جغرافیای انسانی اوکراین
اوکراین، کشوری در شرق اروپا، از نظر جغرافیای انسانی، یکی از متنوع‌ترین کشورهای منطقه است. جغرافیای انسانی این کشور تحت‌تأثیر عواملی مانند موقعیت جغرافیایی، مهاجرت، تغییرات جمعیتی، و تاریخ پرتنش قرار دارد.[۱] بررسی دقیق جغرافیای انسانی اوکراین برای درک بهتر ساختار جمعیتی و چالش‌های پیش روی این کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است.
ساختار هرم جمعیتی
ساختار هرم جمعیتی اوکراین بازتاب تغییرات عمیق اجتماعی و اقتصادی این کشور در سال‌های اخیر است. بررسی دقیق ترکیب سنی و جنسی جمعیت به تحلیل بهتر وضعیت اجتماعی و اقتصادی اوکراین کمک می‌کند.
۱.آمار و تحلیل:
- جمعیت فعلی: جمعیت اوکراین در سال ۲۰۲۴ حدود 37.9 میلیون نفر است[۲] که نسبت به سال ۲۰۱۴ (۴5 میلیون نفر) کاهش چشمگیری داشته است.[۳] این کاهش عمدتاً به دلیل نرخ پایین زادوولد، افزایش مرگ‌ومیر، و مهاجرت بالاست.
- تحلیل هرم سنی: در سال ۲۰۲۴، جمعیت زیر ۱۵ سال حدود ۱۶٪ از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد،[۴] درحالی‌که جمعیت بالای ۶۵ سال به حدود ۲۰٪ افزایش‌یافته است.[۵] این نشان‌دهنده پیرشدن جمعیت کشور است. در سال ۲۰۱۴، سهم افراد زیر ۱۵ سال ۱۸٪ و افراد بالای ۶۵ سال ۱۵٪ بود که نشان از تسریع روند پیرشدن دارد.[۶]
- توزیع جمعیت بر اساس جنسیت: جمعیت زنان در سال ۲۰۲۴ حدود ۵۳٪ از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد، درحالی‌که مردان ۴۷٪ هستند. [۷]این تفاوت جنسی از گذشته نیز وجود داشته و یکی از دلایل اصلی آن، نرخ مرگ‌ومیر بالاتر در میان مردان است.[۸]
- مقایسه با گذشته: در مقایسه با سال ۲۰۱۴، هرم جمعیتی اوکراین نشان از کاهش قابل‌توجه جمعیت در گروه‌های سنی جوان‌تر و افزایش جمعیت در گروه‌های سنی مسن‌تر دارد.[۹] این تغییرات تأثیرات عمیقی بر بازار کار، نظام بازنشستگی و خدمات اجتماعی خواهد داشت.
- پیش‌بینی آینده: پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۴، جمعیت اوکراین به حدود ۳۳ میلیون نفر کاهش یابد،[۱۰] و سهم افراد بالای ۶۵ سال به ۲۵٪ برسد. این وضعیت، چالش‌های بزرگی را برای سیستم‌های اجتماعی و اقتصادی کشور به همراه خواهد داشت.
۲.تأثیرات اقتصادی و اجتماعی:
ساختار فعلی هرم جمعیتی اوکراین نشان‌دهنده فشارهای اقتصادی ناشی از پیرشدن جمعیت است.[۱۱] افزایش جمعیت سالخورده نیاز به خدمات بهداشتی و بازنشستگی را افزایش می‌دهد، درحالی‌که کاهش جمعیت فعال می‌تواند رشد اقتصادی را محدود کند.[۱۱]
ویژگی‌های جمعیتی
ترکیب قومی و زبانی، الگوهای مهاجرت، سطح تحصیلات و وضعیت بهداشت از عوامل مهم در تحلیل جغرافیای انسانی اوکراین هستند. این ویژگی‌ها نقش مهمی در تعیین مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور ایفا می‌کنند.
۱. آمار و تحلیل:
- ترکیب قومی و زبانی: اوکراین از نظر قومی و زبانی متنوع است. طبق آمار سال ۲۰۲۴، حدود ۷۸٪ از جمعیت اوکراینی هستند، ۱۷٪ روس، و سایر اقلیت‌ها مانند تاتارهای کریمه و بلاروس‌ها نیز در کشور حضور دارند.[۱۲] زبان اوکراینی زبان رسمی کشور است، اما زبان روسی نیز در بخش‌های شرقی و جنوبی کشور رایج است.
- الگوهای مهاجرت: در دهه گذشته، اوکراین شاهد مهاجرت قابل‌توجهی بوده است. در سال ۲۰۲۴، حدود ۳ میلیون اوکراینی در کشورهای اروپایی به‌ویژه لهستان و آلمان زندگی می‌کنند. این مهاجرت‌ها عمدتاً به دلیل وضعیت اقتصادی و درگیری‌های سیاسی در شرق اوکراین رخ‌داده است. در مقابل، مهاجرت به اوکراین از کشورهای همسایه مانند مولداوی و بلاروس نیز افزایش‌یافته است.
- سطح تحصیلات و سواد: در سال ۲۰۲۴، نرخ سواد در اوکراین حدود ۹۹٪ است که نشان‌دهنده سطح بالای آموزش در این کشور است. همچنین، حدود ۵۰٪ از جمعیت دارای تحصیلات دانشگاهی یا بالاتر هستند. در مقایسه با سال ۲۰۱۴، این رقم افزایش حدود ۵٪ را نشان می‌دهد.
- وضعیت بهداشت و امید به زندگی: امید به زندگی در اوکراین در سال ۲۰۲۴ برای مردان حدود ۶۸ سال و برای زنان ۷۸ سال است. این رقم نسبت به سال ۲۰۱۴ بهبودیافته است، اما همچنان کمتر از میانگین اروپا است. مشکلات بهداشتی مانند بیماری‌های قلبی و تنفسی همچنان از عوامل اصلی مرگ‌ومیر در این کشور هستند.
- الگوهای ازدواج و طلاق: نرخ ازدواج در سال ۲۰۲۴ حدود ۵ ازدواج به‌ازای هر ۱۰۰۰ نفر است، درحالی‌که نرخ طلاق حدود ۲.۵ طلاق به‌ازای هر ۱۰۰۰ نفر است. این الگوها در مقایسه با سال ۲۰۱۴ تغییرات کمی داشته‌اند.
۲. تأثیرات اقتصادی و اجتماعی:
تنوع قومی و زبانی اوکراین، به‌ویژه در شرایط سیاسی پرتنش، به چالش‌هایی در زمینه همبستگی اجتماعی و حکمرانی منجر شده است. همچنین، مهاجرت‌های داخلی و خارجی بر ترکیب نیروی کار و توسعه اقتصادی تأثیرگذار بوده‌اند.
رشد جمعیت
رشد جمعیت اوکراین طی دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات اساسی شده است. کاهش نرخ زادوولد و مهاجرت گسترده به کشورهای دیگر تأثیرات مستقیمی بر کاهش جمعیت این کشور داشته است.
۱. آمار و تحلیل:
- نرخ رشد جمعیت: در سال ۲۰۲۴، نرخ رشد جمعیت اوکراین حدود -۰.۷٪ است که نشان‌دهنده کاهش جمعیت می‌باشد. این نرخ در سال ۲۰۱۴ نیز منفی بود؛ اما در حدود -۰.۵٪ ثبت شده بود. کاهش پیوسته جمعیت به دلیل نرخ پایین زادوولد و مهاجرت به خارج از کشور از دلایل اصلی این کاهش است.
- عوامل مؤثر بر رشد جمعیت:
- نرخ زادوولد: در سال ۲۰۲۴، نرخ زادوولد اوکراین حدود ۹ تولد به‌ازای هر ۱۰۰۰ نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۴ (۱۰.۱ تولد به‌ازای هر ۱۰۰۰ نفر) کاهش‌یافته است. این کاهش تا حدی به دلیل وضعیت اقتصادی ناپایدار و تمایل به تشکیل خانواده‌های کوچک‌تر است.
- نرخ مرگ‌ومیر: نرخ مرگ‌ومیر در سال ۲۰۲۴ حدود ۱۴.۵ مرگ به‌ازای هر ۱۰۰۰ نفر است که همچنان نسبت به میانگین اروپا بالاست. عواملی مانند کیفیت پایین مراقبت‌های بهداشتی، مشکلات اقتصادی، و شیوع بیماری‌های مزمن (مانند بیماری‌های قلبی و عروقی) بر این نرخ تأثیرگذار هستند.
- مهاجرت: مهاجرت یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش جمعیت اوکراین است. از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴، بیش از ۳ میلیون اوکراینی به کشورهای اتحادیه اروپا مهاجرت کرده‌اند. بیشتر مهاجران به کشورهای همسایه مانند لهستان، جمهوری چک و آلمان نقل‌مکان کرده‌اند. این مهاجرت‌ها معمولاً به دلایل اقتصادی و سیاسی بوده است.
- سیاست‌های جمعیتی دولت و تأثیر آنها: دولت اوکراین طی سال‌های اخیر تلاش کرده است با اتخاذ سیاست‌هایی مانند تشویق زادوولد، بهبود وضعیت بهداشت عمومی و حمایت از خانواده‌ها، روند کاهش جمعیت را متوقف کند. به‌عنوان‌مثال، دولت برنامه‌هایی برای افزایش حمایت مالی از خانواده‌های دارای فرزند در نظر گرفته است. بااین‌حال، تأثیر این سیاست‌ها محدود بوده و کاهش جمعیت همچنان ادامه دارد.
- پیش‌بینی‌های رشد جمعیت برای آینده: پیش‌بینی می‌شود که جمعیت اوکراین تا سال ۲۰۳۴ به حدود ۳۳ میلیون نفر کاهش یابد. اگرچه ممکن است با بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، مهاجرت معکوس صورت گیرد، اما روند پیرشدن جمعیت و نرخ پایین زادوولد همچنان به‌عنوان چالش‌های اصلی باقی خواهند ماند.
۲. تأثیرات اقتصادی و اجتماعی:
کاهش جمعیت اوکراین تأثیرات منفی بر رشد اقتصادی و بازار کار این کشور خواهد داشت. کاهش نیروی کار فعال به‌ویژه در بخش‌های کلیدی اقتصادی مانند کشاورزی و صنعت می‌تواند روند توسعه اقتصادی را کند، کند. همچنین، هزینه‌های اجتماعی مرتبط با پیرشدن جمعیت به افزایش فشار بر سیستم‌های بازنشستگی و مراقبت‌های بهداشتی منجر خواهد شد.
پراکندگی جمعیت
پراکندگی جمعیت در اوکراین تحت‌تأثیر عوامل متعددی از جمله تاریخ، جغرافیا، و اقتصاد قرار دارد. توزیع نامتوازن جمعیت بین مناطق مختلف کشور باعث بروز چالش‌های توسعه‌ای و اجتماعی شده است
۱. آمار و تحلیل:
- الگوهای توزیع جمعیت: جمعیت اوکراین بیشتر در مناطق غربی و مرکزی کشور متمرکز است، درحالی‌که مناطق شرقی و جنوبی به دلیل وضعیت جنگی و ناپایداری اقتصادی دچار کاهش جمعیت شده‌اند. در سال ۲۰۲۴، جمعیت منطقه کی‌یف (پایتخت) حدود ۳ میلیون نفر است که آن را به پرجمعیت‌ترین منطقه کشور تبدیل می‌کند. همچنین، مناطق صنعتی غربی مانند لووف نیز جمعیت زیادی دارند.
- پراکندگی در هر کیلومترمربع: تراکم جمعیت اوکراین در سال ۲۰۲۴ به طور متوسط ۶۸ نفر در هر کیلومترمربع است. این میزان در مناطق شهری به‌مراتب بیشتر و در مناطق روستایی و شرقی به‌خصوص در نزدیکی مناطق جنگی، بسیار کمتر است. به‌عنوان‌مثال، تراکم جمعیت در منطقه کی‌یف حدود ۳۵۰ نفر در هر کیلومترمربع است، درحالی‌که در مناطق شرقی و جنوبی، این رقم کمتر از ۳۰ نفر در هر کیلومترمربع است.
- عوامل جغرافیایی، اقتصادی و تاریخی: تاریخچه صنعتی‌شدن اوکراین به‌ویژه در مناطق غربی و مرکزی، همراه با دسترسی بهتر به منابع طبیعی و زیرساخت‌ها، باعث جذب جمعیت بیشتری به این مناطق شده است. از طرف دیگر، مناطق شرقی به دلیل درگیری‌های نظامی و تنش‌های سیاسی دچار کاهش جمعیت شده‌اند. همچنین، عوامل جغرافیایی مانند آب‌وهوا و زمین‌های زراعی حاصلخیز نیز در جذب جمعیت به مناطق خاصی از کشور مؤثر بوده‌اند.
- مناطق پرجمعیت و کم‌جمعیت و دلایل آن: کی‌یف، لووف، و خارکیف از جمله مناطق پرجمعیت اوکراین هستند. این مناطق به دلیل نقش اقتصادی جنوبی مانند دونتسک و لوهانسک که درگیر جنگ داخلی و درگیری‌های نظامی بوده‌اند، به‌شدت دچار کاهش جمعیت شده‌اند. این مناطق از نظر اقتصادی و زیرساختی نیز ضعیف‌تر از مناطق غربی هستند.
- چالش‌های ناشی از توزیع نامتوازن جمعیت: توزیع نامتوازن جمعیت باعث بروز مشکلاتی از جمله کاهش فرصت‌های شغلی و توسعه اقتصادی در مناطق کمتر توسعه‌یافته شده است. همچنین، مناطق پرجمعیت با مشکلاتی مانند ازدحام، آلودگی و ترافیک مواجه‌اند. دولت اوکراین با چالش‌هایی مانند توزیع نامتعادل منابع و فرصت‌های توسعه مواجه است.
۲. تأثیرات اقتصادی و اجتماعی:
پراکندگی نابرابر جمعیت اوکراین بر توزیع منابع و فرصت‌های اقتصادی تأثیرگذار است. مناطق پرجمعیت‌تر بیشتر از توسعه و سرمایه‌گذاری بهره‌مند می‌شوند، درحالی‌که مناطق کم‌جمعیت‌تر از زیرساخت‌ها و فرصت‌های اقتصادی کمتری برخوردارند. این موضوع باعث تشدید نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در کشور شده است.
شهرنشینی و روستانشینی
الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در اوکراین تغییرات گسترده‌ای را در دهه‌های اخیر تجربه کرده‌اند. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ و کاهش جمعیت در مناطق روستایی، چالش‌های متعددی را برای توسعه پایدار این کشور به همراه داشته است.
آمار و تحلیل:
- نسبت جمعیت شهری به روستایی: در سال ۲۰۲۴، حدود ۷۱٪ از جمعیت اوکراین در مناطق شهری زندگی می‌کنند، درحالی‌که ۲۹٪ در مناطق روستایی ساکن هستند. این نسبت در سال ۲۰۱۴، حدود ۶۸٪ به ۳۲٪ بود. این روند نشان‌دهنده افزایش شهرنشینی و مهاجرت از مناطق روستایی به شهری است.
- رشد کلان‌شهرها: شهرهایی مانند کی‌یف، خارکیف، و اودسا بیشترین رشد جمعیتی را تجربه کرده‌اند. جمعیت کی‌یف در سال ۲۰۲۴ به حدود ۳ میلیون نفر رسیده است. این رشد عمدتاً به دلیل مهاجرت داخلی از مناطق روستایی و همچنین مهاجرت خارجی از کشورهای همسایه است.
- چالش‌های شهرنشینی: رشد سریع شهرنشینی در اوکراین چالش‌هایی مانند آلودگی هوا، افزایش هزینه‌های مسکن، ترافیک سنگین و زیرساخت‌های ناکافی به همراه داشته است. به‌عنوان‌مثال، کی‌یف یکی از پرترافیک‌ترین شهرهای اروپا به شمار می‌آید و میانگین زمان صرف شده در ترافیک برای هر شهروند حدود ۱.۵ ساعت در روز است.
- وضعیت مناطق روستایی: مناطق روستایی اوکراین با کاهش جمعیت و مهاجرت به شهرها مواجه‌اند. بسیاری از روستاهای کوچک به دلیل نبود فرصت‌های شغلی و کاهش زیرساخت‌های اساسی مانند بهداشت و آموزش، خالی از سکنه شده‌اند. در سال ۲۰۲۴، حدود ۲۰٪ از روستاهای اوکراین با خطر خالی‌شدن مواجه‌اند.
- سیاست‌های دولت در زمینه توسعه شهری و روستایی: دولت اوکراین برنامه‌هایی برای توسعه زیرساخت‌های مناطق روستایی به‌منظور جلوگیری از کاهش جمعیت در این مناطق در نظر گرفته است. همچنین، و صنعتی خود جمعیت زیادی را جذب کرده‌اند. در مقابل، مناطق شرقی دولت اوکراین در سال ۲۰۲۴ برای مدیریت چالش‌های شهرنشینی و توسعه روستایی سیاست‌هایی را اجرا کرده است. این اقدامات شامل بهبود زیرساخت‌های شهری مانند حمل‌ونقل عمومی و کاهش ترافیک، توسعه پایدار مناطق روستایی از طریق تقویت خدمات بهداشتی و آموزشی، و ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق کم‌جمعیت است. همچنین، دولت با ارائه مشوق‌های مالی به خانواده‌ها و کسب‌وکارها، تلاش می‌کند مهاجرت معکوس به روستاها را تشویق کند. هدف اصلی این سیاست‌ها، ایجاد تعادل در توسعه مناطق شهری و روستایی و کاهش فشار بر کلان‌شهرها است.
نویسنده : نرگس شکوری
نیز نگاه کنید به:
جغرافیای انسانی اتیوپی، جغرافیای انسانی اردن، جغرافیای انسانی اسپانیا، جغرافیای انسانی افغانستان، جغرافیای انسانی امارات متحده عربی، جغرافیای انسانی آرژانتین، جغرافیای انسانی بنگلادش، جغرافیای انسانی تاجیکستان، جغرافیای انسانی تایلند، جغرافیای انسانی تونس، جغرافیای انسانی چین، جغرافیای انسانی روسیه ،جغرافیای انسانی زیمبابوه، جغرافیای انسانی ژاپن، جغرافیای انسانی ساحل عاج، جغرافیای انسانی سریلانکا، جغرافیای انسانی سنگال، جغرافیای انسانی سودان، جغرافیای انسانی سوریه، جغرافیای انسانی سیرالئون، جغرافیای انسانی فرانسه، جغرافیای انسانی قزاقستان، جغرافیای انسانی قطر، جغرافیای انسانی کانادا، جغرافیای انسانی کوبا، جغرافیای انسانی گرجستان، جغرافیای انسانی لبنان، جغرافیای انسانی مالی، جغرافیای انسانی مصر.
کتابشناسی
- ↑ Marcu, S. (2019). The geopolitics of the eastern border of the European Union: the case of Romania-Moldova-Ukraine. Geopolitics, 14(3), 409–432
- ↑ Kateryna Hodunova. (2024, July 15). Ukraine’s population could drop to 15.3 million by end of century, UN says. The Kyiv Independent.[۱]
- ↑ Ukraine population 1950-2024. (n.d.). MacroTrends.[۲]
- ↑ Gender-age pyramid of the population of Ukraine. (n.d.). Www.lv.ukrstat.gov.ua.[۳]
- ↑ Population Pyramids of the World from 1950 to 2100. (n.d.-b). PopulationPyramid.net.[۴]
- ↑ Demographic trends in Ukraine: past, present, and future on JSTOR. (n.d.). www.jstor.org.[۵]
- ↑ Ukraine Demographics 2024 (Population, age, sex, trends) - Worldometer. (n.d.).[۶]
- ↑ Grigoriev, P., Levchuk, N., Shevchuk, P., Poniakina, S., & Klüsener, S. (2024). Spatial disparities in cause-specific mortality in Ukraine: A district-level analysis, 2006–19. Population Studies, 1–22.[۷]
- ↑ RogożaUkraine in the face of a demographic catastrophe. OSW Centre for Eastern Studies
- ↑ Npr. (2024, April 5). Over the next 3 decades, Ukraine’s population is expected to drop dramatically. NPR.[۸]
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Mršnik, M. & Standard & Poor’s Sovereign and International Public Finance Ratings. (2022). The impact of population ageing on sovereign ratings for central and Eastern European sovereigns. In Global Aging 2022: An Irreversible Truth [Conference-proceeding].
- ↑ Василівна, Ф. І. (n.d.). Презентація “Етнічний склад населення.” На Урок