جغرافیای انسانی تونس

از دانشنامه ملل
مردم تونس در شهر تونس

جغرافیای انسانی تونس به طور قابل‌توجهی تحت‌تأثیر عوامل متعددی مانند رشد جمعیت، شهرنشینی، مهاجرت و توزیع نابرابر منابع قرار دارد.[۱] این کشور با جمعیتی جوان، در حال گذار از ساختارهای جمعیتی گذشته به سمت آینده‌ای متفاوت است. [۲]تونس که در شمال آفریقا قرار دارد، به دلیل موقعیت استراتژیک خود و نزدیکی به اروپا، همواره تحت‌تأثیر روندهای جمعیتی بین‌المللی بوده است. [۳]بررسی جغرافیای انسانی این کشور به‌ویژه از نظر ساختار جمعیتی، توزیع جغرافیایی و چالش‌های مرتبط با شهرنشینی، اهمیت زیادی در فهم تحولات اجتماعی و اقتصادی آن دارد.[۴]

ساختار هرم جمعیتی

ساختار هرم جمعیتی تونس به‌عنوان شاخصی مهم از وضعیت توسعه‌یافته یا درحال‌توسعه بودن کشور، نشان‌دهنده وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن است. این ساختار تأثیرات مستقیمی بر سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و اقتصادی دارد.

جمعیت تونس طبق آخرین سرشماری سال ۲۰۲۴ حدود ۱۲.۵ میلیون نفر تخمین زده شده است [۵]که نسبت به سال ۲۰۱۴ (با جمعیت حدود ۱۱.۲ میلیون نفر) رشد متوسطی را نشان می‌دهد. [۶]در دهه گذشته، نرخ رشد جمعیت کشور ۱.۱٪ در سال بوده است که در مقایسه با دهه‌های قبل کاهش محسوسی دارد.[۷] ساختار هرم سنی تونس نشان‌دهنده جمعیت جوان آن است، به‌طوری‌که ۴۰٪ جمعیت زیر ۲۵ سال سن دارند و تنها ۱۰٪ بالای ۶۵ سال هستند.[۸]

1)  تحلیل هرم سنی:

در سال ۲۰۲۴، ۲۵٪ از جمعیت بین ۰ تا ۱۴ سال سن دارند، درحالی‌که ۶۵٪ از جمعیت در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال قرار دارند.[۹] این توزیع نشان‌دهنده جمعیت در حال کار و بالقوه اقتصادی کشور است. در مقایسه با سال ۲۰۱۴، جمعیت مسن‌تر افزایش‌یافته است که به‌تدریج به سمت یک جامعه سالخورده‌تر حرکت می‌کند.[۱۰] پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۴۰، جمعیت بالای ۶۵ سال به ۱۵٪ خواهد رسید.[۱۱]

2)  تأثیرات اقتصادی و اجتماعی:

این تغییرات در ساختار هرم جمعیتی می‌تواند چالش‌های اقتصادی و اجتماعی جدیدی ایجاد کند. کاهش نسبی جمعیت جوان به معنای کاهش نیروی کار آینده است، درحالی‌که افزایش جمعیت مسن‌تر فشار بیشتری بر سیستم‌های بهداشتی و بازنشستگی وارد خواهد کرد.[۱۲] این تغییرات نیازمند سیاست‌گذاری‌های جدید در حوزه‌های اشتغال، بهداشت و تأمین اجتماعی هستند.

ویژگی های جمعیتی

ویژگی‌های جمعیتی تونس شامل ترکیب قومی، زبانی، الگوهای مهاجرت و وضعیت تحصیلی است که همگی نقش مهمی در شکل‌دهی ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کشور ایفا می‌کنند.

    1. ترکیب قومی و زبانی:

تونس از نظر ترکیب قومی تقریباً همگن است، به‌طوری‌که بیش از ۹۸٪ از جمعیت آن عرب بربرها هستند.[۱۳] زبان رسمی کشور عربی است و زبان فرانسه به دلیل استعمار فرانسوی‌ها همچنان نقش مهمی در ارتباطات رسمی و تجاری دارد.[۱۴] حدود ۷۰٪ از جمعیت به دو زبان عربی و فرانسوی تسلط دارند.[۱۵]

    2.  الگوهای مهاجرت:

مهاجرت، هم داخلی و هم بین‌المللی، تأثیر زیادی بر جغرافیای انسانی تونس دارد. از دهه ۱۹۶۰، مهاجرت‌های بین‌المللی به سمت اروپا، به‌ویژه فرانسه و ایتالیا، افزایش‌یافته است. [۱۶]در سال ۲۰۲۴، حدود ۱۰٪ از جمعیت تونس در خارج از کشور زندگی می‌کنند.[۱۷] مهاجرت داخلی نیز به سمت شهرهای بزرگ مانند تونس و صفاقس به دلیل فرصت‌های اقتصادی و تحصیلی افزایش‌یافته است.

    3. سطح تحصیلات و سواد:

سطح سواد در تونس در سال ۲۰۲۴ به ۸۴٪ رسیده است که در مقایسه با سال ۲۰۱۴ افزایش داشته است.[۱۸] تحصیلات عالی نیز در بین زنان رشد چشمگیری داشته و حدود ۶۰٪ از دانشجویان دانشگاهی را زنان تشکیل می‌دهند.[۱۹]

    4. وضعیت بهداشت و امید به زندگی:

امید به زندگی در تونس در سال ۲۰۲۴ به ۷۶.۵ سال برای مردان و ۷۸.۹ سال برای زنان رسیده است. [۲۰]این افزایش نسبت به دهه گذشته بهبود در شاخص‌های بهداشتی و دسترسی بهتر به خدمات بهداشتی را نشان می‌دهد.

رشد جمعیت

رشد جمعیت به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی جغرافیای انسانی تونس، به سیاست‌های دولتی و عوامل طبیعی مانند زادوولد، مرگ‌ومیر و مهاجرت وابسته است.

    1.  نرخ رشد جمعیت:

در سال ۲۰۲۴، نرخ رشد جمعیت تونس حدود ۱.۱٪ بوده است که نسبت به دهه گذشته کاهش‌یافته است.[۵] در دهه ۱۹۷۰، این نرخ حدود ۲.۵٪ بود و از آن زمان به دلیل کاهش نرخ زادوولد و افزایش مهاجرت کاهش‌یافته است.[۲۱] نرخ زادوولد در سال ۲۰۲۴ به ۱.۹ فرزند به‌ازای هر زن کاهش‌یافته که نشان‌دهنده گرایش به سمت خانواده‌های کوچک‌تر است.[۲۲]

    2. عوامل مؤثر بر رشد جمعیت:

کاهش زادوولد، بهبود بهداشت عمومی و افزایش مهاجرت از عوامل اصلی کاهش نرخ رشد جمعیت در تونس هستند.[۲۳] نرخ مرگ‌ومیر نیز به دلیل بهبود سیستم‌های بهداشتی و افزایش امید به زندگی کاهش‌یافته است.

    3. سیاست‌های جمعیتی دولت:

دولت تونس در دهه‌های اخیر سیاست‌های کنترلی برای کاهش نرخ زاد و ولد اتخاذ کرده است.[۲۴] این سیاست‌ها شامل برنامه‌های تنظیم خانواده و دسترسی بهتر به خدمات بهداشتی و آموزشی است. درعین‌حال، سیاست‌هایی برای تشویق مهاجران به بازگشت به کشور نیز اعمال شده است.[۲۵]

    4.  پیش‌بینی‌های رشد جمعیت:

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که جمعیت تونس تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۱۴ میلیون نفر خواهد رسید.[۲۶] این رشد کم می‌تواند چالش‌هایی از جمله کمبود نیروی کار و افزایش بار بر سیستم‌های بازنشستگی را به دنبال داشته باشد.

پراکندگی جمعیت

پراکندگی جمعیت تونس به‌شدت تحت‌تأثیر عوامل جغرافیایی و اقتصادی است و تفاوت‌های عمده‌ای بین مناطق مختلف کشور مشاهده می‌شود.

        1- الگوهای توزیع جمعیت:

بیش از ۷۰٪ از جمعیت تونس در مناطق ساحلی زندگی می‌کنند که تنها ۳۰٪ از مساحت کشور را تشکیل می‌دهد.[۲۷] این مناطق به دلیل فرصت‌های اقتصادی و تجاری پرجمعیت هستند. در مقابل، مناطق داخلی و جنوبی کشور به‌ویژه مناطق صحرایی، جمعیت کمی دارند.[۲۸] تراکم جمعیت در مناطق ساحلی به طور متوسط ۲۵۰ نفر در کیلومتر مربع است، [۲۷]در حالی که این رقم در مناطق داخلی به کمتر از ۳۰ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. شهرهای بزرگ ساحلی مانند تونس (پایتخت)، صفاقس و سوسه، بیشترین تمرکز جمعیتی را دارند.[۲۹]

        2-عوامل مؤثر بر پراکندگی

الف) عوامل جغرافیایی:

- دسترسی به منابع آب: مناطق ساحلی از بارندگی بیشتر و منابع آب زیرزمینی غنی‌تری برخوردارند. [۳۰]

- کیفیت خاک: زمین‌های حاصلخیز در مناطق شمالی و ساحلی، کشاورزی را تسهیل کرده است. [۳۱]

- توپوگرافی: مناطق کوهستانی مرکزی و جنوبی، توسعه شهری و کشاورزی را محدود کرده‌اند. [۳۲]

ب) عوامل اقتصادی:

- صنعتی شدن: تمرکز صنایع در مناطق ساحلی، به ویژه در اطراف شهرهای بزرگ.[۳۳]

- گردشگری: توسعه صنعت گردشگری در سواحل، جاذب نیروی کار بوده است.[۳۴]

- زیرساخت‌ها: توسعه بیشتر شبکه‌های حمل و نقل و ارتباطات در مناطق ساحلی.[۳۳]

ج) عوامل تاریخی و سیاسی:

- میراث استعماری: سرمایه‌گذاری‌های دوران استعمار فرانسه عمدتاً در مناطق ساحلی متمرکز بود.[۳۵]

- سیاست‌های توسعه‌ای پس از استقلال: تمرکز اولیه بر توسعه مناطق ساحلی به دلیل پتانسیل اقتصادی بالاتر.[۳۶]

        3- مناطق پرجمعیت و کم‌جمعیت:

شهر تونس با جمعیت بیش از2.5میلیون نفر پرجمعیت‌ترین منطقه کشور است،[۳۷] درحالی‌که مناطق جنوبی و صحرایی مانند تطاوین کمتر از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت دارند.[۳۸]

شهرنشینی و روستانشینی

شهرنشینی و روند تغییرات آن در تونس یکی از مسائل کلیدی جغرافیای انسانی کشور است که به دلیل توسعه اقتصادی و اجتماعی اهمیت زیادی دارد.

1) نسبت جمعیت شهری به روستایی:

در سال ۲۰۲۴، حدود ۶۹٪ از جمعیت تونس در مناطق شهری زندگی می‌کنند که نسبت به سال ۲۰۱۴ رشد داشته است.[۲۹] [۳۹]این تغییر به دلیل رشد سریع شهرها و کاهش جمعیت روستایی رخ‌داده است.

2) الگوهای شهرنشینی:

شهرهای بزرگ مانند تونس و صفاقس به مراکز اصلی اقتصادی تبدیل شده‌اند و رشد جمعیت در این شهرها به دلیل مهاجرت داخلی از مناطق روستایی بوده است. [۴۰]درعین‌حال، مناطق حاشیه‌نشین اطراف شهرها به دلیل کمبود مسکن و اشتغال درحال‌رشد هستند.[۴۱]

3) چالش‌های شهرنشینی:

شهرنشینی سریع چالش‌هایی مانند حاشیه‌نشینی، ترافیک و آلودگی هوا را به دنبال داشته است. دولت تونس با اجرای برنامه‌های توسعه شهری و ارتقای زیرساخت‌ها سعی در کاهش این مشکلات دارد.[۴۲]

4) وضعیت مناطق روستایی:

مناطق روستایی تونس با مشکلاتی مانند کمبود خدمات بهداشتی، آموزشی و فرصت‌های شغلی روبرو هستند. [۴۳]دولت برنامه‌هایی برای توسعه این مناطق از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و کشاورزی ارائه کرده است.

5)پیامدهای امکانات نامتوازن شهری و روستایی

الف) چالش‌ها:

- نابرابری اقتصادی: شکاف درآمدی بین مناطق ساحلی و داخلی.[۴۴]

- فشار بر زیرساخت‌ها: ازدحام و آلودگی در شهرهای ساحلی. [۴۵]

- مهاجرت داخلی: جریان مداوم مهاجرت از مناطق داخلی به سواحل. [۴۶]

- چالش‌های زیست محیطی: فرسایش خاک و کمبود آب در مناطق پرجمعیت.[۴۷]

ب) فرصت‌ها:

- پتانسیل توسعه: امکان سرمایه‌گذاری در مناطق کم‌جمعیت برای ایجاد تعادل.[۴۸]

- تنوع اقتصادی: توسعه صنایع جدید در مناطق داخلی برای جذب جمعیت. [۴۹]

- بهبود زیرساخت‌ها: فرصت برای توسعه متوازن‌تر شبکه‌های حمل و نقل و ارتباطات.[۴۸]

6)استراتژی‌های دولت برای مدیریت جمعیت:

- برنامه‌های توسعه منطقه‌ای: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مناطق داخلی.[۴۹]

- مشوق‌های اقتصادی: ارائه مزایای مالیاتی برای شرکت‌هایی که در مناطق کم‌جمعیت سرمایه‌گذاری می‌کنند. [۵۰]

- بهبود خدمات عمومی: افزایش دسترسی به آموزش و بهداشت در مناطق محروم.

- توسعه پایدار: تمرکز بر پروژه‌های سازگار با محیط زیست در مناطق حساس اکولوژیکی.[۴۷]

جغرافیای انسانی تونس با چالش‌ها و فرصت‌های فراوانی روبروست. تغییرات در ساختار جمعیتی، رشد شهرنشینی و پراکندگی نابرابر جمعیت تأثیرات عمیقی بر توسعه اقتصادی و اجتماعی این کشور دارند. آینده تونس نیازمند سیاست‌های جدیدی در زمینه رشد جمعیت، شهرنشینی و توسعه پایدار خواهد بود تا بتواند با این تغییرات سازگار شود.

نیز نگاه کنید به

جغرافیای انسانی اتیوپی، جغرافیای انسانی اردن، جغرافیای انسانی اسپانیا، جغرافیای انسانی افغانستان، جغرافیای انسانی امارات متحده عربی، جغرافیای انسانی اوکراین، جغرافیای انسانی آرژانتین، جغرافیای انسانی بنگلادش، جغرافیای انسانی تاجیکستان، جغرافیای انسانی تایلند،، جغرافیای انسانی چین، جغرافیای انسانی روسیه ،جغرافیای انسانی زیمبابوه، جغرافیای انسانی ژاپن، جغرافیای انسانی ساحل عاج، جغرافیای انسانی سریلانکا، جغرافیای انسانی سنگال، جغرافیای انسانی سودان، جغرافیای انسانی سوریه، جغرافیای انسانی سیرالئون، جغرافیای انسانی فرانسه، جغرافیای انسانی قزاقستان، جغرافیای انسانی قطر، جغرافیای انسانی کانادا، جغرافیای انسانی کوبا، جغرافیای انسانی گرجستان، جغرافیای انسانی لبنان، جغرافیای انسانی مالی، جغرافیای انسانی مصر.

کتابشناسی

  1. ↑ [۱]Mapping European leverage in the MENA region. (n.d.)
  2. ↑ العربى, ا. ا., & العربى, ا. ا. (2022, November 1). The decline of fertility in Tunisia. Determinants, effects and representations. المركز الديمقراطي العربي. [۲]
  3. ↑ [۳]
  4. ↑ Labidi, M. A. (2021). Tunisian industrial policy, location and evolution of the industrial space of the interior regions. Regional Science Policy
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ عدد سكان تونس (2024). (2024). Populationtoday.com. [۴]
  6. ↑ Census 2014 | INS. (n.d.).[۵]
  7. ↑ Tunisia Population 1950-2024. (2024). Macrotrends.net.[۶]
  8. ↑ Population Pyramids of the World from 1950 to 2100. (n.d.). PopulationPyramid.net.[۷]
  9. ↑ Tunisia Population 2024 (Live). (2024). Worldpopulationreview.com.[۸]
  10. ↑ داس غوبتا, م., إنغلمان, ر., ليفي, ج., لوخسنغر, غ., ميريك, ت., فريق االستشاري لصندوق األمم املتحدة للسكان, أندرسن, ب., شاالساني, س., غريب, ف., قايتباي, م., هيرمان, م., شينسول, د., وونغ, س., إدارة الصحة والسكان في العالم، جامعة هارفارد, فريق التحرير, كولودج احملرر, ر., رويز, ك., & تومير, إ. (n.d.). حالة سكان العالم 2014
  11. ↑ نزيهة نصري. (2024, June 17). تونس: نحو 15 مليون نسمة في 2050. Tunibusiness; تونيبزنس.[۹]
  12. ↑ Tunisia - TUN. (n.d.). Sdgpush-Insights.undp.org. [۱۰]
  13. ↑ (2024). Study.com
  14. ↑ Britannica. (n.d.). Tunisia | History, Map, Flag, Population, & Facts. Encyclopedia Britannica.[۱۱]
  15. ↑ وزيرة التربية.. اللغة الفرنسية لن ترتقي مع الفرنكفونية الاستعمارية. (n.d.). جريدة الشروق التونسية
  16. ↑ Fleri, G. B. (2021). The (Re)Birth of a Mediterranean Migration System. The Case of Tunisian Migration in Sicily. Journal of Modern Italian Studies, 1–20. [۱۲]
  17. ↑ AUGUST 2024 TUNISIA IRREGULAR MIGRATION REACHES UNPRECEDENTED LEVELS HUMAN SMUGGLING AND TRAFFICKING ECOSYSTEMS -NORTH AFRICA AND THE SAHEL 2024 SERIES. (n.d.). Retrieved September 24, 2024, from
  18. ↑ Tunisia Literacy Rate 1984-2024. (n.d.). Www.macrotrends.net.[۱۳]
  19. ↑ Tunisia: tertiary school students by gender | Statista. (2024, June 30). Statista. [۱۴]
  20. ↑ Life expectancy at birth, total (years) - Tunisia | Data. (n.d.). Data.worldbank.org.[۱۵]
  21. ↑ Population Policies and Dynamics in Tunisia on JSTOR. (2024). Jstor.org. [۱۶]
  22. ↑ World Population Dashboard -Tunisia | United Nations Population Fund.[۱۷]
  23. ↑ Tunisia. (2024, June 19). Migrationpolicy.org.
  24. ↑ Beyond Extraction and Austerity: Tunisia’s Path to Prosperity. (2024, April 30). The Tahrir Institute for Middle East Policy -.[۱۸]
  25. ↑ Baliamoune-Lutz, M. (2023). Tunisia’s development experience: A success story? In United Nations University (UNU), World Institute for Development Economics Research (WIDER), WIDER Research Paper (No. 2009/32). The United Nations University World Institute for Development Economics Research (UNU-WIDER), Helsinki.
  26. ↑ Tunisia. (n.d.). Datadot
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ Tunisia: population distribution by gender 2024 | Statista. (2024). Statista; Statista. [۱۹]
  28. ↑ Tunisia population (2024) - Worldometer. (n.d.).[۲۰]
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ Tunisia: population by city 2024 | Statista. (2024). Statista; Statista.[۲۱]
  30. ↑ What Tunisia’s Municipalities Can Contribute to Climate Adaptation. (2024). Carnegie Endowment for International Peace.[۲۲]
  31. ↑ Tunisia | History, Map, Flag, Population, & Facts | Britannica. (2024). In Encyclopædia Britannica.[۲۳]
  32. ↑ نشرة البيئة لشهر ماي 2024. (2024). TAP.[۲۴]
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ Urbanization in Tunisia: Building inclusive & sustainable cities. (n.d.).[۲۵]
  34. ↑ Outbound, I. (2024, June 29). Tunisia tourism receipts in 2024 projected at USD 7.3 billion: WTTC. INDIA OUTBOUND.[۲۶]
  35. ↑ Kim, S. & IDE-JETRO. (2019). Preliminary study on regional inequalities in Tunisia: Demography of Tunisia in the early 20th century. In Interim Report for Arab Nationalism and State Formation: The Maghrib Experiences
  36. ↑ الفرنيس للإستشراق الرقيق. (2022). الرشاقي الرزاق عبد, ١٦٨, 168.
  37. ↑ Tunis, Tunisia Metro Area Population 1950-2024. (2024).[۲۷]
  38. ↑ Relation: ‪ولاية تطاوين‬ (‪1434953‬). (2024, January 30). OpenStreetMap.
  39. ↑ Africapolis. (n.d.). Africapolis.org.[۲۸]
  40. ↑ The PRIQH: a Tunisian response to the challenges of rapid urbanization. (2023). Www.afd.fr
  41. ↑ عاملات الفلاحة في تونس...ضحايا تهميش الدولة - Daraj. (2024, July 27). Daraj.[۲۹]
  42. ↑ التقرير الشهري حول تركيز الملوثات البيئية على مستوى سطح الأرض بالبلاد التونسية خلال شهر سبتمبر 2024. (2024, October 20). المعهد الوطني للرصد الجوي.
  43. ↑ RURAL MIGRATION IN TUNISIA Drivers and patterns of rural youth migration and its impact on food security and rural livelihoods in Tunisia. (n.d.).[۳۰]
  44. ↑ Assabah. (n.d.). البنك الدولي: تونس تسترجع مؤشراتها الاقتصادية لما قبل جائحة كورونا خلال 2024. جريدة الصباح نيوز.[۳۱]
  45. ↑ Ridha Kefi. (2024, July 25). خليج المنستير يعاني من التلوث المتواصل بمياه الصرف الصحي - أنباء تونس. أنباء تونس. [۳۲]
  46. ↑ AFRIK 21. (2024, May 11). TUNISIA: WWF launches “Adopt a Beach”, an initiative to reduce marine pollution | Afrik 21. Afrik 21.
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ وزارة البيئة. (2024). مهمة البيئة في الجمهورية التونسية
  48. ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ الكتابة العامة للحكومة. (2024). الكتابة العامة للحكومة وحدة التصرف في الميزانية حسب األهداف المشروع السنوي لألداء لمهمة رئاسة الحكومة لسنة2024.[۳۳]
  49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ Tunisia Country Strategic Plan (2022–2025) | World Food Programme. (n.d.). Www.wfp.org
  50. ↑ USAID. (2024). USAID/Tunisia’s 2022-2027 Country Development Cooperation Strategy (CDCS). In USAID TUNISIA CDCS.

نویسنده : نرگس شکوری

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_انسانی_تونس&oldid=64220»