابط سیاسی سیرالئون و ایران؛ روابط سیاسی و اقتصادی سریلانکا و ج. ا. ایران؛ روابط سیاسی ایران و گرجستان؛ روابط سیاسی ایران و قزاقستان؛ روابط سیاسی ایران و آرژانتین

کتابشناسی

  1. ↑ دجانی‌ داودى و دجانى، همانجا؛ رابینز، ص. 150 ـ 151؛ محافظه، ص. 233
  2. ↑ برگرفته از http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6211
  3. ↑ برگرفته از http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875 دیپلماسی ایرانی
  4. ↑ برگرفته از 5978/ http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015
  5. ↑ برگرفته از http://www.raialyoum.com/?p=233292
  6. ↑ برگرفته از http://www.iribnews.ir/NewsText.aspx?ID=442338
  7. ↑ برگرفته از 5978/ http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015
  8. ↑ برگرفته از http://peace-ipsc.org/fa مرکز بین‌المللی مطالعات صلح
  9. ↑ برگرفته از 5978/ http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015
  10. ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=روابط_سیاسی_اردن_و_ج.ا.ایران&oldid=51762»