روابط تایلند با ج.ا.ایران

روابط تایلند با ج.ا.ایران

علی اصغر حکمت سفیر ایران در تایلند

سیاست خارجی تایلند برمبنای همکاری و برقراری روابط دوستانه با همهٔ کشورهای جهان قرار دارد؛ اما نگاهی به فعالیت‌های دستگاه‌های متولی روابط فرهنگی بین‌المللی در تایلند، ازجمله کمیسیون فرهنگ ملی[i] نشان می‌دهد که سایهٔ سنگین منافع اقتصادی بر این روابط، برای فرهنگ و گسترش روابط فرهنگی تایلند با سایر کشورها، جایگاه چندانی باقی نگذاشته است.

گروه‌های هنری تایلند گه‌گاه در کشورهای اروپا و آمریکا برنامه‌هایی اجرا کرده‌اند؛ اما این روند چندان گسترده نیست و بیشتر با هدف جلب جهانگردان و افزایش درآمدهای ارزی تایلند صورت گرفته است.

نهادهای فعال در فعالیت‌های فرهنگی بین‌المللی

در ۱۹۴۲م به‌موجب قانون گسترش فرهنگ ملی، نهادی به‌نام «مؤسسه فرهنگ ملی» (National Culture Institution) در بانکوک شکل گرفت و ده‌سال بعد در ۱۹۵۲ م وزارت جدیدی به‌نام وزارت فرهنگ (Ministry of Culture) در تایلند تشکیل شد. باتوجه به نیازهای وقت و اولویت‌یافتن برنامه‌های توسعهٔ اقتصادی در برنامهٔ توسعهٔ ملی تایلند و بی‌توجهی به عامل فرهنگ در این برنامه، هردوی این نهادها، یعنی مؤسسهٔ فرهنگ ملی و وزارت نوپای فرهنگ، در ۱۹۵۸ م منحل شدند.

در دههٔ ۱۹۷۰م دولت به اقداماتی برای بهبود وگسترش فرهنگ ملی دست زد و کمیته‌ای موقت مأمور شد که امکان ایجاد یک سازمان فرهنگی‌ملی را بررسی‌کند. نتیجهٔ بررسی‌ها، تصویب قانونی در ۱۹۷۹م بود که مقرر می‌داشت کمیسیون فرهنگ ملی تشکیل شود و در ۲۴ مارس ۱۹۷۹م چنین نهادی در زیرمجموعهٔ وزارت فرهنگ تایلند شکل گرفت؛ وظیفهٔ این کمیسیون انجام پژوهش، بررسی و بازپروری و اشاعهٔ اطلاعات، حمایت از سازمان‌های دولتی و غیر دولتی و به‌کارگیری مردم در کارهای هنری به‌منظور بهبود و حفاظت از میراث فرهنگی تایلند تعریف شد. رئیس این کمیسیون عنوان «دبیر کل» دارد.

اعضای کمیسیون از گروه‌های گوناگون تشکیل می‌شوند. برخی از آن‌ها مانند وزیر فرهنگ، معاون ثابت امور فرهنگی، مدیرکل ادارهٔ هنرهای زیبا و دبیرکل دفتر کمیسیون فرهنگ ملی، به‌سبب شخصیت حقوقی و برخی دیگر باتوجه به مهارت و شایستگی‌های فردی، در این کمیسیون عضویت می‌یابند.یکی از وظایف این نهاد، همکاری باکشورهای دیگر به‌منظور توسعهٔ روابط فرهنگی، گردآوری اطلاعات و مبادلات فرهنگی، به‌ویژه در زمینه‌های هنرهای نمایشی سنتی، فولکلور و صنایع‌دستی است. این سازمان همچنین از حضور بازیگران تایلندی در جشنواره‌های بین‌المللی در خارج از کشور در چارچوب یونسکو، حمایت مالی می‌کند.

ارگان فرهنگی مجری در سیاست خارجی تایلند

در گذشته ادارهٔ کمیسیون فرهنگ ملی تایلند، مسئولیت ارتباطات فرهنگی با خارج از کشور را به‌عهده داشت؛ اما اخیراً باتوجه به دلایل زیر، این مسئولیت به معاونت ارتباطات وزارت خارجهٔ تایلند منتقل شده است که هدف آن ترویج فرهنگ تایی و هماهنگی‌های فرهنگی است.

- اهمیت کشورهای آسه‌آن برای تایلند در همهٔ جنبه‌ها، به‌ویژه باتوجه به فعالیت‌های گستردهٔ فرهنگی کشورهای عضو، مانند چین و ژاپن در این کشور؛

- رویکرد نوین دولت تاکسین به اهمیت فعالیت‌های فرهنگی خارج از کشور برای توسعهٔ اقتصادی و معرفی دست‌آوردهای آن؛ - - فعالیت‌های فرهنگی کشورهای دیگر در تایلند و به‌تبع آن ترغیب این کشور برای انجام فعالیت در کشورهای هم‌پیمان؛ معاونت ارتباطات وزارت امور خارجه، چهار اداره کل دارد؛

یکی از آن‌ها ادارهٔ کل فرهنگی با دو زیرمجموعه به نام‌های «ادارهٔ هماهنگی‌های فرهنگی» و «ادارهٔ دیپلماسی فرهنگی»، برای اجرایی‌کردن موافقت‌نامه‌های فرهنگی و تبادلات در این‌زمینه با سایر کشورهاست.

در حال حاضر، تایلند با پانزده کشور جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران، موافقت‌نامه فرهنگی دارد و برخی از کشورها نظیر ژاپن، چین و آلمان از فعالان فرهنگی در این کشور به‌شمار می‌آیند.

روابط فرهنگی این کشور با کشورهای جنوب شرق آسیا در قالب پیمان آسه‌آن در سطح مطلوب است و هر شش عضو آن موافقت‌نامهٔ [همکاری‌های] فرهنگی دارند. عمدهٔ فعالیت‌های درون‌گروهی این اتحادیه، از منظر فرهنگی، نقاشی، مجسمه‌سازی، صنایع‌دستی، موسیقی و رقص است. در سال‌های اخیر فعالیت‌های خوبی در زمینهٔ رسانه‌های گروهی، سینما، ادبیات و پژوهش میان آنان انجام شده است.

رابطهٔ فرهنگی تایلند با سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دیگر مانند طرح سامئو برای هنرهای عالی و باستان‌شناسی و مرکز فرهنگی آسیایی یونسکو و سازمان یونسکو ازجمله این موارد است».

پیشینهٔ شناخت تایلند در ایران

جغرافی‌دانان و دریانوردان قدیم در نوشته‌های خود از سرزمین‌های امروزی کامبوج، تایلند و ویتنام با عناوین قمار (خمر) صنف و چمپا یاد کرده‌اند که در آن‌زمان با چوب عود و عنبر معطر معروف بودند. دریانوردان ایرانی، آیوتایا پایتخت پیشین تایلند راکه ونیز شرق نیز نام داشته است، به‌دلیل کانال‌ها و نهرهای آب فراوان و تردد مردم با قایق‌های کوچک در این کانال‌ها، «شهر ناو» می‌نامیدند.کمال‌الدین عبدالرزاق سمرقندی مؤلف مطلع‌السعدین و مجمع‌البحرین که در ۱۴۴۰م، سفیر شاهرخ به سرزمین هند بود، هنگامی‌که در سر راه خود به جزیرهٔ هرمز واقع در خلیج‌فارس می‌رسد، در یادداشت‌های خود به تجارت وسیع جزیرهٔ هرمز با نقاط دوردست جهان و شهرهای گوناگون عالم آن‌روز از جمله «تناصری»[ii] و «شهر ناو» اشاره می‌کند که به نوشتهٔ او در آن زمان محصولات خود را از طریق دریا به جزیرهٔ هرمز می‌آوردند. که این نخستین اشاره به سیام قدیم در متون تاریخی فارسی است.

از اصطلاحات دیگری که در ایران برای این نواحی به‌کار می‌رفته است، کلمات «ماچین» (برای نواحی جنوبی چین) و «بلادالذهب» (برای برمه و سیام) است؛ سرزمین‌های ماورای رودگنگ یعنی آسیای شرقی‌کنونی را «زیربادات» می‌گفته‌اند و کاربرد این اصطلاحات تا اواخر دوران قاجار رایج بوده است .

واژهٔ «سیام» در زبان فارسی برای نخستین‌بار در یکی از سفرنامه‌های مهم سدهٔ هفدهم میلادی به‌نام سفینه سلیمانی آمده است. این‌کتاب سفرنامهٔ هیئت رسمی سیاسی ایران است که در ۱۶۸۵ م، شاه سلیمان صفوی به دربار نارای‌کبیر، پادشاه وقت سیام اعزام کرده است. سیام نخستین کشور در شرق و جنوب شرقی آسیا بوده است که راه دوستی و مراوده با ایران صفوی را باز کرد و در ۱۶۸۲ سفیری را به دربار ایران فرستاد. در برابر، شاه سلیمان صفوی نیز سه سال بعد هیئتی را با کشتی روانهٔ سیام کرد که پس از حدود ۱۵ماه اقامت در آن سرزمین به ایران بازگشت.کتاب سفیهٔ سلیمانی ره‌آورد همین هیئت است که محمدربیع‌بن‌محمدابراهیم، منشی این هیئت نگاشته و آن را به شاه سلیمان صفوی تقدیم کرده است. این کتاب نخستین سفارت‌نامه به زبان فارسی نیز به‌شمار می‌رود.در این کتاب از شهرهای سیام یعنی آیودیا، لوپ بوری (لاوو) و پطانی نیز نام برده شده است.

نام شهر بانکوک که در ۱۷۸۲م به پایتختی سیام برگزیده شد، برای نخستین‌بار در حدود ۷۰ سال بعد در کتاب جهان‌نما، اثر فلوغون رفائیل که در ۱۸۵۱ م (۱۲۶۷ق) در تبریز به چاپ رسیده است، دیده می‌شود. وی در این کتاب می‌نویسد:

«مردم آنجا فیل سفید را محترم دارند و زیاده او را معظم شمارند، زیرا که معتقد ایشان است که چون پادشاه ایشان بدرود این قالب کند، روح او به قالب فیل سفید رفته و باز در این عالم جلوه کند» .

در کتاب جام جم اثر فرهادمیرزا معتمدالدوله، عموی ناصرالدین شاه (۱۸۵۶ م) حدود پنج‌صفحه را به سرزمین‌های شرق دور از جمله سیام اختصاص می‌دهد و به‌فراوانی فیل و احترام‌داشتن معمرین در این سرزمین و جوانب دیگر اشاره می‌کند (فرهاد میرزا، ۱۲۷۲م).

در روزنامه‌های وقایع اتفاقیه و ایران که از دوران قاجار به‌جای مانده است، مطالبی دربارهٔ کشور سیام و باورها و آداب‌ورسوم مردم آن، از جمله این‌که فیل سفید را می‌پرستند و شیرینی و نان وگوشت قرمز نمی‌خورند و چای فراوان می‌نوشند و دندان‌های خود را سیاه می‌کنند! درج شده است.

برادران امیدوار در سفر خود به‌گرد جهان (در ۱۳۳۵) از سیام یا تایلند دیدار کردند و آن را «کشور هزاران بودا» نامیده‌اند و نوشته‌اند:

نمایی از بازار میوه تره بار بانکوک

«شهر بانکوک همانند ونیز دارای صدها کانال آب است که برای رفت‌وآمد از آن‌ها استفاده می‌برند.این کانال‌ها به‌منزلهٔ جاده‌های آبی و همیشه مملو از مردمی است که درون قایق‌های خودشان نشسته‌اند و درطول و عرض کانال‌ها به آمد و رفت سرگرمند».

علی‌اصغر حکمت نخستین سفیر ایران که در ۱۳۳۵ به تایلند رفته است، در نوشته‌های خود مردم تایلند را «ملتی جدی و فعال و کاسب و بسیار با ادب» معرفی می‌کند که «همه‌کار می‌کنند و با زندگی بسیار ساده و به‌قناعت امرار معاش می‌کنند ... با آن که این کشور سعی می‌کند در همهٔ شئون اجتماعی و اقتصادی و سیاسی، تمدن و دموکراسی غرب را پیروی و اقتباس کند، معذلک سنن و آداب‌ورسوم ملی خود را با کمال علاقه‌مندی حفظ می‌کنند ...».[iii]

پنجمین دورهٔ بازی‌های آسیایی که در آذرماه ۱۳۴۵، برای نخستین بار در بانکوک پایتخت تایلند برگزار شد، تاحدود بسیار نام بانکوک و تایلند را در ایران برسر زبان‌ها انداخت.کاروان بزرگ ورزشی ایران مرکب از ۱۱۷ ورزشکار، مربی، داور و سرپرست که در ۱۴ آذر ۱۳۴۵ به بانکوک رفت، پرجمعیت‌ترین کاروان ورزشی بود که تا آن‌موقع از ایران خارج می‌شد.

در این مسابقات، تیم ملی فوتبال ایران با کسب مدال نقره، نایب قهرمان آسیا شد، تیم ملی‌کشتی ایران به‌مقام نخست رسید و محمد نصیری وزنه‌بردار ایرانی، مدال طلا کسب کرد. به‌طورکلی، تیم ایران باکسب ۶ مدال طلا، ۸ نقره و ۱۵ برنز در ردهٔ ششم آسیا قرار گرفت.

پیشینهٔ روابط سیاسی و اقتصادی تایلند با ایران

پس از تحولات مرداد ۱۳۳۲، به‌ویژه پس از پیوستن ایران به اردوگاه غرب، گسترش روابط با کشورهای عضو پیمان سیتو و هم‌پیمانان غرب در دستورکار دولت ایران قرار گرفت و اعلامیهٔ برقراری روابط سیاسی میان ایران و تایلند در آبان ۱۳۳۴ منتشر شد. برای آغاز روابط سیاسی با تایلند که مانند ایران چند قرن نظام سلطنتی را پشت‌سر گذاشته بود، دکتر علی‌اصغر حکمت، سفیر کبیر وقت ایران در دهلی نو، در اسفند ۱۳۳۵، نخستین سفیر اکردیته ایران در بانکوک شد و به تایلند رفت. وی استوارنامهٔ خود را به رامای نهم پادشاه تایلند تقدیم کرد و سفرنامه‌ای نیز در این‌زمینه از خود به‌یادگار گذاشت.

«در ۱۳۴۰ اولین سفیر ایران [مقیم] بانکوک [به نام عبدالحسین صدیق اسفندیاری] اعزام شد. عهدنامهٔ مودت بین دو کشور مشتمل بر یک مقدمه و شش ماده، در ۱۳ بهمن ۱۳۴۵ به امضا رسید و اسناد آن در شهریور ۱۳۴۶ در تهران مبادله شد. پادشاه تایلند از ۳ تا ۱۰ اردیبهشت ۱۳۴۶ و شاه ایران از ۲ تا ۹ بهمن همان سال از ایران و تایلند بازدید کردند. در ۱۳۴۷ تایلند سفارت خود را در تهران دایر کرد و در ۱۳۴۸ معاون نخست‌وزیر و وزیر توسعهٔ ملی تایلند برای تحکیم مناسبات اقتصادی با ایران به تهران سفر کردند و موافقتنامهٔ بازرگانی در ۲۱ آبان ۱۳۴۸ بین دو کشور به‌امضا رسید».

در سال‌های پایانی دوران پیش از انقلاب، ارزش مبادلات بازرگانی میان دو کشور به ۲۳ میلیون دلار بالغ می‌شد که بیشتر آن را صادرات تایلند به ایران تشکیل می‌داد.

کمی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی و فنی دو کشور از ۶ تا ۸ تیرماه ۱۳۵۷ (۲۶ تا ۲۸ ژوئن ۱۹۷۸م) در تهران تشکیل شد؛ ریاست طرف ایرانی را وزیر کشاورزی و توسعهٔ روستایی برعهده داشت و ریاست طرف تایلندی با وزیر بازرگانی آن کشور بود (پاک آئین، ۱۳۸۶ :۱۷۹).

روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور پس از انقلاب اسلامی

پس از انقلاب اسلامی روابط جمهوری اسلامی ایران با تایلند تا ۱۳۶۴ در سطح کاردار باقی ماند؛ ولی در این سال نخستین سفیر ۱. نک: «سفرنامه برما (میانمار) و سیام (تایلند) با ضمیمه سفر» در: رهاورد حکمت، ج۲، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۹.

جمهوری اسلامی به نام رضا حسین میرزا طاهری به بانکوک اعزام شد و روابط دو کشور بار دیگر به سطح سفارت ارتقاء یافت. از ارتقاءی سطح روابط میان دو کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، دیدارهای متعددی در سطح وزرای بازرگانی و وزرای امور خارجهٔ ایران و تایلند و نیز معاونان آنان صورت گرفته است؛ همچنین رؤسای قوای مقننهٔ دو کشور در سه نوبت دیدار رسمی از کشورهای یکدیگر داشته‌اند.

بازدید شاه‌دخت ماهاچاکری از غرفه ایران در نمایشگاه بانکوک

در اردیبهشت ۱۳۸۳ شاه‌دخت ماهاچاکری فرزند پادشاه تایلند برای دیدار رسمی ۵ روزه و در رأس هیئتی ۱۲نفره وارد ایران شد؛ وی در دیدار با رئیس‌جمهور و سایر مسئولان دربارهٔ سرمایه‌گذاری مشترک در طرح‌های توسعهٔ ایران، تبادل تجربیات در زمینهٔ گونه‌های ژنتیکی و ایجاد بانک اطلاعات ژنتیکی در ایران، گسترش همکاری‌های ایران و تایلند در زمینهٔ شیلات و محیط زیست دریایی گفتگو کرد و از شهر تاریخی اصفهان و استان گیلان دیدار کرد.

مبادلات اقتصادی دو کشور در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر برمحور فروش نفت ایران و خرید برنج و شکر تایلند قرار داشت؛ ولی در سال‌های اخیر تنوع بیشتری به‌خود گرفت و ارزش مبادلات نیز افزایش یافت. اما قطع خرید نفت تایلند از ایران از سال ۲۰۰۱م به دلایل فنی، باعث کاهش ارزش مبادلات بین دو کشور شد.

ارزش مبادلات دوجانبه از سال ۱۹۹۰م که آمار آن دردست است، افت‌وخیز فراوانی داشته و روندی معقول و یکنواخت نداشته است. برای نمونه خریدهای مقطعی از تایلند، ارزش مبادلات را در یک سال یک‌باره افزایش می‌دهد؛ ولی این رقم در سال بعد با کاهش شدید روبه‌رو می‌شود. به‌هررو، روند مبادلات به‌قسمی است که مازاد تجاری همواره به‌سود طرف تایلندی بوده است.

ارزش مبادلات بازرگانی میان ایران و تایلند (۲۰۰۸م تا ۲۰۱۱م) ارقام: میلیون دلار.[iv]

سال	ارزش کل	صادرات تایلند	صادرات ایران	مازاد تجاری
۲۰۰۸	827/4	588/9	238/5	350/3
۲۰۰۹	1/111/2	۸۵۴	257/2	596/8
۲۰۱۰	794/4	512/6	281/7	230/9
۲۰۱۱	390/1	357/3	33/8	324/5

نخستین نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، صنعتی، فنی، کشاورزی و علمی میان ایران و تایلند در دوران جمهوری اسلامی از ۶ تا ۷ آبان ۱۳۷۰ در تهران برگزار شد. نشست کمیسیون مشترک هفتم، شهریور ۱۳۸۳ و کمیسیون مشترک هشتم نیز پس از ۶ سال وقفه در اسفند ۱۳۸۹ در بانکوک تشکیل شد. در آخرین نشست این کمیسیون موافقتنامه‌های تشویق و حمایت متقابل از سرمایه‌گذاری و موافقتنامهٔ جدید بازرگانی میان دو کشور نهایی شد و این دو سند آماده امضا هستند.

نخستین پرواز مستقیم میان تهران، بانکوک را سال ۱۳۷۸ هواپیمایی ماهان انجام داد و ۹ سال بعد، از تیرماه ۱۳۸۷ شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، پروازهای منظم خود را از تهران به بانکوک آغاز کرد و در حال حاضر پروازهای منظم روزانه میان تهران، بانکوک و برعکس برقرار است که حدود ۷ ساعت طول می‌کشد. در ۱۳۷۹ برای نخستین‌بار شرکت‌های خصوصی تایلند در نمایشگاه بین‌المللی بازرگانی تهران شرکت کردند.

موافقت‌نامه‌ها و همکاری‌های مشترک

تاکنون موافقت‌نامه‌ها و یادداشت‌های زیر میان دو کشور به امضا رسیده و یا در دست مذاکره است:

- موافقت‌نامهٔ اجتناب از اخذ مالیات مضاعف؛

- موافقت‌نامهٔ حمل‌و نقل‌هوایی دوجانبه؛

- موافقت‌نامهٔ تشویق و حمایت متقابل از سرمایه‌گذاری؛

- قرارداد جدید بازرگانی

- موافقت‌نامهٔ کشتی‌رانی بازرگانی؛

- قرارداد برقراری تعرفه‌های ترجیحی؛

- یادداشت تفاهم همکاری‌های کشاورزی؛

- یادداشت تفاهم همکاری‌های بهداشتی و دارویی؛

- یادداشت تفاهم همکاری‌های جهانگردی؛

- یادداشت تفاهم در زمینهٔ مبارزه با مواد مخدر؛

- موافقتنامهٔ همکاری‌های گمرکی دوجانبه.

- در زمینهٔ همکاری‌های مشترک اقدامات زیر انجام شده است:

- تأسیس شورای تجاری ایران و تایلند در هر دو کشور (۱۳۸۴)؛

- گسترش روابط بانکی و همکاری‌های بخش خصوصی؛

- گسترش همکاری‌ها در زمینهٔ گردشگری با گشایش دفاتر گردشگری ایران در بانکوک (۱۳۸۵) و چیانگ‌مای (۱۳۸۶)

- گسترش همکاری‌های شیلاتی و آموزش کارشناسان ایرانی شیلات در تایلند؛

- گسترش همکاری‌های اکتشافی نفت با سرمایه‌گذاری تایلند

- در حوزهٔ نفتی ساوه (۱۳۸۴) و صدور گاز طبیعی مایع از ایران به تایلند؛

- همکاری در پروژه‌های پتروشیمی در عسلویه.

رویکرد و عملکرد نظام سیاسی نسبت به انقلاب و جمهوری اسلامی ایران

«پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تایلند در محاصرهٔ اقتصادی بعضی از کشورهای غربی ضد ایران شرکت نکرد و در این سال‌ها همواره برنجی را که ایران به آن نیاز داشت، تأمین کرد.

با آغاز حماسهٔ دفاع مقدس دربرابر نیروهای متجاوز عراقی، تایلند از روز نخست کوشید تا همراه با اتخاذ مواضع بی‌طرفی، هر دو کشور را به گفتگو برای برقراری صلح ترغیب کند. وزیر امور خارجهٔ تایلند در سخنرانی‌های خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، عراق را آغازگر جنگ می‌نامید و بمباران‌های شیمیایی عراق را نکوهش می‌کرد. وزیر بازرگانی تایلند نیز در دیدار خود از ایران، سخنرانی وزیر امور خارجه کشور خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مبنی بر این که ایران آغازگر جنگ نبوده است را تأیید کرد. روش جراید تایلند در بازتاب اخبار جنگ تحمیلی متعادل بوده است و اخبار پیروزی‌های رزمندگان اسلام را نیز منعکس کرده‌اند...».

در پی بروز زلزلهٔ بم در اوایل دی‌ماه ۱۳۸۲، دولت تایلند اعلام کرد که به زلزله‌زدگان استان کرمان مبلغ ۳۵۰ هزار دلار کمک خواهد کرد و هواپیمای ۱۳۰-C حامل ۳۰ نفر از متخصصان نجات و تکنسین‌های پزشکی، به‌همراه اقلام کمکی به کشور اعزام

می‌کند. سفیر تایلند در تهران کمک‌های دولت تایلند به زلزله‌زدگان بم را به نماینده هلال احمر در بم تحویل داد.

بررسی تصویر ایران در متون آموزشی تایلند

در کتاب‌های درسی دوران دبستان و دبیرستان تایلند مطالب بسیار فشرده‌ای درباره پیروزی انقلاب اسلامی، اختلاف ایران و عراق، جنگ تحمیلی عراق با ایران و متجاوز بودن عراق، حمله شیمیایی دولت عراق به کردها، اهمیت اقتصادی ایران به‌دلیل منابع نفتی، پیشرفت‌های خوب علمی و ساختاری، برابری زن و مرد در نظام آموزشی، تفاوت میان ایرانیان و اعراب، کورش بزرگ و تمدن باستان و کهن ایران که بر فرهنگ‌های گوناگون فرمان می‌راند و نیز غذای مردم ایران، درج شده است.که روی هم رفته، تصویر مثبتی از ایران در ذهن دانش‌آموزان ایجاد می‌کند.[v]

تاریخ و میراث مشترک فرهنگی، پیشینه و تحولات روابط فرهنگی دو کشور

بی‌گمان شیخ احمد قمی را می‌توان نماد مشترک فرهنگی دو کشور توصیف کرد که ضمن ارج و احترامی‌که در تاریخ تایلند دارد، رواج اسلام، به‌ویژه تشیع در تایلند را مرهون پایمردی‌های او دانسته‌اند؛ از این رو، همه‌ساله همایش‌های گوناگونی در تایلند به نام او برگزار می‌شود و مزار و مرقد او، علقه‌های دیرپای فرهنگی میان ایران و تایلند را نشان می‌دهد (برای نخستین‌بار در نوشته‌های علی‌اصغر حکمت یعنی در ۱۳۳۵، به شیخ احمد قمی به‌منزلهٔ مروج تشیع در تایلند اشاره شده است).

کتاب سفینهٔ سلیمانی، نگاشتهٔ محمدربیع‌بن‌محمدابراهیم را یکی دیگر از میراث فرهنگی میان دو کشور باید به‌شمار آورد که خلاصه‌ای از آن به زبان‌های انگلیسی و تایلندی ترجمه شده است و برگردان آن به زبان ژاپنی نیز در دست انجام است. اهمیت این کتاب در آن است که برخلاف سفرنامه‌های دیگر، فردی آسیایی آن را نوشته است و مردم سیام از نگاه فردی آسیایی ارزیابی شده‌اند. این کتاب همچنین یکی از منابع ارزشمند تاریخ سیام در دوران پادشاهی نارای کبیر شمرده می‌شود. به‌ویژه که کتاب‌های پرارزش تاریخی این کشور در جریان حمله برمه‌ای‌ها به آیوتایا در ۱۷۶۲م از میان رفته‌اند.

خانه‌ای که نمایندگان ایران در مدت اقامت خود در لوو (لوپ بوری) در آن زندگی می‌کردند، هنوز برپاست و جزو معبد سائوتونگ تونگ می‌باشد؛ این خانه به‌نام خروسا که تحریف کلمه خراسان است، نامیده می‌شود.

در موزهٔ ملی لوپ‌بوری که در محوطهٔ ویرانه‌های کاخ نارای کبیر قرار دارد، تصویر شیشه‌ای رنگی بزرگی از صفحهٔ نخست نسخهٔ خطی کتاب سفینه سلیمانی دیده می‌شود که بسیار چشمگیر است و نشان‌دهندهٔ ارزش والایی است که این کتاب در تاریخ تایلند و روابط سیاسی میان ایران و تایلند داراست.

روابط فرهنگی دو کشور پس از انقلاب اسلامی

در آخرین سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین موافقتنامهٔ فرهنگی در ۱۲ ماده برای تحکیم روابط فیمابین و بسط همکاری در زمینه‌های آموزشی، علمی و فرهنگی و اجتماعی...، به منظور تقویت روابط دوستانه و مشترک و بهبود بیشتر مناسبات نزدیک موجود بین دو مملکت و مردم آن در تاریخ ۲۰ شهریور ۱۳۵۵ برابر با ۱۱سپتامبر ۱۹۷۶م میان «دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی تایلند» به زبان‌های فارسی، تایلندی و انگلیسی امضا شد.

مهم‌ترین مفاد این موافقتنامه را «آشنایی با فرهنگ و تمدن طرف دیگر، همکاری در زمینه‌های آموزشی و ادبیات و موسیقی و نمایش و هنر و علوم و سایر امور فرهنگی، تأسیس انجمنی برای معرفی فرهنگ طرف دیگر، مبادلهٔ استادان، دانشمندان، دانشجویان و اعضای انجمن‌های فرهنگی یکدیگر، اعطای بورس‌های آموزشی و کارآموزی، همکاری در مبادلهٔ اطلاعات، مبادلهٔ کتب و نشریات فرهنگی و ترجمه آن‌ها و تشکیل جلسات سخنرانی و نمایشگاه‌های علمی و هنری و ترتیب جشن برای اجرای برنامه‌های موسیقی و تئاتر، مبادله و بازدید هیئت‌های فرهنگی و آموزشی و هنری و تیم‌های ورزشی و مربیان و بهبود روابط جهانگردی» تشکیل می‌داد؛ ولی اجرای آن با اوضاع و احوالی که با نزدیک‌شدن به پیروزی انقلاب اسلامی پیش آمد، به‌تأخیر افتاد.[vi]

فعالیت فرهنگی رسمی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۷۲ با اعزام وابستگی فرهنگی آغاز و در سال ۱۳۸۸ به سطح رایزنی فرهنگی ارتقاء یافت.

پس از ارتقاء مجدد روابط دو کشور در دوران جمهوری اسلامی، به‌ویژه در یک‌دههٔ گذشته، برای گسترش روابط فرهنگی میان ایران و تایلند تلاش‌های فراوانی صورت گرفته است. برگزاری سمینارهای متعدد راجع به اسلام و بودیسم و ایران‌شناسی، برگزاری هفته‌های فرهنگی ایران در تایلند و تشکیل دوره‌های آموزش زبان فارسی در این کشور، نشان‌دهندهٔ پویایی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در بانکوک بوده است. همچنین ترجمهٔ آثار و متون فرهنگی و مذهبی و معرفی فرهنگ و هنر ایران، با برگزاری همایش‌ها، نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، انتشارات و گفتگوی تلویزیونی از آن جمله است.

یکی دیگر از ویژگی‌های این فعالیت‌ها به‌کارگیری امکانات فضای مجازی و شبکهٔ جهانی اطلاع‌رسانی برای رساندن پیام جهانی انقلاب اسلامی ایران به مخاطبان است که یکی از وسایل مؤثر در ایجاد ارتباط به‌شمار می‌رود. از آخرین اقدامات در این زمینه باید از راه‌اندازی کرسی اسلام‌شناسی در دانشگاه دولتی راجابات در آیوتایا به ریاست دکتر شریف‌هادی از طلاب فارغ‌التحصیل ایران، ایجاد سه اتاق ایران در سه دانشگاه گوناگون تایلند و برقراری جایزهٔ فرهنگی شیخ احمد قمی نام برد.

موافقت‌نامه‌های دانشگاهی

تاکنون‌یادداشت‌های تفاهم متعددی برای همکاری میان دانشگاه‌های دو کشور به‌شرح زیر به امضا رسیده است:

میان دانشگاه شیراز و دانشگاه سری ناخارین ویروت (بانکوک) در ۱۳۸۱؛

میان دانشگاه هنر (اصفهان) و دانشگاه سری ناخارین ویروت در ۱۳۸۱؛

میان دانشگاه تهران و دانشگاه چولالانکورن (بانکوک) در خرداد ۱۳۸۳؛

میان دانشگاه آزاد اسلامی و چولالانکورن در خرداد ۱۳۸۳؛ میان دانشگاه بین‌المللی امام خمینی و دانشگاه اسامپشن تایلند در آبان ۱۳۸۵ (درباره تبادل دانشجو، استفاده از امکانات آموزشی و برنامه‌ریزی در زمینه مطالعات تطبیقی ادیان).

ضمناً در سفر رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به تایلند در خرداد ۱۳۸۳، درباره تأسیس رشته‌های ایران‌شناسی در دانشگاه‌های تایلند و مطالعات آسیای جنوب شرقی در دانشگاه‌های ایران، تبادل‌نظر شد. در دی‌ماه ۱۳۸۶ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران آخرین وضعیت ارزشیابی مدارک دانشگاه‌های تایلند را به شرح زیر اعلام کرده است:

Asian Institute of Technology .۱ (در حومهٔ شمالی بانکوک) در همه رشته‌ها و دوره‌های تحصیلی؛

King Mongku's University of Technology .۲ (در شهرک تونبوری) در همهٔ رشته‌ها و دوره‌های تحصیلی؛

Assumption University (ABAC) .۳ تا دورهٔ کارشناسی ارشد و برای دورهٔ دکتری فقط در رشته‌های تجارت، مدیریت توسعه، آموزش، توسعه سازمانی و آموزش‌های الکترونیک، (این دانشگاه در شرق بانکوک قرار دارد).

Ramkham Haeng University .۴ (واقع در شرق بانکوک) در همه رشته‌ها تا دوره کارشناسی ارشد.

همکاری‌های علمی و مبادلات فرهنگی

همکاری‌های علمی فرهنگی و مبادلات فرهنگی دو کشور هنوز بر مبنای موافقتنامهٔ فرهنگی سال ۱۳۵۵صورت می‌گیرد. در ۱۳۸۶ پیش‌نویس موافقتنامهٔ جدید مبادلات فرهنگی از سوی ج.ا. ایران به مقامات تایلندی تسلیم شده است که در دست پیگیری است و به مرحله نهایی نرسیده است.

در حال حاضر «دو دسته دانشجو (از تایلند) به ایران اعزام می‌شوند؛ گروهی برای تحصیل در رشتهٔ علوم دینی و گروه دیگر بیشتر برای تحصیل در رشته‌های تاریخ و زبان و ادبیات فارسی. تا به حال، ۲۰۰ نفر از دانشجویان علوم دینی در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری فارغ التحصیل شده و به تایلند بازگشته‌اند. اکنون حدود یک‌صد نفر در رشته‌های علوم دینی در شهر قم مشغول به تحصیل هستند که در رشته‌های تفسیر، فقه و حدیث تحصیل می‌کنند و پس از فارغ‌التحصیلی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا به تایلند باز می‌گردند؛ پس از بازگشت در مساجد شهرهای تایلند و مدارس دو شهر مهم بانکوک و ناکان سیتامارات (در جنوب تایلند) به تعلیم دانشجویان مسلمان و شیعه می‌پردازند.

گروهی از دانشجویان تایلندی از دانشگاه‌های ایران بورسیه می‌گیرند و در رشته‌های زبان فارسی و تاریخ ایران تحصیل می‌کنند و پس از أخذ مدرک، در دانشگاه‌های تایلند به تدریس می‌پردازند... ما هرساله نمایشگاه‌های هنری و تاریخی شامل دوران تاریخی ایران به شکل نمایشگاه و هفته‌های فرهنگی، شامل فستیوال غذا، موسیقی و صنایع‌دستی، فستیوال فیلم را با همکاری دانشگاه‌های تایلند در شهرهای مختلف اجرا می‌کنیم... در طول سال ما چند هفتهٔ فرهنگی برگزار می‌کنیم و مردم تایلند را با آداب‌ورسوم و فرهنگ ایران و اسلام بیشتر آشنا می‌کنیم.

لوگو دانشگاه های راجابات

همچنین کتاب‌های بسیاری از زبان فارسی به زبان تایی و از تایی به فارسی ترجمه شده است که راهی است برای انتقال دانش و تجربیات دو کشور. زبان فارسی در تایلند در دانشگاه‌های راجابات (آیوتایا)، تکنولوژی آیوتایا و «راجابات بن سامدج» تدریس می‌شود و دانشگاه سریناکارین ویروت با دانشگاه‌های شیراز و دانشگاه تهران تفاهم‌نامه فرهنگی دارند».[vii]

در برابر باید گفت که فعالیت‌های فرهنگی سفارت تایلند در تهران چندان درخور توجه نیست و در ۱۳۸۴، به‌مناسبت فرارسیدن پنجاهمین سالگرد روابط سیاسی میان دو کشور، مراسمی برگزار شد و سفارت تایلند در تهران اقدام به انتشار مجموعه مقالاتی درباره تاریخ روابط دو کشور کرد.[viii]

به‌مناسبت پنجاهمین سال برقراری روابط سیاسی میان دو کشور، برای نخستین‌بار در تایلند یک قطعه تمبر به‌ارزش ۱۰ بات منتشر شد. «این تمبر در یازدهم فوریهٔ ۲۰۰۶م مطابق با بیست‌ودوم بهمن ۱۳۸۴ ، به‌شکل بسیار زیبا و به ارزش ۱۰ بات در یک مینیاتور شیک ۲۰ عددی چاپ شد. بر روی این تمبر تصاویری از تخت جمشید و همچنین کاخ قدیمی (معبد) سلاطین تایلندی (شاه پراسات تونگ)، در شهر آیوتایا پایتخت سابق این کشور دیده می‌شود» (پاک آئین، ۱۳۸۸ : ۳۷۶ و ۴۰۵). در روی تمبر عبارت «پنجاهمین سال برقراری روابط سیاسی میان ایران و تایلند» به زبان انگلیسی درج شده است.

ایرانیان مقیم تایلند

«ایرانیان تایلند که در شهرهای بانکوک و پوکت کار و زندگی می‌کنند؛ آن‌ها افرادی خوشنام هستند و مردم تایلند به آن‌ها علاقه دارند. بازرگانان ایرانی در تایلند، معمولا در زمینه طلا و جواهر و فرش فعالیت می‌کنند و اعتبار خوبی هم دارند. تایلند معروف به پایتخت سنگ‌های قیمتی جهان است و درصد بالایی از کل صادرات این کشور را سنگ‌های قیمتی تشکیل می‌دهد. تجار ایرانی مقیم تایلند در کار تجارت فرش، خشکبار، مواد غذایی، و میوه هستند. برخی نیز در این کشور رستوران دارند. تعداد کمی از ایرانیان در شهرهای پوکت و چیانگ‌مای مقیم هستند. اندک دانشجویان ایرانی هم مشکلی در این کشور ندارند. اکثر آن‌ها در دانشگاه اسامپشن( Assumption University) که دانشگاهی انگلیسی‌زبان است تحصیل می‌کنند. وزارت علوم ایران مدارک این دانشگاه را در مقاطع لیسانس و فوق لیسانس تأیید می‌کند». (پاک آئین، ۱۳۹۰ :۱۱۹)

شمار دانشجویان ایرانی‌که تا سال گذشته (۱۳۸۹) حدود ۷۰ نفر بودند امسال (۱۳۹۰) بیش از ۱۷۰ نفر تا ۲۰۰ نفر هم اعلام شده است که این تعداد همچنان رو به افزایش است. لازم به ذکر است در حال حاضر حدود ۱۵۰۰ نفر از ایرانیان در تایلند زندگی می‌کنند. تعداد زیادی از ایرانیان مقیم ... علاوه بر رستوران داری، به کارهای پشتیبانی از جمله ارتباط با آژانس‌های مسافرتی یا تور و همین طور با ایرانیانی که از ایران به عنوان گردشگر به اینجا می‌آیند سرگرم کار هستند. بعضی‌ها هم شرکت دارند و خدماتی هم به گردشگران ایرانی که به اینجا می‌آیند عرضه می‌کنند. تعدادی هم مشغول حمل و نقل کالا به سمت ایران و سایر کشورها هستند.. تعدادی از ایرانیان هم از اساتید دانشگاه هستند و در اینجا مشغول تدریس می‌باشند و از جایگاه خوبی هم برخوردار هستند. برای نمونه رئیس یکی از دانشگاه‌های تایلند [ix] که دانشگاه مهم و مشهوری هم هست یکی ایرانی است».[x]

ایران‌شناسی و ایران‌شناسان

ایران‌شناسی در تایلند از حدود ۳۰۰ سال پیش آغاز شده است، یعنی از آن زمان که جامعهٔ بزرگی از ایرانیان در آیوتایا زندگی می‌کردند و بسیاری از آداب‌ورسوم و باورها و عقاید خود را در میان سیامی‌ها رایج کردند. به نوشتهٔ محمدربیع مؤلف سفینه سلیمانی، در آن زمان بعضی از ایرانیان در حضور شاه قصهٔ ایرانی امیرحمزه [xi] را می‌خوانده‌اند «تا سلطنت و جهانبانی ایران و هندوستان و کرم و عدالت و همت و احسان ایرانیان را به او گوشزدکنند».

یا آن که «... سید دردمندی از مردم خراسان (را) که خالی از کمال نیست مقرر کرده بودند که خلاصهٔ مضامین شاهنامه (را) که در خاطرنشینی مجلس دل بهتر از صد چنگ و ترانه به قانون پسندیده که مخالف طبع آن بزرگ (پادشاه) نبود، جهت استماع و اطلاع گوشه‌نشینان آن مکان نویسد و به عرض آن رسانند...».

از نوشته‌های مؤلف سفینه چنین بر می‌آید که پادشاه سیام مانند ایرانیان لباس می‌پوشیده است و آداب طعام و شراب ایرانیان و طریق نشستن و دستور توزوک و آداب مجلس آرایی آن‌ها را به کار می‌برده است و انجام این‌گونه امور را برعهدهٔ ایرانیان گذاشته بود و حتی مقرر داشته بود که بت‌خانه‌ای را شکسته و مسجدی و فضایی ساخته تا مردم ایران در ماه محرم به تعزیه مشغول شوند و «خود (شاه) در شب‌ها بر روی فیل سواره می‌ایستاده و سیر تماشا می‌کرده است» .

«چاپ و ترجمهٔ کتاب عمر خیام به تایلندی به وسیلهٔ شاهزادهٔ این کشور به نام ناراتیو در نود و سه سال قبل و ترجمهٔ دیگری از عمر خیام به وسیلهٔ سورجات چای در چهل سال پیش، ترجمهٔ داستان‌های هزارویک شب و شاهنامه و کتاب سفینه سلیمانی (چهل و دو سال قبل) از دیگر موارد قابل ذکر است».

با گذشت زمان و رویدادهای بعدی، این سنت‌ها به فراموشی سپرده شد تا این که در دوران جدید. دو کشور، دورهٔ تازه‌ای از روابط را با یکدیگر آغاز کردند. از آنجا که، در دوران پهلوی روزنهٔ فرهنگی و سیاسی کشور به سوی غرب بود، موضوع ایران‌شناسی بیشتر از دریچهٔ غربی دیده می‌شد؛ مستشرقان غربی دایر مدار ایران‌شناسی بودند و بیشتر مردم جهان، به‌ویژه در کشورهای شرقی ایرانیان را فقط با نفت و قالی می‌شناختند. با سیاست نگاه به شرق و گسترش هرچه بیشتر روابط سیاسی و فرهنگی ایران با کشورهای این خطه و گشایش رایزنی‌های فرهنگی ایران در کشورهای جنوب شرقی آسیا در دوران جمهوری اسلامی که با پیشرفت شگفت‌انگیز جهان در تکنولوژی رسانه‌های گروهی هم‌زمان شد، به موضوع آشنایی با فرهنگ و تمدن ایران نیز رفته‌رفته توجه شد.

در آغاز، فعالیت‌های فرهنگی برون‌مرزی جمهوری اسلامی ایران، بیشتر بر معرفی انقلاب اسلامی وا صول فکری و اعتقادی آن استوار بود، لیکن از چندی پیش جنبه‌های فرهنگی غیر دینی و شناساندن بیشتر فرهنگ و تمدن ایران، به‌ویژه در کشورهای شرقی در دستورکار قرار گرفته است. می‌توان گفت که ایران‌شناسی در این کشورها تا رسیدن به بالندگی راه درازی در پیش دارد، ولی تایلند گام‌های نخست را به‌خوبی برداشته است.

مباحث مهم ایران‌شناسی در تایلند

شیخ احمد قمی

موضوع ایرانی‌بودن شیخ احمد قمی از دوران رامای چهارم مطرح شده است؛ با توجه به این که یکی از خانواده‌های بزرگ و درباری تایلند، به‌نام بوناگ، تبار خود را به او می‌رسانند، در سال‌های اخیر پژوهش‌های فراوانی دربارهٔ وی صورت‌گرفته است؛ از آنجا که، او را نماد ایرانیان و تشیع در تایلند می‌دانند، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران نیز از این‌گونه پژوهش‌ها حمایت می‌کند و در معرفی بیشتر او به مردم تایلند می‌کوشد. در این‌زمینه تاکنون سمینارها و همایش‌های گوناگونی برگزار شده است.

نخستین‌بار در اردیبهشت ۱۳۷۳ همایشی باعنوان «شیخ احمد قمی و تاریخ سیام» در مرکز مطالعات تاریخی در شهر آیوتایا که محل زندگی و مزار اوست، با ۱۸ مقاله برگزار شد؛ کتابی به انگلیسی و تایلندی در این زمینه انتشار یافت که مقالات آن بیشتر بر محور زندگی او و ایرانیان و مسلمانان آیوتایا، نفوذ هنر پارسی در این‌شهر، تبار خاندان بوناگ و موضوعاتی از این‌دست قرار داشت[xii]. در این همایش پژوهشگرانی از اندونزی و مالزی نیز شرکت داشتند. در ۱۲ آذر ۱۳۸۴، از سوی رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران «همایش بین‌المللی شیخ احمد قمی و نقش او در فرایند تحولات و مناسبات چهارصدساله ایران و تایلند» با حضور اساتید و پژوهشگران ایران و تایلند در بانکوک برگزار شد، «دکتر چولپس پزنگ استاد و باستان‌شناس تایلندی با نمایش اسناد و مدارک تاریخی به تشریح خدمات فرهنگی و سیاسی شیخ احمد در حکومت سیام و تأثیرگذاری آن در عرصه‌های هنری، معماری، زبان و اجتماع، به‌ویژه در دربار حاکمان وقت پرداخت. دکتر ول لوپ معاون استاندار بانکوک، شیخ احمد قمی را اسطورهٔ تاریخی مشترک دوکشور عنوان کرد و ادامه راه و اندیشهٔ او را ضروری دانست» (پاک‌آئین، ۱۳۸۸ : .(۳۲۹۳۳۰

همایش یک‌روزه‌ای نیز باعنوان «نقش شیخ احمد قمی در تأثیر تمدن ایرانی بر فرهنگ تایلندی» روز ۲۹/۲/۸۶ در دانشگاه چولالونکورن تایلند برگزار شد که درآن اندیشمندان و صاحب‌نظران تایلندی حضور داشتند.

بنیاد شیخ احمد قمی: «بنیاد شیخ احمد قمی در ۱۹۶۷م، با حضور همهٔ بازماندگان او با هدف کمک به فقرا و تأمین کمک‌هزینهٔ آموزشی برای دانشجویان و کمک به پیشبرد صلح و دوستی و تفاهم بیشتر میان ادیان در تایلند تأسیس شد. مدیریت این‌بنیاد را ژنرال بنجب و معاون ایشان آقای «اکراتان جون» برعهده دارند. بنیاد شیخ احمد قمی، با تشکیل جلسات منظم به فرزندان او می‌آموزد که به پادشاه و سرزمین تایلند احترام گذارند و به پیشبرد اهداف کشور کمک کنند».[xiii]

جایزهٔ فرهنگی شیخ احمد قمی

رایزنی فرهنگی ج. ا، ایران، از ۱۳۸۸خ برای بزرگداشت شیخ احمد قمی، هرساله جایزه‌ای به نام وی و به مبلغ 70/000 بات با همکاری بنیاد شیخ احمد قمی در تایلند، به آثار و اشخاصی که خدمات مهمی برای گسترش روابط میان ایران و تایلند یا شناخت هرچه بیشتر فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران انجام داده باشند، اهدا می‌کند. لوح یادبود این جایزه ترکیبی است از طلا و نقره که روی آن نشان آرامگاه شیخ احمد قمی است و در پشت آن عبارت «شیخ احمد قمی» حک شده است.

بررسی تاریخچه و نقش خاندان بوناگ در تایلند

خانوادهٔ تایلندی بوناگ، به‌سبب انتساب به شیخ احمد قمی خود را ایرانی‌تبار می‌دانند. این خانوادهٔ اصیل و قدیمی نقش بزرگی در استقرار خاندان سلطنتی چاکری بر تخت سلطنت تایلند داشته است؛ از میان آن‌ها تاکنون افراد بسیاری به مقامات عالی تایلند، از جمله به نیابت سلطنت رامای چهارم و رامای پنجم (با خطاب والاحضرت) و به نخست‌وزیری رسیده‌اند. بررسی تاریخچه و شجره‌شناسی این خانواده، امروزه یکی از مباحث رایج ایران‌شناسی در تایلند است.

خاندان بوناگ از شاخهٔ بودایی بازماندگان شیخ احمد قمی شمرده می‌شوند و گویا نسبت آن‌ها به «سون» یکی از فرزندان «چای» می‌رسد که در ۱۷۵۰م، با عنوان «پیاپت پی چای» (Paya Petpichai) در معبد «پراپوت هاپات» (Pra Putthabat) به‌همراه گروه کثیری از بازماندگان مهاجر ایرانی در آیوتایا از تشیع به آئین بودایی‌گرویدند تا اشتغال آن‌ها در دستگاه‌های دولتی منعی نداشته باشد.

برای نخستین‌بار در ۱۹۰۵م کتابی با عنوان خاندان‌های دولتی بزرگ (تایلند) که جلد اول آن به خانواده‌های اشرافی تایلند اختصاص داشت، به‌زبان تایی و به قلم کولاپ (K.S.R.Kulap) در بانکوک منتشر شد. این کتاب پژوهش کاملی در این‌زمینه شمرده می‌شود و گویا در آن به برخی از اجداد خاندان بوناگ سیام که تبار ایرانی داشته‌اند، اشاره شده است. در سال‌های بعد نیز پژوهش‌های دیگری در این‌زمینه به زبان تایلندی منتشر شده است.

داستان‌های حماسی ایران

در میان قصه‌های قدیمی سیام مجموعه‌ای به نام «ایران آریاتام» موجود است که درواقع داستان‌های حکمت‌آموز پادشاهان ایرانی و ترجمهٔ داستان‌هایی از شاهنامه و گلستان است و با کمی تغییرات و افزودن برخی داستان‌های دیگر از منابع فارسی به «ایران راچاتام» یا قصه پادشاهان دادگستر ایران معروف شده است.

به‌نظر می‌رسد این‌مجموعه را در اواسط سدهٔ هفدهم میلادی و در زمان سلطنت نارای کبیر، پادشاه ایران‌دوست سیام، فردی ایرانی از روی شاهنامهٔ فردوسی به زبان تایی ترجمه کرده است. می‌دانیم که درزمان این‌پادشاه، ایرانیان حضور وسیعی در همهٔ شئون سیام داشتند و در دربار وی قصه‌های شاهنامه و داستان امیرحمزه را روایت می‌کردند (الهی، ۱۳۸۲: ۷۶).

قصهٔ دوازده زاویه یا دوازده داستان ایرانی

مبدأ حضور این قصه‌ها در جامعهٔ تایلند به حدود ۴۰۰ سال پیش برمی‌گردد و موضوع آن مربوط به دوران انوشیروان پادشاه ساسانی است. براساس این قصه‌ها، پس از مرگ انوشیروان فرزند وی در ۱۲سمت و زاویهٔ مزار او، دوازده داستان عبرت‌آموز و شنیدنی که حاوی نکات اخلاقی و شیوهٔ مدیریت و کشورداری بود، حک کرد. براساس این‌داستان، مأمون خلیفهٔ عباسی بر آرامگاه انوشیروان (و شاید طاق کسری) وارد شد و این داستان‌ها را یافت.گویا این‌داستان در دورهٔ آیوتایا به زبان ادبی قدیم سیام ترجمه شده است و نسخهٔ قدیمی آن به زبان تایی «اوک» خوانده می‌شود.

در اوایل سدهٔ نوزدهم به‌فرمان رامای یکم، یکی از نوادگان شیخ احمد قمی این داستان‌ها را به‌صورت کتابی تدوین کرد که این کتاب حاوی نکات آموزنده و اخلاقی و راه و روش حکومت‌داری پادشاهان بزرگ و خوشنام ایرانی است. چه‌بسا این نکات را ایرانیان مقیم سیام در آن‌دوره، رواج داده باشند، از داستان‌های این‌کتاب می‌توان از فریدون‌شاه، بهرام‌شاه و دو داستان از انوشیروان ساسانی و داوری‌های او نام برد (همان).

روابط تاریخی ایران و سیام

کتاب سفینهٔ سلیمانی که سند بزرگ روابط تاریخی ایران و سیام (تایلند) است، هنوز هم اطلاعات جامعی از فرهنگ، تاریخ، اجتماع، اقتصاد و سیاست و جامعهٔ سیام دارد. بررسی بخش‌های گوناگون این‌کتاب یکی از مباحث مهم ایران‌شناسی در تایلند به‌شمار می‌رود. اقامتگاه ابراهیم‌بیک نخستین ایلچی ایران و آثار تاریخی مربوط به حضور ایرانیان در شهر قدیمی «لوو» یا لوپ بوری فعلی (۱۷۰ کیلومتری شمال بانکوک) و نیز در آیوتایا، بررسی شده است.

جامعهٔ ایرانیان مقیم آیوتایا در سده هفدهم میلادی

در سدهٔ هفدهم میلادی جماعت بزرگی از ایرانیان در آیوتایا پایتخت قدیم تایلند، زندگی می‌کردند که نقش بزرگی در سیاست و کشورداری آن دوره داشتند؛ وزرای برجسته‌ای چون عبدالرزاق گیلانی و آقا محمد استرآبادی (وزرای اعظم نارای کبیر) از میان آن‌ها برخاستند. این‌گروه بسیاری از جنبه‌های فرهنگ ایرانی مانند معماری، آداب‌ورسوم، کشورداری، پوشاک، خوراک و ... را در جامعهٔ سیام رواج دادند و امروزه بررسی تاریخچه این‌گروه از دیدگاه‌های گوناگون، یکی از مباحث اصلی ایران‌شناسی در تایلند است.

به‌گفتهٔ دکتر «سیساک والی پدوم»، اولین گروه از ایرانیان [که به آیوتایا آمدند] حدود سی‌نفر بودند. آن‌ها به‌علت سود سرشار از تجارت در دورهٔ قبل از روی‌کارآمدن شاه نارای در ۱۶۵۶م، به آیوتایا پایتخت سابق تایلند آمدند و در آنجا ساکن شدند و هرکدام از این ایرانیان احترام خاصی داشتند. به‌آن‌ها خانه‌ای داده شد و همه در مشاغل دولتی به‌خدمت گرفته شدند. دکتر پول‌پان استاد دانشگاه تایلند نیز نفوذ ایرانیان در آیوتایا را در معماری، هنر، غذا و شیرینی‌جات، مهم ارزیابی کرده است و می‌گوید: «طاق‌های ساختمان‌های قدیمی در آیوتایا نمونه‌ای از طاق‌ها به‌سبک اسلامی است و درب ورودی کاخ شاه نارای در شهر لوپ‌بوری و معابد وراچ تارام (Worachttharam) و «یای چای مونگ‌کل(Yaichaimongkol)» در آیوتایا نیز به‌سبک گنبدهای ایرانی ساخته شده‌اند[xiv]. در آن‌زمان ایرانیان را «مردم مغولیه» می‌گفتند!

نفوذ فارسی در زبان تایی

باتوجه به پیشینهٔ حضور مؤثر ایرانیان در سیام، بسیاری از واژه‌های زبان فارسی رفته‌رفته وارد زبان تایی شده است. برای نمونه واژه‌های فارسی مانند پوست، گلاب، نم (آب)، صابو (صابون)، کاروان، فرنگ، شولا (شعله)، صرای (صراحی)، خاکی، چتر، کرما (خرما)، کلم درک (گل کلم)، کلم پلی (گل کلم)، فارنگ (فرنگ)، انگور و دیوان در زبان تایی بسیار رایج است. از میان پژوهشگران این رشته باید از دکتر اسماعیل مارسینکوفسکی، استاد آلمانی‌تبار «مؤسسه فهم و تمدن اسلامی مالزی» نام برد.

ایران‌شناسان تایلندی

ایران‌شناسی مدرن در تایلند پیشینه چندانی ندارد و با توجه به ناآشنایی علاقه‌مندان ایران‌شناس به زبان فارسی، منبع عمده پژوهش‌های ایران‌شناسی در این‌کشور منابع خارجی انگلیسی‌زبان و ترجمه‌های متون ادبی فارسی به زبان انگلیسی یا فرانسه است. برای نمونه ترجمه خلاصه کتاب سفینه سلیمانی به زبان تایی، از روی ترجمه انگلیسی آن صورت گرفته است، در واقع علاقه‌مندان به شناخت ایران در تایلند، تبحر و تسلط لازم برای رجوع به منابع دست اول زبان فارسی را ندارند.

یکی از شیفتگان مطالعات ایرانی، خانم دکتر پاپلین خونگ شانا، استاد بازنشسته دانشگاه سریناخارین ویروت در بانکوک است که پیش از این سمت استادی و مدیریت «مؤسسه مطالعات آسیا و اقیانوسیه» را در این دانشگاه برعهده داشته است. وی همواره به‌طور فعال در همایش‌های ایران‌شناسی شرکت دارد و مقالات گوناگونی نیز در این‌زمینه منتشر کرده است که بعضی از آن‌ها عبارتند از: ۱. «پارسیان مقیم در آیوتایا»؛

۲. «توسعه تاریخی جامعه ایرانیان مقیم آیوتایا»"؛

۳. «نقش آقامحمد استرآبادی در دوران پادشاهی نارای کبیر»؛ ۴. «روابط دیپلماتیک بین تایلند و ایران در دوران سلطنت شاه «سیام، نارای مهاراج»؛

۵. «تاریخچه چولارا جامونتری (شیخ الاسلام) در تایلند»۳. خانم پاپلین در مردادماه ۱۳۷۹ به مدت یک‌هفته برای نخستین‌بار به ایران آمد و از شهرهای قم، اصفهان و شیراز دیدار کرد؛ وی گزارش مفصلی از این دیدار در «سمینار شناخت فرهنگی ایران» در دی ماه ۱۳۷۹ ارائه کرد. دیدار بعدی وی از ایران در بهمن ۱۳۸۱ صورت گرفت. در ۱۳۸۰ کتاب ایران: تمدن و فرهنگ که وی به زبان تایی نوشته بود، در بانکوک منتشر شد.

از دیگر علاقمندان به ایران‌شناسی باید از افراد زیر نام برد: دکتر الیاس کیاتارای استاد تاریخ دانشگاه سیلپاکورن؛

1. Plubbplung Kongchana

۲، برای ترجمه مقالات ۴و۵ نگاه کنید به: پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک ایران و تایلند، ۱۳۸۴، صص۵۰ و ۱۶۱

۳ از جمله مقاله: «روابط سیاسی و اقتصادی بین سلسله صفوی ایران و سلسله پراسادتونگ سیام در قرن ۱۷ میلادی» در کتاب پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک ایران و تایلند، ۱۳۸۴، ص۳۳ و نیز کتاب هنر ایران که به زبان تایی نگاشته شده و در ۲۰۰۴م در بانکوک منتشر شد.

دکتر چوپیس پنگ چولاراتانا استاد تاریخ دانشگاه چولالون کورن و مؤلف چند مقاله و کتاب درباره فرهنگ و تمدن ایران؛ دکتر شهاب ستوده‌نژاد استاد ایرانی دانشگاه چیانگ مای (در شمال تایلند) که بیشتر به جنبه‌های فرهنگی ایران‌شناسی می‌پردازد؛ دکتر کیتیما آمورادات مترجم گلستان و بوستان؛

دکتر جارن راینان ارون رونگسری" مترجم اشعار حافظ و مولوی و خیام (که چندی پیش درگذشت). «درباره حافظ، او به ارتباط گوته با وی در دیوان شرقی اشاره کرد و افزود که شعر حافظ را به‌دلیل عشق زایدالوصفش به ادب پارسی به تایی ترجمه کرده است، او رومی را شاعری عارف و فقیهی برجسته معرفی کرد که مثنوی کرامند خود را با الهام از دو منبع سرشار قرآن و حدیث به‌عنوان یک شاهکار ادبی آفریده است» (یاحقی، ۱۳۸۲ :۱۲۶). دکتر مونتری اوما ویجانی، مترجم شاهنامه فردوسی، «از شیفتگی و شیدایی خود به خداوندگار سخن و ادب فارسی، فردوسی بزرگ و ترجمه‌های انگلیسی و فرانسوی شاهنامه سخن گفت. مونتری که یک‌ماه پیش در ایران و خراسان بوده و به زیارت آرامگاه‌های فردوسی و خیام و عطار نایل آمده است، دلباختگی خاصی به فردوسی و عمر خیام پیداکرده و از چندی‌پیش به ترجمه رستم و سهراب روی آورده است. او به دشواری‌های ترجمه یک‌اثر منظوم اشاره کرد و افزود که ترجمه شاهنامه تنها به‌مدد مقایسه برگردان‌های متعدد و متنوع و دیدگاه‌های گوناگون امکان‌پذیر است» (همان).

-سوتام سیگ پاتیپ مؤلف مقالاتی در زمینه «ادبیات فارسی در سرزمین تایلند»؛

1. Kitima Amoradhat

2. Ajaran Rainnan Arunrungsri

۳.۱۱-مراکز مطالعات ایران‌شناسی در تایلند

هم‌اکنون در هیچ یک از دانشگاه‌های تایلند رشته ایران‌شناسی به‌صورت مستقل تدریس نمی‌شود؛ ولی رشته‌های مطالعات آسیایی و اسلامی و نیز مؤسسات مطالعات آسیایی وجود دارند که بیشتر بر محور شناخت کشورهای شرقی آسیا فعالیت می‌کنند. با اقدامات رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران، دو اتاق ایران‌شناسی در دانشگاه‌های تایلند راه‌اندازی شده است، نخستین اتاق ایران‌شناسی شهریور ۱۳۸۹ در دانشگاه راجابات بانکوک و دومین اتاق ایران‌شناسی نیز، دی‌ماه همان سال در دانشگاه آیوتایا راه‌اندازی شده است. در این‌گونه مراکز، دانشجویان و استادان دانشگاه می‌توانند با دیدن فیلم و مراجعه به کتاب‌های ایران‌شناسی در کتابخانه این اتاق، درباره فرهنگ و تمدن ریشه‌دار ایران مطالب بیشتری فراگیرند. به‌گفته صاحب‌نظران و استادان تایلندی، برای گنجاندن رشته ایران‌شناسی در دانشگاه‌های تایلند نخست باید دروس ایران‌شناسی را به‌صورت واحد درسی اختیاری در رشته‌های مطالعات آسیایی و اسلامی به دانشجویان علاقمند تایلندی ارائه کرد، تا علاقه و انگیزه لازم در آن‌ها ایجاد شود، بدون مقدمه و زمینه قبلی، دانشجویان تایلندی به‌دلیل آشنانبودن با ایران و فرهنگ و هنر آن، علاقه‌ای به تحصیل در این رشته نخواهند داشت؛ در گام نخست، تدریس موسیقی و هنر ایران پیشنهاد شده است.

به‌نظر کارشناسان آموزشی تایلندی مهم‌ترین مشکلات و موانع پیشروی ایران‌شناسی در تایلند عبارتند از:

۱. نبودن استاد متخصص ایرانی برای تدریس در رشته ایران‌شناسی که به زبان تایلندی هم مسلط باشد؛

۲، آشنا نبودن دانشجویان تایلندی با ایران؛

۳، نبود منابع مناسب به زبان تایلندی یا انگلیسی برای تدریس و ارجاع در این زمینه؛

۴. آشنا نبودن استادان و دانشجویان تایلندی به زبان فارسی. به توصیه صاحب‌نظران و استادان تایلندی، انجام برنامه‌های فرهنگی و آموزشی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی تایلند، مانند برگزاری سمینار، همایش، نمایشگاه‌های عکس و کتاب، نمایش فیلم و اجرای موسیقی، برپایی مسابقات گوناگون با موضوع ایران، انتشار مجلات و توزیع آن در مدارس تایلند در زمینه ایران و شناخت جاذبه‌های توریستی و معرفی فرهنگ و تمدن آن، در ایجاد علاقه و روی‌آوردن دانشجویان به ایران و رشته ایران‌شناسی بسیار مؤثر است.

گام بسیار مهم و مؤثر دیگر در این زمینه، اعطای بورسیه و فرصت‌های مطالعاتی به دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا برای تهیه پایان‌نامه‌های خود درباره فرهنگ، تمدن، تاریخ و هنر ایران به زبان تایلندی است.

مهم‌ترین ابزار ایران‌شناسی در تایلند، در حال حاضر برگزاری همایش‌ها، سمینارها و هفته‌های فرهنگی در مؤسسات و مراکز دانشگاهی این کشور است که بیشتر با ابتکار رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در بانکوک صورت می‌گیرد، چند نمونه از آنها که در سال‌های اخیر برگزار شده است، در زیر می‌آید:

۱. برگزاری «سمینار شناخت فرهنگی ایران» در دانشگاه سریناخارین ویروت (بانکوک) از ۱۸ تا ۲۷ دی ماه ۱۳۷۹؛

۲ برگزاری نمایشگاه و سمینار «آشنایی با میراث فرهنگی و ادبی ایران» در دانشگاه سیلپاکورن (بانکوک) به مدت نه‌روز (۱۵ تا ۱۸ بهمن ۱۳۸۱) با همکاری دانشگاه و دفتر منطقه‌ای یونسکو؛ بخش‌های مختلف این نمایشگاه شامل انواع محصولات و صنایع‌دستی، آثار نقاشی و نگارگری، کاریکاتور، کتب و آثار فارسی و تایی درخصوص شاعران و میراث ادبی ایرانی و نمایشگاه حفظ و مرمت آثار باستانی بود.

۳، برپایی سمینار علمی «روابط ایران و تایلند: گذشته، حال، آینده» در دانشگاه سریناخارین ویروت (بانکوک) در ۱۱ و ۱۲ اسفند ۱۳۸۱ روز دوم سمینار به گردش علمی و بازدید از شهر تاریخی لوپ بوری در ۱۷۰ کیلومتری بانکوک و آیوتایا در ۹۰ کیلومتری این‌شهر اختصاص داشت؛ شرکت‌کنندگان از اقامتگاه ابراهیم‌بیک، نخستین سفیر ایران در دوران شاه سلیمان صفوی و آثار تاریخی مربوط به حضور ایرانیان در شهر لوپ‌بوری و مزار شیخ احمد قمی در شهر آیوتایا پایتخت قدیم سیام، دیدار کردند.

۴. برگزاری نخستین «سمینار منطقه‌ای ایران‌شناسی» در دانشگاه سریناخارین ویروت (بانکوک) در ۵ و ۶ شهریور ۱۳۸۵، در این سمینار صاحب‌نظرانی از ایران، اندونزی و سنگاپور نیز حضور داشتند و مقالاتی در زمینه جنبه‌های مختلف ایران‌شناسی ارائه شد و از آن‌ها بسیار استقبال شد.

۵. برگزاری نمایشگاه «آشنایی با فرهنگ ایران اسلامی» در دانشگاه چاندراکاسم.

۶. برگزاری نمایشگاه عکس، فیلم و کتاب در آمفی‌تئاتر مجتمع آموزشی غیر دولتی «ساراساس ایک تارا» (بانکوک) در ۲۴/۶/۸۸. ۷ برگزاری سمینارهای گوناگون در معرفی شیخ احمد قمی، نماد فرهنگ ایرانی.

درباره ایران‌شناسی، نشریه‌ای در تایلند منتشر نمی‌شود؛ ولی در فصلنامه‌ای به‌نام پیام اسلام که از انتشارات رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران به زبان تایلندی است، مقالات ایران‌شناسی‌گنجانده می‌شود. تاکنون ۳۳ شماره از این فصلنامه منتشر شده است.

همچنین از آغاز سال ۱۳۹۱، رایزنی فرهنگی نشریه فارسی‌زبان «پیک سیام» را منتشر می‌کند که در فضای مجازی نیز در دسترس است.

۱۱-۴-وضعیت زبان و ادبیات فارسی

در چند سال گذشته، گزیده‌هایی از متون منظوم ادبیات فارسی، مانند غزلیات حافظ و اشعار سعدی، گلستان، مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی و رباعیات خیام از انگلیسی به تایلندی ترجمه و منتشر شده است، هم‌زمان با برگزاری «سمینار شناخت فرهنگی ایران» در دی‌ماه ۱۳۷۹، رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران کتاب جامع فرهنگ و تمدن ایران را به زبان تایلندی و به‌صورتی بسیار نفیس چاپ و منتشر کردکه می‌تواند سرآغازی برای آشنایی مردم تایلند با ایران و ایرانی باشد. با این‌همه، هنوز رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های تایلند تدریس نمی‌شود.

آموزش فارسی: نخستین دوره آموزش زبان فارسی در بانکوک در خرداد ۱۳۸۱ در دانشگاه سریناخارین ویروت برگزار شد که در سال‌های گذشته در رایزنی فرهنگی ادامه یافته است، همچنین درس فارسی در۴ واحد اختیاری زبان‌های خارجی، در برنامه‌های درسی دانشگاه تکنولوژی آیوتایا به دانشجویان ارائه می‌شود (مظفری، ۱۳۹۰: ۴).

دانشگاه سیلپاکورن بانکوک نیز از ۱۳۸۶ به ارائه واحد درسی زبان فارسی پرداخته است و برای تدریس این درس کتاب درس فارسی برای فارسی‌آموزان خارجی، تألیف تقی پورنامداریان در سال ۲۰۰۰، به زبان تایی برگردانده شده است.

به‌طور کلی، زبان فارسی به دو دلیل در تایلند رونق پیدا کرده است؛ یکی علاقه‌مندی نسل سوم و همسران تایلندی ایرانیان مقیم تایلند و دیگری راهنماها و فروشندگان تایلندی برای این‌که بتوانند با ایرانیانی‌که وارد تایلند می‌شوند، حرف بزنند. بعضی از آژانس‌های مسافرتی هم دست به تشکیل کلاس زبان فارسی در مکان‌های توریستی، مانند سواحل پاتایا زده‌اند تا به کارمندان و راهنمایان خود فارسی بیاموزند.

و اما قیصده دکتر علی‌اصغر حکمت درباره تایلند: در ملک سیام

آمد به دلم از دوست پیام از کشور پارس در ملک سیام بر ما چو رسید از وصل، نوید گردید پدید خرگاه و خیام آن تیغ‌که رفت در سینه ز هجر صد شکر که گشت آخر به نیام

از مشرق مهر چون صبح دمید یک تای به غم، دل مانده مقیم

در مغرب کین شب گشت تمام درکشور «تای» کردم چو مقام

از فرقت یار روزم همه شب وز هجر دیار صبحم همه شام از هند و ز چین شد حاصل من این زردی روی، وین تلخی‌کام نزدیک هلاک در خاور دور بین ماهی دل افتاده به دام

دیدم به سیام خلقی همه شاد

نظمی به کمال ملکی به نظام

تا رام نهم بر تخت نشست تختش همه زر، بختش همه رام با نام بلند در کشور «تای» از دانش و داد زد سکه به نام در ملک سیام از پرتو عدل عیش است حلال، عیب است حرام ۱، این قصیده در هنگام مسافرت به شهر بانکوک پایتخت ملک تایلند به‌خاطر رسید (فروردین‌ماه ۱۳۳۶ش).

آزادی ملک از عهد قدیم نیروی سپاه از فر حسام این هر دو پدید از پرچم شاه زان پیل سفید و آن سرخی فام بنکوک نگر شهریست عظیم هر گوشه عیان آثار عظام صد مرکز خیر از معبد و دیر در خدمت خلق، اخیار و کرام هر سوی ببین بس طالب دین خامش ز مقال، خالی ز مرام آن راهب فرد با جامه زرد از ناقه نفس بگرفته زمام بر مردم تای شد راهنمای بودای حکیم، استاد انام دل‌بسته دین زان حبل متین ملت به ثبات، دولت به دوام بودا بنگر در عالم خاک از جوهر قدس، یک مظهر تام خورشید شهود بر سینه او چون تافت ز غیب، شد ماه تمام بر راز نهان بد محرم خاص بر اهل جهان شد رهبر عام زیر قدمش نیلوفر علم در بحر وجود بنهاد چو گام از رنج و عنا ایمن بنشست در ملک فنا تا کرد قیام او زار و گدا بر درگه حق بر درگه او شاهان چو غلام چون دست خرد بر زانوی فکر بنهاد جهان بگرفت قوام پس کرد گذر بر نوع بشر آورد خبر از صلح و سلام امسال اگر جوئی تو حساب از سالمه آن میر همام پانصد بفزای اندر دو هزار بشمار عدد از سال و زمام آن روز ز شرق، خورشید هنر در چرخ ادب می‌کرد خرام امروز به غرب رخساره مهر در پرده غم پنهان به غمام آن روز زمان در امن و امان امروز جهان در ظلم و ظلام عشقم به جگر افروخت ضرام دل سوخت ببر از نار غرام

ای قبله جان رویم سوی تست در شش جهتم عشق است امام رفتی و برفت از هجر رخت از قلب، قرار از چشم، منام از دیده تر در شیشه شراب وز لخت جگر در سفره طعام از حسرت زلف جانم همه سوخت بستم چو طمع بر عنبر خام شد نور بصر آرند مگر از پیرهنش بویی به مشام آن می‌که بود خورشید نشان عکس دل ماست کافتاده به جام حکمت، به سخن کم نافه‌گشای کوتاه بکن این طول کلام زین راه دراز برتاب عنان بر توسن طبع بر بند لگام سرمست مشو از جام غرور چون واعظ شهر در شهر صیام جان خوار مساز در صحبت تن چون مرد کریم در کوی لئام از عالم پیر غافل تو مخسب چون کودک خرد در دامن مام چون راه خطا آغاز شدت انجام تراست صد تیر ملام

تا چند روی از هند به چین برگرد جهان بیهوده مگرد

تاکی گذری از «روم» به «شام»؟! در دایره باش چون نقطه مدام

با چشم خرد بنگر به جهان تا یار کجاست؟ تا راه کدام؟ در حسن ختام از طیب کلام از نافه مشک برگیر ختام بانکوک (فروردین ۱۳۳۶)

۱ نقل از: سخن حکمت اثر طبع علی‌اصغر حکمت، به کوشش حسن سادات ناصری تهران، ابن‌سینا، ۱۳۵۱، (ص۱۸۳ تا ۱۸۷).

برای مطالعه بیشتر نگاه کنید به:

پاک آئین، محسن، چهل ماه در سرزمین طلایی، تهران، فرهنگ سبز ۱۳۸۸. پاک‌آئین، محسن، پنجاه سال مناسبات دیپلماتیک ایران و تایلند، تهران، الهدی ۱۳۸۶

تایلند. تهران، وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ۱۳۸۷، (کتاب سبز).

حکمت، علی‌اصغر، «سفرنامه برما (میانمار) و سیام (تایلند) با ضمیمه سفرنامه» در: رهاورد حکمت، ج۲، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۹ صص۵۸۹-۵۴۵.

سفارت پادشاهی تایلند. پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک ایران و تایلند، تهران، گسترش اندیشه ۱۳۸۴ .

محمدربیع بن محمدابراهیم، سفینه سلیمانی (سفرنامه سفیر ایران به سیام)، تصحیح و تحشیه عباس فاروقی، تهران، دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ ۱۳۵۶.

نیز نگاه کنید به

• روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران
• روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران
• روابط افغانستان با جمهوری اسلامی ایران
• روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران
• روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران
• روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران
• روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران
• روابط مصر با جمهوری اسلامی ایران

پاورقی

[i] -  Office of the National Culture Commission (ONCC) Department of Cultural Promotion.

[ii] - تناصری یا به عبارت امروزی تناسریم (Tenaserim) در کرانه غربی تایلند قرار دارد.

[iii] - علی اصغر حکمت در مدت اقامت خود در بانکوک اشعاری نزدیک به ۴۰ بیت درباره سیام یا تایلند کنونی سروده که در نوع خود بی‌همتا است و ما آن را در آخر این فصل می‌آوریم.

[iv] - اعداد فقط تا یک رقم اعشار آورده شده است.

[v] - مبتنی بر گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا. ایران در بانکوک.