نظام فرهنگی زیمبابوه

مدیریت فرهنگ در زیمبابوه بر عهده وزارت ورزش، هنر و فرهنگ می‌باشد. این وزارت‌‌خانه در سپتامبر 2013 توسط دولت زیمبابوه جهت مدیریت این سه بخش با اهداف: انسجام اجتماعی، شکوفایی ملت و تقویت اقتصادی کشور بر اساس برنامه مدون 5 ساله (تاسال 2018)، جایگزین وزارت آموزش، ورزش و فرهنگ گردید. ارزش‌های ضمانت کننده اهداف 5 ساله مدیریت فرهنگی زیمبابوه عبارتند از: کارگروهی، حرفه‌گرایی، هم‌گرایی، کارآیی و کفایت، وطن پرستی، خلاقیت و نوآوری، نتیجه بخشی، توسعه پایدار و تعامل موثر.

نهادها و سازمان‌های فرهنگی

نهادهای مسئول در فعالیت‌هایی با موضوع فرهنگ به غیر از وزارت ورزش، هنر و فرهنگ که مهم‌ترین وظیفه مدیریت فرهنگی را بر عهده دارد، شامل وزارت‌خانه‌های: گردشگری، جوانان، زنان، رفاه اجتماعی و تکنولوژی ارتباطات در بدنه کابینه و بسیاری از مراکز دولتی و غیر دولتی مربوط به فعالیت‌های فرهنگی، هنری می‌باشد.

یکی از از مراکز فرهنگی غیر دولتی مرکز هنری فرهنگی "آماخوسی" می‌باشد. این مرکز در بولاوایو پس از استقلال و در سال 1980 تأسیس شد. فعالیت اصلی آن در زمینه آموزش و تولید هنرهای نمایشی و تئاتر است. در سال 1988 فعالیت‌های هنری این مرکز پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرد و تحت عنوان مرکز هنرهای خلاق به تدریج حوزه فعالیت آن از محدوده بولاوایو به سایر نقاط کشور گسترش یافت.

سیاست فرهنگی

تاریخ سیاسی زیمبابوه به سه دوره تقسیم می‌شود: دوران قبل از استعمار، دوران استعمار و دوران بعد از استقلال. هر یک از این دوره‌های سه گانه بر سیاست‌های فرهنگی و سیاست گذاری‌های این بخش مؤثر بودند.

هیچ گونه مستنداتی از ادبیات مکتوب و شفاهی گروه‌های نژادی مختلف در دوران پیش از استعمار باقی نمانده است.

مستندات سیاست فرهنگی به جا مانده از دوران استعمار، بیشتر در محورهای آموزش، توسعه اجتماعی (شهری)، اقتصادی و سیاسی حکومت رودزیا است. سیاست فرهنگی این دوره تاریخی، از دل قوانین مصوب مربوط به فعالیت‌های فرهنگی کشور قابل استخراج است. وجه غالب سیاست فرهنگی حکومت دوران استعمار جدا سازی فرهنگ سنتی آفریقایی زیمبابوه از هویت اصلی خود بود. "اون سدا" (Owen Seda)، معتقد است در رودزیای مستعمره، حیات فرهنگی و اجتماعی به زور قدرت استعماری از هویت اصلی خود جدا شده بود و "کارشولم" (Kaarsholm) اعتقاد دارد همه گونه مسائل مربوط به فرهنگ جامعه بومی رودزیای مستعمره به خارج از حوزه فرهنگ اصیل بومی کشور نسبت داده می‌شد و از منظر انسان شناسی چهره تاریکی از آن ارائه می گردید. اغلب این مستندات در آرشیو شورای هنری بریتانیا و گالری ملی رودزیا نگهداری می‌شود.

هم زمان با استقلال زیمبابوه، سیاست فرهنگی کشور تغییر کرد. توجه دولت جدید زیمبابوه به نقش مهم فرهنگ و هنر در مبارزات آزادی بخش، به تدریج سیاست فرهنگی زیمبابوه را با تحولات مهمی روبرو ساخت. از اقدامات مهم دولت در این زمینه از بین بردن شکاف فرهنگی طبقاتی و نژادی میان سیاهان و سفیدپوستان بود.

زیمبابوه پس از استقلال در سال 1982 در کنفرانس جهانی یونسکو در مکزیک شرکت کرد و مصمم شد بر اساس موضوع کنفرانس که پیرامون سیاست‌های فرهنگی بود، نسبت به تدوین سیاست فرهنگ ملی اقدام کند. ادغام برخی وزارتخانه‌ها در دل یک وزارتخانه، تدوین سیاست فرهنگی جدید را به تأخیر انداخت. کنفرانس جهانی یونسکو در سال 1998 در استکهلم سوئد برگزار شد و بار دیگر ضرورت تدوین سیاست فرهنگی ملی در زیمبابوه احساس شد. اما مشکلات کشور دوباره تهیه و تدوین آن را تا سال 2005 به تعویق انداخت و نهایتاً در این سال دولت زیمبابوه موفق به انجام آن شد.

اصول کلی و اهداف سیاست فرهنگی

اصول کلی سیاست فرهنگی زیمبابوه مبتنی بر مبارزه با استعمار قدیم (سلطه انگلیس و حکومت یان اسمیت) و استعمار جدید (سلطه سیاسی و فرهنگی غرب) و تداوم مبارزه با تبعیض نژادی و احقاق حقوق سیاه‌پوستان بومی در برابر سفیدپوستان است.

مبارزه علیه استثمار فرهنگی در دوران استعمار در قالب "چیمورنگا"ها نقش مهمی در استقلال کشور داشته است. در چیمورنگای اول نفوذ مستقیم استعمار توانسته بود به ارزش‌های فرهنگی کشور آسیب وارد سازد. در چیمورنگای دوم، مذهب نقش مهمی ایفا می‌کرد. در دوره چیمورنگای سوم، مردم با زندگی دینی و اعتقادات نو و با هویتی تازه در جامعه دیده می‌شوند. به واسطه نفوذ استعمار غرب، برخی از آداب و سنن فرهنگی زیمبابوه آسیب جدی دیده بود و این امر باعث شد دولت برای نجات میراث فرهنگی در صدد تهیه و اجرای سیاست فرهنگی جدید برآید.

در مقدمه گزارش 37 صفحه‌ای سیاست فرهنگی زیمبابوه، به ضرورت رفع تضاد فرهنگی بین دو فرهنگ آفریقایی و اروپایی اشاره شده است. چشم انداز چنین سیاستی ارزش‌های سنتی، باورها و اعتقاداتی است که به خلاقیت، شخصیت و غرور مردم بومی جامعه احترام بگذارد.

اهداف سیاست فرهنگی

1- تشویق و حمایت از تنوع فرهنگی (نژادی، زبانی و مذاهب)

2- تقویت فرهنگ بومی در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی

3- تشویق به تحول زایی و پویایی فرهنگ ملی که امکان تأثیر گذاری روی تاریخ زیمبابوه داشته بتواند تغییرات مهمی را در حال و آینده کشور ایجاد کند.

4- تشویق "آفریقا نگری" با توسعه‌ی دانش و بهره گیری از تجارب فرهنگی دیگر کشورهای آفریقایی در سازمان‌های منطقه‌ای "سادک" و "کومسا" از طریق تبادل فرهنگی نمایشگاهی و جشنواره‌ها

5- توسعه و تشویق جایگاه فرهنگ زیمبابوه در سطح بین المللی

6- رشد و توسعه زبان‌های آفریقایی در جهت تأثیرگذاری بر پیشرفت اجتماعی و اقتصادی کشور

اصول سیاست فرهنگی

توجه به اصولی چون:

1- هویت فرهنگی و شاخص‌های مهم آن (زبان‌های قبیله‌ای)

2- مذهب و اعتقادات و باورهای سنتی (تساهل برای تنوع دینی)

3- آداب و سنن و ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی (احترام به یکدیگر، هم‌گرایی و تساهل)

4- آموزش فرهنگی در جهت ارتقای هویت ملی (لزوم درک و انطباق با ارزش‌‌های جهانی با حفظ اولویت فرهنگ زیمبابوه)

5- لباس ملی (منطبق با ارزش‌های فرهنگی)

6- میراث فرهنگ ملی (سرمایه گذاری روی سنن شفاهی نسل گذشته و تجربیات غنی تاریخچه فرهنگی)

7- آموزش (نظام آموزش سنتی در مدارس و مراکز آموزشی)

8- ارتباطات (رسانه‌های مکتوب مانند مطبوعات، رسانه‌های شنیداری و دیداری نظیر رادیو و تلویزیون).

ذائقه فرهنگی مردم

از ویژگی‌های مهم مردم زیمبابوه، بالا بودن سطح فرهنگ و بینش کلی در زندگی اجتماعی است. غالب مردم این کشور در طبقات مختلف اجتماعی علاقه زیادی به مطالعه کتاب و مطبوعات و استفاده از وسائل ارتباط جمعی و تکنولوژی روز ارتباطات (اینترنت و شبکه‌های اجتماعی) دارند. اگر چه بسیاری از مردم زیمبابوه از مشکلات روزمره اقتصادی رنج می‌برند، اما مطالعه روزنامه‌ها و گوش دادن به رادیو به عنوان ارزان‌ترین رسانه ارتباط جمعی از عادات روزمره مردم می‌باشد.

تقویم فرهنگی

نمایشگاه کتاب در زیمبابوه

جشنواره‌های بین‌المللی حراره و فیلم انیمیشن حراره (دسامبر)، موسیقی زنده (ژانویه)، هنرهای بین المللی حراره (آوریل)، جشنواره ملی رقص سنتی نشامواری (ژوئن)، کمدی فرهنگی هنری گوئرو (سپتامبر) و جشنواره هنری اینتواسا (سپتامبر)، نمایشگاه بین المللی کتاب (می)، روز جامعه اطلاعاتی و ارتباطات جهانی (می)، نمایشگاه‌های تکنولوژی اطلاعات آفریقایی و کنفرانس جنوب آفریقا (آوریل)، کنسرت سالانه گروه سوزوکی (جون) و نمایشگاه گردشگری (فوریه).

نمادهای فرهنگی

از مهم‌ترین و برجسته‌ترین نمادهای فرهنگی زیمبابوه، آثار به جا مانده از معماری سنتی و ویرانه‌های بناهای معروف به "زیمبابوه بزرگ" در این کشور می‌باشد. نماد "پرنده خوشبختی"، به عنوان سمبل تاریخ فرهنگی کشور شناخته شده است. "پرنده خوشبختی" اشاره به چندین مجسمه پرنده سنگی است که ضمن کاوش‌های باستان‌شناسان غربی در منطقه "ماشوینگو" واقع در جنوب زیمبابوه کشف شده است. این پرنده‌ها در فرهنگ شونا به عنوان "عقاب‌های پیام رسان" شناخته می‌شدند که بنا بر اعتقادات سنتی همواره حامل پیام و ارتباط بین خداوند و نیاکان با بزرگان قبایل بوده‌اند.

این پرنده‌ها به پرنده‌های سعادت و پرنده‌های خدا نیز مشهورند و برای اولین بار در قرون 12 تا 15 میلادی در میان اقوام شونا به کار گرفته شدند. این نماد دارای کارکردهای دینی و فرهنگی بوده و آزادی مهم‌ترین رهاوردشان است و امروزه در میان مردم به عنوان نماد مهم زندگی شناخته می‌شود.

مفاخر فرهنگی

برخی نویسندگان زیمبابوه توانستند در حفظ و تثبیت فرهنگ کشور و مقابله با فرهنگ استعمار در سطح ملی و بین المللی نقش مهمی را ایفا نمایند.

"چارلز مونگوشی" و "دوریس لسینگ" از نویسندگانی بودند که با ادبیات داستانی توانستند واقعیات دوران استعمار را برای جامعه و به ویژه نسل جوان آشکار سازند. این نویسندگان با داستان‌های خود به مبارزه فرهنگی با استعمار پرداخته توانمندی‌های فرهنگی ملت را بازگو کردند.

از زنان دانشمند زیمبابوه می‌توان به خانم "زکیا لانا تومبه" (Sekai Lana Tombe) برنده جایزه ویژه یونسکو در سال 2013 در رشته علوم در حوزه آفریقای زیر صحرا اشاره نمود.

تأثیر فرهنگ غربی

در زمان سلطه استعمار بریتانیا، به فرهنگ و ارزش‌های سنتی مردم این کشور به شدت آسیب وارد آمد. کاهش احساس هویت شهروندی در میان سیاهان و احساس خود کم بینی در برابر فرهنگ سفیدپوستان از نتایج این آسیب بود.

در طول مبارزات ملی گرایی تلاش زیادی جهت ایستادگی در مقابل اثرات مخرب فرهنگ غربی به عمل آمد. پس از استقلال، زیمبابوه نیز مانند دیگر کشورهای تازه استقلال یافته، در معرض استعمار نو در شکل تهاجم فرهنگی از سوی غرب قرار گرفت.

با دور شدن از سال‌های مبارزه و استقلال، نفوذ فرهنگی غرب در زیمبابوه پر رنگ‌تر می‌شود. به همین دلیل محتوای اغلب سخنان رئیس جمهور و برخی مسئولین دولتی همواره حاکی از خطر نفوذ فرهنگ غرب در میان مردم است. این تأثیرات را می‌توان در شکل زندگی مردم، پوشش، علایق هنری (موسیقی،فیلم و ...) به وضوح مشاهده کرد.

فعالیت‌های فرهنگی دیگر کشورها

فعالیت‌های فرهنگی کشورهای خارجی به دو دوره قبل و بعد از استعمار تقسیم می‌شود. بریتانیا در دوره قبل از استعمار مهم‌ترین کشور خارجی بود که نفوذ فراوانی بر مستعمره خود داشت. مرکز فرهنگی بریتانیا رسماً از سال 1934 در این کشور تأسیس شده و فعالیت‌های فرهنگی متعدد و متنوعی را اجرا می‌کند. سفارت انگلیس این مرکز را فرصتی برای برنامه‌های آموزشی و روابط فرهنگی اعلام نموده است.

آلمان از طریق دو مرکز آموزشی، فرهنگی وهنری " انستیتو گوته" یا " انجمن آلمان - زیمبابوه" و "انجمن مدارس زیمبابوه" در این کشور فعالیت فرهنگی دارد.

 برقراری روابط با کشور چین اگر چه بیشتر سیاسی و اقتصادی می‌باشد، اما چین در زمینه روابط فرهنگی و آموزش زبان چینی نیز موفق شده است گام‌های مهمی برداشته و سرمایه گذاری روی آن را مورد توجه قرار دهد. یکی از اساتید دانشگاه زیمبابوه گسترش روابط تجاری بین دو کشور را موجب توسعه ظرفیت آموزش زبان چینی در زیمبابوه خوانده است. چین سال هاست با تأسیس اتاق چین، برنامه‌های درسی آموزش زبان چینی را اجرا می‌نماید.

ترجمه آثار نویسندگان زیمبابوه

یکی از اقدامات مهم در حوزه ادبیات مکتوب زیمبابوه، ترجمه آثار برتر نویسندگان معروف از زبان بومی (شونا و اندبله) به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است. نویسندگان در دوران استقلال کتاب‌های داستانی را به زبان‌های بومی نوشته‌اند که بعضی از آن‌ها مورد توجه قرار گرفته و ناشرین خارجی اقدام به ترجمه و چاپ این آثار کرده‌اند. در این مورد می‌توان به کتاب "گلچین نوشته‌های اندبله زیمبابوه" (We Hold On to the Word of Lizard(A Small Anthology of Zimbabwean Ndebele Writing).) اشاره کرد. این اثر با همکاری سفارت جمهوری چک به دو زبان انگلیسی و چک در سال 2004 در کشور چک چاپ و منتشر شد.

بعضی از نویسندگان زیمبابوه مانند "چنجاری هووه" (Chenjerai Hove) نویسنده کتاب‌هایی چون رمان "استخوان‌ها" و برنده جایزه ادبیات نوما در 1989 و "س. موتسوایرو" (S.Mutswairo) داستان‌نویس تاریخی، آثار خود را به دو زبان بومی و انگلیسی نوشته‌اند. تألیف دو زبانه آثار ادبی امکان شناساندن آن‌ها به دیگر کشورها را فراهم نموده است.

گردشگری بین المللی

جاذبه‌ها و مراکز مهم گردشگری کشور زیمبابوه به شرح زیر است:

آبشار و دریاچه‌ها

دریاچه کاریبا

دریاچه کاریبا (Cariba) و جاذبه‌های پیرامونی آن به عنوان یکی از بهترین اماکن گردشگری در جنوب آفریقا و در جهان شناخته می‌شود. از آن جایی که این دریاچه زیستگاه حیواناتی چون کروکودیل و اسب آبی است، به "بهشت وحشی" معروف می‌باشد.

پارک‌های زیبای اطراف دریاچه از جمله پارک ملی "مانا" که در سال 1984 از سوی یونسکو ثبت جهانی شده است، از جاذبه‌های مهم گردشگری زیمبابوه می باشند.

در حال حاضر دو کشور زیمبابوه و زامبیا به طور مشترک با جذب گردشگران خارجی درآمد خوبی را از این منطقه به دست می آورند. برخی دیگر از جاذبه‌های طبیعی زیمبابوه عبارتنداز: (mutirikwe,Bumhururu،Chivero)

آبشار ویکتوریا

آبشار ویکتوریا (Victoria) از سال 1989 به عنوان میراث طبیعی مشترک زامبیا و زیمبابوه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. وجود تسهیلات توریستی و تفریحی بیشتر در سمت زیمبابوه آبشار، باعث شده است همیشه تعداد گردشگران بخش زیمبابوه بیش از تعداد گردشگران سمت زامبیایی آبشار باشد.

دیگر مراکز گردشگری

پارک ملی هوانگه، در جنوب آبشار ویکتوریا بزرگ‌ترین پارک وحش آزاد زیمبابوه با انواع حیوانات و بیش از 400 نوع پرنده، پارک ملی ماتوسادونها، واقع در جنوب دریاچه کاریبا، پارک چینوئی، در نزدیکی شهر چینوئی در فاصله 130 کیلومتری حراره، پارک کایله، در نزدیکی شهر ماشوینگو، دو منطقه گردشگری "وومبا" و "نیانگا" در قسمت تپه‌ای شرق کشور در طول منطقه مرزی با موزامبیک و با ورودی اصلی از شهر موتاره، از جاذبه‌های گردشگری این کشور محسوب می‌شوند.

مراکز گردشگری در حراره: مرکز اسناد و کتابخانه ملی، باغ ملی بوتانیکال

مراکز گردشگری در بولاوایو:

مرکز تئاتر آماخوسی، موزه تاریخ ملی زیمبابوه و گالری هنرهای ملی

موزه معادن ملی زیمبابوه در کوئه کوئه.

ورود جهانگردان خارجی

آمار ارائه شده از سوی مرکز جهانگردی بانک جهانی در مورد گردشگران خارجی که در فاصله سال‌های 2010 تا 2012 وارد زیمبابوه شده‌اند حاکی از افزایش تعداد آنان از 1967000 نفر به 2239000 نفر می‌باشد.

بحران اقتصادی کشور در دهه 2000 مانع افزایش گردشگران خارجی به میزان مورد نظر گردید. بر اساس آخرین گزارش آماری "مرکز جهانگردی زیمبابوه" (The Zimbabwe Tourism Authority) تعداد گردشگران خارجی که در یک فصل از سال 2012 تا 2013 وارد این کشور شدند 17 درصد رشد داشته است. نیمی از گردشگرانی را که به این کشور سفر می‌کنند گردشگران آفریقای جنوبی تشکیل می‌دهند. پیش‌بینی شده است ظرف پنج سال آینده تعداد گردشگران افزایش بیشتری یابد. نظرسنجی‌های انجام شده مؤید خوش رفتاری و میهمان پذیری مردم زیمبابوه است. در سال 2013، نمایندگان بیش از 186 کشور جهان با شرکت در اجلاس گردشگری در منطقه آبشار ویکتوریا، مهم‌ترین گردهمایی گردشگری جهان را بعد از دو دهه در یکی از عجایب هفتگانه دنیا برپا کردند.

با توجه به افزایش شمار گردشگران خارجی طی سال‌های گذشته، دولت بودجه سال 2012 گردشگری را با 13 درصد افزایش به 749 میلیون دلار رساند. این رقم برای سال 2011 برابر 664 میلیون دلار بوده است.

عضویت درکنوانسیون های یونسکو

زیمبابوه پس از کسب استقلال سیاسی در سال 1980 و در اکتبر همان سال به عضویت رسمی یونسکو در آمد. یونسکو فعالیت خود را در سال 1986 در حراره آغاز کرد. دفتر یونسکو در زیمبابوه دفتر منطقه‌ای آن در جنوب آفریقا محسوب می‌شود و کشورهای نامیبیا، بوتسوانا، مالاوی، موزامبیک، زامبیا، آفریقای جنوبی، سوازیلند و لسوتو نیز تحت پوشش آن قرار دارند. زیمبابوه از اعضای فعال این سازمان بوده و نمایندگان آن در یونسکو از شخصیت‌های فرهیخته علمی و فرهنگی کشور هستند و تلاش فراوانی در ثبت سایت‌های فرهنگی تمدنی (زیمبابوه بزرگ و...) داشته‌اند.

زیمبابوه بیشتر کنوانسیون‌های یونسکو از جمله کنوانسیون آموزشی و فنی سال 1989 پاریس را پذیرفته است. (سال 1991) برخی دیگر از کنوانسیون‌هایی که توسط زیمبابوه مورد پذیرش قرار گرفته عبارتند از:

- کنوانسیون جلوگیری از قاچاق واردات و صادرات صنایع فرهنگی

- کنوانسیون مقابله با تبعیض آموزشی

- کنوانسیون مراقبت از میراث فرهنگی ناملموس

- کنوانسیون حفظ ونگهداری تنوع فرهنگی

دفتر منطقه‌ی یونسکو در جنوب آفریقا مستقر در حراره، باتوجه به اهمیت عضویت این کشور در این سازمان نشست‌های مختلفی را در زیمبابوه برگزار کرده و می‌کند. در همین راستا روز جهانی علم برای رشد و توسعه را در نوامبر 2015 در زیمبابوه برگزار شد.

نیز نگاه کنید به

نظام فرهنگی روسیه؛ نظام فرهنگی چین؛ نظام فرهنگی تونس؛ نظام فرهنگی کوبا؛ نظام فرهنگی لبنان؛ نظام فرهنگی مصر؛ نظام فرهنگی کانادا؛ نظام فرهنگی افغانستان؛ نظام فرهنگی سودان؛ نظام فرهنگی اردن؛ نظام فرهنگی ساحل عاج؛ نظام فرهنگی مالی؛ نظام فرهنگی ژاپن؛ نظام فرهنگی تایلند؛ نظام فرهنگی آرژانتین؛ نظام فرهنگی قطر؛ نظام فرهنگی فرانسه؛ نظام فرهنگی اسپانیا؛ نظام فرهنگی اتیوپی؛ نظام فرهنگی سوریه؛ نظام فرهنگی سیرالئون؛ نظام فرهنگی سنگال؛ نظام فرهنگی اوکراین