پرش به محتوا

جغرافیای انسانی سوریه: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
Nazanin (بحث | مشارکت‌ها)
۹۸۰ ویرایش‌ها
Hamidian (بحث | مشارکت‌ها)
۶٬۲۸۹ ویرایش‌ها
خط ۱: خط ۱:
جغرافیای انسانی سوریه بازتابی از پیوندی پیچیده میان تاریخ، فرهنگ، موقعیت جغرافیایی و تحولات سیاسی‌ست. کشوری واقع‌شده در قلب خاورمیانه - که با بیش از ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 25.6 میلیون نفر جمعیت در سال 2025[1] - از تنوع اقلیمی، قومی و مذهبی چشمگیری برخوردار است.[2] از کوه‌های شمال غرب تا بیابان‌های شرق، و از سواحل مدیترانه تا دره‌های حاصل‌خیز، این سرزمین همواره میزبان تمدن‌ها و جریان‌های مهاجرتی متنوع بوده است.


جغرافیای انسانی نیز شامل [[جمعیت سوریه|جمعیت،]] [[ساختار و پراکندگی جمعیتی سوریه|ساختار و پراکندگی جمعیتی]]، [[اقلیت های قومی سوریه|اقلیت های قومی]] و [[گرایش های دینی اقلیت های قومی سوریه]] است که به شرح زیر است:


=== جمعیت سوریه ===
جوانان سوریه؛ نماد پایداری و همبستگی. قابل بازیابی از : <nowiki>https://www.arabnews.jp/en/saudi-arabia/article_136418/</nowiki>
جمعیت تخمینی سوریه، قبل از جنگ داخلی؛ یعنی در سال 2011، 22 میلیون نفر ساکن دائمی بود که شامل 21 میلیون و 124 هزار نفر، سوری، یک میلیون و 300 هزار نفر، پناهنده عراقی و بیش از پانصد هزار نفر فلسطینی بود. جنگ، شمارش دقیق جمعیت [[سوریه]] را دشوار کرد­ه است؛ زیرا تعداد پناهندگان سوری، سوری ‌های آواره داخلی و تعداد تلفات در نوسان است؛ اما بر اساس  آمار سازمان سیا، حدود 20 میلیون و 400 هزار نفر تا جولای 2021، در سوریه ساکن بودند.


چند میلیون نفر از [[جمعیت سوریه]] بعداز بحران اخیر از کشور خارج و آواره شده‌اند. «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان» (''UNHCR'') تا سال 2019 بیش از پنج میلیون نفر از آن‌ها به عنوان پناهنده به ثبت رسانده است. بیشتر آن‌ها به کشور‌های همسایه (ترکیه، [[لبنان]]، [[اردن]] و عراق) و همچنین کشور‌های اروپایی؛ مانند یونان، آلمان و سوئد گریخته‌اند.
با وجود ویژگی‌های طبیعی و فرهنگی غنی، سوریه در دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عمیق جمعیتی، مهاجرت‌های داخلی و خارجی گسترده، و تحولات اجتماعی و اقتصادی شده است.[3] جنگ‌های داخلی، آوارگی میلیون‌ها نفر، و بازسازی پس از بحران، ساختار فضایی و انسانی کشور را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند. شهرهایی چون دمشق، حلب، حمص و لاذقیه اکنون درگیر چالش‌های جمعیتی، زیرساختی و فرهنگی پیچیده‌اند.[4]


در سال 2017، «محمد اکرم القاش»، رئیس کمیسیون امور خانواده سوریه، جمعیت سوریه را 28 میلیون نفر اعلام کرد که از این تعداد، 21 میلیون نفر در سوریه زندگی می کنند و 7 میلیون نفر پناهنده هستند. عمده مهاجران ساکن در سوریه، آوارگان فلسطینی­‌ها هستند. این جریان مهاجرتی بعد از اشغال سرزمین فلسطین، صورت گرفته است.
مطالعه حاضر، بر اساس داده‌های آماری، تحلیل‌های فضایی و شواهد تاریخی و  با نگاهی بلندمدت از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰، تلاشی‌ست برای فهم بهتر روندهای انسانی و فضایی در این کشور—روندهایی که نه‌تنها در توسعه داخلی سوریه، بلکه در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه نیز نقش‌آفرین هستند.[5]


==== [[اقلیت های قومی سوریه|پراکندگی جغرافیایی نژادی]] ====
==      1.      ساختار هرم جمعیتی سوریه ==
همان­طور که پیشتر در بخش تاریخ تمدن سوریه بررسی شد، سوریه پایانه رفت­ و آمد و تاخت ­و تاز نژاد‌های مختلف شرقی و غربی است که هر کدام سال­‌ها و قرن­‌ها در این سرزمین اقامت نموده و یا به طور کلی آن را به تصرف خود درآورده‌اند. اکثر مردم [[سوریه]] را در حال حاضر، به دلیل زبان رسمی امروزی و پیوند‌هایی که با فرهنگ و تاریخ عرب دارند، می­توان عرب و از نظر ژنتیکی،  زیرگروه‌‌های مختلفی از نژاد سامی زبان بومی منطقه خاورمیانه  به شمار آورد نسبت اعراب با اقوام نژادی دیگر به تفصیل این چنین است:
تحلیل ساختار سنی جمعیت سوریه، ابزاری کلیدی برای فهم تحولات اجتماعی، اقتصادی و توسعه‌ای کشور در دوران پس از بحران است. هرم جمعیتی سوریه نشان‌دهنده جامعه‌ای جوان با تمرکز بالا در گروه‌های سنی پایین‌تر است؛ ساختاری که هم فرصت‌هایی برای رشد فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی بنیادین در حوزه‌های خدمات عمومی، اشتغال و سیاست‌گذاری اجتماعی ایجاد می‌نماید.[6]


===== [[اعراب سوریه]] =====
=== o     کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال) ===
80 درصد [[جمعیت سوریه]] عرب­ «عدنانی» هستند و تقریباً در همه نقاط سوریه؛ به جز استان الحسکه، اکثریت را دارند؛ اعم از اعراب اصیل سوری و یا اعراب م‌هاجر از کشور‌های دیگر عربی؛ خصوصاً آوارگان فلسطینی و رزمندگان لبنانی. عرب عدنانی به مردم عربی گفته می‌شود که دارای اصالت عرب خالص نیستند و عربی‌سازی (مستعرب) شده‌اند؛ برخلاف اعراب عاربه (یعنی اعراب خالص و اصیل) یا قحطانیان که به ساکنان منطقه جنوبی شبه جزیره عربستان گفته­ می­شوند؛ قومی که خود را از نژاد «یعرب بن قحطان» فرزند پنجم نوح نبی (ع) و عرب خالص می‌دانند به همین جهت به قحطانیان شهرت یافتند.
در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴.۸٪ از جمعیت سوریه را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند. این نسبت بالا، نتیجه‌ی نرخ زادوولد نسبتاً زیاد در دهه‌های گذشته و محدودیت‌های خدمات بهداشتی در دوران جنگ داخلی است. در شرایطی که زیرساخت‌های آموزشی و درمانی آسیب دیده‌اند، این گروه سنی با آسیب‌پذیری مضاعف مواجه‌اند.[7]


اعراب مستعربه (یعنی اعراب ناخالص و پیوسته با دیگران) یا عدنانیان: ساکنان منطقه ش[[مالی]] و مرکز شبه جزیره عربستان اند که خود را از نژاد عدنان نواده اسماعیل نبی (ع) می‌دانند به همین جهت به عدنانیان شهرت یافتند. امروزه عمده اعراب، عرب عدنانی هستند و از نظر تباری اغلب عرب تبار نیستند مثل اعراب [[مصر]] و شمال آفریقا.


===== [[کردها در سوریه|کرد‌ها]] =====
10 درصد جمعیت سوریه کُرداند و بدین ترتیب دومین گروه نژادی سوریه محسوب می­شوند. کرد‌ها اکثراً مسلمان سنی و شافعی مذهب هستند با بخش کوچکی از فرقه «ایزدیه/یزیدیه». قوم کُرد به عنوان بزرگ ترین قومیت نژادی بدون دولت در چ‌هار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه پراکنده‌اند؛ اما در طول تاریخ  مبارزات زیادی برای استقلال نموده اند و به جز موارد و مقاطع کوتاهی ناموفق بوده است. در یک نمونه، صلاح­الدین ایوبی با تشکیل دولت ایوبیان از نام­آورترین شخصیت‌های کرد در [[تاریخ سوریه]] و اسلام و نبرد‌های صلیبی است که توانست پادشاهی کرد را تا شمال آفریقا گسترش دهد.


'''«عفرین»''' در گوشه شمال غربی؛ شامل شهر عفرین و دشت­‌های اطراف و کوه­‌های کرد (کرد داغ) و هم­مرز با ترکیه است.
پویایی جمعیت سوریه قابل بازیابی از : <nowiki>https://www.wypr.org/show/midday/2017-02-13/the-plight-of-syrian-refugees</nowiki>


'''«جزیره»''' در شمال شرقی که به دلیل قرار گرفتن در بین رود‌های فرات و دجله جزیره نامیده شده است، شامل شهر‌های الحسکه و قامشلی، پایتخت واقعی کردستان سوریه محسوب می­شود و با کردستان عراق هم­مرز است.
گزارش‌های یونیسف نشان می‌دهند که کودکان سوریه، به‌ویژه در مناطق درگیر بحران، با خطراتی چون سوءتغذیه، ترک تحصیل، و آسیب‌های روانی مواجه‌اند. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های حمایتی چندبُعدی در حوزه‌های آموزش، سلامت، تغذیه و حمایت‌های اجتماعی را برجسته می‌سازد.[8]


'''«کوبانی»''' در شمال مرکزی در امتداد رودخانه فرات تا نزدیکی «جَرابولوس» (Jarabulus) آخرین شهر متهی الیه شرقی استان حلب. این منطقه کردی به نام شهر اصلی آن، کوبانی، نامگذاری شده است و با ترکیه هم­ مرز است.
=== o     جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) ===
گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، که حدود ۶۱.۲٪ از جمعیت کشور را در بر می‌گیرد، به‌عنوان نیروی کار بالقوه و موتور محرک توسعه اقتصادی شناخته می‌شود. با این حال، جنگ داخلی، تخریب زیرساخت‌های اقتصادی، و مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص، موجب کاهش بهره‌وری و افزایش نرخ بیکاری در این گروه شده‌اند.[9]


قلعه «کراک دیس شوالیرز/ دژ شهسواران» (''Krak des Chevaliers'')، مشهور به قلعه کردها در حمص<small>[i]</small>.
علاوه بر این، شکاف‌های آموزشی، عدم تطابق مهارت‌ها با نیازهای بازار کار، و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی، چالش‌هایی جدی برای فعال‌سازی ظرفیت‌های این گروه ایجاد کرده‌اند. توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، حمایت از کارآفرینی، و بازسازی بازار کار از اولویت‌های راهبردی محسوب می‌شود.[10]


به طور سنتی، کرد‌ها را از تبار اقوام هندواروپایی تلقی می‌کنند که در اواسط قرن دوم هزاره قبل از میلاد به سمت غرب و به طرف ایران مهاجرت کرده‌اند. در دوران باستان، کردستان به کرد‌ها در برابر ماد‌ها، یونانی­‌ها، رومی­‌ها و نیز امپراتوری­‌های ایرانی و پس از ظهور اسلام، در قرن هفتم پس از میلاد، در بین­النهرین علیا و ایران غربی در برابر فتوحات اعراب، مقاومت کرده ا­ند؛ اما در نهایت، اکثراً به دین اسلام و مذهب شافعی گرویدند و تقریباً از قرن سوم هجری زیرا به صورت نیمه خودمختار زندگی کرده‌اند.
=== o     سالمندان (بالای ۶۵ سال) ===
سالمندان در سوریه تنها حدود ۴.۰٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهند. این نسبت پایین، تا حدی ناشی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر امید به زندگی، کیفیت خدمات درمانی، و مهاجرت‌های اجباری است. با این حال، روندهای جهانی سالمندی و بهبود نسبی شرایط بهداشتی در برخی مناطق، احتمال افزایش سهم این گروه در سال‌های آینده را مطرح می‌سازد.[11]


افول خلافت عباسی در قرن دهم به ظهور سلسله­‌های کرد؛ از جمله ایوبیان (1171 تا 1260) منجر شد. بنیانگذار ایوبیان، صلاح الدین که به دلیل اتحاد مسلمانان و بازپس گیری اورشلیم از صلیبیون در سال 1187 مشهور بود، امپراتوری خود را به [[سوریه]] و فراتر از آن گسترش داد. در آغاز قرن هفدهم، کرد‌های آناتولی به دستور سلطان‌‌های عثمانی به سرزمین‌‌های دو طرف فرات (عفرین و کوبانی) کوچانده شدند. پس جنگ جهانی اول (1914-1918)، مناطق کرد نشین امپراتوری عثمانی، بین دولت-ملت­‌های سوریه، ترکیه و عراق تقسیم شد. حافظ اسد، از سال 1973 به بعد، سیاست کمربند عربی را  اعمال کردند، یعنی عربی کردن یک نوار مرزی بین 10 تا 15 کیلومتری بین رأس‌العین و مالکیه با سلب مالکیت از مناطق تحت مالکیت اکراد و ایجاد ده‌ها روستای عرب نشین؛ اما در سال 1976، با این که اسد سیاست کمربند عربی را کنار گذاشت؛ اما اسکان مجدد اجرا شده توسط اسد معکوس نشد.
در این راستا، توسعه نظام‌های حمایت اجتماعی، خدمات درمانی تخصصی، و زیرساخت‌های مراقبت بلندمدت برای سالمندان، باید در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد.


در سال 1978، عبدالله اوجالان، در شمال خط آهن مرزی، حزب کارگران کردستان(PKK) را  تأسیس کرد که به دنبال ایجاد یک کشور کرد مستقل در ترکیه بود. اسد که با ترکیه بر سر مسائلی مانند استفاده از رودخانه‌‌های فرات و دجله اختلاف داشت، به پ‌ک‌ک اجازه داد در ازای تمرکز پ‌ک‌ک در کردستان ترکیه و نه سوریه، در سوریه فعالیت کند؛ در نتیجه، شمال سوریه در طول دهه ‌های 1980 و 1990 به محل پرورش شبه نظامیان پ ک ک تبدیل شد. همکاری بین اسد و پ‌ک‌ک در اواخر دهه 1990 زمانی که ترکیه ارتش خود را به مرز سوریه منتقل کرد و خواستار استرداد اوجالان شد، پایان یافت. اوجالان از سوریه تبعید شد و در کنیا ترک‌‌ها او را دستگیر و زندانی کردند.
=== o     میانگین سنی و پیامدهای آن ===
میانگین سنی جمعیت سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۳.۵ سال برآورد شده است، که به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از میانگین جهانی (حدود ۳۰ سال) است. این ساختار جوان، از یک سو ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای رشد اقتصادی، نوآوری، و تحرک اجتماعی فراهم می‌کند، و از سوی دیگر، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه‌های آموزش، اشتغال، سلامت روان، و مشارکت اجتماعی است.[12]


در سال 2003، حزب اتحاد دموکراتیک(PYD) به عنوان یکی از شاخه ‌های سوریه وابسته به ''PKK'' تأسیس ش؛ اما علیرغم نقش پ.ک.ک در گسترش اولیه مفهوم «کردستان سوریه»، PYD  عموماً از درخواست برای تأسیس «کردستان سوریه» خودداری کرد.
در عین حال، تأثیرات جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و نابرابری‌های منطقه‌ای، موجب شکنندگی این ساختار شده‌اند. بنابراین، تدوین سیاست‌های توسعه‌ای منسجم، با تمرکز بر توانمندسازی نسل جوان، شرط لازم برای عبور از بحران و حرکت به‌سوی بازسازی پایدار است.[13]


با شروع بحران اخیر سوریه، در سال 2011 آغاز شد و مفهوم کردستان سوریه، اهمیت بیشتری پیدا کرد؛ زیرا مناطق کرد نشین در شمال سوریه تحت کنترل جناح ‌های تحت سلطه کرد‌ها قرار گرفتند و PYD یک اداره خودمختار در شمال سوریه ایجاد کرد که آن را «روژاوا» یا «کردستان غربی» نامید. احزاب غیرPYD ؛ مانند KNC نیز شروع به طرح مطالبات برای ایجاد کردستان سوریه به عنوان منطقه جداگانه کردند و نگرانی ‌های فزاینده­ای را برای ناسیونالیست­‌های سوری و برخی ناظران که این طرح­‌ها را تلاش برای تجزیه سوریه می دانستند، ایجاد نمودند.
==      2.      ویژگی‌های جمعیتی سوریه ==
ویژگی‌های جمعیتی سوریه بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، تنوع فرهنگی، و تأثیرات گسترده‌ی جنگ داخلی است. شناخت دقیق این شاخص‌ها برای تدوین سیاست‌های بازسازی، توسعه پایدار، و انسجام اجتماعی در دوران پس از بحران، اهمیت بنیادین دارد.


===== [[ایزدیان در سوریه|ایزدیان]] (ملک­طاووسی­‌ها / شیطان پرستان) =====
=== o     جمعیت کل و روندهای بلندمدت ===
کردان ایزدی – که به غلط گاهی یزیدی خوانده می­شوند- اقلیتی از نژاد کُرد هستند که بدون هیچ نسبتی با یزید بن معاویه، خلیفه جنایت­کار اموی، با کردان مسلمان، تمایز دینی دارند و در بخش‌‌هایی از عراق، ایران، [[سوریه]] و ترکیه و عموماً در مناطق کردنشین و عمدتاً در استان‌‌های نینوا و دهوک عراق و جبل سمعون [[سوریه]]، زندگی می‌کنند. «لالِش» در موصل عراق، مزار «عدی بن مسافر» (مرگ: 1160 م.)، کسی که در قرن هفتم هجری به این دیانت به ظاهر باستانی، قوام و هویت بخشید، پایتخت مذهبی و محل اجتماع سالیانه آن‌ها است. به ادعای خودایزدیان و بعضی پژوهشگران، دین یزیدی ریشه در یک دین ایرانی پیش از زرتشتی غربی دارد؛ اما روحانیون اسلامی مذهبشان را یک فرقه بدعت آمیز در اسلام می‌دانند؛ به همین خاطر در سال 2014 از سوی داعش مورد نسل کشی گسترده­ای واقع شدند.
بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، جمعیت سوریه حدود ۲5.6 میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۰ (حدود ۲۲.۴ میلیون نفر) افزایش یافته است.[14] این رشد، علی‌رغم تلفات انسانی ناشی از جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و آوارگی میلیون‌ها نفر، نشان‌دهنده‌ی بازگشت تدریجی برخی آوارگان و افزایش نرخ زادوولد در برخی مناطق است.[15]


«ملک طاووس» مشهورترین شخصیت در دین ایزدی است. یزیدیان بر این باورند که خداوند از نور خود هفت فرشته را آفرید و فرمانروایی ج‌هان را به آن‌ها واگذار کرد: عزازیل (ملک طاووس)، دردائیل (شیخ سین)، اسرافیل (شیخ شمش)، میکائیل (شیخ ابوبکر)، عزرائیل (سجادین)، شمنائیل (شیخ نصیر دین) و ناورائیل (شیخ فخر دین).  رئیس این هفت فرشته ملک طاووس است. خداوند به همه فرشتگان دستور داد که بر آدم سجده کنند. پس همه سجده كردند جز طاووس ملك، او امتناع كرد و سجده نكرد و چون خداوند از او پرسید چرا از سجده كنندگان نیستى؟ گفت: پروردگارا آنگاه که ما را آفریدی، امر کردی که فقط برای تو سجده کنیم و من جز وجه شریف تو سجده نکردم و نخواهم کرد. در اینجا طاووس ملک برنده امتحان شد و خداوند او را نزدیکترین مخلوقات به او قرار داد و فرمانروایی عالم را به او سپرد!این داستان بسیار شبیه به داستان آفرینش کتب مقدس اسلامی، مسیحی و یهودی است؛ بنابراین، آن‌ها را شیطان پرست نامیده‌اند؛ گرچه خود ایشان به شرارت ملک طاووس و یکی بودن او با شیطان باور ندارند و به طور کلی منکر محرک شر خارج از وجودخود انسان هستند.
پیش‌بینی‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به حدود ۳۷.۷ میلیون نفر برسد.[16] چنین رشدی، فشار قابل‌توجهی بر زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی، و خدمات عمومی وارد خواهد کرد، به‌ویژه در مناطق شهری که میزبان آوارگان داخلی و مهاجران بازگشتی هستند.


===== [[ترکمن ها در سوریه|ترکمن­‌ها]] =====
== o      نسبت جنسیتی و پیامدهای اجتماعی ==
ترکمن­‌های سوریه 4-5 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می­دهند و تن‌ها 30 درصدشان به زبان ترکی صحبت می­کنند. اکثریت آن‌ها مستعرب شده و مسلمانان سنی هستند. ترکمن­‌ها با ترک­‌های آناتولی که در سوریه نوعاً عرب زبان شده‌اند، فرق دارند؛ همچنین از جمله مردمان ترکمنستان در آسیای مرکزی نیستند؛ اکثریت آن‌ها از نوادگان م‌هاجرانی هستند که در زمان حکومت عثمانی (1516-1918) وارد سوریه شده‌اند؛ با این حال، بسیاری از ترکمن‌‌های سوری نیز وجود دارند که از نوادگان م‌هاجران ترک قبلی هستند که در دوره‌‌های سلجوقی (1037-1194) و ممالیک (1250-1517) وارد شده‌اند. <ref>''Hürmüzlü, Erşat (2015). "The Turkmens of the Middle East". Turkish Policy Quarterly. no 14 (1)''</ref>«یوسف العظمة» پیش گفته، قهرمان مقاومت سوریه در مقابل فرانسویان و «نزار قبانی» (1923-1998)، شاعر شهیر سوری، ترکمن نژاد هستند.  
نسبت جنسیتی در سطح ملی تقریباً متعادل است و حدود ۱.۰۱ مرد به ازای هر زن گزارش شده است.[17] با این حال، جنگ داخلی تأثیرات نامتوازنی بر جمعیت مردان و زنان داشته است. تلفات گسترده در میان مردان جوان و میانسال، به‌ویژه در مناطق آسیب دیده از درگیری‌های نظامی، موجب تغییر در ساختار جنسیتی جمعیت شده است.[18]


ترکمن­‌ها بیشتر در استان‌های شمال غربی؛ مثل ادلب و حلب تا استان رقه پراکنده‌اند. بخشی نیز در کوه ترکمن در نزدیکی لاذقیه و نیز گروهی در شهر‌های حمص، حما  و دمشق ساکن هستند. استان­‌های جنوب غربی؛ مثل درعا (مرز با اردن ) و قنیطره (مرز با اسرائیل ) نیز میزبان طوایفی از ایشان هستند. ترکمن­‌های سوریه عمدتاً سنی مذهب هستند؛ اما گروهی از آن­‌ها نیز جزء اقلیت علویان­ اند.
این تغییرات می‌تواند پیامدهایی در حوزه‌های آموزش، اشتغال، و مشارکت اجتماعی داشته باشد. در برخی مناطق، زنان نقش‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتری بر عهده گرفته‌اند، اما همچنان با چالش‌هایی چون تبعیض جنسیتی، محدودیت‌های فرهنگی، و دسترسی نابرابر به منابع و بهره وری اقتصادی مواجه‌اند. سیاست‌های بازسازی باید بر توانمندسازی زنان، ارتقای برابری جنسیتی، و کاهش شکاف‌های ساختاری و تاکید بر خانواده های هسته ای تمرکز داشته باشند[19].


ترکمن­‌های سوریه و لبنان به شدت تحت حمایت دولت ترکیه هستند و حتی به آن‌ها تابعیت ترکی اعطا شده است<ref>برگرفته از ''https://www.rudaw.net/english/middleeast/100820201''</ref>. این قوم ساکن در سوریه پرچمی محلی برای خود طراحی کرده‌اند که بسیار شبیه پرچم ترکیه است. ترکمن­‌ها در منازعات اخیر سوریه از گروه­‌های جدی مسلحین ضد دولت اسد بوده‌اند.


=== آشوری­‌ها ===
3-4 درصد سوری­‌ها، آسوری(Assyrians) یا آشوری و اکثراً مسیحی هستند؛ یعنی در حدود  800 هزار نفر.[14] همان­طور که در صدر همین کتاب، توضیح داده شد، «سیریا» (Syria) نامی اصالتاً آشوری است که برای اولین بار هرودوت از نام­واژه قوم «آسیریویی» (Assyrioi) در زبان یونانی که معادل «آشوری­‌ها» است، برای تسمیه سرزمین غرب فرات، اقتباس کرد<ref>برگرفته از [https://www.etymonline.com/&#x20;syria <nowiki>https://www.etymonline.com/</nowiki> syria]</ref> و از قرن دوم پیش از میلاد در دولت سلوکی مورد استفاده شایع واقع شد.<ref>''Joseph, John B. (1997). "Assyria and Syria: Synonyms?" (PDF). Journal of Assyrian Academic Studies. 11 (2): 37–43.''</ref>


آشوری­‌های سوریه در حال حاضر اقليتی قومی و زبانی و بومی شمال شرقي سوريه هستند؛ مردمی از تبار تمدن آشور که بعد‌ها مسیحی شدند. بسیاری از آشوری­‌های «حکاری» (منطقه­ای در جنوب دریاچه وان ترکیه) پس از آواره شدن توسط ترک­‌های عثمانی و قتل عام «سیمله» در عراق، در اوایل قرن بیستم در سوریه ساکن شدند.<ref>''R. S. Stafford (2006). The Tragedy of the Assyrians. pp. 24–25.''</ref>آشوری ‌های سوریه، در حال حاضر، در استان الحسکه تمرکز دارند؛ اما در شهر‌های قامشلی، مالکیه، رأس العین، قحطانیه و تل­تامر و نیز روستا‌های مجاور این شهر‌ها زندگی می­کنند. برخی نیز به دمشق و دیگر شهر‌های غربی مهاجرت کرده‌اند. در جریان بحران اخیر اکثر آشوری­‌ها به جهت تهدید گروه­‌های تند اسلامگرا، مجبور به فرار و مهاجرت شده‌اند.
نمودار جمعیت زنان و مردان در سوریه در سی سال اخیر. قابل بازیابی از :


==== چرکس­‌ها ====
<nowiki>**</nowiki>Trading Economics. (2025, April). *Syria - Population, female*. Retrieved August 3, 2025, from <nowiki>https://tradingeconomics.com/syria/population-female-wb-data.html</nowiki> **
5/1 درصد مردم سوریه، چرکس(Circassians) هستند؛ قومی از شمال غرب قفقاز که به زبان چرکسی سخن می‌گویند. جغرافیای تاریخی چرکس‌‌ها، در ۳۰۰ سال اخیر، محل مجادلات منطقه‌ای سه دولت ایران، روس و عثمانی بوده است. این قوم در طول تاریخ همواره به‌صورت برده و غلام برای حکومت‌‌های گوناگون جنوبی از جمله ایرانیان و عثمانیان خدمت کرده‌اند؛ خصوصاً به عنوان ینی­چری، نیروی ویژه عثمانی.


پس از شکست عثمانی‌‌ها از روسیه، در نبرد قفقاز، نیم میلیون چرکس در میان سال‌‌های ۱۸۵۶ - ۱۸۶۴ - که از تأثیرگذارترین نیرو‌های عثمانی بودند- مجبور به ترک منطقه بومی خود در قفقاز و مهاجرت به آناتولی شدند. در حال حاضر، چرکس­‌ها بخشی از [[جامعه سوریه]] شده‌اند؛ اما هویت زبان و برخی آداب و رسوم خود را حفظ کرده‌اند.
=== o     تنوع قومی و زبانی ===
سوریه از نظر قومی و زبانی کشوری به‌شدت متنوع است؛ این گوناگونی بافت جمعیتی، هم فرصت‌هایی برای غنای فرهنگی فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی برای انسجام اجتماعی و حکمرانی فراگیر ایجاد می‌نماید.[20]


چَرکس­‌ها قبل از جنگ 1967، حدود نیمی از ایشان، در 11 روستا و شهر اصلی قنیطره زندگی می­کردند؛ اگرچه قنیطرة در حال حاضر، تحت کنترل سوریه است؛ اما چرکس­‌ها جز در «باریقه» و «بیرعجم»، در محل اصلی خود، اسکان داده نشده‌اند؛ زیرا بیشتر روستا‌های چرکسی قنیطره در بخش اشغالی اسرائیل واقع‌اند؛ مثل جوزیه، خشنیه، عین زیوان، سلمانیه، ممسیه، منصوره، ف‌هام، مُدریه، رامثانیه. بسیاری از چرکس ‌ها پس از آواره شدن از جولان در جنگ 1967 به دمشق نقل مکان کرده اند و بیشتر در منطقه رکن­الدین شهر ساکن شدند.  
=== o     اکثریت قومی ===
حدود ۸۷٪ جمعیت سوریه را اعراب تشکیل می‌دهند که شامل گروه‌های مذهبی مختلفی چون اهل سنت، علویان، و مسیحیان عرب هستند.این گروه‌ها در سراسر کشور پراکنده‌اند و نقش‌های متفاوتی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایفا کرده‌اند.[21]


مرکز اصلی جمعیت چرکس ‌ها در منطقه خارج از دمشق، روستای «مرج السلطان» در 15 کیلومتری شرق شهر است؛ اما در حال حاضر، به خاطر بحران اخیر سوریه خالی از سکنه و کاملاً ویران شده است.بسیاری نیز بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی به قفقاز بازگشته اند. شهرک «خناصر» در شهر حلب، مرکز مهم دیگری متعلق به چرکس­‌هاست؛ همین طور، «منبج»، در شمال شرقی حلب. درحمص نیز در هفت روستا بیشتر در شمال یا شرق حمص در امتداد لبه صحرای سوریه و در امتداد سواحل شرقی رودخانه العاصی؛ یعنی دیر فول، عین النیصر، ابوحمامه، مریج الدر، اصیله، عنزات، تل امری، تل سنان، تل ادی و تلیل و دو روستا در استان حماه چرکس­‌ها زندگی می­کنند. این روستا‌ها قرار دارند.<ref>''Neely, Kari S. (2008). Diasporic Representations: A Study of Circassian and Armenian Identities in Greater Syria''</ref>
=== o     اقلیت‌های قومی ===
کردها، با جمعیتی حدود ۱۰٪، بزرگ‌ترین اقلیت قومی سوریه محسوب می‌شوند و عمدتاً در مناطق شمال شرقی کشور (رژاوا) ساکن‌اند.[22] ترکمن‌ها، آشوری‌ها، ارمنی‌ها، چرکس‌ها، دروزی‌ها، و یزیدی‌ها نیز از جمله اقلیت‌های مهم هستند که در مناطق خاصی مانند جبل‌الدروز، حسکه، حلب، و دمشق حضور دارند.[23]


==== [[ارامنه سوریه|ارامنه]] ====
=== o     زبان رسمی و گویش‌ها ===
یک درصد جمعیت سوریه را قوم ارمن تشکیل می­دهند که اکثراً مسیحی هستند. نخستین حضور ارامنه در سوریه مربوط است به حمله ارمنیان به سوریه در زمان «تیگران کبیر». در آن زمان، شهر انطاکیه به عنوان یکی از چ‌هار پایتخت امپراتوری کوتاه مدت ارمنی انتخاب شد. در سال 301م.، مسیحیت با تلاش «گر[[گوری]] روشنگر»، دین رسمی ارمنستان شد و روابط نزدیکی بین ارامنه و جماعت مسیحی سوریه برقرار شد. در نیمه دوم قرن یازدهم، ارمنستان - که تحت حکومت بیزانس بود - توسط ترکان سلجوقی فتح شد. اکثر ارامنه مهاجرت کردند و در «کیلیکیه» (شمال­غرب سوریه)، متمرکز شدند و پادشاهی ارمنی کیلیکیه را تأسیس کردند.  
زبان رسمی کشور، عربی استاندارد مدرن است که در آموزش، رسانه‌ها، و اسناد رسمی به کار می‌رود.[24] با این حال، گویش‌های محلی عربی مانند شامی دمشقی، حلبی، و حمصی در مناطق مختلف رایج‌اند و تفاوت‌های آوایی و واژگانی قابل‌توجهی دارند.[25]


در جریان نسل کشی ارامنه توسط امپراتوری عثمانی،بیش از یک میلیون ارمنی کشته و صد‌ها هزار نفر از ارمنستان تاریخی آواره شدند. اعراب بومی از پناه دادن و حمایت از ارامنه تحت تعقیب دریغ نکردند. اعراب و ارمنی­‌ها به طور سنتی روابط خوبی داشتند، به ویژه پس از پناه دادن به ارامنه در جریان نسل کشی ارامنه.  
=== o     زبان‌های اقلیتی ===
زبان کردی (کُرمانجی) در مناطق کردنشین، زبان‌های آشوری و ارمنی در جوامع مسیحی، و زبان ترکمنی در میان ترکمن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.[26] این زبان‌ها بخشی از میراث فرهنگی سوریه هستند، اما جنگ داخلی موجب محدود شدن دسترسی به آموزش رسمی به این زبان‌ها شده است. [27]


جمعیت بزرگ مسیحی حلب با هجوم پناهندگان مسیحی ارمنی و آشوری در اوایل قرن بیستم و پس از نسل کشی ارامنه و نسل کشی آشوریان در سال 1915 افزایش یافت. در سال 1944، جمعیت حلب حدود 325000 نفر بود که 112110 نفر (34.5%) مسیحی بودند که در میان آن‌ها 60200 نفر؛ یعنی تقریباً نیمی از آن‌ها ارمنی بودند.<ref>''Hovannisian, Richard G. (2004). The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. New York: Palgrave Macmillan. p. 425.''</ref> گروه­‌هایی از ارامنه نیز در قامشلی، دمشق، لاذقیه، الحسکه، تل ابیض، رقه و در شهرک­‌های مرزی دیرالزور (کساب و یعقوبیه) ساکن هستند.<ref>''Kurkjian, Vahan M.A History of Armenia hosted by The University of Chicago. New York: Armenian General Benevolent Union of America, 1958 pp. 173-185''</ref> در بحران اخیر سوریه روستا‌های کساب و یعقوبیه که از مراکز اصلی ارمنی­نشین بوده‌اند، مورد حمله اسلام­گرایان تندرو قرار گرفته و غارت شده و در حال حاضر خالی از سکنه ارمنی شده‌اند.<ref>''Unknown, Unknown. "Wahhabi / Takfiri Cleric Smashes a Statue of the Virgin Mary in town of Yakubiyah". Orontes. jimdo.com''</ref>
=== o     پیامدهای فرهنگی و توسعه‌ای ===
===== [[آلبانی ها در سوریه|آلبانیایی‌‌ها]] =====
تنوع قومی و زبانی سوریه، در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند به‌عنوان سرمایه‌ای فرهنگی در مسیر بازسازی ملی ایفای نقش کند. با این حال، در شرایط پس از جنگ، خطرات قطبی‌شدن اجتماعی، تبعیض قومی، و نابرابری‌های منطقه‌ای وجود دارد. تدوین سیاست‌های آموزشی چندزبانه، تقویت مشارکت اقلیت‌ها در فرآیندهای تصمیم‌گیری، و حفاظت از میراث فرهنگی، از الزامات حیاتی برای تحقق انسجام اجتماعی و توسعه پایدار هستند.[28]
آلبانیایی­‌ها در ترکیه و سوریه با نام «الأرناؤوط» (''Arnā'ūṭ'') شناخته می­شوند و کمتر از یک درصد جمعیت سوریه را تشکیل داده‌اند. بیشتر آلبانیایی تبار‌های سوریه از نسل ارتش ینی­چری­‌ها، نیرو‌های مخصوص امپراتوری عثمانی، هستند که به سوریه مهاجرت کرده‌اند. ینی­چری­‌ها نوجوانان مسیحی بودند که به اجبار به خدمت ارتش عثمانی درم ی­آمدند و تحت آموزش­‌های سخت قرار می ­گرفتند. در حال حاضر نیز جریان مهاجرت مسلمانان از آلبانی به سوریه برای شرکت در حوزه­‌های علوم دینی برقرار است و دانشمندان آلبانیایی تبار سلفی بزرگی در سوریه کرسی تدریس[22] و نوعاً گرایش تند سلفی دارند؛ امثال«محمد ناصر الدين الألباني» (1914-199) «عبد القادر الأرناؤوط» (1923-2004) و «شعيب الأرنؤوط» (1928-2016)


آلبانیایی‌‌ها عمدتاً در شهر‌های دمشق، حما ، حلب و لاذقیه ساکن­اند. دمشق دارای محله­‌های خاص آلبانیایی است که قدمت آن به اوایل قرن بیستم باز می­گردد؛ مثل «الدیوانیه» که محل احداث مسجد ارناؤوط نیز هست، تعداد زیادی از آلبانیایی تبار‌ها نیز در محله «الکادام» (''Kadam'') و مناطق «م‌هاجرین» و «سوق سروجه» دمشق زندگی می­ کنند.<ref>''Norris, Harry Thirlwall (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. Columbia: University of South Carolina Press. p. 249.''</ref> بسیاری از آلبانیایی­ تبار‌های سوری و غیر سوری با جنایات داعش علیه مردم سوریه همکاری گسترده ایدئولوژیک و نظامی داشتند.
==      3.      رشد جمعیت در سوریه ==


===== [[یونانی ها در سوریه|یونانی‌‌ها]] =====
=== 3.1   نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن ===
جمعیت کمی، شاید زیر 500 هزار نفر، از یونانیان مسیحی ارتدوکس در سوریه زندگی می­کنند که بسیاری از سنت­‌های خود را حفظ کرده‌اند. حضور یونانیان در سوریه از قرن هفتم قبل از میلاد آغاز شد؛ در دوره هلنیستی و زمانی که امپراتوری سلوکی آنجا را به در تصرف داشت. امپراتوری سلوکی در سوریه، در بخش تاریخ همین کتاب به تفصیل توضیح داده شده است. البته پیش از اسکندر و سلوکیان، سواحل مدیترانه­ سوریه از مقاصد اصلی بازرگانان، ج‌هان­گردان و دریانوردان یونانی بوده است که نوعاً از جزایر جنوبی یونان به طرف شرق در تردد بوده‌اند.  
در آغاز قرن بیست‌و‌یکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان به‌ازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است[29]. این رقم را می‌توان بازتابی از ساختار سنتی خانواده، نقش اقتصادی فرزندان در معیشت خانوار، و محدودیت‌های موجود در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در بسیاری از مناطق دانست. در چنین زمینه‌ای، فرزندآوری نه‌تنها یک انتخاب فرهنگی، بلکه بخشی از راهبرد بقا برای خانواده‌های سوری محسوب می‌شد.


یونانی‌‌ها عمدتاً در حلب، بانیاس، طرطوس و دمشق، زندگی می کنند؛ همچنین حدود 8000 مسلمان یونانی زبان با اصالت کرتی در الحمیدیه زندگی می ­کنند. هرچند یونانیان ساکن سوریه اغلب از حکومت اسد حمایت می­کنند؛ اما کشور یونان با فشار ناتو، مجبور بود که در بحران اخیر با سوریه قطع ارتباط کند.


===== ایرانی­‌ها و افاغنه =====
کمپین نجات نوزادان در سوریه ، قابل بازیابی از : LaunchGood. (2025). ''Save newborn lives in Syria''. Retrieved August 3, 2025, from <nowiki>https://www.launchgood.com/v4/campaign/save_newborn_lives_in_syria</nowiki>
م‌هاجران ایرانی نوعاً به جهت تعلقات مذهبی به حرمین حضرت رقیه (س) و زینب کبری (س) و اغلب در اطراف همین دو حرم در سوریه زندگی می­کنند. در جریان بحران اخیر سوریه به جهت دفاع از این دو حرم شریف و نیز به دعوت رسمی دولت سوریه، حضور ایرانیان، با اعزام نیرو‌های دفاعی به سوریه، و ا زجمله نیرو‌های داوطلب افغانی شیعه، به طرز چشمگیری افزایش یافته است.  


===== [[چچن های سوریه|چچن‌‌ها]] =====
با گذشت زمان و به‌ویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده است. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند به‌ازای هر زن کاهش یافته است. [30]
پیش از بحران اخیر سوریه، به دلیل درگیری چچن و روسیه جمعیت چچنی قابل توجهی به سوریه مهاجرت کرده‌اند؛ اما روی هم رفته به نیم درصد جمعیت سوریه نیز نمی­رسند. در بحران اخیر سوریه نیز تعداد زیادی  از شبه نظامیان چچنی به منظور جهاد اسلامی، به سوریه اعزام شده‌اند. مهم‌ترین گروه‌‌های تحت رهبری چچن در سوریه «جیش الم‌هاجرین والانصار» ، «امارت قفقاز» (شاخه سوریه)، «جنود الشام» و «اجناد القوقاز» بودند.


چچنی‌‌های پناهنده به سوریه، پیش از بحران اخیر سوریه، در بلندی‌‌های جولان سکنی داشتند؛ اما پس از جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1967 بیرون رانده شدند. بسیاری از این پناهندگان چچنی به دمشق رفتند و تعدادی نیز به خارج از کشور، به ویژه [[آمریکا]] مهاجرت کردند. جدول زیر که بر اساس اطلاعات سازمان ملل تنظیم شده­است، میزان رشد جمعیت، مرگ‌ومیر و دیگر داده­‌های مرتبط را میانه سال‌های 1950-2010، به خوبی بیان می کند:
این کاهش را می‌توان نتیجه‌ی مجموعه‌ای از عوامل دانست که هم‌زمان در سطوح فردی  خانوادگی، و ساختاری عمل کرده‌اند؛[31] از جمله:


جدول شماره 1. حرکات جمعیت سوریه در 55 سال گذشته<ref>''World Population Prospects: The 2010 Revision". un.org. Archived from the original on 6 May 2011. Retrieved 29 November 2015.''</ref>
* پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی،    از جمله ناامنی، آوارگی، و فروپاشی خدمات عمومی
* مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی    و اشتغال
* افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت    باروری و نقش زنان در جامعه
* بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی،    آموزشی، و مشاوره‌ای، هرچند هنوز با محدودیت‌های جدی مواجه است
 
با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است.[32] این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های جامع در حوزه‌ی تنظیم خانواده، ارتقای سلامت مادران و کودکان، و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی را برجسته می‌سازد [33]. همچنین، توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای و فرهنگی در سیاست‌گذاری جمعیتی، برای دستیابی به نتایج پایدار، امری حیاتی خواهد بود.
 
== 3.2  پیش‌بینی‌های بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری ==
بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد.[34] این رشد بالقوه، در شرایطی رخ خواهد داد که نرخ باروری در حال کاهش است، اما هم‌زمان عواملی چون بازگشت تدریجی آوارگان و افزایش امید به زندگی، به رشد جمعیت کمک می‌کنند. بر اساس داده‌های سازمان ملل، امید به زندگی در سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۳ سال تخمین زده شده است، که نشان‌دهنده‌ی بهبود نسبی در شاخص‌های سلامت عمومی است.[35]
 
تحولات پیش‌رو در ساختار جمعیتی کشور، پیامدهای چندلایه‌ای در پی خواهد داشت. از یک‌سو، انتظار می‌رود نسبت سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) به‌طور چشمگیری افزایش یابد، و از سوی دیگر، سهم جمعیت جوان به‌تدریج کاهش پیدا کند.[36] این تغییرات، نه‌تنها بر بازار کار و نظام آموزشی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه فشار مضاعفی بر نظام بازنشستگی، خدمات درمانی، و سیاست‌های رفاهی وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی دقیق و آینده‌نگر در حوزه‌های زیر ضروری است:
 
* تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخ‌گویی    به نیازهای جمعیت سالمند
* توسعه زیرساخت‌های درمانی، مراقبتی، و    توان‌بخشی
* ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ترکیب    سنی و مهارتی جمعیت
 
بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی می‌تواند به نابرابری‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود.[37]
 
== 3.3  روند شهرنشینی و چالش‌های فضایی ==
در کنار تحولات جمعیتی، روند شهرنشینی نیز یکی از مؤلفه‌های کلیدی در تحلیل آینده‌ی سوریه محسوب می‌شود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شده‌اند که جمعیت شهری به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی می‌کردند ،[38] که نسبت به دهه‌های گذشته رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.
 
این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد.[39] از جمله:
 
* افزایش فشار بر زیرساخت‌های شهری، از    جمله مسکن، حمل‌ونقل، آب، برق، و خدمات عمومی
* گسترش سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی،    به‌ویژه در اطراف شهرهای بزرگ
* کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی    ناشی از افت تولیدات کشاورزی
 
در چنین زمینه‌ای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاست‌گذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیب‌دیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیش‌ازحد و نابرابری‌های فضایی خواهند بود.[40]
 
== 4      پراکندگی جمعیت در سوریه ==
پراکندگی جمعیت در سوریه بازتابی از تعامل پیچیده میان طبیعت، زیرساخت، و تحولات انسانی است. شرایط اقلیمی، منابع آبی، توپوگرافی، و ظرفیت‌های زیستی هر منطقه، در کنار عواملی چون جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سکونت را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند.
 
در برخی نواحی، مانند دشت‌های حاصلخیز غربی و مناطق ساحلی، تمرکز جمعیت با توسعه اقتصادی و خدماتی همراه بوده است؛ در حالی‌که مناطق بیابانی و جنگ‌زده با پراکندگی کم و محرومیت زیرساختی مواجه‌اند. این تفاوت‌ها، اگر بدون مدیریت هدفمند رها شوند، می‌توانند به نابرابری‌های فضایی، تنش‌های اجتماعی، و بحران‌های خدماتی منجر شوند.[41]
 
تحلیل دقیق این الگوها، برای تدوین سیاست‌های توسعه متوازن، بازسازی پس از بحران، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، ضرورتی راهبردی در مسیر بازسازی سوریه به‌شمار می‌آید.
 
=== 4.1  عوامل طبیعی و جغرافیایی ===
ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی سوریه، از ارتفاعات سرد تا دشت‌های حاصلخیز و بیابان‌های خشک، زمینه‌ساز تفاوت‌های چشمگیر در ظرفیت سکونت و توسعه منطقه‌ای هستند.
 
==== 4.1.1      تنوع جغرافیایی و نقش آن در پراکنش جمعیت ====
تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و شرایط زیستی در مناطق مختلف سوریه، الگوهای پراکندگی جمعیت را به‌گونه‌ای شکل داده‌اند که هر ناحیه، ظرفیت خاصی برای جذب یا دفع جمعیت دارد.[42]
 
''4.1.2      منابع آب، مناطق حاصلخیز و نقش آن‌ها در تمرکز جمعیت''
 
مناطق کوهستانی غرب و جنوب غربی سوریه، از جمله '''کوه‌های جبل‌الزاویه''' و '''دره‌ی رودخانه‌ی عاصی (Orontes)'''، به دلیل بارش‌های مناسب، خاک حاصلخیز، و منابع آبی پایدار، از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند. این نواحی به‌عنوان مراکز اصلی کشاورزی کشور شناخته می‌شوند و تولید محصولاتی چون '''گندم، زیتون، و میوه‌جات''' در آن‌ها رایج است.[43]
 
رودخانه‌ی عاصی <sup>[44]</sup>(Orontes): میراث تاریخی سوری قابل بازیابی از : <nowiki>https://belongtosyria.wordpress.com/2018/05/02/the-journey-begins/</nowiki>
 
برآوردها نشان می‌دهد که حدود '''۸۵٪ از جمعیت سوریه''' در مناطقی زندگی می‌کنند که به منابع آب و اراضی قابل کشت دسترسی دارند .<sup>[45]</sup> دشت‌های غربی، به‌ویژه دره‌ی رودخانه‌ی عاصی، و مناطق اطراف '''دمشق و حلب'''، به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و خاک حاصلخیز، از تمرکز بالای جمعیت برخوردارند.
 
این مناطق نه‌تنها قطب‌های تولید محصولات کشاورزی مانند '''گندم، زیتون، و سبزیجات''' هستند، بلکه نقش کلیدی در '''تأمین امنیت غذایی ملی''' ایفا می‌کنند. تمرکز جمعیت در این نواحی با '''زیرساخت‌های کشاورزی، بازارهای محلی، و شبکه‌های حمل‌ونقل''' در ارتباط مستقیم قرار دارد.
 
==== 4.1.3     مناطق ساحلی و نقش استراتژیک آن‌ها ====
مناطق ساحلی سوریه، به‌ویژه استان‌های '''لاذقیه''' و '''طرطوس'''، از جایگاه استراتژیک ویژه‌ای در ساختار جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی کشور برخوردارند. این نواحی با دسترسی مستقیم به '''دریای مدیترانه'''، تنها گذرگاه‌های دریایی سوریه محسوب می‌شوند و نقش حیاتی در تجارت خارجی، واردات کالا، و ارتباط با بازارهای بین‌المللی ایفا می‌کنند.[46]
 
از منظر نظامی و امنیتی نیز، این مناطق به‌دلیل نزدیکی به پایگاه‌های دریایی و حضور نیروهای خارجی، در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تأثیرگذارند. بندر طرطوس، که میزبان پایگاه دریایی روسیه است، نمونه‌ای بارز از این اهمیت استراتژیک است.[47]
 
از نظر جمعیتی، مناطق ساحلی در مقایسه با نواحی داخلی، تراکم کمتری دارند، اما در سال‌های اخیر به‌ویژه در پی جنگ داخلی، شاهد '''افزایش مهاجرت داخلی''' بوده‌اند. بسیاری از خانواده‌ها از مناطق جنگ‌زده به شهرهای ساحلی پناه آورده‌اند، که این امر فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های شهری، منابع طبیعی، و خدمات عمومی وارد کرده است.
 
علاوه بر این، مناطق ساحلی با برخورداری از '''اقلیم معتدل'''، زمین‌های حاصل‌خیز، و منابع آبی، ظرفیت بالایی برای توسعه کشاورزی، گردشگری، و صنایع سبک دارند. با این حال، بهره‌برداری ناکافی از این ظرفیت‌ها، به‌ویژه در دوران بحران، مانع از شکوفایی اقتصادی این نواحی شده است.
 
در مجموع، مناطق ساحلی سوریه نه‌تنها دروازه‌ی ارتباطی کشور با جهان خارج هستند، بلکه در تحولات داخلی نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کنند؛ نقشی که در برنامه‌ریزی‌های آتی برای بازسازی و توسعه، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.[48]
 
==== 4.1.4     مناطق بیابانی و کم‌آب ====
نواحی شرقی و مرکزی سوریه، به‌ویژه بیابان شام (بادیه‌الشام)، به دلیل کمبود منابع آبی، بارندگی اندک، و شرایط سخت محیطی، از تراکم جمعیتی بسیار پایینی برخوردارند. این مناطق عمدتاً محل سکونت جوامع عشایری و بادیه‌نشین هستند که اقتصادشان مبتنی بر دامداری و کوچ‌نشینی است.[49]
 
جنگجویان عشایری در صحرای سوریه؛ قرن بیستم قابل بازیابی از : <nowiki>https://www.splashtravels.com/world-history/photos-sand-dwellers-who-live-temperatures-above-120f</nowiki>
 
نبود زیرساخت‌های پایدار، محدودیت در دسترسی به خدمات عمومی، و آسیب‌پذیری در برابر خشکسالی‌های دوره‌ای، پراکندگی جمعیت در این نواحی را به‌شدت محدود کرده است[50]. با این حال، این مناطق از نظر فرهنگی و تاریخی اهمیت ویژه‌ای دارند و در صورت توسعه منابع آبی و زیرساختی، می‌توانند نقش مکملی در توسعه منطقه‌ای ایفا کنند.
 
=== 4.2  تأثیر رویدادهای انسانی و جنگ داخلی ===
تحولات سیاسی و امنیتی دهه‌ی اخیر، به‌ویژه جنگ داخلی سوریه، تأثیرات عمیقی بر ساختار جمعیتی و فضایی کشور گذاشته‌اند. جابه‌جایی‌های گسترده، مهاجرت اجباری، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سنتی سکونت و توسعه را به‌شدت دگرگون کرده‌اند.
 
==== 4.2.1      جابه‌جایی ناشی از درگیری‌های نظامی ====
از سال ۲۰۱۱ به بعد، جنگ داخلی سوریه موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی شده است. مناطق درگیر درگیری‌های سنگین مانند حلب، حمص، و درعا، شاهد مهاجرت قابل‌توجهی به سمت مناطق امن‌تر مانند دمشق، لاذقیه، و طرطوس بوده‌اند[51]. این جابه‌جایی‌ها به افزایش تراکم جمعیتی در شهرهای میزبان منجر شده و فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های خدماتی مانند مسکن، آب، برق، و بهداشت وارد کرده است .[52]
 
'''4.2.2     ''' مهاجرت اجباری و آوارگی داخلی
 
بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، بیش از ۶.۸ میلیون نفر به‌عنوان آواره داخلی در سوریه ثبت شده‌اند[53]. بسیاری از این افراد در اردوگاه‌ها یا مناطق شهری با شرایط نامناسب زندگی می‌کنند. این جابه‌جایی‌های اجباری، الگوهای سنتی سکونت را دگرگون کرده و چالش‌هایی جدی برای ارائه خدمات اولیه، آموزش، و اشتغال ایجاد کرده‌اند.[54]
 
علاوه بر این، تخریب زیرساخت‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها، مدارس، و شبکه‌های حمل‌ونقل در مناطق جنگ‌زده، موجب تمرکز جمعیت در مناطقی با امکانات نسبی شده است. این تمرکز ناهمگون، خطر نابرابری فضایی و تنش‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد و نیازمند مداخلات هدفمند در حوزه‌ی بازسازی و توسعه منطقه‌ای است.[55]
 
مهاجران سوری پس از جنگ داخلی ؛ قابل بازیابی از : <nowiki>https://www.unsw.edu.au/newsroom/news/2018/06/world-refugee-day-2018--we-can-do-better-and-we-have-done-better</nowiki>
 
=== 4.3  تأثیر جغرافیا بر فعالیت‌های اقتصادی و تمرکز جمعیت ===
      جغرافیای متنوع سوریه، از کوهستان‌های شمالی تا بیابان‌های شرقی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری الگوهای اقتصادی و تمرکز جمعیت ایفا می‌کند. تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و دسترسی به زیرساخت‌ها موجب شده‌اند که هر منطقه ویژگی‌های خاصی در زمینه‌ی تولید، اشتغال، و سکونت‌پذیری داشته باشد .<sup>[56]</sup>
 
در نواحی '''غربی و حاصلخیز''' کشور، شرایط مناسب برای کشاورزی موجب شکل‌گیری قطب‌های تولیدی و بازارهای محلی شده است .<sup>[57]</sup>تولید محصولاتی مانند گندم، پنبه، و زیتون نه‌تنها اقتصاد محلی را تقویت کرده، بلکه جمعیت قابل‌توجهی را به این مناطق جذب کرده است. این مناطق، به‌ویژه در استان‌های حماه و ادلب، از تراکم جمعیتی بالاتری نسبت به نواحی خشک برخوردارند.[58]
 
در مناطق '''ساحلی'''، موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریای مدیترانه زمینه‌ساز توسعه‌ی تجارت دریایی، صادرات، و صنایع سبک شده است. وجود بنادری مانند لاذقیه و طرطوس، این نواحی را به مراکز اقتصادی و جمعیتی مهم تبدیل کرده است. با این حال، فشار ناشی از مهاجرت داخلی و محدودیت‌های زیرساختی، چالش‌هایی در مسیر توسعه پایدار این مناطق ایجاد کرده است.
 
در مقابل، مناطق '''بیابانی و نیمه‌خشک''' شرق و جنوب سوریه، با وجود برخورداری از منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز، به‌دلیل کمبود آب، شرایط اقلیمی سخت، و ضعف زیرساخت‌ها، از جمعیت پراکنده و فعالیت‌های اقتصادی محدودتری برخوردارند. فعالیت‌هایی مانند دامداری سنتی، استخراج منابع معدنی، و تجارت غیررسمی، ساختار اقتصادی این نواحی را تشکیل می‌دهند.[59]
 
'''جدول: مقایسه مناطق جغرافیایی سوریه از نظر اقتصادی و جمعیتی'''
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|دوره زمانی
|'''نوع منطقه'''
|تولد‌های زنده در سال
|'''ویژگی‌های جغرافیایی'''
|مرگ و میر در سال
|'''فعالیت‌های اقتصادی اصلی'''
|تغییرات طبیعی در سال
|'''وضعیت جمعیت'''
|''CBR''
|'''چالش‌ها و فرصت‌ها'''
|''CDR''
|''NC''
|''TFR''
|''IMR''
|-
|-
|1950-1955
|'''غربی و حاصلخیز'''
|187000
|زمین‌های کشاورزی، منابع آبی
|75000
|کشاورزی (گندم، زیتون، پنبه)،  بازارهای محلی
|112000
|تراکم جمعیت بالا
|51.2
|فرصت توسعه روستایی، نیاز به  مدیریت منابع
|20.5
|30.6
|7.23
|180.1
|-
|-
|1955-1960
|'''ساحلی'''
|212000
|دسترسی به دریای مدیترانه،  بنادر
|77000
|تجارت دریایی، صادرات، صنایع  سبک
|136000
|تمرکز جمعیت متوسط تا بالا
|50.1
|مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساخت‌ها
|18.1
|32.0
|7.38
|150.5
|-
|-
|1960-1965
|'''بیابانی و نیمه‌خشک'''
|241000
|اقلیم خشک، منابع زیرزمینی  (نفت، گاز)
|76000
|استخراج منابع، دامداری، تجارت  سنتی
|165000
|جمعیت پراکنده و کم
|48.5
|ضعف زیرساخت، فرصت توسعه انرژی
|15.3
|}
|33.3
 
|7.54
 
|121.8
در مجموع، جغرافیا نه‌تنها بستر فعالیت‌های اقتصادی را تعیین می‌کند، بلکه در جذب یا دفع جمعیت نیز نقش کلیدی دارد. این رابطه دوسویه میان طبیعت و انسان، در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای و بازسازی پس از بحران، باید به‌عنوان یکی از عوامل بنیادین مورد توجه قرار گیرد.
|-
 
|1965-1970
=== 4.4  نتیجه‌گیری   ===
|275000
الگوهای پراکندگی جمعیت در سوریه محصول تقاطع عوامل طبیعی و دست‌به‌دست هم دادن رویدادهای انسانی است.<sup>[60]</sup> دسترسی به آب و اراضی حاصلخیز همچنان موتور اصلی تمرکز جمعیت به‌ویژه در دره عاصی، دشت‌های غربی و اطراف دمشق و حلب است، در حالی که نواحی بیابانی شرقی به‌دلیل محدودیت‌های محیطی و زیرساختی جمعیت کمی را در خود جای داده‌اند. از سوی دیگر، جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های اجباری میل سکونتی را به سوی شهرهای امن‌تر و مناطق ساحلی افزایش داده و فشار مضاعفی بر خدمات عمومی و زیرساخت‌ها وارد کرده است.<sup>[61]</sup>
|74000
 
|201000
برای عبور از این چالش و دستیابی به توسعه پایدار، باید:
|46.8
 
|12.5
* زیرساخت‌های    آسیب‌دیده در مناطق جنگ‌زده را بازسازی کرد
|34.2
* توسعه    متوازن شهری و روستایی را بر اساس ظرفیت‌های محلی پی‌ریزی نمود
|7.56
* خدمات    عمومی را در مناطق میزبان آوارگان تقویت کرد
|98.8
* از جوامع    عشایری و بادیه‌نشین در نواحی کم‌جمعیت حمایت نمود
|-
 
|1970-1975
تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان توازن فضایی، عدالت اجتماعی و انسجام ملی را در جغرافیای انسانی سوریه محقق ساخت.[62]
|322000
 
|70000
=== 5     شهرنشینی و روستانشینی در سوریه ===
|252000
توزیع جمعیت سوریه میان مناطق شهری و روستایی، تفاوت‌های چشم‌گیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیت‌های اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوت‌ها، در پی جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیق‌تر کرده‌اند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاست‌های بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد.[63]
|46.3
 
|10.1
=== 5.1 شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالش‌های زیرساختی ===
|36.2
بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی می‌کنند. [64]شهرهای اصلی مانند دمشق، حلب، حمص، و لاذقیه میزبان بخش عمده‌ای از این جمعیت هستند. به‌ویژه دمشق، پایتخت کشور، با تراکم جمعیتی حدود ۱۴٬۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکم‌ترین شهرهای منطقه محسوب می‌شود.[65]
|7.54
 
|77.3
شهرهای ساحلی مانند لاذقیه و طرطوس نیز به دلیل دسترسی به بنادر تجاری، فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با دریا، و نقش خدماتی و صنعتی، از رشد جمعیتی قابل‌توجهی برخوردار بوده‌اند. این شهرها به‌عنوان مراکز آموزشی، درمانی، و صنعتی عمل می‌کنند و در فرآیند بازسازی پس از جنگ، نقش کلیدی دارند.[66]
|-
 
|1975-1980
'''ساحل لاذقیه (Latakia)''' '''دریای مدیترانه ، بزرگترین بندر سوریه قابل بازیابی از :'''
|373000
 
|69000
<nowiki>https://www.tripadvisor.com/LocationPhotoDirectLink-g676295-d1156914-i203739844-Paralia_Sidari-Sidari_Corfu_Ionian_Islands.html</nowiki>
|304000
 
|45.4
با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساخت‌ها در بسیاری از شهرها، به‌ویژه حلب و حمص، شده است. این تخریب‌ها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امن‌تر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیت‌های شهری وارد کرده‌اند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالش‌هایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است.
|8.3
 
|37.0
== 5.2روستانشینی: ظرفیت‌های کشاورزی و محدودیت‌های توسعه ==
|7.32
در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از جمعیت سوریه، معادل حدود ۱۱.۸ میلیون نفر، در مناطق روستایی ساکن هستند. این جمعیت عمدتاً در دشت‌های حاصلخیز غربی و شمالی، از جمله دره‌ی عاصی و مناطق اطراف حلب و حماه، پراکنده‌اند. اقتصاد این نواحی بر پایه‌ی کشاورزی معیشتی، دامداری، و تولید محصولات سنتی مانند زیتون، گندم، و سبزیجات استوار است.[67]
|63.1
 
|-
با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر بهره‌وری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستم‌های آبیاری، کمبود نهاده‌های کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شده‌اند.[68]
|1980-1985
 
|417000
دسترسی به زیرساخت‌های پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکه‌های حمل‌ونقل کارآمد مواجه‌اند. این محدودیت‌ها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زده‌اند.[69]
|66000
 
|351000
=== 5.3تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاست‌گذاری ===
|42.8
الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابری‌های ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علی‌رغم آسیب‌های جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالی‌که مناطق روستایی با محرومیت‌های چندجانبه مواجه‌اند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، می‌تواند به نابرابری‌های پایدار، مهاجرت‌های اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود.[70]
|6.7
 
|36.1
برای کاهش این شکاف‌ها، سیاست‌گذاری باید بر محورهای زیر متمرکز شود:
|6.77
 
|49.9
* بازسازی زیرساخت‌های شهری آسیب‌دیده، به‌ویژه    در شهرهای جنگ‌زده[71]
|-
* سرمایه‌گذاری در توسعه روستایی، از جمله    خدمات درمانی، آموزشی، و حمل‌ونقل
|1985-1990
* ایجاد فرصت‌های اقتصادی در مناطق    روستایی برای کاهش مهاجرت
|440000
* مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن    منابع و خدمات[72]
|61000
 
|379000
تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت.
|38.4
 
|5.3
== Ø    نتیجه‌گیری: چشم‌انداز جغرافیای انسانی سوریه ==
|33.1
جغرافیای انسانی سوریه، با تنوعی چشم‌گیر در ابعاد جمعیتی، فضایی، اقتصادی، و فرهنگی، بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، ساختارهای طبیعی پیچیده، و تحولات انسانی گسترده است. از مناطق حاصلخیز غربی تا بیابان‌های شرقی، از شهرهای بندری تا روستاهای کوهستانی، الگوهای سکونت و فعالیت اقتصادی در سوریه به‌شدت تحت تأثیر عوامل محیطی و بحران‌های سیاسی قرار گرفته‌اند.[73]
|5.87
 
|36.2
جنگ داخلی از سال ۲۰۱۱ به بعد، نه‌تنها موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی و تخریب زیرساخت‌ها شده، بلکه شکاف‌های موجود میان مناطق شهری و روستایی، و میان نواحی توسعه‌یافته و محروم را تشدید کرده است. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش بهره‌وری کشاورزی در مناطق روستایی، و مهاجرت‌های اجباری، چالش‌هایی چندلایه در مسیر توسعه پایدار ایجاد کرده‌اند.[74]
|-
 
|1990-1995
در چنین زمینه‌ای، بازسازی جغرافیای انسانی سوریه نیازمند رویکردی چندبُعدی و آینده‌نگر است. سیاست‌گذاری مؤثر باید بر محورهای زیر تمرکز داشته باشد:[75]
|441000
 
|58000
* '''توسعه متوازن منطقه‌ای''' با توجه به ظرفیت‌های    طبیعی و انسانی هر ناحیه
|383000
* '''بازسازی زیرساخت‌های شهری و    روستایی''' با اولویت مناطق آسیب‌دیده
|33.3
* '''تقویت خدمات عمومی و فرصت‌های    اقتصادی''' برای کاهش مهاجرت‌های اجباری
|4.3
* '''مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از    تنوع فرهنگی و زبانی''' در چارچوب انسجام ملی[76]
|28.9
 
|4.80
در نهایت، جغرافیای انسانی سوریه نه‌تنها عرصه‌ای برای تحلیل بحران‌ها، بلکه بستری برای بازاندیشی در مسیر بازسازی، عدالت فضایی، و همزیستی پایدار است. آینده‌ی سوریه، در گرو توانایی آن در تبدیل تنوع جغرافیایی به سرمایه‌ای برای توسعه فراگیر و صلح اجتماعی خواهد بود.
|26.1
 
|-
== References ==
|1995-2000
 
|447000
# Abdulghany, F.    (2025, July 28). ''Post-Assad Syria: The complex structure of refugee    return and reintegration challenges''. Syrian Network for Human Rights. <nowiki>https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/</nowiki>
|58000
# Akyon, S. H.,    Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). ''Fertility rates of    Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them''.    Ankara Medical Journal, 23(1), 61–72. <nowiki>https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680</nowiki>
|389000
# Alhosain, M.    (2025, May 8). ''From rubble to rebirth: A model for Syria’s    reconstruction''. Atlantic Council. <nowiki>https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/</nowiki>
|29.7
# Alsalloum, A.    (2023). ''Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage    in the UK: Strategies, insights, and untold narratives''. Heritage,    6(10), 6718–6744. <nowiki>https://doi.org/10.3390/heritage6100351</nowiki>
|3.8
# Ali, S. (2025, May    16). ''After years of revival, what is the Kurdish language’s future in    Syria?'' Syria Direct. <nowiki>https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/</nowiki>
|25.8
# Arab Reform    Initiative. (2021, July). ''Youth employment and livelihood in Syria:    Assessing the impact of conflict and preparing for recovery''. Brookings    Institution. <nowiki>https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf</nowiki>
|3.96
# Audi, M. N.,    Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). ''Healthcare    accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis''.    BMJ Open, 12(5), e059210. <nowiki>https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210</nowiki>
|20.8
# Britannica,    Encyclopaedia. (2024). ''Syrian Desert: Geography and Population''. <nowiki>https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert</nowiki>
|-
# بوتین،    فلاديمير. (2017). ''اتفاقية القاعدة    البحرية الروسية في طرطوس''. TopWar. <nowiki>https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html</nowiki>
|2000–2005
# Calce, A. (2023,    July 15). ''Drought and conflict in Syria, 2006–2011''. ArcGIS    StoryMaps. <nowiki>https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5</nowiki>
|451000
# CEIC Data. (2025).    ''SY: Sex ratio at birth: Male births per female births''. <nowiki>https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births</nowiki>
|62000
# CountryMeters.    (2025). ''Syria population clock''. <nowiki>https://countrymeters.info/en/Syria</nowiki>
|389000
# Database.earth.    (2025). ''Life expectancy in Syrian Arab Republic''. <nowiki>https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy</nowiki>
|26.2
# Database.earth.    (2025). ''Total fertility rate of Syrian Arab Republic''. <nowiki>https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate</nowiki>
|3.6
# De Châtel, F.    (2014). ''The role of drought and climate change in the Syrian uprising:    Untangling the triggers of conflict''. Middle Eastern Studies, 50(4),    521–535. <nowiki>https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076</nowiki>
|22.6
# Doocy, S., Lyles,    E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team.    (2015). ''Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of    trends from 2011–2014''. Conflict and Health, 9(33). <nowiki>https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7</nowiki>
|3.39
# Earth Site.    (2021). ''Population density of Syria''. <nowiki>https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria/</nowiki>
|17.4
# Emirates Policy    Center. (n.d.). ''Education and post-conflict prospects in Syria: The    battle for future generations''. <nowiki>https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations</nowiki>
|-
# '''F'''
|2005–2010
# Food and    Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Resources and    Population Distribution''. <nowiki>https://www.fao.org/syria</nowiki>
|465000
# Food and    Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Productivity and    Economic Impact''. <nowiki>https://www.fao.org/syria</nowiki>
|69000
# Food and    Agriculture Organization. (2025). ''Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop    failure and food insecurity crisis''. <nowiki>https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download</nowiki>
|396000
# Gleick, P. H.    (2014). ''Water, drought, climate change, and conflict in Syria''.     Weather, Climate, and Society, 6(3), 331–340. <nowiki>https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1</nowiki>
|23.9
# Harvard    International Review. (2025). ''The women of Syria''. <nowiki>https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria/</nowiki>
|3.5
# Ichikawa, K.,    & Japan Wildlife Research Center. (2012). ''Syria: Olive cultivation    on hilly land in the northwestern part of the country and along its    Mediterranean coast''. In Socio-ecological production landscapes in Asia    (pp. 89–102). <nowiki>https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf</nowiki>
|20.4
# Idlbi, Q., Lister,    C., & Forestier, M. (2025, March 13). ''Reimagining Syria: A roadmap    for peace and prosperity beyond Assad''. Middle East Institute. <nowiki>https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad</nowiki>
|3.10
# Institut des    Finances Basil Fuleihan. (2020). ''Landscape of the Syrian economic    collapse and impacts on the region''. <nowiki>https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf</nowiki>
|15.0
# International    Labour Organization. (2024, December 15). ''Building hopes with new roads    in Syria: One road at a time''. <nowiki>https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time</nowiki>
|-
# International    Labour Organization. (2025, March 4). ''Voices of Syrian youth:    Overcoming labour market challenges and building a future''. <nowiki>https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future</nowiki>
| colspan="9" |''CBR:'' نرخ تولد خام (در هر 1000)
# International    Organization for Migration. (2024, November). ''From displacement to    empowerment: Regional approach – internal version''. <nowiki>https://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf</nowiki>
''CDR:'' نرخ مرگ و میر خام (در هر 1000)
# International    Organization for Migration. (2025, June). ''Syrian Arab Republic:    Population mobility and baseline assessment – Round 5''. <nowiki>https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf</nowiki>
# International    Trade Centre. (2023). ''Syria: Trade and Economic Activities in Coastal    Areas''. <nowiki>https://www.intracen.org/country/syria</nowiki>
# Khalaf, R. (2015).    ''Governance without government in Syria: Civil society and state    building during conflict''. Syria Studies, 7(3), 37–72. <nowiki>https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218</nowiki>
# MacroTrends.     (2025). ''Syria Fertility Rate 1950–2025''. <nowiki>https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate</nowiki>
# Maigne, J. (2025,    May 19). ''Syrians heading home find few of the basics needed to survive''.    United Nations News. <nowiki>https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</nowiki>
# Minority Rights    Group International. (2024). ''Syria''. <nowiki>https://minorityrights.org/country/syria/</nowiki>
# Milestone    Localization. (2024). ''Modern Standard Arabic''. <nowiki>https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/</nowiki>
# Paksoy, E. E.    (2025). ''Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural    diversity''. Academia.edu. <nowiki>https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity</nowiki>
# PopulationPyramid.net.    (2025). ''Population density: Syrian Arab Republic (2050)''. <nowiki>https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/</nowiki>
# PopulationPyramid.net.    (2025). ''Syria - 2075 population pyramid''. <nowiki>https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075/</nowiki>
# Rahmoun, T., Zhao,    W., & Hassan, M. (2019). ''Restructuring integrated spatial tourism    planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace''. In U.    Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231).    Springer. <nowiki>https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21</nowiki>
# Schmidinger, T.    (Ed.). (2023). ''The autonomous administration of North and East Syria:    Between a rock and a hard place''. Transnational Press London. <nowiki>https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html</nowiki>
# Singh, N. S.,    Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). ''Demographic and health    indicators in conflict settings: A scoping review of measurement    challenges and recommendations''. Global Epidemiology, 4, 100097. <nowiki>https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097</nowiki>
# Syrians for Truth    and Justice. (2023, March 16). ''Curricula in Afrin: Between    “Turkification” and restrictions on the Kurdish language''. <nowiki>https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/</nowiki>
# Syrians for Truth    and Justice. (2025, May 5). ''STJ’s contribution to the call for inputs:    What are minority issues?'' <nowiki>https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/</nowiki>
# Trading Economics.    (2025). ''Syria - Population Ages 15–64 (% of Total)''. <nowiki>https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html</nowiki>
# Tull, K. (2017). ''Agriculture    in Syria''. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre    for International Health and Development. <nowiki>https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf</nowiki>
# UN-ESCWA &    BGR. (2013). ''Inventory of Shared Water Resources in Western Asia:    Chapter 7 – Orontes River Basin''. <nowiki>https://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf</nowiki>
# UN-Habitat.    (2022). ''Syria: Urban profile and demographic trends''. <nowiki>https://unhabitat.org/syria-urban-profile</nowiki>
# UN-Habitat.    (2024). ''Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities''.    <nowiki>https://unhabitat.org/syria</nowiki>
# UN-Habitat.    (2025). ''Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable    cities''. <nowiki>https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</nowiki>
# United Nations.    (2022). ''United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework''. <nowiki>https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf</nowiki>
# United Nations.    (2025, May 15). ''Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but    hope remains''. <nowiki>https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</nowiki>
# United Nations    Development Programme. (2025, February). ''Syria SEIA final report:    Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios''.    <nowiki>https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</nowiki>
# United Nations    Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). ''Syria:    Humanitarian Response Plan''. <nowiki>https://www.unocha.org/syria</nowiki>
# United Nations    Population Fund. (2024). ''Ageing in Syria: Demographic Trends''. <nowiki>https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing</nowiki>
# United Nations    Population Fund. (2024). ''Reproductive Health in Syria: Challenges and    Opportunities''. <nowiki>https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health</nowiki>
# UNICEF. (n.d.). ''Syrian    crisis''. <nowiki>https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis</nowiki>
# U.S. Department of    State. (2025). ''2025 report on international religious freedom: Syria''.    <nowiki>https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/</nowiki>
# World Bank.    (2000). ''Fertility rate, total (births per woman) - Syria''. <nowiki>https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY</nowiki>
# World Bank.    (2023). ''Syria country overview''. <nowiki>https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview</nowiki>
# World Bank.    (2024). ''Population ages 0–14 (% of total population) - Syria''. <nowiki>https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY</nowiki>
# World Bank.    (2025). ''Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in    the aftermath''. <nowiki>https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content</nowiki>
# World Bank.    (n.d.). ''Population ages 65 and above (% of total population) – Syria''.    <nowiki>https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY</nowiki>
# Worldometer.    (2025). ''Syria population''. <nowiki>https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/</nowiki>
 
----[1] Worldometer. (2025). ''Syria population (2025)''. Retrieved August 3, 2025, from <nowiki>https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/</nowiki>
 
 
[2] UN-Habitat. (2022). ''Syria: Urban profile and demographic trends''. United Nations Human Settlements Programme. <nowiki>https://unhabitat.org/syria-urban-profile</nowiki>
 
 
[3] Khalaf, R. (2015). Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict. ''Syria Studies'', ''7''(3), 37–72. <nowiki>https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218</nowiki>
 
 
[4] De Châtel, F. (2014). The role of drought and climate change in the Syrian uprising: Untangling the triggers of conflict. ''Middle Eastern Studies'', ''50''(4), 521–535. <nowiki>https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076</nowiki>
 
 
[5] World Bank. (2023). ''Syria country overview''. <nowiki>https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview</nowiki>
 
[6] International Organization for Migration. (2024, November). *From displacement to empowerment: Regional approach – internal version*. IOM Syria. <nowiki>https://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf</nowiki>
 
 
[7] World Bank. (2024). ''Population ages 0-14 (% of total population) - Syria''. Retrieved from <nowiki>https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY</nowiki>
 
 
[8] UNICEF. (n.d.). *Syrian crisis*. UNICEF. <nowiki>https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis</nowiki>
 
 
[9] Trading Economics. (2025). ''Syria - Population Ages 15-64 (% of Total)''. Retrieved from <nowiki>https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html</nowiki>
 
 
[10] Emirates Policy Center. (n.d.). *Education and post-conflict prospects in Syria: The battle for future generations*. <nowiki>https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations</nowiki>
 
 
[11] United Nations Population Fund. (2024). ''Ageing in Syria: Demographic Trends''. Retrieved from <nowiki>https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing</nowiki>
 
 
[12] World Bank. (n.d.). *Population ages 65 and above (% of total population) – Syria*. World Development Indicators. <nowiki>https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY</nowiki>
 
 
[13] United Nations Development Programme. (2025, February). *Syria SEIA final report*. UNDP. <nowiki>https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</nowiki>
 
 
[14] . Worldometer. (2025). ''Syria Population''. Retrieved from <nowiki>https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/</nowiki>
 
[15] CountryMeters.) 2025). *Syria population clock*. <nowiki>https://countrymeters.info/en/Syria</nowiki>
 
 
[16] PopulationPyramid.net. (2025). *Population density: Syrian Arab Republic (2050)*. <nowiki>https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/</nowiki>
 
 
[17] CEIC Data. (2025). *SY: Sex ratio at birth: Male births per female births*. <nowiki>https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births</nowiki>
 
 
[18] Harvard International Review. (2025). *The women of Syria*. <nowiki>https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria/</nowiki>
 
 
[19] Singh, N. S., Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). Demographic and health indicators in conflict settings: A scoping review of measurement challenges and recommendations. *Global Epidemiology*, 4, 100097. <nowiki>https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097</nowiki>
 
 
[20] Alsalloum, A. (2023). Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage in the UK: Strategies, insights, and untold narratives. *Heritage*, 6(10), 6718–6744. <nowiki>https://doi.org/10.3390/heritage6100351</nowiki>
 
 
[21] U.S. Department of State. (2025). *2025 report on international religious freedom: Syria*. <nowiki>https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/</nowiki>
 
[22]Minority Rights Group International. (2024). *Syria*. <nowiki>https://minorityrights.org/country/syria/</nowiki>
 
 
[23] Syrians for Truth and Justice. (2025, May 5). *STJ’s contribution to the call for inputs: What are minority issues?* <nowiki>https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/</nowiki>
 
 
[24] Milestone Localization. (2024). *Modern Standard Arabic*. <nowiki>https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/</nowiki>
 
 
[25] Schmidinger, T. (Ed.). (2023). *The autonomous administration of North and East Syria: Between a rock and a hard place*. Transnational Press London. <nowiki>https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html</nowiki>
 
 
[26]Syrians for Truth and Justice. (2023, March 16). *Curricula in Afrin: Between “Turkification” and restrictions on the Kurdish language*. <nowiki>https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/</nowiki>
 
[27] Ali, S. (2025, May 16). *After years of revival, what is the Kurdish language’s future in Syria?* Syria Direct. <nowiki>https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/</nowiki>
 
[28] Paksoy, E. E. (2025). *Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity*. Academia.edu. <nowiki>https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity</nowiki>
 
[29] World Bank. (2000). ''Fertility rate, total (births per woman) - Syria''. Retrieved from <nowiki>https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY</nowiki>
 
[30]Database.earth. (2025). *Total fertility rate of Syrian Arab Republic*. <nowiki>https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate</nowiki>
 
 
[31] Akyon, S. H., Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). Fertility rates of Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them. *Ankara Medical Journal*, 23(1), 61–72. <nowiki>https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680</nowiki>
 
 
[32]  MacroTrends. (2025). ''Syria Fertility Rate 1950–2025''. Retrieved from <nowiki>https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate</nowiki>
 
 
 
[33] United Nations Population Fund. (2024). ''Reproductive Health in Syria: Challenges and Opportunities''. Retrieved from <nowiki>https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health</nowiki>
 
 
 
[34]PopulationPyramid.net. (2025). *Syria - 2075 population pyramid*. <nowiki>https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075/</nowiki>
 
[35]Database.earth. (2025). *Life expectancy in Syrian Arab Republic*. <nowiki>https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy</nowiki>
 
 
[36] Arab Reform Initiative. (2021, July). *Youth employment and livelihood in Syria: Assessing the impact of conflict and preparing for recovery*. Brookings Institution. <nowiki>https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf</nowiki>
 
 
[37] International Labour Organization. (2025, March 4). *Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future*. <nowiki>https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future</nowiki>
 
 
[38] UN-Habitat. (2024). ''Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities''. Retrieved from <nowiki>https://unhabitat.org/syria</nowiki>
 
 
[39] UN-Habitat. (2025). *Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities*. <nowiki>https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</nowiki>
 
 
[40] Maigne, J. (2025, May 19). *Syrians heading home find few of the basics needed to survive*. United Nations News. <nowiki>https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</nowiki>
 
 
[41] United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios. UNDP. <nowiki>https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</nowiki>
 
 
 
 
[42] <nowiki>https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</nowiki>
 
 
[43] United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios. UNDP. <nowiki>https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</nowiki>
 
 
 
 
[44] در دره‌ی رودخانه‌ی عاصی (Orontes) در سوریه، بقایای تاریخی از '''آسیاب‌های آبی سنگی''' متعلق به دوره‌های اسلامی، عثمانی و قرون وسطی دیده می‌شود. این آسیاب‌ها که در امتداد مسیر رودخانه ساخته شده‌اند، با استفاده از نیروی جریان آب، گندم و غلات را آسیاب می‌کردند و بخش مهمی از اقتصاد روستایی منطقه را شکل می‌دادند. برخی از این آسیاب‌ها مانند '''"ام‌الرغیف"''' هنوز هم گه‌گاه توسط خانواده‌های محلی مورد استفاده قرار می‌گیرند و نمادی از '''میراث صنعتی و فرهنگی سوریه''' محسوب می‌شوند.
 
'''UN-ESCWA & BGR. (2013).''' ''Inventory of Shared Water Resources in Western Asia: Chapter 7 – Orontes River Basin''. Beirut: United Nations Economic and Social Commission for Western Asia & Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe. Retrieved from <nowiki>http://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf</nowiki>
 
 
[45] Food and Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Resources and Population Distribution''. Retrieved from <nowiki>https://www.fao.org/syria</nowiki>
 
[46] برنامج الأمم المتحدة الإنمائي. (2025). التقرير النهائي للتقييم الاجتماعي والاقتصادي للنزاع في سوريا وسيناريوهات التعافي. <nowiki>https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</nowiki>
 
 
 
[47] بوتين، فلاديمير. (2017). اتفاقية القاعدة البحرية الروسية في طرطوس. موقع TopWar. <nowiki>https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html</nowiki>
 
 
 
[48] Rahmoun, T., Zhao, W., & Hassan, M. (2019). Restructuring integrated spatial tourism planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace. In U. Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231). Springer. <nowiki>https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21</nowiki>
 
 
 
[49] Encyclopaedia Britannica. (2024). ''Syrian Desert: Geography and Population''. Retrieved from <nowiki>https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert</nowiki>
 
[50]Food and Agriculture Organization. (2025). *Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop failure and food insecurity crisis*. <nowiki>https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download</nowiki>
 
 
[51] International Organization for Migration. (2025, June). *Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5*. <nowiki>https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf</nowiki>
 
 
[52] United Nations. (2025, May 15). Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but hope remains. UN News. <nowiki>https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</nowiki>
 
 
[53] United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). ''Syria: Humanitarian Response Plan''. Retrieved from <nowiki>https://www.unocha.org/syria</nowiki>
 
 
 
[54] Abdulghany, F. (2025, July 28). Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges. *Syrian Network for Human Rights*. <nowiki>https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/</nowiki>
 
 
[55] Doocy, S., Lyles, E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team. (2015). Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of trends from 2011–2014. *Conflict and Health, 9*(33). <nowiki>https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7</nowiki>
 
 
[56]  Food and Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Productivity and Economic Impact''. Retrieved from <nowiki>https://www.fao.org/syria</nowiki>
 
 
 
[57]International Trade Centre. (2023). ''Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas''. Retrieved from <nowiki>https://www.intracen.org/country/syria</nowiki>
 
 
[58] Ichikawa, K., & Japan Wildlife Research Center. (2012). Syria: Olive cultivation on hilly land in the northwestern part of the country and along its Mediterranean coast. In Socio-ecological production landscapes in Asia (pp. 89–102). United Nations University Institute for the Advanced Study of Sustainability. <nowiki>https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf</nowiki>
 
 
 
[59] Tull, K. (2017). Agriculture in Syria. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre for International Health and Development. <nowiki>https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf</nowiki>
 
 
 
[60] Gleick, P. H. (2014). Water, drought, climate change, and conflict in Syria. *Weather, Climate, and Society, 6*(3), 331–340. <nowiki>https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1</nowiki>
 
 
[61] Food and Agriculture Organization. (2025). Drought Alert: Widespread crop failure threatens food security in Syria. FAO. <nowiki>https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download</nowiki>
 
 
[62] Calce, A. (2023, July 15). Drought and conflict in Syria, 2006–2011. *ArcGIS StoryMaps*. <nowiki>https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5</nowiki>
 
 
[63] United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios. UNDP. <nowiki>https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</nowiki>
 
 
 
[64] United Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat). (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities. <nowiki>https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</nowiki>
 
 
[65] World Bank. (2025). Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath. <nowiki>https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content</nowiki>
 
 
[66] Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region. <nowiki>https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf</nowiki>
 
 
 
[67] World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data. <nowiki>https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population</nowiki>
 
 
 
[68] Earth Site. (2021). Population density of Syria. <nowiki>https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria/</nowiki>
 
 
 
[69] International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time. <nowiki>https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time</nowiki>


''NC:'' غیر طبیعی (در هر 1000)


''TFR:'' نرخ باروری کل (تعداد فرزندان در هر زن)


''IMR:'' نرخ مرگ و میر نوزادان در هر 1000 تولد
[70] Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. *BMJ Open, 12*(5), e059210. <nowiki>https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210</nowiki>
|}
جدول شماره 2. تغییرات رشد جمعیتی سوریه در 80 سال گذشته<ref>''Demographic Developments and Population Policies in Baʻthist Syria, Onn. Winkler, page 184, 1998.''</ref>
{| class="wikitable"
|'''سال'''
|1937
|1950
|1960
|1970
|1980
|1990
|1995
|2004
|2011
|2016
|2017
|-
|جمعیت
|2,368,000
|3,252,000
|4,565,000
|6,305,000
|8,704,000
|12,116,000
|14,186,000
|17,921,000
|21,124,000
|17,185,000
|18,029,549
|-
|درصد


رشد
|
|<nowiki>+37.3</nowiki>
|<nowiki>+40.4</nowiki>
|<nowiki>+38.1</nowiki>
|<nowiki>+38</nowiki>
|<nowiki>+39.2</nowiki>
|<nowiki>+17.1</nowiki>
|<nowiki>+26.3</nowiki>
|<nowiki>+17.9</nowiki>
|'''−18.6'''
|<nowiki>+4.9</nowiki>
|}
علت اصلی رشد منفی جمعیت سوریه، در سرشماری سال 2106، ، بحران جنگ داخلی سال 2011-2013 است که تعداد زیادی از شهروندان سوری کشته شدند. تعداد دقیق کشته ­شدگان به جهت رویکرد‌های سیاسی در ارائه آمار مشخص نیست؛ با این همه، مقایسه گزارش بعضی از مراکز آمارگیری، می تواند به طور تقریبی گویا باشد.


شبکه خبری ''PBS'' آمریکا به نقل از «مرکز تحقیقات سیاسی سوریه»(المرکز السوری لبحوث السیاسات) (''SCPR'')''Syrian Centre for Policy Research)'' اعلام نموده­است که طی 15 مارس 2011 تا 11 فوریه 2016،  470 هزار نفر در سوریه؛ اعم از نیرو‌های دولتی، نیرو‌های معارضین و غیر نظامیان، کشته ­شده‌اند.[28] «استفان دی میستورا» (''Staffan de Mistura'') (زاده 1947)، نماینده ایتالیایی سازمان ملل در امور سوریه هم 400 هزار نفر[29] و دیده­بان حقوق بشر سوریه (''SOHR'')[30]، آمار حداقلی 494 هزار و حداکثری 606 هزار نفر را اعلام نموده‌اند.[31]


تلفات ما‌هانه مستند در جنگ داخلی سوریه بر اساس گزارش دیده­بان حقوق بشر سوریه (آمارگیری: 2014-2016)؛ به ترتیب از پایین به بالا، غیرنظامیان، نیرو‌های طرفدار دولت، جنگجویان ضد دولتی سوریه و جنگجویان خارجی ضد دولتی نقشه تقریبی تراکم جمعیت سوریه در 2015 (اوج داعش) و تعداد و محل جمعیت آوارگان[32].
[71] UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities. <nowiki>https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</nowiki>


جدول شماره 3. هرم سنی جمعیت سوریه در سال 2020
{| class="wikitable"
| colspan="8" |   بزرگترین شهر‌های سوریه (طبق سرشماری سال 2004)
|-
|
|'''رتبه'''
|'''نام'''
|'''استان'''
|'''جمعیت'''
|
|
|
|-
| rowspan="10" |


|1
|حلب
|استان حلب
|2,132,100
|
|
|
|-
|2
|دمشق
|دمشق
|1,414,913
|
|
|
|-
|3
|حمص
|استان حمص
|652,609
|
|
|
|-
|4
|لاذقیه
|استان لاذقیه
|383786
|
|
|
|-
|5
|حما
|استان حماه
|312,994
|
|
|
|-
|6
|رقه
|استان رقه
|220,488
|
|
|
|-
|7
|دیرالزور
|استان دیرالزور
|211,857
|
|
|
|-
|8
|الحسکه
|استان الحسکه
|188160
|
|
|
|-
|9
|قامشلی
|استان الحسکه
|184231
|
|
|
|-
|10
|سیده زینب
|استان ریف دمشق
|136,427
|
|
|
|} 


'''نرخ کاهش جمعیت:''' 797/0٪ (تخمین 2012)
[72] United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework. <nowiki>https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf</nowiki>


 '''میزان زاد و ولد:''' 7/20 تولد/1000 جمعیت (تخمین 2018)


 '''میزان مرگ و میر:''' 4 مرگ/1000 نفر جمعیت (تخمین زده شده در سال 2018)


 '''نرخ خالص مهاجرت:''' 57 م‌هاجر/1000 نفر جمعیت (تخمین 2018)
[73] زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بی‌ثباتی؟ اندیشکده روابط بین‌الملل. <nowiki>https://www.irthink.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DB%8C%D8%A7/</nowiki>


  '''نرخ باروری''': در سال 2009م.  5/3 بود و به تفکیک استان بر اساس استان، بدین قرار: حلب (2/3)، دمشق (6/2)، داریا (2/5)، دیرالزور (9/6)، حما (3/3)، حسکه (5/3)، حمص (1/3)، ادلب (8/4)، لاذقیه (2/2)، قنیطره (8/3)، رقه (5)، ریف دمشق (3/3)، السویدا (1/2)، طرسوس (3/2)


  '''نرخ زناشویی:''' در سال 2009م.  6 بود و به تفکیک استان بر اساس استان، بدین قرار: حلب (4/5)، دمشق (7/4)، داریا (3/7)، دیرالزور (2/10)، حما (6/6)، حسکه (7/6)، حمص (9/5)، ادلب (7/7)، لاذقیه (5/4)، قنیطره (5/6)، رقه (9/7)، ریف دمشق (4/5)، السویدا (4)، طرسوس (8/4)،
[74] عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی سوریه؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام). <nowiki>https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/</nowiki>


 '''نسبت شهرنشینی:''' جمعیت شهری، 2/54 درصد از کل جمعیت (2018)


 '''نسبت جمعیت بر اساس نژاد و قومیت''': عرب (80-85٪)، کرد (10%) ، ترکمن (4-5%)، آشوری (3-4%)، چرکس (5/1%)، ارمنی (1%) و دیگر اقوام کمتر از ./9%
[75] Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute. <nowiki>https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad</nowiki>


 '''نسبت جمعیت بر اساس دین:''' بر اساس تحلیل سال ،021:  سنی (74%)،  شیعه؛ اعم از علوی، اسماعیلی و اثنی­عشری (12%)،  مسیحی (10%)،  دروزی (3%)


  '''[[جمعیت مسیحیان سوریه]]:''' آخرین سرشماری رسمی که در آن به آمار طوایف مختلف در سوریه اشاره شد، سرشماری سال 1956 میلادی وزارت اقتصاد این کشور بود. طبق این سرشماری، جمعیت سوریه در سال 1956 بالغ‌بر چ‌هار میلیون نفر بود، که در سال 2000 میلادی به 16 میلیون و 200 هزار نفر رسید، یعنی حدود چ‌هار برابر شد. همین منبع، جمعیت مسیحیان در سال 1956 را بالغ‌بر 508 هزار نفر اعلام کرد. ازآنجاکه افزایش جمعیت مسیحیان به نسبت مسلمانان، سه‌به‌چ‌هار برآورد می‌شود؛ بنابراین، جمعیت مسیحیان سوریه در سال 2000، باید حدود یک‌میلیون و 570 نفر باشد. اما پژوهشگران، رقم بالا را غیرواقعی ارزیابی می‌کنند، آنان بر این باورند که حدود 300 هزار مسیحی در پنجاه سال گذشته از سوریه به اروپا مهاجرت کردند. بر این اساس، جمعیت کنونی آنان حدود یک‌میلیون و دویست هزار نفر خواهد بود.  
[76] Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council. <nowiki>https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/</nowiki>


  '''جمعیت طوایف مسیحی سوریه''' (تخمین در سال 2000): روم ارتدکس: 181 هزار 545 هزار/ ارامنه ارتدکس: 114 هزار 342 هزار/ روم کاتولیک: 60 هزار 180 هزار/ سریانی ارتدکس: 55 هزار 166 هزار/ سریان کاتولیک: 20 هزار 62 هزار/ ارامنه کاتولیک: 20 هزار 61 هزار/ مارونی­‌ها 19 هزار 57 هزار/ پروتستان: 12 هزار 37 هزار/ نستوری‌‌ها: 11 هزار 35 هزار/ لاتین: 7 هزار 21 هزار/  کلدانی ‌ها 5 هزار 17 هزار.


  '''نرخ سواد سوری­‌های 15 ساله و بالاتر''': برای مردان 86درصد و برای زنان 6/73 درصد است.


== نیز نگاه کنید به ==
== نیز نگاه کنید به ==
خط ۴۱۷: خط ۵۹۵:


== کتابشناسی ==
== کتابشناسی ==
[[رده:جغرافیای انسانی]]
[[index.php?title=رده:جغرافیای انسانی]]
<references />
<references />


نسخهٔ ‏۱۲ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۲:۳۵

جغرافیای انسانی سوریه بازتابی از پیوندی پیچیده میان تاریخ، فرهنگ، موقعیت جغرافیایی و تحولات سیاسی‌ست. کشوری واقع‌شده در قلب خاورمیانه - که با بیش از ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 25.6 میلیون نفر جمعیت در سال 2025[1] - از تنوع اقلیمی، قومی و مذهبی چشمگیری برخوردار است.[2] از کوه‌های شمال غرب تا بیابان‌های شرق، و از سواحل مدیترانه تا دره‌های حاصل‌خیز، این سرزمین همواره میزبان تمدن‌ها و جریان‌های مهاجرتی متنوع بوده است.


جوانان سوریه؛ نماد پایداری و همبستگی. قابل بازیابی از : https://www.arabnews.jp/en/saudi-arabia/article_136418/

با وجود ویژگی‌های طبیعی و فرهنگی غنی، سوریه در دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عمیق جمعیتی، مهاجرت‌های داخلی و خارجی گسترده، و تحولات اجتماعی و اقتصادی شده است.[3] جنگ‌های داخلی، آوارگی میلیون‌ها نفر، و بازسازی پس از بحران، ساختار فضایی و انسانی کشور را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند. شهرهایی چون دمشق، حلب، حمص و لاذقیه اکنون درگیر چالش‌های جمعیتی، زیرساختی و فرهنگی پیچیده‌اند.[4]

مطالعه حاضر، بر اساس داده‌های آماری، تحلیل‌های فضایی و شواهد تاریخی و  با نگاهی بلندمدت از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰، تلاشی‌ست برای فهم بهتر روندهای انسانی و فضایی در این کشور—روندهایی که نه‌تنها در توسعه داخلی سوریه، بلکه در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه نیز نقش‌آفرین هستند.[5]

     1.      ساختار هرم جمعیتی سوریه

تحلیل ساختار سنی جمعیت سوریه، ابزاری کلیدی برای فهم تحولات اجتماعی، اقتصادی و توسعه‌ای کشور در دوران پس از بحران است. هرم جمعیتی سوریه نشان‌دهنده جامعه‌ای جوان با تمرکز بالا در گروه‌های سنی پایین‌تر است؛ ساختاری که هم فرصت‌هایی برای رشد فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی بنیادین در حوزه‌های خدمات عمومی، اشتغال و سیاست‌گذاری اجتماعی ایجاد می‌نماید.[6]

o     کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال)

در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴.۸٪ از جمعیت سوریه را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند. این نسبت بالا، نتیجه‌ی نرخ زادوولد نسبتاً زیاد در دهه‌های گذشته و محدودیت‌های خدمات بهداشتی در دوران جنگ داخلی است. در شرایطی که زیرساخت‌های آموزشی و درمانی آسیب دیده‌اند، این گروه سنی با آسیب‌پذیری مضاعف مواجه‌اند.[7]


پویایی جمعیت سوریه قابل بازیابی از : https://www.wypr.org/show/midday/2017-02-13/the-plight-of-syrian-refugees

گزارش‌های یونیسف نشان می‌دهند که کودکان سوریه، به‌ویژه در مناطق درگیر بحران، با خطراتی چون سوءتغذیه، ترک تحصیل، و آسیب‌های روانی مواجه‌اند. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های حمایتی چندبُعدی در حوزه‌های آموزش، سلامت، تغذیه و حمایت‌های اجتماعی را برجسته می‌سازد.[8]

o     جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال)

گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، که حدود ۶۱.۲٪ از جمعیت کشور را در بر می‌گیرد، به‌عنوان نیروی کار بالقوه و موتور محرک توسعه اقتصادی شناخته می‌شود. با این حال، جنگ داخلی، تخریب زیرساخت‌های اقتصادی، و مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص، موجب کاهش بهره‌وری و افزایش نرخ بیکاری در این گروه شده‌اند.[9]

علاوه بر این، شکاف‌های آموزشی، عدم تطابق مهارت‌ها با نیازهای بازار کار، و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی، چالش‌هایی جدی برای فعال‌سازی ظرفیت‌های این گروه ایجاد کرده‌اند. توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، حمایت از کارآفرینی، و بازسازی بازار کار از اولویت‌های راهبردی محسوب می‌شود.[10]

o     سالمندان (بالای ۶۵ سال)

سالمندان در سوریه تنها حدود ۴.۰٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهند. این نسبت پایین، تا حدی ناشی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر امید به زندگی، کیفیت خدمات درمانی، و مهاجرت‌های اجباری است. با این حال، روندهای جهانی سالمندی و بهبود نسبی شرایط بهداشتی در برخی مناطق، احتمال افزایش سهم این گروه در سال‌های آینده را مطرح می‌سازد.[11]

در این راستا، توسعه نظام‌های حمایت اجتماعی، خدمات درمانی تخصصی، و زیرساخت‌های مراقبت بلندمدت برای سالمندان، باید در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد.

o     میانگین سنی و پیامدهای آن

میانگین سنی جمعیت سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۳.۵ سال برآورد شده است، که به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از میانگین جهانی (حدود ۳۰ سال) است. این ساختار جوان، از یک سو ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای رشد اقتصادی، نوآوری، و تحرک اجتماعی فراهم می‌کند، و از سوی دیگر، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه‌های آموزش، اشتغال، سلامت روان، و مشارکت اجتماعی است.[12]

در عین حال، تأثیرات جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و نابرابری‌های منطقه‌ای، موجب شکنندگی این ساختار شده‌اند. بنابراین، تدوین سیاست‌های توسعه‌ای منسجم، با تمرکز بر توانمندسازی نسل جوان، شرط لازم برای عبور از بحران و حرکت به‌سوی بازسازی پایدار است.[13]

     2.      ویژگی‌های جمعیتی سوریه

ویژگی‌های جمعیتی سوریه بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، تنوع فرهنگی، و تأثیرات گسترده‌ی جنگ داخلی است. شناخت دقیق این شاخص‌ها برای تدوین سیاست‌های بازسازی، توسعه پایدار، و انسجام اجتماعی در دوران پس از بحران، اهمیت بنیادین دارد.

o     جمعیت کل و روندهای بلندمدت

بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، جمعیت سوریه حدود ۲5.6 میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۰ (حدود ۲۲.۴ میلیون نفر) افزایش یافته است.[14] این رشد، علی‌رغم تلفات انسانی ناشی از جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و آوارگی میلیون‌ها نفر، نشان‌دهنده‌ی بازگشت تدریجی برخی آوارگان و افزایش نرخ زادوولد در برخی مناطق است.[15]

پیش‌بینی‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به حدود ۳۷.۷ میلیون نفر برسد.[16] چنین رشدی، فشار قابل‌توجهی بر زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی، و خدمات عمومی وارد خواهد کرد، به‌ویژه در مناطق شهری که میزبان آوارگان داخلی و مهاجران بازگشتی هستند.

o      نسبت جنسیتی و پیامدهای اجتماعی

نسبت جنسیتی در سطح ملی تقریباً متعادل است و حدود ۱.۰۱ مرد به ازای هر زن گزارش شده است.[17] با این حال، جنگ داخلی تأثیرات نامتوازنی بر جمعیت مردان و زنان داشته است. تلفات گسترده در میان مردان جوان و میانسال، به‌ویژه در مناطق آسیب دیده از درگیری‌های نظامی، موجب تغییر در ساختار جنسیتی جمعیت شده است.[18]

این تغییرات می‌تواند پیامدهایی در حوزه‌های آموزش، اشتغال، و مشارکت اجتماعی داشته باشد. در برخی مناطق، زنان نقش‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتری بر عهده گرفته‌اند، اما همچنان با چالش‌هایی چون تبعیض جنسیتی، محدودیت‌های فرهنگی، و دسترسی نابرابر به منابع و بهره وری اقتصادی مواجه‌اند. سیاست‌های بازسازی باید بر توانمندسازی زنان، ارتقای برابری جنسیتی، و کاهش شکاف‌های ساختاری و تاکید بر خانواده های هسته ای تمرکز داشته باشند[19].


نمودار جمعیت زنان و مردان در سوریه در سی سال اخیر. قابل بازیابی از :

**Trading Economics. (2025, April). *Syria - Population, female*. Retrieved August 3, 2025, from https://tradingeconomics.com/syria/population-female-wb-data.html **

o     تنوع قومی و زبانی

سوریه از نظر قومی و زبانی کشوری به‌شدت متنوع است؛ این گوناگونی بافت جمعیتی، هم فرصت‌هایی برای غنای فرهنگی فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی برای انسجام اجتماعی و حکمرانی فراگیر ایجاد می‌نماید.[20]

o     اکثریت قومی

حدود ۸۷٪ جمعیت سوریه را اعراب تشکیل می‌دهند که شامل گروه‌های مذهبی مختلفی چون اهل سنت، علویان، و مسیحیان عرب هستند.این گروه‌ها در سراسر کشور پراکنده‌اند و نقش‌های متفاوتی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایفا کرده‌اند.[21]

o     اقلیت‌های قومی

کردها، با جمعیتی حدود ۱۰٪، بزرگ‌ترین اقلیت قومی سوریه محسوب می‌شوند و عمدتاً در مناطق شمال شرقی کشور (رژاوا) ساکن‌اند.[22] ترکمن‌ها، آشوری‌ها، ارمنی‌ها، چرکس‌ها، دروزی‌ها، و یزیدی‌ها نیز از جمله اقلیت‌های مهم هستند که در مناطق خاصی مانند جبل‌الدروز، حسکه، حلب، و دمشق حضور دارند.[23]

o     زبان رسمی و گویش‌ها

زبان رسمی کشور، عربی استاندارد مدرن است که در آموزش، رسانه‌ها، و اسناد رسمی به کار می‌رود.[24] با این حال، گویش‌های محلی عربی مانند شامی دمشقی، حلبی، و حمصی در مناطق مختلف رایج‌اند و تفاوت‌های آوایی و واژگانی قابل‌توجهی دارند.[25]

o     زبان‌های اقلیتی

زبان کردی (کُرمانجی) در مناطق کردنشین، زبان‌های آشوری و ارمنی در جوامع مسیحی، و زبان ترکمنی در میان ترکمن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.[26] این زبان‌ها بخشی از میراث فرهنگی سوریه هستند، اما جنگ داخلی موجب محدود شدن دسترسی به آموزش رسمی به این زبان‌ها شده است. [27]

o     پیامدهای فرهنگی و توسعه‌ای

تنوع قومی و زبانی سوریه، در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند به‌عنوان سرمایه‌ای فرهنگی در مسیر بازسازی ملی ایفای نقش کند. با این حال، در شرایط پس از جنگ، خطرات قطبی‌شدن اجتماعی، تبعیض قومی، و نابرابری‌های منطقه‌ای وجود دارد. تدوین سیاست‌های آموزشی چندزبانه، تقویت مشارکت اقلیت‌ها در فرآیندهای تصمیم‌گیری، و حفاظت از میراث فرهنگی، از الزامات حیاتی برای تحقق انسجام اجتماعی و توسعه پایدار هستند.[28]

     3.      رشد جمعیت در سوریه

3.1   نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن

در آغاز قرن بیست‌و‌یکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان به‌ازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است[29]. این رقم را می‌توان بازتابی از ساختار سنتی خانواده، نقش اقتصادی فرزندان در معیشت خانوار، و محدودیت‌های موجود در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در بسیاری از مناطق دانست. در چنین زمینه‌ای، فرزندآوری نه‌تنها یک انتخاب فرهنگی، بلکه بخشی از راهبرد بقا برای خانواده‌های سوری محسوب می‌شد.


کمپین نجات نوزادان در سوریه ، قابل بازیابی از : LaunchGood. (2025). Save newborn lives in Syria. Retrieved August 3, 2025, from https://www.launchgood.com/v4/campaign/save_newborn_lives_in_syria

با گذشت زمان و به‌ویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده است. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند به‌ازای هر زن کاهش یافته است. [30]

این کاهش را می‌توان نتیجه‌ی مجموعه‌ای از عوامل دانست که هم‌زمان در سطوح فردی  خانوادگی، و ساختاری عمل کرده‌اند؛[31] از جمله:

  • پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی، از جمله ناامنی، آوارگی، و فروپاشی خدمات عمومی
  • مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی و اشتغال
  • افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت باروری و نقش زنان در جامعه
  • بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، و مشاوره‌ای، هرچند هنوز با محدودیت‌های جدی مواجه است

با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است.[32] این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های جامع در حوزه‌ی تنظیم خانواده، ارتقای سلامت مادران و کودکان، و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی را برجسته می‌سازد [33]. همچنین، توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای و فرهنگی در سیاست‌گذاری جمعیتی، برای دستیابی به نتایج پایدار، امری حیاتی خواهد بود.

3.2  پیش‌بینی‌های بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری

بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد.[34] این رشد بالقوه، در شرایطی رخ خواهد داد که نرخ باروری در حال کاهش است، اما هم‌زمان عواملی چون بازگشت تدریجی آوارگان و افزایش امید به زندگی، به رشد جمعیت کمک می‌کنند. بر اساس داده‌های سازمان ملل، امید به زندگی در سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۳ سال تخمین زده شده است، که نشان‌دهنده‌ی بهبود نسبی در شاخص‌های سلامت عمومی است.[35]

تحولات پیش‌رو در ساختار جمعیتی کشور، پیامدهای چندلایه‌ای در پی خواهد داشت. از یک‌سو، انتظار می‌رود نسبت سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) به‌طور چشمگیری افزایش یابد، و از سوی دیگر، سهم جمعیت جوان به‌تدریج کاهش پیدا کند.[36] این تغییرات، نه‌تنها بر بازار کار و نظام آموزشی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه فشار مضاعفی بر نظام بازنشستگی، خدمات درمانی، و سیاست‌های رفاهی وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی دقیق و آینده‌نگر در حوزه‌های زیر ضروری است:

  • تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخ‌گویی به نیازهای جمعیت سالمند
  • توسعه زیرساخت‌های درمانی، مراقبتی، و توان‌بخشی
  • ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ترکیب سنی و مهارتی جمعیت

بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی می‌تواند به نابرابری‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود.[37]

3.3  روند شهرنشینی و چالش‌های فضایی

در کنار تحولات جمعیتی، روند شهرنشینی نیز یکی از مؤلفه‌های کلیدی در تحلیل آینده‌ی سوریه محسوب می‌شود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شده‌اند که جمعیت شهری به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی می‌کردند ،[38] که نسبت به دهه‌های گذشته رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.

این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد.[39] از جمله:

  • افزایش فشار بر زیرساخت‌های شهری، از جمله مسکن، حمل‌ونقل، آب، برق، و خدمات عمومی
  • گسترش سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی، به‌ویژه در اطراف شهرهای بزرگ
  • کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی ناشی از افت تولیدات کشاورزی

در چنین زمینه‌ای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاست‌گذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیب‌دیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیش‌ازحد و نابرابری‌های فضایی خواهند بود.[40]

4      پراکندگی جمعیت در سوریه

پراکندگی جمعیت در سوریه بازتابی از تعامل پیچیده میان طبیعت، زیرساخت، و تحولات انسانی است. شرایط اقلیمی، منابع آبی، توپوگرافی، و ظرفیت‌های زیستی هر منطقه، در کنار عواملی چون جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سکونت را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند.

در برخی نواحی، مانند دشت‌های حاصلخیز غربی و مناطق ساحلی، تمرکز جمعیت با توسعه اقتصادی و خدماتی همراه بوده است؛ در حالی‌که مناطق بیابانی و جنگ‌زده با پراکندگی کم و محرومیت زیرساختی مواجه‌اند. این تفاوت‌ها، اگر بدون مدیریت هدفمند رها شوند، می‌توانند به نابرابری‌های فضایی، تنش‌های اجتماعی، و بحران‌های خدماتی منجر شوند.[41]

تحلیل دقیق این الگوها، برای تدوین سیاست‌های توسعه متوازن، بازسازی پس از بحران، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، ضرورتی راهبردی در مسیر بازسازی سوریه به‌شمار می‌آید.

4.1  عوامل طبیعی و جغرافیایی

ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی سوریه، از ارتفاعات سرد تا دشت‌های حاصلخیز و بیابان‌های خشک، زمینه‌ساز تفاوت‌های چشمگیر در ظرفیت سکونت و توسعه منطقه‌ای هستند.

4.1.1      تنوع جغرافیایی و نقش آن در پراکنش جمعیت

تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و شرایط زیستی در مناطق مختلف سوریه، الگوهای پراکندگی جمعیت را به‌گونه‌ای شکل داده‌اند که هر ناحیه، ظرفیت خاصی برای جذب یا دفع جمعیت دارد.[42]

4.1.2      منابع آب، مناطق حاصلخیز و نقش آن‌ها در تمرکز جمعیت

مناطق کوهستانی غرب و جنوب غربی سوریه، از جمله کوه‌های جبل‌الزاویه و دره‌ی رودخانه‌ی عاصی (Orontes)، به دلیل بارش‌های مناسب، خاک حاصلخیز، و منابع آبی پایدار، از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند. این نواحی به‌عنوان مراکز اصلی کشاورزی کشور شناخته می‌شوند و تولید محصولاتی چون گندم، زیتون، و میوه‌جات در آن‌ها رایج است.[43]

رودخانه‌ی عاصی [44](Orontes): میراث تاریخی سوری قابل بازیابی از : https://belongtosyria.wordpress.com/2018/05/02/the-journey-begins/

برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۸۵٪ از جمعیت سوریه در مناطقی زندگی می‌کنند که به منابع آب و اراضی قابل کشت دسترسی دارند .[45] دشت‌های غربی، به‌ویژه دره‌ی رودخانه‌ی عاصی، و مناطق اطراف دمشق و حلب، به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و خاک حاصلخیز، از تمرکز بالای جمعیت برخوردارند.

این مناطق نه‌تنها قطب‌های تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، زیتون، و سبزیجات هستند، بلکه نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی ملی ایفا می‌کنند. تمرکز جمعیت در این نواحی با زیرساخت‌های کشاورزی، بازارهای محلی، و شبکه‌های حمل‌ونقل در ارتباط مستقیم قرار دارد.

4.1.3     مناطق ساحلی و نقش استراتژیک آن‌ها

مناطق ساحلی سوریه، به‌ویژه استان‌های لاذقیه و طرطوس، از جایگاه استراتژیک ویژه‌ای در ساختار جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی کشور برخوردارند. این نواحی با دسترسی مستقیم به دریای مدیترانه، تنها گذرگاه‌های دریایی سوریه محسوب می‌شوند و نقش حیاتی در تجارت خارجی، واردات کالا، و ارتباط با بازارهای بین‌المللی ایفا می‌کنند.[46]

از منظر نظامی و امنیتی نیز، این مناطق به‌دلیل نزدیکی به پایگاه‌های دریایی و حضور نیروهای خارجی، در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تأثیرگذارند. بندر طرطوس، که میزبان پایگاه دریایی روسیه است، نمونه‌ای بارز از این اهمیت استراتژیک است.[47]

از نظر جمعیتی، مناطق ساحلی در مقایسه با نواحی داخلی، تراکم کمتری دارند، اما در سال‌های اخیر به‌ویژه در پی جنگ داخلی، شاهد افزایش مهاجرت داخلی بوده‌اند. بسیاری از خانواده‌ها از مناطق جنگ‌زده به شهرهای ساحلی پناه آورده‌اند، که این امر فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های شهری، منابع طبیعی، و خدمات عمومی وارد کرده است.

علاوه بر این، مناطق ساحلی با برخورداری از اقلیم معتدل، زمین‌های حاصل‌خیز، و منابع آبی، ظرفیت بالایی برای توسعه کشاورزی، گردشگری، و صنایع سبک دارند. با این حال، بهره‌برداری ناکافی از این ظرفیت‌ها، به‌ویژه در دوران بحران، مانع از شکوفایی اقتصادی این نواحی شده است.

در مجموع، مناطق ساحلی سوریه نه‌تنها دروازه‌ی ارتباطی کشور با جهان خارج هستند، بلکه در تحولات داخلی نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کنند؛ نقشی که در برنامه‌ریزی‌های آتی برای بازسازی و توسعه، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.[48]

4.1.4     مناطق بیابانی و کم‌آب

نواحی شرقی و مرکزی سوریه، به‌ویژه بیابان شام (بادیه‌الشام)، به دلیل کمبود منابع آبی، بارندگی اندک، و شرایط سخت محیطی، از تراکم جمعیتی بسیار پایینی برخوردارند. این مناطق عمدتاً محل سکونت جوامع عشایری و بادیه‌نشین هستند که اقتصادشان مبتنی بر دامداری و کوچ‌نشینی است.[49]

جنگجویان عشایری در صحرای سوریه؛ قرن بیستم قابل بازیابی از : https://www.splashtravels.com/world-history/photos-sand-dwellers-who-live-temperatures-above-120f

نبود زیرساخت‌های پایدار، محدودیت در دسترسی به خدمات عمومی، و آسیب‌پذیری در برابر خشکسالی‌های دوره‌ای، پراکندگی جمعیت در این نواحی را به‌شدت محدود کرده است[50]. با این حال، این مناطق از نظر فرهنگی و تاریخی اهمیت ویژه‌ای دارند و در صورت توسعه منابع آبی و زیرساختی، می‌توانند نقش مکملی در توسعه منطقه‌ای ایفا کنند.

4.2  تأثیر رویدادهای انسانی و جنگ داخلی

تحولات سیاسی و امنیتی دهه‌ی اخیر، به‌ویژه جنگ داخلی سوریه، تأثیرات عمیقی بر ساختار جمعیتی و فضایی کشور گذاشته‌اند. جابه‌جایی‌های گسترده، مهاجرت اجباری، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سنتی سکونت و توسعه را به‌شدت دگرگون کرده‌اند.

4.2.1      جابه‌جایی ناشی از درگیری‌های نظامی

از سال ۲۰۱۱ به بعد، جنگ داخلی سوریه موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی شده است. مناطق درگیر درگیری‌های سنگین مانند حلب، حمص، و درعا، شاهد مهاجرت قابل‌توجهی به سمت مناطق امن‌تر مانند دمشق، لاذقیه، و طرطوس بوده‌اند[51]. این جابه‌جایی‌ها به افزایش تراکم جمعیتی در شهرهای میزبان منجر شده و فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های خدماتی مانند مسکن، آب، برق، و بهداشت وارد کرده است .[52]

4.2.2      مهاجرت اجباری و آوارگی داخلی

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، بیش از ۶.۸ میلیون نفر به‌عنوان آواره داخلی در سوریه ثبت شده‌اند[53]. بسیاری از این افراد در اردوگاه‌ها یا مناطق شهری با شرایط نامناسب زندگی می‌کنند. این جابه‌جایی‌های اجباری، الگوهای سنتی سکونت را دگرگون کرده و چالش‌هایی جدی برای ارائه خدمات اولیه، آموزش، و اشتغال ایجاد کرده‌اند.[54]

علاوه بر این، تخریب زیرساخت‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها، مدارس، و شبکه‌های حمل‌ونقل در مناطق جنگ‌زده، موجب تمرکز جمعیت در مناطقی با امکانات نسبی شده است. این تمرکز ناهمگون، خطر نابرابری فضایی و تنش‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد و نیازمند مداخلات هدفمند در حوزه‌ی بازسازی و توسعه منطقه‌ای است.[55]

مهاجران سوری پس از جنگ داخلی ؛ قابل بازیابی از : https://www.unsw.edu.au/newsroom/news/2018/06/world-refugee-day-2018--we-can-do-better-and-we-have-done-better

4.3  تأثیر جغرافیا بر فعالیت‌های اقتصادی و تمرکز جمعیت

      جغرافیای متنوع سوریه، از کوهستان‌های شمالی تا بیابان‌های شرقی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری الگوهای اقتصادی و تمرکز جمعیت ایفا می‌کند. تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و دسترسی به زیرساخت‌ها موجب شده‌اند که هر منطقه ویژگی‌های خاصی در زمینه‌ی تولید، اشتغال، و سکونت‌پذیری داشته باشد .[56]

در نواحی غربی و حاصلخیز کشور، شرایط مناسب برای کشاورزی موجب شکل‌گیری قطب‌های تولیدی و بازارهای محلی شده است .[57]تولید محصولاتی مانند گندم، پنبه، و زیتون نه‌تنها اقتصاد محلی را تقویت کرده، بلکه جمعیت قابل‌توجهی را به این مناطق جذب کرده است. این مناطق، به‌ویژه در استان‌های حماه و ادلب، از تراکم جمعیتی بالاتری نسبت به نواحی خشک برخوردارند.[58]

در مناطق ساحلی، موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریای مدیترانه زمینه‌ساز توسعه‌ی تجارت دریایی، صادرات، و صنایع سبک شده است. وجود بنادری مانند لاذقیه و طرطوس، این نواحی را به مراکز اقتصادی و جمعیتی مهم تبدیل کرده است. با این حال، فشار ناشی از مهاجرت داخلی و محدودیت‌های زیرساختی، چالش‌هایی در مسیر توسعه پایدار این مناطق ایجاد کرده است.

در مقابل، مناطق بیابانی و نیمه‌خشک شرق و جنوب سوریه، با وجود برخورداری از منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز، به‌دلیل کمبود آب، شرایط اقلیمی سخت، و ضعف زیرساخت‌ها، از جمعیت پراکنده و فعالیت‌های اقتصادی محدودتری برخوردارند. فعالیت‌هایی مانند دامداری سنتی، استخراج منابع معدنی، و تجارت غیررسمی، ساختار اقتصادی این نواحی را تشکیل می‌دهند.[59]

جدول: مقایسه مناطق جغرافیایی سوریه از نظر اقتصادی و جمعیتی

نوع منطقه ویژگی‌های جغرافیایی فعالیت‌های اقتصادی اصلی وضعیت جمعیت چالش‌ها و فرصت‌ها
غربی و حاصلخیز زمین‌های کشاورزی، منابع آبی کشاورزی (گندم، زیتون، پنبه)، بازارهای محلی تراکم جمعیت بالا فرصت توسعه روستایی، نیاز به مدیریت منابع
ساحلی دسترسی به دریای مدیترانه، بنادر تجارت دریایی، صادرات، صنایع سبک تمرکز جمعیت متوسط تا بالا مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساخت‌ها
بیابانی و نیمه‌خشک اقلیم خشک، منابع زیرزمینی (نفت، گاز) استخراج منابع، دامداری، تجارت سنتی جمعیت پراکنده و کم ضعف زیرساخت، فرصت توسعه انرژی


در مجموع، جغرافیا نه‌تنها بستر فعالیت‌های اقتصادی را تعیین می‌کند، بلکه در جذب یا دفع جمعیت نیز نقش کلیدی دارد. این رابطه دوسویه میان طبیعت و انسان، در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای و بازسازی پس از بحران، باید به‌عنوان یکی از عوامل بنیادین مورد توجه قرار گیرد.

4.4  نتیجه‌گیری  

الگوهای پراکندگی جمعیت در سوریه محصول تقاطع عوامل طبیعی و دست‌به‌دست هم دادن رویدادهای انسانی است.[60] دسترسی به آب و اراضی حاصلخیز همچنان موتور اصلی تمرکز جمعیت به‌ویژه در دره عاصی، دشت‌های غربی و اطراف دمشق و حلب است، در حالی که نواحی بیابانی شرقی به‌دلیل محدودیت‌های محیطی و زیرساختی جمعیت کمی را در خود جای داده‌اند. از سوی دیگر، جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های اجباری میل سکونتی را به سوی شهرهای امن‌تر و مناطق ساحلی افزایش داده و فشار مضاعفی بر خدمات عمومی و زیرساخت‌ها وارد کرده است.[61]

برای عبور از این چالش و دستیابی به توسعه پایدار، باید:

  • زیرساخت‌های آسیب‌دیده در مناطق جنگ‌زده را بازسازی کرد
  • توسعه متوازن شهری و روستایی را بر اساس ظرفیت‌های محلی پی‌ریزی نمود
  • خدمات عمومی را در مناطق میزبان آوارگان تقویت کرد
  • از جوامع عشایری و بادیه‌نشین در نواحی کم‌جمعیت حمایت نمود

تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان توازن فضایی، عدالت اجتماعی و انسجام ملی را در جغرافیای انسانی سوریه محقق ساخت.[62]

5     شهرنشینی و روستانشینی در سوریه

توزیع جمعیت سوریه میان مناطق شهری و روستایی، تفاوت‌های چشم‌گیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیت‌های اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوت‌ها، در پی جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیق‌تر کرده‌اند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاست‌های بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد.[63]

5.1 شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالش‌های زیرساختی

بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی می‌کنند. [64]شهرهای اصلی مانند دمشق، حلب، حمص، و لاذقیه میزبان بخش عمده‌ای از این جمعیت هستند. به‌ویژه دمشق، پایتخت کشور، با تراکم جمعیتی حدود ۱۴٬۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکم‌ترین شهرهای منطقه محسوب می‌شود.[65]

شهرهای ساحلی مانند لاذقیه و طرطوس نیز به دلیل دسترسی به بنادر تجاری، فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با دریا، و نقش خدماتی و صنعتی، از رشد جمعیتی قابل‌توجهی برخوردار بوده‌اند. این شهرها به‌عنوان مراکز آموزشی، درمانی، و صنعتی عمل می‌کنند و در فرآیند بازسازی پس از جنگ، نقش کلیدی دارند.[66]

ساحل لاذقیه (Latakia) دریای مدیترانه ، بزرگترین بندر سوریه قابل بازیابی از :

https://www.tripadvisor.com/LocationPhotoDirectLink-g676295-d1156914-i203739844-Paralia_Sidari-Sidari_Corfu_Ionian_Islands.html

با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساخت‌ها در بسیاری از شهرها، به‌ویژه حلب و حمص، شده است. این تخریب‌ها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امن‌تر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیت‌های شهری وارد کرده‌اند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالش‌هایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است.

5.2روستانشینی: ظرفیت‌های کشاورزی و محدودیت‌های توسعه

در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از جمعیت سوریه، معادل حدود ۱۱.۸ میلیون نفر، در مناطق روستایی ساکن هستند. این جمعیت عمدتاً در دشت‌های حاصلخیز غربی و شمالی، از جمله دره‌ی عاصی و مناطق اطراف حلب و حماه، پراکنده‌اند. اقتصاد این نواحی بر پایه‌ی کشاورزی معیشتی، دامداری، و تولید محصولات سنتی مانند زیتون، گندم، و سبزیجات استوار است.[67]

با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر بهره‌وری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستم‌های آبیاری، کمبود نهاده‌های کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شده‌اند.[68]

دسترسی به زیرساخت‌های پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکه‌های حمل‌ونقل کارآمد مواجه‌اند. این محدودیت‌ها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زده‌اند.[69]

5.3تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاست‌گذاری

الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابری‌های ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علی‌رغم آسیب‌های جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالی‌که مناطق روستایی با محرومیت‌های چندجانبه مواجه‌اند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، می‌تواند به نابرابری‌های پایدار، مهاجرت‌های اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود.[70]

برای کاهش این شکاف‌ها، سیاست‌گذاری باید بر محورهای زیر متمرکز شود:

  • بازسازی زیرساخت‌های شهری آسیب‌دیده، به‌ویژه در شهرهای جنگ‌زده[71]
  • سرمایه‌گذاری در توسعه روستایی، از جمله خدمات درمانی، آموزشی، و حمل‌ونقل
  • ایجاد فرصت‌های اقتصادی در مناطق روستایی برای کاهش مهاجرت
  • مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن منابع و خدمات[72]

تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت.

Ø    نتیجه‌گیری: چشم‌انداز جغرافیای انسانی سوریه

جغرافیای انسانی سوریه، با تنوعی چشم‌گیر در ابعاد جمعیتی، فضایی، اقتصادی، و فرهنگی، بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، ساختارهای طبیعی پیچیده، و تحولات انسانی گسترده است. از مناطق حاصلخیز غربی تا بیابان‌های شرقی، از شهرهای بندری تا روستاهای کوهستانی، الگوهای سکونت و فعالیت اقتصادی در سوریه به‌شدت تحت تأثیر عوامل محیطی و بحران‌های سیاسی قرار گرفته‌اند.[73]

جنگ داخلی از سال ۲۰۱۱ به بعد، نه‌تنها موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی و تخریب زیرساخت‌ها شده، بلکه شکاف‌های موجود میان مناطق شهری و روستایی، و میان نواحی توسعه‌یافته و محروم را تشدید کرده است. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش بهره‌وری کشاورزی در مناطق روستایی، و مهاجرت‌های اجباری، چالش‌هایی چندلایه در مسیر توسعه پایدار ایجاد کرده‌اند.[74]

در چنین زمینه‌ای، بازسازی جغرافیای انسانی سوریه نیازمند رویکردی چندبُعدی و آینده‌نگر است. سیاست‌گذاری مؤثر باید بر محورهای زیر تمرکز داشته باشد:[75]

  • توسعه متوازن منطقه‌ای با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و انسانی هر ناحیه
  • بازسازی زیرساخت‌های شهری و روستایی با اولویت مناطق آسیب‌دیده
  • تقویت خدمات عمومی و فرصت‌های اقتصادی برای کاهش مهاجرت‌های اجباری
  • مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از تنوع فرهنگی و زبانی در چارچوب انسجام ملی[76]

در نهایت، جغرافیای انسانی سوریه نه‌تنها عرصه‌ای برای تحلیل بحران‌ها، بلکه بستری برای بازاندیشی در مسیر بازسازی، عدالت فضایی، و همزیستی پایدار است. آینده‌ی سوریه، در گرو توانایی آن در تبدیل تنوع جغرافیایی به سرمایه‌ای برای توسعه فراگیر و صلح اجتماعی خواهد بود.

References

  1. Abdulghany, F. (2025, July 28). Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges. Syrian Network for Human Rights. https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/
  2. Akyon, S. H., Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). Fertility rates of Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them. Ankara Medical Journal, 23(1), 61–72. https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680
  3. Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/
  4. Alsalloum, A. (2023). Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage in the UK: Strategies, insights, and untold narratives. Heritage, 6(10), 6718–6744. https://doi.org/10.3390/heritage6100351
  5. Ali, S. (2025, May 16). After years of revival, what is the Kurdish language’s future in Syria? Syria Direct. https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/
  6. Arab Reform Initiative. (2021, July). Youth employment and livelihood in Syria: Assessing the impact of conflict and preparing for recovery. Brookings Institution. https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf
  7. Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210. https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210
  8. Britannica, Encyclopaedia. (2024). Syrian Desert: Geography and Population. https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert
  9. بوتین، فلاديمير. (2017). اتفاقية القاعدة البحرية الروسية في طرطوس. TopWar. https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html
  10. Calce, A. (2023, July 15). Drought and conflict in Syria, 2006–2011. ArcGIS StoryMaps. https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5
  11. CEIC Data. (2025). SY: Sex ratio at birth: Male births per female births. https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births
  12. CountryMeters. (2025). Syria population clock. https://countrymeters.info/en/Syria
  13. Database.earth. (2025). Life expectancy in Syrian Arab Republic. https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy
  14. Database.earth. (2025). Total fertility rate of Syrian Arab Republic. https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate
  15. De Châtel, F. (2014). The role of drought and climate change in the Syrian uprising: Untangling the triggers of conflict. Middle Eastern Studies, 50(4), 521–535. https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076
  16. Doocy, S., Lyles, E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team. (2015). Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of trends from 2011–2014. Conflict and Health, 9(33). https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7
  17. Earth Site. (2021). Population density of Syria. https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria/
  18. Emirates Policy Center. (n.d.). Education and post-conflict prospects in Syria: The battle for future generations. https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations
  19. F
  20. Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Resources and Population Distribution. https://www.fao.org/syria
  21. Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Productivity and Economic Impact. https://www.fao.org/syria
  22. Food and Agriculture Organization. (2025). Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop failure and food insecurity crisis. https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download
  23. Gleick, P. H. (2014). Water, drought, climate change, and conflict in Syria. Weather, Climate, and Society, 6(3), 331–340. https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1
  24. Harvard International Review. (2025). The women of Syria. https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria/
  25. Ichikawa, K., & Japan Wildlife Research Center. (2012). Syria: Olive cultivation on hilly land in the northwestern part of the country and along its Mediterranean coast. In Socio-ecological production landscapes in Asia (pp. 89–102). https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf
  26. Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute. https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad
  27. Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region. https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf
  28. International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time. https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time
  29. International Labour Organization. (2025, March 4). Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future. https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future
  30. International Organization for Migration. (2024, November). From displacement to empowerment: Regional approach – internal version. https://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf
  31. International Organization for Migration. (2025, June). Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5. https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf
  32. International Trade Centre. (2023). Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas. https://www.intracen.org/country/syria
  33. Khalaf, R. (2015). Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict. Syria Studies, 7(3), 37–72. https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218
  34. MacroTrends. (2025). Syria Fertility Rate 1950–2025. https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate
  35. Maigne, J. (2025, May 19). Syrians heading home find few of the basics needed to survive. United Nations News. https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431
  36. Minority Rights Group International. (2024). Syria. https://minorityrights.org/country/syria/
  37. Milestone Localization. (2024). Modern Standard Arabic. https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/
  38. Paksoy, E. E. (2025). Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity. Academia.edu. https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity
  39. PopulationPyramid.net. (2025). Population density: Syrian Arab Republic (2050). https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/
  40. PopulationPyramid.net. (2025). Syria - 2075 population pyramid. https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075/
  41. Rahmoun, T., Zhao, W., & Hassan, M. (2019). Restructuring integrated spatial tourism planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace. In U. Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231). Springer. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21
  42. Schmidinger, T. (Ed.). (2023). The autonomous administration of North and East Syria: Between a rock and a hard place. Transnational Press London. https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html
  43. Singh, N. S., Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). Demographic and health indicators in conflict settings: A scoping review of measurement challenges and recommendations. Global Epidemiology, 4, 100097. https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097
  44. Syrians for Truth and Justice. (2023, March 16). Curricula in Afrin: Between “Turkification” and restrictions on the Kurdish language. https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/
  45. Syrians for Truth and Justice. (2025, May 5). STJ’s contribution to the call for inputs: What are minority issues? https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/
  46. Trading Economics. (2025). Syria - Population Ages 15–64 (% of Total). https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html
  47. Tull, K. (2017). Agriculture in Syria. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre for International Health and Development. https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf
  48. UN-ESCWA & BGR. (2013). Inventory of Shared Water Resources in Western Asia: Chapter 7 – Orontes River Basin. https://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf
  49. UN-Habitat. (2022). Syria: Urban profile and demographic trends. https://unhabitat.org/syria-urban-profile
  50. UN-Habitat. (2024). Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities. https://unhabitat.org/syria
  51. UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities. https://unhabitat.org/syrian-arab-republic
  52. United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework. https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf
  53. United Nations. (2025, May 15). Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but hope remains. https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431
  54. United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf
  55. United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). Syria: Humanitarian Response Plan. https://www.unocha.org/syria
  56. United Nations Population Fund. (2024). Ageing in Syria: Demographic Trends. https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing
  57. United Nations Population Fund. (2024). Reproductive Health in Syria: Challenges and Opportunities. https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health
  58. UNICEF. (n.d.). Syrian crisis. https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis
  59. U.S. Department of State. (2025). 2025 report on international religious freedom: Syria. https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/
  60. World Bank. (2000). Fertility rate, total (births per woman) - Syria. https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY
  61. World Bank. (2023). Syria country overview. https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview
  62. World Bank. (2024). Population ages 0–14 (% of total population) - Syria. https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY
  63. World Bank. (2025). Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath. https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content
  64. World Bank. (n.d.). Population ages 65 and above (% of total population) – Syria. https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY
  65. Worldometer. (2025). Syria population. https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/

[1] Worldometer. (2025). Syria population (2025). Retrieved August 3, 2025, from https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/


[2] UN-Habitat. (2022). Syria: Urban profile and demographic trends. United Nations Human Settlements Programme. https://unhabitat.org/syria-urban-profile


[3] Khalaf, R. (2015). Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict. Syria Studies, 7(3), 37–72. https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218


[4] De Châtel, F. (2014). The role of drought and climate change in the Syrian uprising: Untangling the triggers of conflict. Middle Eastern Studies, 50(4), 521–535. https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076


[5] World Bank. (2023). Syria country overview. https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview

[6] International Organization for Migration. (2024, November). *From displacement to empowerment: Regional approach – internal version*. IOM Syria. https://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf


[7] World Bank. (2024). Population ages 0-14 (% of total population) - Syria. Retrieved from https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY


[8] UNICEF. (n.d.). *Syrian crisis*. UNICEF. https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis


[9] Trading Economics. (2025). Syria - Population Ages 15-64 (% of Total). Retrieved from https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html


[10] Emirates Policy Center. (n.d.). *Education and post-conflict prospects in Syria: The battle for future generations*. https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations


[11] United Nations Population Fund. (2024). Ageing in Syria: Demographic Trends. Retrieved from https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing


[12] World Bank. (n.d.). *Population ages 65 and above (% of total population) – Syria*. World Development Indicators. https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY


[13] United Nations Development Programme. (2025, February). *Syria SEIA final report*. UNDP. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf


[14] . Worldometer. (2025). Syria Population. Retrieved from https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/

[15] CountryMeters.) 2025). *Syria population clock*. https://countrymeters.info/en/Syria


[16] PopulationPyramid.net. (2025). *Population density: Syrian Arab Republic (2050)*. https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/


[17] CEIC Data. (2025). *SY: Sex ratio at birth: Male births per female births*. https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births


[18] Harvard International Review. (2025). *The women of Syria*. https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria/


[19] Singh, N. S., Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). Demographic and health indicators in conflict settings: A scoping review of measurement challenges and recommendations. *Global Epidemiology*, 4, 100097. https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097


[20] Alsalloum, A. (2023). Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage in the UK: Strategies, insights, and untold narratives. *Heritage*, 6(10), 6718–6744. https://doi.org/10.3390/heritage6100351


[21] U.S. Department of State. (2025). *2025 report on international religious freedom: Syria*. https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/

[22]Minority Rights Group International. (2024). *Syria*. https://minorityrights.org/country/syria/


[23] Syrians for Truth and Justice. (2025, May 5). *STJ’s contribution to the call for inputs: What are minority issues?* https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/


[24] Milestone Localization. (2024). *Modern Standard Arabic*. https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/


[25] Schmidinger, T. (Ed.). (2023). *The autonomous administration of North and East Syria: Between a rock and a hard place*. Transnational Press London. https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html


[26]Syrians for Truth and Justice. (2023, March 16). *Curricula in Afrin: Between “Turkification” and restrictions on the Kurdish language*. https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/

[27] Ali, S. (2025, May 16). *After years of revival, what is the Kurdish language’s future in Syria?* Syria Direct. https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/

[28] Paksoy, E. E. (2025). *Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity*. Academia.edu. https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity

[29] World Bank. (2000). Fertility rate, total (births per woman) - Syria. Retrieved from https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY

[30]Database.earth. (2025). *Total fertility rate of Syrian Arab Republic*. https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate


[31] Akyon, S. H., Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). Fertility rates of Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them. *Ankara Medical Journal*, 23(1), 61–72. https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680


[32]  MacroTrends. (2025). Syria Fertility Rate 1950–2025. Retrieved from https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate


[33] United Nations Population Fund. (2024). Reproductive Health in Syria: Challenges and Opportunities. Retrieved from https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health


[34]PopulationPyramid.net. (2025). *Syria - 2075 population pyramid*. https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075/

[35]Database.earth. (2025). *Life expectancy in Syrian Arab Republic*. https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy


[36] Arab Reform Initiative. (2021, July). *Youth employment and livelihood in Syria: Assessing the impact of conflict and preparing for recovery*. Brookings Institution. https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf


[37] International Labour Organization. (2025, March 4). *Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future*. https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future


[38] UN-Habitat. (2024). Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities. Retrieved from https://unhabitat.org/syria


[39] UN-Habitat. (2025). *Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities*. https://unhabitat.org/syrian-arab-republic


[40] Maigne, J. (2025, May 19). *Syrians heading home find few of the basics needed to survive*. United Nations News. https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431


[41] United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios. UNDP. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf



[42] https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf


[43] United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios. UNDP. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf



[44] در دره‌ی رودخانه‌ی عاصی (Orontes) در سوریه، بقایای تاریخی از آسیاب‌های آبی سنگی متعلق به دوره‌های اسلامی، عثمانی و قرون وسطی دیده می‌شود. این آسیاب‌ها که در امتداد مسیر رودخانه ساخته شده‌اند، با استفاده از نیروی جریان آب، گندم و غلات را آسیاب می‌کردند و بخش مهمی از اقتصاد روستایی منطقه را شکل می‌دادند. برخی از این آسیاب‌ها مانند "ام‌الرغیف" هنوز هم گه‌گاه توسط خانواده‌های محلی مورد استفاده قرار می‌گیرند و نمادی از میراث صنعتی و فرهنگی سوریه محسوب می‌شوند.

UN-ESCWA & BGR. (2013). Inventory of Shared Water Resources in Western Asia: Chapter 7 – Orontes River Basin. Beirut: United Nations Economic and Social Commission for Western Asia & Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe. Retrieved from http://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf


[45] Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Resources and Population Distribution. Retrieved from https://www.fao.org/syria

[46] برنامج الأمم المتحدة الإنمائي. (2025). التقرير النهائي للتقييم الاجتماعي والاقتصادي للنزاع في سوريا وسيناريوهات التعافي. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf


[47] بوتين، فلاديمير. (2017). اتفاقية القاعدة البحرية الروسية في طرطوس. موقع TopWar. https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html


[48] Rahmoun, T., Zhao, W., & Hassan, M. (2019). Restructuring integrated spatial tourism planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace. In U. Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231). Springer. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21


[49] Encyclopaedia Britannica. (2024). Syrian Desert: Geography and Population. Retrieved from https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert

[50]Food and Agriculture Organization. (2025). *Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop failure and food insecurity crisis*. https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download


[51] International Organization for Migration. (2025, June). *Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5*. https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf


[52] United Nations. (2025, May 15). Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but hope remains. UN News. https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431


[53] United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). Syria: Humanitarian Response Plan. Retrieved from https://www.unocha.org/syria


[54] Abdulghany, F. (2025, July 28). Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges. *Syrian Network for Human Rights*. https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/


[55] Doocy, S., Lyles, E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team. (2015). Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of trends from 2011–2014. *Conflict and Health, 9*(33). https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7


[56]  Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Productivity and Economic Impact. Retrieved from https://www.fao.org/syria


[57]International Trade Centre. (2023). Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas. Retrieved from https://www.intracen.org/country/syria


[58] Ichikawa, K., & Japan Wildlife Research Center. (2012). Syria: Olive cultivation on hilly land in the northwestern part of the country and along its Mediterranean coast. In Socio-ecological production landscapes in Asia (pp. 89–102). United Nations University Institute for the Advanced Study of Sustainability. https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf


[59] Tull, K. (2017). Agriculture in Syria. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre for International Health and Development. https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf


[60] Gleick, P. H. (2014). Water, drought, climate change, and conflict in Syria. *Weather, Climate, and Society, 6*(3), 331–340. https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1


[61] Food and Agriculture Organization. (2025). Drought Alert: Widespread crop failure threatens food security in Syria. FAO. https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download


[62] Calce, A. (2023, July 15). Drought and conflict in Syria, 2006–2011. *ArcGIS StoryMaps*. https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5


[63] United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios. UNDP. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf


[64] United Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat). (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities. https://unhabitat.org/syrian-arab-republic


[65] World Bank. (2025). Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath. https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content


[66] Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region. https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf


[67] World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data. https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population


[68] Earth Site. (2021). Population density of Syria. https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria/


[69] International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time. https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time


[70] Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. *BMJ Open, 12*(5), e059210. https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210


[71] UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities. https://unhabitat.org/syrian-arab-republic


[72] United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework. https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf


[73] زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بی‌ثباتی؟ اندیشکده روابط بین‌الملل. https://www.irthink.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DB%8C%D8%A7/


[74] عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی سوریه؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام). https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/


[75] Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute. https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad


[76] Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/


نیز نگاه کنید به

جغرافیایی جمعیتی در چین؛ جغرافیای انسانی روسیه؛ جغرافیای انسانی سودان؛ جغرافیای انسانی اردن؛ جغرافیای انسانی ژاپن؛ جغرافیای انسانی کانادا؛ جغرافیای انسانی کوبا؛ جغرافیای انسانی لبنان؛ جغرافیای انسانی تونس؛ جغرافیای انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای انسانی مالی؛ جغرافیای انسانی افغانستان؛ جغرافیای انسانی تایلند؛ جغرافیای انسانی آرژانتین ؛ جغرافیای انسانی فرانسه؛ جغرافیای انسانی اسپانیا؛ جغرافیای انسانی اوکراین؛ جغرافیای انسانی سوریه؛ جغرافیای انسانی قطر؛ جغرافیای انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای انسانی اتیوپی؛ جغرافیای انسانی سیرالئون؛ جغرافیایی جمعیتی در چین؛ جغرافیایی انسانی سنگال؛ جغرافیای انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای انسانی بنگلادش؛ جغرافیای انسانی سریلانکا؛جغرافیای انسانی مصر

پاورقی

[10]. حصن‌الاکراد بر روی کوه جلیل، متصل به کوه‌‌های لبنان، در شمال‌غربی حمص، میان این شهر و بعلبک و مشرف بر حماه قرار دارد. قلعه پیش از قرن ۱۱ میلادی، حصن السَّفَح (قلعه سراشیب) خوانده می‌شد اما با حضور یافتن کرد‌ها در این محل، حصن‌الاکراد نام گرفت و در جنگ‌‌های صلیبی دژ یا قلعه شهسواران خوانده شد. امروزه این بنا را قلعةالحصن نیز می‌گویند

[22] . Berland, Joseph C.; Rao, Aparna (2004). Customary Strangers: New Perspectives on Peripatetic Peoples in the Middle East, Africa, and AsiaGreenwood Publishing Group. pp. 74–75..

[26] . این مرکز ادعا می کند که تا 2016 در دمشق حضور داشته است. در حال حاضر تن‌ها، نشانی مجازی دارد و عوامل و دست­اندکاران آن مشخص نیست. به احتمال زیاد از گروه­‌های تجدید نظر طلب در حاکمیت سوریه باشند. (www.scpr-syria.org)

[28] . "A Staggering New Death Toll for Syria's War — 470,000". (https://www.pbs.org/). 28 May 2016.

[29] . "Syria death toll: UN envoy estimates 400,000 killed". Al Jazeera. Archived from the original on 24 April 2016. Retrieved 23 April 2016.

[30] . Syrian Observatory for Human Rights

[31] . "Total death toll | Over 606,000 people killed across Syria since the beginning of the "Syrian Revolution", including 495,000 documented by SOHR". SOHR. 1 June 2021.

کتابشناسی

index.php?title=رده:جغرافیای انسانی


منبع اصلی

شنی، کریم (۱۴۰۰). فرهنگ و تاریخ سوریه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

نویسنده مقاله

کریم شنی

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_انسانی_سوریه&oldid=78089»