پرش به محتوا

جغرافیای انسانی تاجیکستان

از دانشنامه ملل
تقسیمات سنی در تاجیکستان(2024)، قابل بازیابی از https://www.livepopulation.com/country/tajikistan.html

در سال ۲۰۲۴، جمعیت تاجیکستان بیش از ۱۰.۳۶ میلیون نفر تخمین زده شده است که نشان‌دهنده رشد مداوم از اوایل دهه ۱۹۹۰ است. این رشد نسبت به جمعیت ۷.۵ میلیونی در سال ۲۰۱۰ و حدود ۵.۷ میلیونی در سال ۱۹۹۳ افزایش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. نرخ رشد سالانه جمعیت همچنان حدود ۱.۹٪ باقی‌مانده است[۱]، درحالی‌که نرخ باروری کمی کاهش‌یافته و به ۳.61 فرزند به‌ازای هر زن رسیده است که در دهه ۱۹۹۰ بیش از ۴ فرزند بود[۲].

ساختار سنی جمعیت همچنان جوان است و میانگین به ۲2.4 سال رسیده[۳] که در مقایسه با ۲۵.۲ سال در سال ۱۹۶۰ اندکی کاهش یافته است. درصد زیادی از جمعیت زیر ۳۰ سال قرار دارد که نشان‌دهنده جوان بودن جمعیت تاجیکستان در منطقه آسیای مرکزی است[۴].

شهرنشینی نیز افزایش‌یافته و اکنون ۲۸.۴٪ از جمعیت در مناطق شهری زندگی می‌کنند[۵] که نسبت به ۲۶.۵٪ در سال ۲۰۰۰ بیشتر است. الگوهای مهاجرت همچنان نشان‌دهنده ازدست‌دادن خالص حدود 20،000 نفر در سال است که عمدتاً به دلیل مهاجرت کاری به کشورهایی مانند روسیه است[۳].

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۵، جمعیت به حدود ۱۰.۵۶ میلیون نفر خواهد رسید و انتظار می‌رود که شهرنشینی بیشتر افزایش یابد. بااین‌حال، تاجیکستان همچنان با چالش‌هایی در تأمین منابع کافی برای جمعیت روبه‌رشد خود مواجه است[۱].

ساختار هرم جمعیتی

هرم سنی تاجیکستان( 2024)، قابل بازیابی از https://chartingtheglobe.com/region/tajikistan/demographics/population-pyramid?indicator=population-pyramid

ترکیب جمعیتی تاجیکستان در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که این کشور همچنان جمعیتی جوان دارد. حدود ۳۴.۵٪ از جمعیت کشور در گروه سنی ۰-۱۴ سال قرار دارد. جمعیت این گروه شامل ۱,۸۶۲,۶۵۰ مرد و ۱,۷۹۸,۳۰۰ زن است. بخش عمده‌ای از جمعیت، یعنی ۶۱.۵٪، در گروه سنی ۱۵-۶۴ سال قرار دارد که متشکل از ۳,۳۲۱,۸۰۰ مرد و ۳,۳۴۵,۵۰۰ زن است. همچنین، ۴٪ از جمعیت بالای ۶۵ سال سن دارند که شامل ۲۱۶,۰۰۰ مرد و ۲۱۰,۰۰۰ زن می‌شود[۶].

با نرخ رشد جمعیتی ۱.۸۱٪ در سال ۲۰۲۴، جمعیت تاجیکستان به ۱۰.۳۳ میلیون نفر رسیده است. درحالی‌که انتظار می‌رود جمعیت این کشور به بیش از ۱۶ میلیون نفر تا سال ۲۰۵۰ برسد، مسئله مهاجرت و کاهش نرخ زادوولد در شهرها و افزایش تمایل به خانواده‌های کوچک‌تر از عوامل کاهش رشد جمعیت هستند. بااین‌وجود، جمعیت جوان تاجیکستان همچنان بخش عمده‌ای از نیروی کار را تشکیل می‌دهد[۷].

در زمینه مهاجرت، بسیاری از جوانان تاجیک به دلایل اقتصادی به کشورهای دیگر، به‌ویژه روسیه، مهاجرت می‌کنند که این مسئله تأثیر مهمی بر ترکیب جمعیتی کشور دارد. امید به زندگی نیز برای مردان حدود ۶۷ سال و برای زنان حدود ۷۳ سال است که نشان‌دهنده بهبود وضعیت بهداشتی و اقتصادی کشور در مقایسه با دهه‌های گذشته است[۸].

به‌طورکلی، جمعیت تاجیکستان به سمت پیری در حال حرکت است، اما همچنان نیروی جوان قابل‌توجهی دارد که بر ترکیب سنی آن تأثیرگذار است و باعث رشد جمعیتی ملایم این کشور می‌شود[۲].

ویژگی های جمعیتی

تاجیکستان، کشوری چند قومیتی در آسیای مرکزی، دارای ترکیب قومی پیچیده‌ای است که ریشه در تاریخ طولانی تعاملات اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی با همسایگانش دارد.

قومیت ها در تاجیکستان، قابل بازیابی از https://mapsontheweb.zoom-maps.com/post/739073566090330112/ethnic-map-of-tajikistan-and-kyrgyzstan-by

جمعیت تاجیکستان در سال ۲۰۲۴ به حدود ۱۰.۱ میلیون نفر رسیده است، بررسی تغییرات جمعیتی تاجیکستان در دهه‌های اخیر نشان‌دهنده تحولات مهمی در ترکیب قومی و اجتماعی این کشور است که ناشی از عوامل گوناگونی مانند مهاجرت، سیاست‌های دولت و تغییرات طبیعی جمعیت بوده است[۹].

ترکیب جمعیتی و قومی تاجیکستان با گذشت زمان دچار تغییرات چشمگیری شده است. بر اساس آمار سال ۲۰۲۴، ترکیب قومی این کشور به شرح زیر است:

  • تاجیک‌ها: ۸۴ درصد؛
  •   ازبک‌ها: ۱۳ درصد؛
  • روس‌ها: ۰.۷ درصد؛
  • سایر اقوام: ۲.۳ درصد (شامل قرقیزها، ترکمن‌ها، تاتارها، افغان‌ها، و دیگر گروه‌های کوچک‌تر)[۱۰].

در مقایسه با سال‌های قبل، تعداد تاجیک‌ها به‌عنوان گروه اکثریت افزایش‌یافته است[۱۱]. در اوایل دهه ۱۹۹۰، تاجیک‌ها حدود ۷۰ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دادند[۱۲]. با این حال، تغییرات جمعیتی از جمله مهاجرت روس‌ها به دلیل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و کاهش جمعیت ازبک‌ها به کاهش درصد جمعیت این اقوام منجر شده است[۱۳]. زبان رسمی کشور تاجیکی است که یکی از گویش‌های زبان فارسی به شمار می‌رود و بخش عمده‌ای از مردم تاجیکستان به آن تکلم می‌کنند[۱۴][۱۵]. اگرچه تأثیرات فرهنگی و زبانی ترکی نیز در برخی مناطق قابل مشاهده است، هویت فارسی‌زبان این کشور همچنان قوی باقی مانده است[۱۶].

مهاجرت و اثرات آن

مهاجرت‌های داخلی و خارجی یکی از عوامل کلیدی تغییرات جمعیتی در تاجیکستان بوده است[۱۷]. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، موج بزرگی از مهاجرت روس‌ها و ازبک‌ها از تاجیکستان صورت گرفت که تأثیر بسزایی بر ترکیب جمعیتی کشور داشت[۱۸]. در مقابل، طی سال‌های اخیر، مهاجرت نیروی کار تاجیک به روسیه و کشورهای همسایه همچنان یک پدیده رایج است[۱۹]. تخمین زده می‌شود که بیش از یک میلیون نفر از جمعیت تاجیکستان به‌عنوان نیروی کار در خارج از کشور، به‌ویژه در روسیه، مشغول به کار هستند[۲۰]. مهاجرت خارجی در تاجیکستان نه تنها ترکیب قومی کشور را تغییر داده، بلکه منجر به وابستگی اقتصادی به درآمدهای حاصل از مهاجرت نیز شده است[۲۱]. در سال ۲۰۲۳، حدود ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی تاجیکستان از طریق درآمدهای ارسالی مهاجران تأمین می‌شد. همچنین، مهاجرت به کشورهای همسایه نظیر افغانستان و ازبکستان نیز همچنان در حال افزایش است[۲۲].

تفاوت‌های درون قومی

در میان تاجیک‌ها نیز تفاوت‌های محلی و فرهنگی قابل توجهی وجود دارد. دو گروه اصلی تاجیک‌ها شامل کولابی‌ها و پامیری‌ها هستند[۲۳]:

کولابی ها (تاجیکستان)، قابل بازیابی از https://m.facebook.com/nayundance/posts/join-me-today-teaching-some-kulobi-dance-movement-at-5-pm-pst-through-pomegranat/650602118819334/?locale=zh_CN

1.  کولابی‌ها (تاجیک‌های دشتی): ساکنان نواحی جنوبی، به‌ویژه استان کولاب. این گروه نقش مهمی در سیاست‌های تاجیکستان دارند. رئیس‌جمهور امامعلی رحمان که از کولابی‌هاست، بخش عمده‌ای از دولت را به اعضای این گروه واگذار کرده است.

2.  پامیری‌ها: ساکنان مناطق شرقی، به‌ویژه استان خودمختار کوهستان بدخشان (GBAR). پامیری‌ها از نظر زبانی و فرهنگی با تاجیک‌های دیگر تفاوت دارند و به گویش‌های مختلف از زبان‌های پامیری (شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی) صحبت می‌کنند. آنها همواره نقش مهمی در تاریخ سیاسی و فرهنگی تاجیکستان داشته‌اند[۲۴].

چالش‌های مهاجرت و تغییرات جمعیتی

کاهش جمعیت روس‌ها از ۸ درصد در دهه ۱۹۹۰ به کمتر از یک درصد در ۲۰۲۴ یکی از برجسته‌ترین تغییرات جمعیتی تاجیکستان است[۲۵]. این کاهش به دلیل مهاجرت‌های گسترده روس‌ها پس از استقلال تاجیکستان و عدم بازگشت آن‌ها به کشور بوده است[۲۶]. همچنین جمعیت ازبک‌ها از ۲۵ درصد در اوایل دهه ۱۹۹۰ به ۱۳درصد در سال ۲۰۲۴ کاهش یافته است[۲۷]. ازبک‌ها که عمدتاً در استان سغد در شمال کشور زندگی می‌کنند[۲۸]، نقش مهمی در اقتصاد و تجارت کشور دارند و بخش زیادی از آنها به کشاورزی مشغول‌اند[۲۹]. با این حال، تنش‌های قومی میان تاجیک‌ها و ازبک‌ها به‌ویژه در شهرهای شمالی مانند خجند همچنان گاهی باعث نگرانی‌هایی در زمینه همبستگی ملی می‌شود[۳۰].

کارگران تاجیکی در روسیه( 2024)، قابل بازیابی از https://old.asiaplustj.info/en/news/tajikistan/society/20240710/tajik-labor-migrants-working-russia-helped-to-be-paid-back-rr18-million-unpaid-wages-in-h1-2024

پیش‌بینی‌های جمعیتی

با توجه به نرخ رشد طبیعی جمعیت که در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۲ درصد برآورد شده،[۳۱] پیش‌بینی می‌شود که جمعیت تاجیکستان تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۱۱ میلیون نفر برسد[۳۲]. با این حال، چالش‌های مرتبط با مهاجرت و توزیع جمعیت همچنان مهم‌ترین مسائل پیش روی دولت تاجیکستان هستند[۳۳]. مهاجرت گسترده جوانان به کشورهای خارجی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر جمعیت فعال کشور و نیروی کار داخلی بگذارد. همچنین، پویایی ترکیب قومی و تفاوت‌های محلی، از جمله درگیری‌های محلی‌گرایی و شکاف‌های اقتصادی بین مناطق مختلف، می‌تواند به ناآرامی‌های اجتماعی دامن بزند[۳۴]. به‌طورکلی، دولت تاجیکستان در دهه آینده با چالش‌های جدی در زمینه حفظ انسجام ملی و مدیریت مهاجرت‌های داخلی و خارجی مواجه خواهد بود[۳۵].

رشد جمعیت

رشد جمعیت یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر توسعه پایدار و پیشرفت اقتصادی هر کشوری است[۳۶]. تاجیکستان با موقعیت جغرافیایی خاص و پیشینه‌ای پیچیده از تحولات سیاسی و اجتماعی، در دهه‌های اخیر شاهد تغییرات عمده‌ای در الگوی جمعیتی خود بوده است[۳۷].

روند رشد جمعیت (۱۹۹۳-۲۰۲۴)

از زمان استقلال تاجیکستان در سال ۱۹۹۱، جمعیت این کشور همواره در حال افزایش بوده است[۳۸]. در سال ۱۹۹۳، جمعیت تاجیکستان حدود ۵.۷ میلیون نفر بود که این تعداد تا سال ۲۰۱۵ به حدود ۸.۵ میلیون نفر رسید[۳۹]. بر اساس آخرین آمار رسمی در سال ۲۰۲۴، جمعیت تاجیکستان به ۱۰ میلیون نفر رسیده است. این رشد جمعیتی ۱۷.۶ درصدی در طی یک دهه گذشته از عوامل گوناگونی چون نرخ زادوولد بالا، کاهش مرگ‌ومیر و افزایش امید به زندگی ناشی می‌شود[۴۰].

تأثیرات عوامل اقتصادی، اجتماعی و مهاجرت بر رشد جمعیت

اقتصاد تاجیکستان یکی از محرک‌های اصلی تغییرات جمعیتی در این کشور بوده است. اگرچه اقتصاد این کشور در سال‌های گذشته به دلیل نرخ بالای مهاجرت نیروی کار به روسیه و سایر کشورهای همسایه تحت‌تأثیر قرار گرفته است[۴۱]، اما بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی داخلی در دهه اخیر تأثیر مثبتی بر رشد جمعیت داشته است. همچنین، مهاجرت از روستاها به شهرها در نتیجه صنعتی‌سازی و فرصت‌های شغلی بیشتر، تغییرات قابل‌توجهی را در الگوی توزیع جمعیت در تاجیکستان به وجود آورده است[۴۲].

اقوام تاجیک، قابل بازیابی از https://climatepromise.undp.org/news-and-stories/why-climate-resilience-vital-tajikistans-future

درعین‌حال، یکی از چالش‌های بزرگ تاجیکستان مهاجرت نیروی کار جوان به خارج از کشور است[۴۳]. در دهه اخیر، نرخ مهاجرت به کشورهای همسایه به‌ویژه روسیه افزایش‌یافته که منجر به کاهش نیروی کار داخلی شده است. این موضوع علاوه بر تأثیرات منفی اقتصادی، بر رشد جمعیت نیز تأثیرگذار بوده است[۳].

آمار تولد و مرگ و پیامدهای آن

در سال ۲۰۲۴، نرخ زادوولد در تاجیکستان حدود ۲.۷ درصد و نرخ مرگ‌ومیر حدود ۰.۷ درصد است [۴۴] که این آمار نشان‌دهنده کاهش تدریجی مرگ‌ومیر و ثبات نسبی در نرخ تولد در سال‌های اخیر است. یکی از دلایل اصلی کاهش مرگ‌ومیر، بهبود وضعیت بهداشت عمومی و افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی در مناطق روستایی و شهری است[۴۵].

افزایش سطح آموزش و آگاهی عمومی نیز تأثیر بسزایی در کاهش نرخ مرگ‌ومیر به‌ویژه در نوزادان داشته است. باتوجه‌به این که درصد بالایی از جمعیت تاجیکستان را جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند، انتظار می‌رود که نرخ زادوولد در سال‌های آتی نیز ثابت باقی بماند و به‌تدریج با کاهش سطح باروری به نرخ جایگزینی نزدیک شود[۴۶].

آینده‌نگری و پیش‌بینی جمعیت تا ۲۰۳۰

بر اساس پیش‌بینی‌های جمعیت‌شناسان، جمعیت تاجیکستان تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۱۱ میلیون نفر خواهد رسید[۲]. این افزایش جمعیت می‌تواند چالش‌های عمده‌ای همچون فشار بیشتر بر منابع طبیعی و زیرساخت‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه‌های مسکن، آموزش و بهداشت به همراه داشته باشد[۴۷].

در همین حال، تلاش‌های دولت برای کاهش مهاجرت به خارج و جذب نیروی کار ماهر در داخل کشور، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر رشد جمعیت داشته باشد. بااین‌حال، تغییرات جهانی و منطقه‌ای، به‌ویژه در زمینه مهاجرت و تجارت، می‌تواند آینده رشد جمعیتی تاجیکستان را تحت‌تأثیر قرار دهد[۴۸].

پراکندگی جمعیت

منطقه سغد در تاجیکستان، قابل بازیابی از https://www.centralasia-travel.com/en/countries/uzbekistan/tours/sogdiana

پراکندگی جمعیت در تاجیکستان همچنان به طور قابل‌توجهی نامتوازن است که عمدتاً ناشی از طبیعت کوهستانی و محدودیت زمین‌های قابل‌کشت است. بر اساس آمارهای ۲۰۲۴، تراکم جمعیت به طور میانگین ۶۸ نفر در هر کیلومتر مربع است که نسبت به دهه‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته و نشان‌دهنده‌ی رشد پایدار جمعیت کشور است[۴۹]. بااین‌وجود، این تراکم در مناطق مختلف بسیار متفاوت است. برای مثال، منطقه خودمختار کوهستان بدخشان (GBAR) که تقریباً ۴۴ درصد از مساحت کشور را تشکیل می‌دهد، تنها حدود ۲۳۰ هزار نفر جمعیت دارد و تراکم جمعیت آن تنها ۳/۲ نفر در هر کیلومتر مربع است[۵۰].

در مقابل، منطقه سغد در شمال تاجیکستان، به دلیل زمین‌های زراعی بیشتر و فعالیت‌های اقتصادی، دارای تراکم جمعیت بیشتری است[۵۱]؛ در این منطقه، تراکم جمعیت به حدود ۱۲۵ نفر در هر کیلو مترمربع می‌رسد. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده‌ی ادامه‌دار بودن شکاف‌های میان مناطق روستایی و شهری است که همچنان چالش‌های توسعه‌ای مهمی برای کشور ایجاد می‌کند[۵۲].

شهرنشینی و روستانشینی

دوشنبه پایتخت تاجیکستان، قابل بازیابی از https://trektajikistan.com/blog/dushanbe-city-highlights/

  تاجیکستان همچنان یک کشور عمدتاً روستایی است، اما شهرنشینی در دهه‌های اخیر روندی صعودی داشته است. در سال ۲۰۲۴، حدود ۶۳ درصد از جمعیت کشور در مناطق روستایی زندگی می‌کنند که نشان‌دهنده اهمیت جوامع روستایی در ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور است[۵۳]. باوجود این، این نسبت در مقایسه با اوایل دهه ۱۹۹۰ که بیش از ۷۰ درصد جمعیت در روستاها ساکن بودند، کاهش‌یافته است[۵۴]. عوامل مختلفی مانند افزایش فرصت‌های شغلی در شهرها، به‌ویژه در دوشنبه [۵۵] و خجند، و دسترسی بیشتر به خدمات بهداشتی و آموزشی در مناطق شهری، نقش مهمی در روند شهرنشینی ایفا کرده‌اند[۵۶].

توسعه شهری و رشد شهرها 

  روند شهرنشینی در تاجیکستان با تمرکز بیشتر بر شهرهای اصلی، به‌ویژه پایتخت دوشنبه، قابل‌مشاهده است. جمعیت دوشنبه که در سال ۱۹۹۰ حدود ۶۰۲ هزار نفر بود، اکنون به بیش از ۱.۱ میلیون نفر رسیده است[۵۷]. این افزایش جمعیت به دلیل مهاجرت داخلی از مناطق روستایی و رشد طبیعی جمعیت بوده است. دوشنبه به‌عنوان مرکز سیاسی و اقتصادی تاجیکستان، همواره مقصد اصلی مهاجران از مناطق روستایی و شهرهای کوچک‌تر بوده و به‌عنوان قطب اصلی خدمات و صنایع در کشور محسوب می‌شود[۵۷].

  خجند نیز که از نظر تاریخی یکی از شهرهای مهم اقتصادی و صنعتی کشور بوده، در طول سال‌های گذشته رشد جمعیتی قابل‌توجهی داشته است و اکنون با رشد زیرساخت‌ها و صنایع جدید، جایگاه خود را به‌عنوان مرکز مهم اقتصادی در شمال کشور تثبیت کرده است[۵۸].

مناطق روستایی: چالش‌ها و فرصت‌ها 

خجند تاجیکستان، قابل بازیابی از https://brokennavigation.com/category/travel-guides/central-asia/tajikistan/

  درحالی‌که جمعیت روستایی تاجیکستان بخش بزرگی از جامعه را تشکیل می‌دهد، این مناطق با چالش‌های زیادی مواجه هستند[۵۹] کمبود دسترسی به خدمات اساسی مانند آموزش، بهداشت، و زیرساخت‌های حمل‌ونقل در بسیاری از مناطق روستایی وجود دارد. باوجود این، روستاها همچنان مرکز فعالیت‌های کشاورزی که ستون اصلی اقتصاد کشور است، محسوب می‌شوند[۶۰]. اکثر ساکنان روستایی به زراعت و دامداری اشتغال دارند، و دولت نیز در سال‌های اخیر تلاش کرده است با ارائه وام‌های کشاورزی و توسعه زیرساخت‌های روستایی، اقتصاد این مناطق را تقویت کند[۶۱]. بااین‌حال، یکی از چالش‌های اصلی برای آینده‌ی روستاها، مهاجرت جوانان به شهرها و یا خارج از کشور است که باعث کاهش نیروی کار در مناطق روستایی می‌شود[۶۲].

چشم‌انداز آینده شهرنشینی و برنامه‌ریزی شهری 

  پیش‌بینی می‌شود که روند شهرنشینی در تاجیکستان در سال‌های آینده ادامه داشته باشد[۵]. دولت برنامه‌های توسعه‌ای برای بهبود زیرساخت‌های شهری و روستایی به‌منظور مقابله با چالش‌های رشد سریع شهرنشینی، مانند افزایش تقاضا برای مسکن، خدمات عمومی، و حمل‌ونقل عمومی دارد[۶۳].

  از سوی دیگر، حفظ جمعیت روستایی و جلوگیری از مهاجرت بیشتر به شهرها نیز از اولویت‌های برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای کشور است. افزایش دسترسی به خدمات آموزشی، بهداشتی، و زیرساخت‌های اساسی در مناطق روستایی می‌تواند به کاهش فشار بر مناطق شهری و متعادل‌سازی روند جمعیتی کمک کند[۶۴].

استفاده از انرژی سبز در برنامه 2030 دولت تاجیکستان، قابل بازیابی از https://esgnews.com/hydropower-rich-tajikistan-plans-to-produce-1-million-metric-tons-of-green-hydrogen/

مقایسه تاریخی: تغییرات شهرنشینی از دوره شوروی تا کنون 

  تاجیکستان در دوره شوروی به‌عنوان یک کشور کشاورزی شناخته می‌شد و شهرهای آن عمدتاً مراکز صنعتی بودند که برای حمایت از اقتصاد دولتی شکل گرفتند[۶۵]. با فروپاشی شوروی و استقلال تاجیکستان، بسیاری از صنایع دولتی تعطیل شدند و جمعیت به‌ویژه در شهرهای کوچک‌تر با مشکلات اقتصادی شدیدی مواجه شد[۱۶]. این موضوع باعث شد که بسیاری از مردم به مناطق روستایی بازگردند یا به دنبال فرصت‌های بهتر به شهرهای بزرگ‌تر مانند دوشنبه مهاجرت کنند. در سال‌های اخیر، رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های دولتی در زیرساخت‌های شهری باعث رونق شهرنشینی شده است[۲۵].

زمینه‌های تاریخی تحولات جمعیتی

تاریخ مدرن تاجیکستان، از جمله دموگرافی آن، تحت‌تأثیر دخالت‌های خارجی به‌ویژه از سوی روسیه قرار گرفته است. پس از الحاق تاجیکستان به امپراتوری روسیه در قرن نوزدهم، این کشور در سال ۱۹۲۹ به جمهوری شوروی سوسیالیستی تبدیل شد. سیاست‌های شوروی اثرات عمیقی بر تحولات جمعیتی، شهرنشینی و ترکیب قومی تاجیکستان داشت که همچنان بر بافت قومی و اجتماعی این کشور تأثیرگذار است[۶۶].

برنامه توسعه تاجیکستان تا 2030، قابل بازیابی از https://www.adb.org/news/adb-partnership-tajikistan-focus-improving-quality-growth

مهاجرت‌های پس از استقلال، عمدتاً به شکل مهاجرت نیروی کار به روسیه بوده است. برآوردها نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۲۴ بیش از ۱ میلیون نفر از شهروندان تاجیکستان در خارج از کشور، عمدتاً در روسیه، مشغول به کار هستند که تأثیرات اقتصادی و جمعیتی مهمی بر کشور دارد[۶۷].

با گذر تاجیکستان به دهه‌های جدید قرن بیست و یکم، روندهای جمعیتی این کشور همچنان تحت‌تأثیر عوامل تاریخی و چالش‌های معاصر قرار دارند. رشد جمعیت، شهرنشینی و مهاجرت از عوامل کلیدی در شکل‌دهی به پراکندگی جمعیتی آن هستند. محدودیت‌های طبیعی و زیرساختی همچنان مانع رشد متوازن جمعیت در سراسر کشور است، درحالی‌که مراکز شهری با سرعت بیشتری درحال‌رشد هستند. آینده جمعیتی تاجیکستان به چگونگی مدیریت این چالش‌های ساختاری و درعین‌حال حفظ میراث‌فرهنگی و زبانی آن بستگی خواهد داشت.

نیز نگاه کنید به

جغرافیای انسانی روسیه؛ جغرافیایی جمعیتی در چین؛ جغرافیای انسانی سودان؛ جغرافیای انسانی اردن؛ جغرافیای انسانی ژاپن؛ جغرافیای انسانی کانادا؛ جغرافیای انسانی کوبا؛ جغرافیای انسانی لبنان؛ جغرافیای انسانی تونس؛ جغرافیای انسانی مصر؛ جغرافیای انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای انسانی مالی؛ جغرافیای انسانی افغانستان؛ جغرافیای انسانی تایلند؛ جغرافیای انسانی آرژانتین؛ جغرافیای انسانی فرانسه؛ جغرافیای انسانی اسپانیا؛ جغرافیای انسانی اوکراین؛ جغرافیای انسانی سوریه؛ جغرافیای انسانی قطر؛ جغرافیای انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای انسانی اتیوپی؛ جغرافیای انسانی سیرالئون؛ جغرافیایی انسانی سنگال؛ جغرافیای انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای انسانی گرجستان؛ جغرافیای انسانی قزاقستان؛ جغرافیای انسانی بنگلادش؛ جغرافیای انسانی پاکستان؛ جغرافیای انسانی یمن؛ جغرافیای انسانی عراق

کتابشناسی

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Ministry of foreign affairs of the Republic of Tajikistan. (2024). Mfa.tj, Available for https://mfa.tj/en
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ Tajikistan population 1950-2024. (n.d.). MacroTrends, Available for https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/TJK/tajikistan/population
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ Tajikistan Population 2024 (Live). (2024). Worldpopulationreview.com, Available for https://worldpopulationreview.com/countries/tajikistan
  4. ↑ Population of Tajikistan 1950-2024 & Future Projections. (2024). Database.earth, Available for https://database.earth/population/tajikistan
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Aloqa. (n.d.). Official websites of ministries and departments  – Communication Service under the Government of the Republic of Tajikistan, Available for https://khadamotialoqa.tj/en/official-websites-of-ministries-and-departments/
  6. ↑ Tajikistan Population 2024 (Live). (2024). Worldpopulationreview.com, Available for https://worldpopulationreview.com/countries/tajikistan
  7. ↑ Tajikistan population 2024 - StatisticsTimes.com. (2024). Statisticstimes.com, Available for https://statisticstimes.com/demographics/country/tajikistan-population.php
  8. ↑ Population pyramid for Tajikistan - ChartingTheGlobe. (n.d.). ChartingTheGlobe, Available for https://chartingtheglobe.com/region/tajikistan/demographics/population-pyramid?indicator=population-pyramid
  9. ↑ Rakhmonov, A. (2023). New sanctions of the European Union and United States against Russia and their impact on Tajikistan’s socio-economic development. UPRAVLENIE / MANAGEMENT (Russia), Available forhttps://www.researchgate.net/publication/367190884_New_sanctions_of_the_European_Union_and_United_States_against_Russia_and_their_impact_on_Tajikistan's_socio-economic_development
  10. ↑ Rotaru, M., Creţan, R., & Ianăş, A. (2023). Ethnicities in Post-Communist Romania: spatial dynamics, fractionalisation, and polarisation at the NUTS-3 level. Land, 12(6), 1133, https://doi.org/10.3390/land12061133
  11. ↑ Hansia, A. (2014). Language attitudes of first and second generation Afghan-Americans and Iranian-Americans toward Dari and Persian. In Proceedings of the Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 40(1), 181-195, Available for https://digitalrepository.unm.edu/ling_etds/13/
  12. ↑ Upadhyay, A. (2023). South Asia’s geopolitical landscape in a transformative world. Journal of the Institute of Oriental Studies RAS, 2023(2), 45-58, Available for https://lk.ivran.ru/media/%D0%93%D0%95%D0%9E%D0%9F%D0%9E%D0%9B%D0%98%D0%A2%D0%98%D0%A7%D0%95%D0%A1%D0%9A%D0%98%D0%99_%D0%9B%D0%90%D0%9D%D0%94%D0%A8%D0%90%D0%A4%D0%A2_%D0%AE%D0%96%D0%9D%D0%9E%D0%99_%D0%90%D0%97%D0%98%D0%98.pdf
  13. ↑ Kauffman, M., Cagnacci, F., Chamaillé‐Jammes, S., Hebblewhite, M., Hopcraft, J., Merkle, J., ... & Zuther, S. (2021). Mapping out a future for ungulate migrations. Science, 372(6540), 566-569, Available for https://www.researchgate.net/publication/351371965_Mapping_out_a_future_for_ungulate_migrations
  14. ↑ Meirison, M., & Muzakki, M. H. (2021). Samanid dynasty development, government administration, race and science. Journal of Islamic Studies and Humanities, 1(2), 45-56, Available forhttps://www.researchgate.net/publication/362604070_SAMANID_DYNASTY_DEVELOPMENT_GOVERNMENT_ADMINISTRATION_RACE_AND_SCIENCE
  15. ↑ Laskowski, M. (2023). Etymology as a vehicle for Polish-English cultural links. Applied Linguistics Papers, 2023(1), 78-89, Available for http://alp.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/315/2024/02/4-ALP_Laskowski-Maciej.pdf
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ Olimov, M., & Olimova, S. (2019). Transformation of identity in migration: ethnicity and religion (on the example of Tajik labour migration in Russia). Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta. Istoriya, 2019(3), 123-129, Available for https://publications.iom.int/system/files/pdf/labour_migration_tajikistan.pdf
  17. ↑ Starr, E., Prescott, J. J., & Bishara, N. (2021). Noncompete Agreements in the US Labor Force. The Journal of Law and Economics, 64, available for https://www.journals.uchicago.edu/doi/pdfplus/10.1086/712206
  18. ↑ Petruk, G., Kim, A. G., & Vaschuk, A. S. (2020). Russian Migration and Psychological Aspect. Propósitos y Representaciones, 8, 513, Available for http://www.scielo.org.pe/scielo.php?pid=S2307-79992020000300012&script=sci_abstract&tlng=en
  19. ↑ Rahimitabar, P., Kraemer, A., Bozorgmehr, K., Ebrahimi, F., & Takian, A. (2023). Health condition of Afghan refugees residing in Iran in comparison to Germany: a systematic review of empirical studies. International Journal for Equity in Health, 22, Available for https://equityhealthj.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12939-023-01832-7
  20. ↑ Tajikistan. (n.d.). Prague Process, Available forhttps://www.pragueprocess.eu/en/countries/914-tajikistan?tmpl=component&ml=1#:~:text=According%20to%20the%20government%2C%20the,labour%20migrants%20in%20Russia%20alone.
  21. ↑ International Organization for Migration (IOM) & Global Data Institute (GDI). (2024). MIGRATION SITUATION REPORT JANUARY-MARCH 2024. International Organization for Migration (IOM), Available for https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Uzbekistan%20%E2%80%94%20Migration%20Situation%20Report%20%28January-March%202024%29_0.pdf
  22. ↑ Tajikistan. (n.d.-b). Coface, available for https://www.coface.com/news-economy-and-insights/business-risk-dashboard/country-risk-files/tajikista
  23. ↑ Rotaru, M., Creţan, R., & Ianăş, A. (2023). Ethnicities in Post-Communist Romania: spatial dynamics, fractionalisation, and polarisation at the NUTS-3 level. Land, 12(6), 1133. https://doi.org/10.3390/land12061133
  24. ↑ Nazarova, Z. O. (2015). Ethno-linguistic analysis of the vocabulary associated with the wedding ceremony (on the basis of the Pamiri languages), Available for http://libartrus.com/en/archive/2015/6/7/
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ Akkermans, S., Martín-Ortega, J. L., Sebos, I., & López-Blanco, M. (2023). Exploring long-term mitigation pathways for a net zero Tajikistan. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 28, 1-26, Available for https://ouci.dntb.gov.ua/en/works/4kYVXQK9/
  26. ↑ Berlov, A. A. (2023). Development of the Approval Procedure for the Head of Russian Government in the 1990s. The Journal of Political Theory, Political Philosophy and Sociology of Politics Politeia, Available for http://politeia.ru/english/content/salminskaja-premija/laureaty/
  27. ↑ Eshnazarovich, N. K. (2023). General Situation and Historical Foundations of the Uzbeki Language Among the Uzbeks of Afghanistan. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF HISTORY, available for https://masterjournals.com/index.php/CRJH/article/download/1221/1084/3580
  28. ↑ Akash, J., Kudusov, M., Akanksha, J., Pramod, J., & Madvaliev, U. (2023). A Multicriteria Approach to Identifying and Developing Renewable Energy Zones in Tajikistan. Applied Solar Energy, 59, 176-188, available for https://journals.scholarsportal.info/details/0003701x/v59i0002/176_amatiadrezit.xml
  29. ↑ Kamilaris, A., & Prenafeta-Boldú, F. (2018). Deep learning in agriculture: A survey. Computers and Electronics in Agriculture, 147, 70-90, available for https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=2940518
  30. ↑ Honig, J. A. S., & Booth, M. (2020). Ethnic Tensions, Tantalum, and the Effects of the Global Market. Journal of Power, Politics & Governance, 8(1), Available for https://scholar.google.com/citations?user=-q00itgAAAAJ&hl=en
  31. ↑ Majchrzak, Y., Peers, M. J., Studd, E., Menzies, A., Walker, P. D., Shiratsuru, S., ... & Boutin, S. (2022). Balancing food acquisition and predation risk drives demographic changes in snowshoe hare population cycles. Ecology Letters, Available for https://www.researchgate.net/publication/358512030_Balancing_food_acquisition_and_predation_risk_drives_demographic_changes_in_snowshoe_hare_population_cycles
  32. ↑ Population Pyramids of the World from 1950 to 2100. (n.d.-c). PopulationPyramid.net, Available for https://www.populationpyramid.net/tajikistan/2030/
  33. ↑ Hale, T., Angrist, N., Goldszmidt, R., Kira, B., Petherick, A., Phillips, T., Webster, S., Cameron-Blake, E., Hallas, L., Majumdar, S., & Tatlow, H. (2021). A global panel database of pandemic policies (Oxford COVID-19 Government Response Tracker). Nature Human Behaviour, 5, 529-538, Available for https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:ded8f0e5-b519-4a48-b84c-090770fa6f58
  34. ↑ Haller, H. (2017). Soil Remediation and Sustainable Development: Creating Appropriate Solutions for Marginalized Regions, Available for https://www.semanticscholar.org/paper/186c48844ef3c5f070bbcfff5249300f73cb5ef0
  35. ↑ Ulussever, T., Kartal, M., & Depren, S. K. (2023). Effect of income, energy consumption, energy prices, political stability, and geopolitical risk on the environment: Evidence from GCC countries by novel quantile-based methods. Energy & Environment, Available for https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0958305X231190351?icid=int.sj-full-text.citing-articles.31
  36. ↑ Wilmoth, J., Menozzi, C., Bassarsky, L., & Population Division/UNDESA. (2022). Why population growth matters for sustainable development. In POLICY BRIEF (No. 130), Available for https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www.un.org.development.desa.pd/files/undesa_pd_2022_policy_brief_population_growth.pdf
  37. ↑ CEICdata.com. (2018, July 26). Tajikistan TJ: UCB projection: population: mid year: growth. Economic Indicators | CEIC, Available forhttps://www.ceicdata.com/en/tajikistan/demographic-projection/tj-ucb-projection-population-mid-year-growth
  38. ↑ Imshenetsky, A. I., Allworth, E., Smith, D. R., Sinor, D., & Hambly, G. R. (2024, September 12). Tajikistan | People, Religion, History, & Facts, available for https://www.britannica.com/place/Tajikistan
  39. ↑ برگرفته از https://population.un.org/wpp/Publications/Files/Key_Findings_WPP_2015.pdf
  40. ↑ Tajikistan Population growth rate 1950-2024. (n.d.). MacroTrends, available for https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/TJK/tajikistan/population-growth-rate
  41. ↑ Schenk, C. (2023, February 7). Post-Soviet Labor Migrants in Russia Face New Questions amid War in Ukraine. Migrationpolicy.org, available for https://www.migrationpolicy.org/article/labor-migrants-russia-ukraine-war
  42. ↑ Jones, L., Black, R., & Skeldon, R. (2007). Migration and poverty reduction in Tajikistan. ResearchGate, Available for https://www.researchgate.net/publication/237301098_Migration_and_Poverty_Reduction_in_Tajikistan
  43. ↑ POLITICS IN THE TAJIK EMIGRANT COMMUNITY COMPLEX on JSTOR. ,(n.d.) Available for https://www.jstor.org/stable/27018087
  44. ↑ Tajikistan. (n.d.-c). Datadot, Available for https://data.who.int/countries/762
  45. ↑ TRADING ECONOMICS. (n.d.-a). Tajikistan - birth rate, crude - 2024 data 2025 forecast 1960-2022 historical, Available for https://tradingeconomics.com/tajikistan/birth-rate-crude-per-1-000-people-wb-data.html
  46. ↑ Tajikistan 2024-2026 IFRC network country plan (12 February 2024) - Tajikistan. (2024, February 12), Available for https://reliefweb.int/report/tajikistan/tajikistan-2024-2026-ifrc-network-country-plan-12-february-2024
  47. ↑ Kolkowska, N. (2024, March 5). How does overpopulation affect sustainability? | Earth.Org. Earth.Org, Available for https://earth.org/overpopulation-sustainability/
  48. ↑ Grebeniyk, A., Aleshkovski, I., & Maksimova, A. (2021). The Impact of Labor Migration on Human Capital Development. Migraciones Internacionales, 12, 0, Available forr https://earth.org/overpopulation-sustainability/
  49. ↑ Tajikistan. (n.d.). IFAD, Available for https://www.ifad.org/en/web/operations/w/country/tajikistan
  50. ↑ SpecialEurasia. (2023, May 7). Geopolitics of the Gorno-Badakhshan Autonomous Oblast. SpecialEurasia, Available for https://www.specialeurasia.com/2023/03/24/geopolitics-gorno-badakhshan/
  51. ↑ Sughd oblast - Tajikistan | Data and Statistics - knoema.com. (n.d.) Knoema, Available for https://knoema.com/atlas/Tajikistan/Sughd-oblast
  52. ↑ Ansor.info.(2024), Available for https://life.ansor.info/en/sogd
  53. ↑ Fox, A., Lüscher, A., & Widmer, F. (2020). Plant species identity drives soil microbial community structures that persist under a following crop. Ecology and Evolution, 10, 8652-8668, Available for https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7452769/
  54. ↑ Executive Summary. (2019). World Urbanization Prospects: The 2018 Revision.
  55. ↑ McAuley, A. (2022). Women’s work and wages in the Soviet Union, Available for https://doi.org/10.4324/9781003303732
  56. ↑ Tavarov, S., Zicmane, I., Beryozkina, S., Praveenkumar, S., Safaraliev, M., & Shonazarova, S. (2022). Evaluation of the Operating Modes of the Urban Electric Networks in Dushanbe City, Tajikistan. Inventions, Available for https://www.researchgate.net/publication/365585022_Evaluation_of_the_Operating_Modes_of_the_Urban_Electric_Networks_in_Dushanbe_City_Tajikistan
  57. ↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ Dushanbe, Tajikistan Population 2024. (n.d.), Available for https://worldpopulationreview.com/cities/tajikistan/dushanbe
  58. ↑ Tajikistan Population 2024 (Live). (n.d.), Available for https://worldpopulationreview.com/countries/tajikistan
  59. ↑ Agency of Statistics, & Sachs, J. (2022). Tajikistan Common Country Analysis [Report], Available for https://tajikistan.un.org/sites/default/files/2023-07/Tajikistan_CCA_2022_Public_Version_Final.pd
  60. ↑ Jones, K., Hoover, A., & USAID/BFS/ARP-Funded Project. (2014). Innovation for Agricultural Training and Education Innovation for Agricultural Training and Education Tajikistan: Background study, Available for https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PBAAK887.pdf
  61. ↑ Tajikistan’s rural women and youth increase resiliency against gaps left by labour migration. (2024, April 3). REU, Available for https://www.fao.org/europe/news/detail/tajikistan-s-rural-women-and-youth-increase-resiliency-against-gaps-left-by-labour-migration/en
  62. ↑ an-Peter Olters, World Bank Country Manager in Tajikistan. (2021, March 1). In Tajikistan, a digital future as an alternative to unemployment or migration, Available for https://www.worldbank.org/en/news/opinion/2021/03/01/in-tajikistan-a-digital-future-as-an-alternative-to-unemployment-or-migration
  63. ↑ TAJIKISTAN NATIONAL URBAN ASSESSMENT MAKING THE CASE FOR ACCELERATED URBANIZATION. (2024), Available for https://www.adb.org/sites/default/files/institutional-document/961491/tajikistan-national-urban-assessment.pdf
  64. ↑ United Nations, ESCAP Statistical Online Database, & World Bank. (2018). Urbanization and resource trends in Tajikistan, Available for https://www.unescap.org/sites/default/files/Summary%20report_Urbanization%20and%20resource%20trends%20in%20Tajikistan.pdf
  65. ↑ Khashimov, S., & Inoyatova, T. (2021, April 14). Transforming Tajikistan: Between a Soviet past and a Tajik future. Al Jazeera, Available for https://www.aljazeera.com/features/2021/4/14/transforming-t
  66. ↑ Jacobson, J. (1994). When the Soviet Union Entered World Politics. Univ of California Press, Available for https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft009nb0bb;query=;brand=ucpress
  67. ↑ Bakhriev, U. A. (2023). FEATURES OF RUSSIAN-TAJIK RELATIONS ON THE REGULATION OF MIGRATION PROCESSES. Vestnik BIST (Bashkir Institute of Social Technologies), 2(59), 160–166. https://doi.org/10.47598/2078-9025-2023-2-59-160-166

نویسنده مقاله

نرگس شکوری

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_انسانی_تاجیکستان&oldid=76735»