روابط اوکراین با ج. ا. ایران
روابط اوکراین با جمهوری اسلامی ایران شامل پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی اوکراین و ایران، روابط اجتماعی و فرهنگی، روابط اقتصادی و تجاری، موافقت نامه‌های فرهنگی، زبان و ادبیات فارسی، مدارس زبان و ادبیات فارسی، آموزش زبان فارسی در دانشگاه های اوكراین، مراكز غیرانتفاعی آموزش زبان فارسی و ایران شناسی و ایران شناسان در اوکراین است که در ذیل شرح داده شده است:
پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی ایران و اوکراین
جمهوری اسلامی ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که در 25 دسامبر 1991 استقلال اوکراین را برسمیت شناخت. با امضای پروتکل برقراری روابط دیپلماتیک بین اوکراین و جمهوری اسلامی ایران در 22 ژانویه 1992 در ماه‌های ژانویه و اکتبر همان سال به ترتیب در اوکراین و ایران، سفارت دو کشور، فعالیت خود را آغاز نمودند. آقای کراوچوک، اولین رئیس جمهور اوکراین در سال 1991 از ایران بازدید کرد. اولین دیدار رسمی وزیر امور خارجه وقت ایران، آقای علی اکبر ولایتی، از اوکراین در سال 1992 انجام گرفت. درسال1993 آقای ناطق نوری، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، در سال 2001 آقای خاتمی، رئیس جمهور وقت و در سال بعد آقای کروبی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی از اوکراین بازدید بعمل آوردند.
متقابلا درهمین سال‌ها علاوه بر رئیس جمهور، آقای پلوش، رئیس پارلمان، آقای ویکتور‌‌‌‌‌یوشنکو، نخست وزیر و آقایان تاراسیوک و زلنکو، وزیران خارجه از ایران بازدید کردند. علاوه براین دیدارهای مهمی در سطح معاون نخست وزیر و وزرا بعمل آمد. تبادل هیئت نمایندگان دولت از طریق برخی از وزارتخانه‌‌‌‌ها و ادارات اوکراین، از جمله وزارت امور خارجه، وزارت سیاست صنعتی، وزارت حمل و نقل، کمیته دولتی صنعت پتروشیمی، وزارت صنعت ذغال سنگ، بانک ملی، وزارت فرهنگ و سایر اداره‌‌‌‌های دولتی انجام گردید. شایان ذکراست پس از روی کارآمدن دولت نارنجی در اوکراین، روابط فیمابین دچار نوعی رخوت شد ولی از سال 2010 که دولت جدید در کی‌‌‌‌‌یف بقدرت رسید، مناسبات فیمابین بتدریج بهبود‌‌‌‌‌یافته است.
در حال حاضر همکاری دوجانبه اقتصادی و تجاری اوکراین و جمهوری اسلامی ایران در بخش‌های صنعتی مثل هواپیماسازی، ماشین سازی، متالورژی و حمل و نقل در جریان است. اوکراین فعالانه در زمینه اجتماعی با ایران همکاری می کند. طی سال‌های اخیر همکاری بین دو کشور در بخش تحصیل و رسانه‌‌‌‌های مطبوعاتی، ورزش و هنر موسیقی توسعه چشمگیری پیدا کرده است. در سال 2004 اسناد کلیدی که بنیاد حقوقی قوی برای رشد و توسعه همکاری در بخش اجتماعی به شمار می رفت، از جمله یادداشت حسن تفاهم و همکاری در بخش تحصیلات عالی، علوم و تحقیقات و تکنولوژی بین وزارت تحصیلات و علوم اوکراین و وزارت علوم و تحقیقات و تکنولوژی جمهوری اسلامی ایران، موافقت نامه همکاری بین کمیته دولتی تلویزیون و رادیو اوکراین و سازمان تلویزیون و رادیو جمهوری اسلامی ایران و برنامه تحقق آن و برنامه همکاری در بخش فرهنگ، تحصیلات، علوم، ورزش، جهانگردی و رسانه‌‌‌‌های مطبوعاتی بین هئیت دولت اوکراین و حکومت جمهوری اسلامی ایران به امضا رسیده است. دیدار رئیس کمیته دولتی تلویزیون و رادیو اوکراین آقای "چیژ" از ایران درژانویه سال 2004، وزیر علوم و تحقیقات و تکنولوژی جمهوری اسلامی ایران آقای توفیقی در مارس سال 2004 و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران آقای مسجد جامعی در آوریل سال 2004 از اوکراین و برگزاری روزهای فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در اوکراین در آوریل و می سال 2004 و همچنین دیدار هئیت سازمان ملی تلویزیون اوکراین در سپتامبر سال2010 و بازدید متقابل رئیس سازمان صداوسیمای کشورمان در 2012 به عنوان اصلی‌ترین تدابیر محسوب می گردند که موجب رشد و توسعه و همکاری بعدی بین اوکراین و ایران در بخش اجتماعی شده اند.
روابط اقتصادی و تجاری ایران و اوکراین
همکاریهای ایران و اوکراین در چارچوب قراردادهای حقوقی جاری، ازجمله موافقتنامه بازرگانی بین دولت اوکراین و ایران(سال 2001)، موافقتنامه بین هیئت وزیران اوکراین و دولت ایران درخصوص تشویق متقابل و حمایت از سرمایه گذاری (سال1996)، یاداشت تفاهم بین اوکراین و ایران در خصوص همکاریهای اقتصادی و صنعتی (سال 1992) و همچنین‌‌‌‌‌یادداشت تفاهم در خصوص چهارمین نشست مشترک کمیسیون‌های بین دولت‌های اوکراین و ایران در همکاریهای اقتصادی و بازرگانی(سال 2004) و توافقات انجام گرفته در سومین نشست مشترک کمیته نظام‌های بازرگانی میان اوکراین و ایران (2007) انجام می گردد.
جمهوری اسلامی ایران‌‌‌‌‌یکی از شرکای تجاری و اقتصادی اوکراین به شمار می رود. در سال 2009 از نظر حجم صادرات اوکراین،ایران به عنوان یازدهمین کشور وارد کننده از اوکراین در جهان و چهارمین کشور آسیایی واردکننده از اوکراین محسوب گردید که با این حساب تراز تجارت بین ایران و اوکراین (722627 میلیون دلار ) به نفع اوکراین بود. در ماه‌های ژانویه – اوت سال 2010 حجم مبادله کل کالا بین اوکراین و ایران معادل665734 دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه سال 2009 به 34/4 درصد رشد داشت. صادرات اوکراین به ایران 629812 دلار و حجم صادرات ایران به اوکراین در همان سال به 35922 دلار رسید. طبق آمار گمرک اوکراین، تجارت فیمابین در سال 2011 به حدود‌‌‌‌‌یک میلیارد و 200 میلیون دلار بالغ گردید که ظاهرا نیمی از آن مربوط به تجارت دوکشور از مسیر کشورهای ثالث بوده است.
جدول شماره 1. میزان کالاهای بازرگانی ایران و اوکراین در طول سال‌های 2010 -2006 میلادی برحسب دلار آمریکا(اطلاعات کمیته آمار دولتی اوکراین)
| سال | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 |
| حجم مبادلۀ کالا | 342.196 | 557.822 | 930.907 | 789.013 | 1080.656 |
| صادرات | 318.319 | 509.497 | 859.231 | 755.820 | 1030.745 |
| واردات | 26.877 | 48.325 | 71.676 | 33.193 | 49.911 |
| تراز | 291.441+ | 461.172+ | 787.555+ | 722.627+ | 980.834+ |
اقلام صادراتی اوکراین به ایران شامل محصولات متالوژی(لوله، نورد، پروفیل، نبشی، شمس و تیرچه) 25/9 درصد، محصولات کشاورزی( غلات، انواع روغن‌ها و چربی‌‌‌‌ها) 49 درصد، مواد حوزه انرژی (نفت و فرآورده‌‌‌‌های نفتی 8/8 درصد، ماشین آلات و دستگاه‌ها و ابزار آلات راه آهن، صنایع استخراج معادن، تجهیزات حوزه انرژی، اجزای ماشین‌های پروازی، محصولات شیمیایی و غیره 10درصد. اقلام صادرات ایران به اوکراین شامل وسائل نقلیه38/9 درصد، محصولات کشاورزی ( خرما، پسته، انخیر، انگور تازه و خشک شده، مرکبات)38/7درصد انواع دارو 14/4 درصد. بیش‌ترین پروژه‌‌‌‌ها در ایران توسط شرکت‌های اوکراین بنام شرکت هواپیماسازی آنتونوف، شرکت موتور سیچ و شرکت زوریا ماشپروئکت انجام می گیرد.[۱]
روابط اجتماعی و فرهنگی اوکراین و ایران
همکاریهای ایران و اوکراین در عرصه‌‌‌‌های فرهنگی و علوم انسانی توسعه می‌‌‌‌‌یابند و اشکال متفاوتی چون شرکت در برنامه‌‌‌‌های فرهنگی – هنری و نمایشگاهی، مسابقات ورزشی، مبادلات نیروهای جوان و دانشجویی و از این دست را شامل می شود.
یکی از مهم ترین تدابیر در عرصه فرهنگ و علوم انسانی که اوکراین در آن شرکت می نمایدنمایشگاه بین المللی کتاب است که مهم‌ترین و معتبرترین اتفاق هر ساله در عرصه نشر و توزیع کتاب است. سهم اوکراین در بیست چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که در ماه مه 2011 برگزار گردید بالغ بر 45 اثر از انتشاراتی چون " آستروپرینت"، " وسلکا "، گرانی _ تی "، " کامنیار "، " کارتوگرافیا "، " کریون "، " سویتلینی "، "یاروسلاویو وال "و همچنین مراکز نشر دانشگاه‌های ملی اوکراین(تاراس شفچنکو)، دانشگاه ملی زبانشناسی کی‌‌‌‌‌یف، مدرسه اروپایی آموزش گزارشگری و غیره بود. این اواخر همکاری میان دو کشور در عرصه‌‌‌‌‌ی وسایل ارتباط جمعی رونق گرفته است.[۱]
به همین ترتیب در سپتامبر 2010 هیاتی از تلویزیون ملی اوکراین به سرپرستی مدیر کل آن ا.آ. بنکندروف به دعوت سازمان صدا وسیما ایران به تهران آمد. طرف اوکراینی در طی ملاقات‌‌‌‌های کاری با نمایندگان وسایل ارتباط جمعی دولتی و غیر دولتی ایران به گفت و گو در باب همکاریهای دوجانبه در عرصه‌‌‌‌های اطلاع رسانی و فرهنگی و علوم انسانی پرداخت. همچنین‌‌‌‌‌یاداشت تفاهمی میان تلویزیون ملی اوکراین و سازمان صدا و سیمای ایران به امضاء رسید. در فوریه 2010 هیات اتحادیه ملی روزنامه نگاران اوکراین به ایران سفر کردند. در این سفر اعضای هیات اوکراینی با معاون رئیس جمهور، آقای صالحی وزیر امور خارجه، رئیس شورای عالی امنیت ملی و همچنین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و برخی مسئولان دیگر دیدار کردند. روزنامه نگاران اوکراینی از نخستین نمایندگان رسانه‌‌‌‌های خارجی بودند که به مرکز هسته ای ایران در تهران وارد شدند.
همچنین ایشان با همکاران خود در رسانه‌‌‌‌های معتبر و پیشروی ایران نیز ملاقات کردند. در جواب دیدار این دیدار، هشت نفر از دبیران ارشد رسانه‌‌‌‌های جمعی ایرانی نیز به دعوت اتحادیه ملی روزنامه نگاران اوکراین به این کشور سفر کردند و به شهرهای کی‌‌‌‌‌یف و له وف رفتند و با سران کمیته‌‌‌‌های دولتی رادیو و تلویزیون اوکراین دیدار کردند و از وزارت امور خارجه این کشور بازدید به عمل آوردند و با فعالیت رسانه‌‌‌‌های جمعی میهنی اوکراین آشنا شدند.
در‌‌‌‌‌یازدهمین جشنواره بین المللی رادیویی که در 28-26 مه 2010 (7-5 خرداد1389) در زیباکنار استان گیلان برگزار گردید، برنامه رادیویی روشنایی برای دوست که از سوی هیات رادیو ملی اوکراین معرفی شده بود برنده‌ی جایزه اول فعالیت سردبیری و جایزه دوم تهیه کنندگی در مقوله گزارش مستند شد. شرکت دانش آموزان ایرانی در جشنواره بین المللی کودکان تحت عنوان دنیا را بهتر خواهیم کرد به‌‌‌‌‌یک سنت خوب مبدل گردید. این جشنواره هر ساله از سال 2001 توسط صندوق خیریه عمومی نادیا تادبرو(امید و نیکی) اوکراین، وزارت خانواده جوانان و ورزش اوکراین و مرکز بین المللی کودکان آرتک برگزار می شود.
وزارت امور خارجه و کمیسیون ملی‌‌‌‌‌یونسکوی اوکراین به برگزارکنندگان این جشنواره مساعدت جدی می نمایند. این مجموعه تدابیر به رشد و توسعه‌‌‌‌‌ی دیپلماسی کودکان و تحکیم موقعیت مدنی ایشان در برقراری صلح و ثبات در جهان و تحکیم روابط دوستانه میان کودکان کشورهای مختلف جهان و غیره‌‌‌‌‌یاری می رساند. هیات ایرانی در جشنواره‌‌‌‌های 2009 و 2010 شرکت جست .
مهم ترین اتفاق در زمینه همکاریهای دوجانبه میان دو کشور در عرصه علمی و آموزشی شرکت تیمهای المپیاد اوکراین در‌‌‌‌‌یازدهمین المپیاد بین المللی ریاضی و سومین المپیاد شیمی (ژوئن 2010 تهران) بود که در هر دو رشته هر دو تیم موفق به کسب رتبه‌‌‌‌‌ی دوم شدند. موفقیت شرکت کنندگان اوکراینی نشان ازسطح بالای آمادگی علمی ایشان داشت.
معرفی دستاوردهای هنر معاصر اوکراین در ایران نیز با موفقیت‌هایی همراه بوده است. در نوامبر 2010 در سایه همکاری سفارت اوکراین در ایران و اتحادیه ملی عکاسان هنری اوکراین با مرکز فرهنگی ملل ایران نمایشگاه عکاسی هنری اوکراین تحت عنوان چاریونا اوکراینا (اوکراین سحرآمیز ) در تهران و در محل مرکز فرهنگی مذکور برگزار گردید. نمایشگاه هنر عکاسی اوکراین برای اولین بار در تاریخ بیست ساله‌ی روابط دیپلماتیک ایران و اوکراین در دوره‌‌‌‌‌ی معاصر برگزار گردید.
فیلم کوتاه گلوخوتا (کری) ساخته‌‌‌‌‌ی میرسلاو اسلابوشپیتسکی به فینال بیست و هفتمین جشنواره‌‌‌‌‌ی بین المللی فیلم کوتاه (نوامبر2010 تهران) راه‌‌‌‌‌یافت. در دسامبر 2010 نیز مراسم معرفی آلبوم موسیقی شدریک، در بر گیرنده تصنیفاتی از آهنگسازان اوکراینی و با اجرای فرزین طهرانیان، برگزار شد. همچنین در فوریه‌‌‌‌‌ی امسال و دربیست و نهمین جشنواره‌‌‌‌‌ی بین المللی تئاتر فجر، نمایش نامه‌ی خیابانی گلوریا از گروه تئاتر آکادمیک بی چیز واسکرسنیای شهر له وف سه بار اجرا شد که مورد تشویق تماشاگران ایرانی قرار گرفت.
آثار کاریکاتوریست‌‌‌‌های اوکراینی، به ویژه‌‌‌‌‌یوری کوسوبوکین، در ایران به خوبی شناخته شده است. آثار وی در جشنواره‌‌‌‌ها و مسابقات بسیاری، از جمله نهمین دو سالانه‌ی کاریکاتور تهران (دسامبر 2009)، نخستین جشنواره‌‌‌‌‌ی بین المللی کاریکاتور فجر (مارس2010)، اولین جشنواره بین المللی هپ کارتون (آوریل2010)، ششمین جشنواره‌‌‌‌‌ی هنری بین المللی مصرف بهینه‌‌‌‌‌ی آب (مه2010)، مسابقات بین المللی کاریکاتور شیطان بر علیه متن مقدس( آوریل2011) و سومین جشنواره بین المللی کارکاتور با موضوع پویانمایی (مه2011) به نمایش گذاشته شد.در میان سایر همکاریهای فرهنگی دو کشور می توان به برگزاری مراسم روز فرهنگ سفارت جمهوری اسلامی ایران در اوکراین (نوامبر2010 کی‌‌‌‌‌یف) اشاره کرد که از بازتاب گسترده و مثبتی در جامعه اوکراین برخوردار بود.
در زمینه ورزشی همکاریهای جدی بین کشور وجود دارد. پ مالانیوک ف استاد بزرگ شطرنج از اوکراین، در نخستین تورنمنت بین المللی شطرنج ابوالقاسم فردوسی (ژوئن2010 مشهد) به مقام نخست دست‌‌‌‌‌یافت. در ژوئیه 2010 نیز تیم ملی واتر پلو اوکراین به تهران سفر کردو چند بازی دوستانه با تیم ملی جمهوری اسلامی ایران انجام داد. در سپتامبر سال 2009 تیم ملی شمشیربازی ایران وارد اوکراین شد و چند بازی دوستانه با همتایان اوکراینی خود انجام داد. همچنین در سال 2010 مرحله نهایی مسابقات شمشیربازی جوانان جهان در تهران برگزار گردید که در آن ای بومکو اوکراینی به مقام قهرمانی دست‌‌‌‌‌یافت و دیگر شمشیرباز اوکراینی آ.کراسوفسکی بر سکوی سوم ایستاد. در میان سایر رخدادهای ورزشی سال 2011 می توان به دیدارهای دوستانه تیمهای ملی فوتبال بانوان دو کشور در ماه فوریه اشاره کرد. بانوان فوتبالیست اوکراینی به دعوت فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران به ایران سفر کردند و مسابقاتی را با تیم بانوان ایران انجام دادند[۲].
موافقت نامه‌های فرهنگی اوکراین و ایران
موافقت نامه‌های فرهنگی کشور اوکراین و جمهوری اسلامی ایران به ترتیب زمانی با توجه به تاریخ اجرای آن در جدول شماره 2 خلاصه شده است:
جدول شماره 2. فهرست موافقت‌نامه‌‌‌‌های بین المللی در حال حاضر میان اوکراین و جمهوری اسلامی ایران[۱]
| شماره | تاریخ اعتبار سند | نام سند |
| 1 | 02 ژانویه 1992 | یادداشت تفاهم بین اوکراین و جمهوری اسلامی ایران در مورد همکاریهای اقتصادی و صنعتی |
| 2 | 07 ژانویه 1992 | توافقنامه میان دولت اوکراین و دولت جمهوری آذربایجان و دولت جمهوری اسلامی ایران در همکاری در صنعت نفت و گاز |
| 3 | 22 ژانویه 1992 | صورتجلسه برقراری روابط دیپلماتیک میان اوکراین و جمهوری اسلامی ایران |
| 4 | 26 آوریل 1992 | یادداشت تفاهم بین اوکراین و جمهوری اسلامی ایران در مورد همکاریهای فرهنگی و علمی |
| 5 | 15 مارس 1993 | یادداشت تفاهم بین دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در سفرهای بدون روادید از شهروندان با گذرنامه‌‌‌‌های دیپلماتیک و خدمت |
| 6 | 18 مه 1994 | تفاهم نامه بین وزارت امور خارجه اوکراین و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد کمک‌‌‌‌های متقابل در عمل صدور ویزا طرفین. |
| 7 | 09 آوریل 1995 | تفاهم نامه همکاری سه جانبه میان اوکراین و جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان |
| 8 | 16 اکتبر 1995 | موافقتنامه میان دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در خصوص حمل و نقل جادهای بین‌المللی |
| 9 | 18 فوریۀ 1997 | یادداشت تفاهم همکاری در زمینه رسانه ای بین وزارت امور خارجه اوکراین و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران |
| 10 | 18 فوریۀ 1997 | یادداشت تفاهم همکاری در حوزه اقتصادی و سیاسی |
| 11 | 09 ژوئن 1997 | تفاهم نامه همکاری میان اوکراین و جمهوری اسلامی ایران |
| 12 | 28 مه 1997 | موافقتنامه میان دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در خصوص همکاری در زمینۀ فرهنگی، تحصیلات و علوم |
| 13 | 14 اوت 1998 | یادداشت تفاهم همکاری در زمینه فرهنگی و ورزشی بین کمیته دولتی تربیت بدنی و ورزشی اوکراین با سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران |
| 14 | 14 فوریۀ 2000 | موافقتنامه در خصوص سرویس‌های هوایی میان دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران |
| 15 | 21 ژوئیۀ 2001 | توافقنامه میان دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران برای اجتناب از مالیات مضاعف و جلوگیری از فرار از پرداخت مالیات بر درآمد و سرمایه |
| 16 | 15 فوریۀ 2002 | یادداشت تفاهم بین دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در مورد همکاری در مبارزه با قاچاق مواد مخدر و روانگردان و ترکیبات شیمیایی |
| 17 | 22 مه 2002 | توافقنامه بین دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در مورد همکاری در گردشگری |
| 18 | 15 اکتبر 2002 | تفاهم نامه بین وزارت بهداشت اوکراین و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی جمهوری اسلامی ایران |
| 19 | 5 ژوئیۀ 2003 | موافقتنامه میان دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در خصوص تشویق و حمایت متقابل از سرمایه‌گذاری |
| 20 | 9 مارس 2004 | یادداشت تفاهم وزارت آموزش و علوم اوکراین و وزارت علوم و تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران درخصوص همکاری در زمینۀ تحصیلات عالیه، علوم، تحقیقات و فناوری |
| 21 | 27 مه 2004 | موافقتنامه میان دولت اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در خصوص کشتیرانی تجاری دریایی |
| 22 | 14 ژوئیۀ 2004 | یادداشت تفاهم همکاری در زمینه فرهنگی و ورزشی بین کمیته دولتی تربیت بدنی و ورزشی اوکراین با سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران |
| 23 | 23مارس 2005 | موافقتنامه میان هیئت وزیران اوکراین و دولت جمهوری اسلامی ایران در خصوص همکاری متقابل در امور گمرکی |
| 24 | 31 اوت 2007 | قرارداد میان اوکراین و جمهوری اسلامی ایران در خصوص روابط قضایی و معاضدت قضایی در امور مدنی و کیفری |
| 25 | 17 نوامبر 2007 | یادداشت تفاهم بین کمیته امور خارجه اوکراین برای نظارت فنی و سیاست‌‌‌‌های مصرف کننده و موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در مورد همکاری در استاندارد، اندازه شناسی، ارزیابی انطباق و مدیریت کیفیت |
| 26 | 11 ژانویۀ 2008 | قرارداد میان اوکراین و جمهوری اسلامی ایران در خصوص انتقال مجرمان محکوم شده |
| 27 | 17 ژوئیۀ 2008 | قرارداد میان اوکراین و جمهوری اسلامی ایران در خصوص انتقال مجرمان |
| 28 | 24 اکتبر 2009 | تفاهم نامه همکاری بین سرمایه‌گذاری دولت اوکراین در خصوص ارتباطات پستی "اوکرپچتا" و شرکت پست جمهوری اسلامی ایران |
زبان و ادبیات فارسی در اوكراین
پس از برقراری روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین دو كشور، تعداد قابل ملاحظه ای از اوكراینی‌‌‌‌ها به فراگیری زبان فارسی روی آوردند. بیش از مرکز آموزش زبان فارسی در مراكز آموزشی مختلف از جمله، در دانشكده‌های شرق‌شناسی، روابط بین‌الملل، زبانشناسی، اقتصاد بین‌الملل و حقوق وجود دارد كه علاوه بر دانشكده‌ها می‌توان به مدارسی كه در آنجا دانش‌آموزان در حال فراگیری این زبان‌اند، اشاره كرد. در حال حاضر‌‌‌‌‌یك استاد ازسوی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری به اوکراین اعزام شده است. با توجه به رابطه آموزش زبان فارسی با ادبیات و تاریخ و فرهنگ ایران، مقامات كشور اوكراین به جهت اهمیت شناساندن ایران به دانش‌آموزان و دانشجویان اوكراینی همكاری و علاقه زیادی در این خصوص نشان می‌دهند. بطور کلی آموزش زبان فارسی در اوکراین در سه بخش مدارس، دانشگاه‌ها و مراكز غیرانتفاعی انجام می گیرد:
مدارس زبان و ادبیات فارسی در اوکراین
در 5 مدرسه زبان فارسی تدریس می‌شود كه به ترتیب اهمیت عبارت‌اند از:
مدرسه شماره 1 زبانهای شرقی كی‌یف
این مدرسه همان‌طور كه در عنوان آن آمده با دیگر مدارس اوكراین متفاوت است و‌‌‌‌‌یك مدرسه زبان‌آموزی است، لذا دانش‌آموزان از سال اول ابتدایی تا سال آخر دبیرستان زبان دیگری غیر از زبان اوكراینی را فرا می‌گیرند (به مدت 11 سال). در این مدرسه از سال 1994 آموزش زبان فارسی شروع شد و اولین گروه آن‌ها بعد از اا سال وارد دانشگاه‌ها شدند.
مدرسه تخصصی زبانهای خارجی شماره 12 شهر «ایرپین»
این شهر درحومه كی‌یف قرار دارد و از سال 2004 با 12 دانش‌آموز در سال اول ابتدایی، آموزش زبان فارسی آغاز شده است. نكته جالب توجه این است كه دانش‌آموزان اوكراینی در این مدرسه علاوه بر زبان مادری خود باید زبان انگلیسی و روسی را دركنار‌‌‌‌‌یك زبان اختیاری دیگر مانند فارسی، عربی، تركی، چینی، ژاپنی فرا گیرند.
دبیرستان روابط بین‌المللی شماره 51 كی‌یف
این مدرسه در سال 2004 با حدود 10 دانش‌آموز اول ابتدایی، آموزش زبان فارسی را آغاز نموده است. نكته قابل توجه در مورد 1000 دانش‌آموز این مدرسه این است كه این مدرسه با‌‌‌‌‌یونسكو ارتباط نزدیك دارد و از جمله مدارس بسیار معروف اوكراین است.
مدرسه و كودكستان آریانا ـ كی‌یف
این مدرسه با 20 دانش‌آموز كار آموزش زبان فارسی را در سال 2004 شروع كرده است.
مدرسه وابسته به دانشگاه تاوریدای شهر سیمفروپل
این مدرسه نیز با 5 دانش‌آموز در سال2004 اقدام به آموزش زبان فارسی نموده است. شهر سمیفروپل در جمهوری خودمختار كریمه واقع شده كه از نظر نژادی تاتار هستند و احساس نزدیكی بیشتری نسبت به سایر مناطق اوكراین به ایران دارند.
آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های اوكراین
دانشكده روابط بین‌الملل دانشگاه ملی شفچنكو ـ كی‌یف
این دانشگاه‌‌‌‌‌یكی از معتبرترین مراكز علمی اوكراین است و فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در مناصب مهم دولتی قرار می‌گیرند. از سال 1994 آموزش زبان فارسی شروع شده است، تاکنون چنیدین گروه از این دانشگاه فارغ التحصیل شده اند.
دانشكده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی شفچنكو ـ كی‌یف
در این دانشكده از سال 1992 با 12 دانشجو آموزش زبان فارسی شروع شد و هر دو سال‌‌‌‌‌یك بار دانشجوی جدید می‌گیرند. استاد اعزامی از ایران به عنوان استاد رسمی در دانشگاه فوق حضور دارد.
دانشگاه ملی زبانشناسی ـ كی‌یف (اینیاز)
در دانشگاه ملی زبانشناسی از سال 1997 زبان فارسی تدریس می‌شود و در سال2004 اولین گروه از دانشجویان زبان فارسی فارغ‌التحصیل شدند.
دانشگاه بین‌المللی ـ كی‌یف
نام سابق این مركز، دانشگاه بین‌المللی حقوق و زبانشناسی بوده است و از جمله مراكز علمی و آموزشی غیرانتفاعی در اوكراین است. از سال 1997 اقدام به آموزش زبان فارسی نموه و تاسال 2004 میلادی 28 دانشجو را جذب كرده است.
دانشكده شرق‌شناسی و حقوق ـ كی‌یف
این دانشكده و مدرسه شماره‌‌‌‌‌یك زبانهای شرقی كی‌یف به هم وابسته‌اند و این دانشكده فارغ‌التحصیلان مدرسه مذكور را جذب می‌كند. دانشجویان این دانشكده نسبت به دیگر دانشكده‌ها از معلومات بالاتری برخوردار هستند.
دانشگاه شرق‌شناسی و روابط بین‌الملل خاركفسكی كالیگیوم ـ خاركف
خاركف از شهرهای صنعتی و دانشگاهی اوكراین است. از سال 1993 تاكنون آموزش زبان فارسی در دانشگاه خاركف برگزارمی‌شود و چند گروه از دانشجویان آن فارغ‌التحصیل شده‌اند.
دانشگاه دولتی آموزش و پرورش (تربیت معلم) ـ خاركف
این دانشگاه با حمایت سفارت جمهوری اسلامی ایران از سال 1995 هر ساله 10 دانشجوی زبان فارسی را می‌پذیرد كه اولین گروه آن‌ها درسال 2004 فارغ‌التحصیل شدند.
دانشگاه اكولوژی تاوریدا، دانشكده شرق‌شناسی ـ
در این دانشكده با پیگیری سفارت و آقای آیدار ممت‌اف آموزش زبان فارسی برپا شده است. اكثریت مردم ایالت كریمه را مسلمانان تاتار تشكیل می‌دهند.
دانشگاه ملی تاوریدا در سیمفروپل ـ شبه جزیره كریمه
این دانشگاه كه در سال 2001 میلادی با جذب 7 دانشجو اقدام به آموزش زبان فارسی نمود دومین مركز در این شبه جزیره است كه زبان فارسی در آن تدریس می‌شود.
دانشگاه دولتی ایوان فرانكو ـ لووف
با وجود فاصله زیاد شهر لووف از كی‌یف و نبود استاد ایرانی و عدم دسترسی كافی به امكانات، چهار گروه دردانشكده شرق‌شناسی این دانشگاه در حال فراگیری زبان فارسی هستند و رییس دانشكده شرق‌شناسی عهده‌دار تدریس زبان فارسی است.[۳]
مراكز غیرانتفاعی آموزش زبان فارسی در اوكراین
- اولین مركزغیرانتفاعی در بند اودسا توسط آقای پهلوان‌زاده، پایه‌گذار مركز فرهنگی ایران زمین در شهر اودسا، راه‌اندازی شده است. نكته جالب توجه این است كه پهلوان‌زاده فارغ‌التحصیل دانشگاه پزشكی اودسا است و با همكاری همین دانشگاه اقدام به آموزش زبان فارسی نموده، و تا سال 2004میلادی 100 نفر از علاقه‌مندان به فراگیری این زبان ثبت نام نموده بود؛
- سفارت جمهوری اسلامی ایران در كتابخانه ملی اوكراین، مركزی با مساحت 80 مترمربع را در سال 1381 به نام «بخش ادبیات ایران» تشكیل داده است كه با حداقل دو هزار جلد كتاب، سیستم سمعی و بصری و رایانه تجهیز شده است.
علاوه بر آن در مراكز آموزشی و علمی زیر نیز اتاق فرهنگی ایران تشكیل شده است:
دانشگاه بین‌المللی ـ كی‌یف، دانشگاه ملی شفچنكو ـ دانشگاه دولتی زبانشناسی ـ كی‌یف، مدرسه زبانهای شرقی، دانشگاه خاركف، دانشگاه سیمفروپل، مدرسه 12 ایرپین. اضافه می شود طی سال‌های اخیر تغییراتی در وضعیت آموزشی فوق الذکر رخ داده است.
در اوكراین نیز مانند دیگر كشورها برخی مشكلات مشابه برای آموزش زبان فارسی وجود دارد كه به طور مختصر به آن‌ها اشاره می‌شود:
- تهیه كتب و منابع آموزشی به زبان اوكراینی یا روسی كه به طور‌‌‌‌‌یكسان و منظم درتمام شهرها توزیع؛
- اعزام مدرس زبان فارسی كه از نیرو و توانایی كافی برای مواجه شدن با جوانان دانشجو برخوردار باشد و در ابتدای امر تأكید بیشتر بر آموزش زبان فارسی داشته باشد نه ادبیات فارسی؛
- ارسال كتاب‌های آسان و روان، ارسال فیلم و سی دی‌‌‌‌های آموزشی به جای ارسال كتاب‌های حجیم و غیرقابل استفاده ادبی، تاریخی، فلسفی، عرفانی و ... كه حتی مورد استفاده استادان نیز قرار نمی‌گیرد؛
- برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی و بورسیه نمودن دانشجویان ممتاز؛
- برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از دانشجویان و به خصوص فارغ‌التحصیلان رشته زبان فارسی و عدم قطع رابطه با آن‌ها و بهره‌برداری از هزینه‌ای كه برای این منظور شده است؛
- حمایت از تأسیس مركز ایرانشناسی در آكادمی مائوپ و تألیف فرهنگ لغات اوكراینی به فارسی؛
- تأسیس انجمن فارغ‌التحصیلان رشته‌های ایرانشناسی و زبان فارسی كی‌یف و نظارت غیرمستقیم نمایندگی[۳].
ایران شناسی و ایران شناسان در اوکراین
میخائیل گروشفسکی موسس مکتب فاسفه تاریخ در اوکراین که نفوذ فرهنگهای کشورهای شرقی از جمله ایران، مصر، اعراب، ترکیه، ماوراء قفقاز و اسیای مرکزی را در تغییر فرهنگ اوکراین مورد تجزیه و تحلیل قرار داده بود. به این نتیجه رسیده است که تاثیر فرهنگ ایران بر فرهنگ اوکراین قابل ملاحظه بوده و آثار این تغییرات در جای جای اوکراین به چشم می خورد.
مطالعات ایران شناسی و زبان فارسی در اوکراین به اوایل قرن نوزدهم میلادی بر می گردد. مطالعات ایرانشناسی برای اولین بار در سال ۱٨٢٩ میلادی با افتتاح مرکز مطالعات ایرانشناسی و زبان فارسی در دانشکده تاریخ و زبانشناسی دانشگاه خاركف توسط آقای برنارد دورن راه اندازی شد و این مرکز فعالیت‌‌‌‌های خود را در زمینه ایرانشناسی و زبان فارسی تا مدت‌ها ادامه داد.
اما مطالعات واقعی ایرانشناسی در اوکراین مرهون دانشمند برجسته ای بنام آگاتانگل کریمسکی اولین شرق شناس اوکراینی بود که پس از برنارد درون با تحقیقات علمی خود در اوایل قرن بیستم علم شرق شناسی را در اوکراین ادامه داده و آن را نهادینه کرد. وی آثار متعددی را در زمینه‌‌‌‌های تاریخ، ادب و اقوام خاورمیانه و نیز در زمینه‌‌‌‌های اسلام و تصوف تدوین نمود و نیز اساس سه رشته عرب شناسی، ترک شناسی و ایرانشناسی را در اوکراین پایه گذاری کرد از این زمان بود که علم شرق شناسی نیز در کنار سایر علوم در اوکراین بوجود آمد.[۴]
در سال 1926 میلادی به دنبال تشکیل اتحادیه علمی شرق شناسان سراسر اوکراین، افتتاح کرسی زبان فارسی و عربی وابسته به بخش علوم اجتماعی آکادمی علوم اوکراین و انتشار مجله" جهان شرق "روند پیشرفت علم شرق شناسی در اوکراین تحرک جدیدی پیدا کرد. در این مجله مقالات دانشمندان معروفی مانند" گ. گراچکوفسکی"، " و. بارتولد"، " آ.کوواالسکی "، " ب. ریتر"، " آ.گلادوسترن" و غیره به چاپ میرسیدند.
این مجله از نظر جغرافیایی، مناطق و کشورهایی نظیر خاورمیانه، قفقاز و ماورای قفقاز، آسیای مرکزی، هند، چین و ژاپن را در بر می گرفت. توضیحا ایران در مقالات " پ . لوزبیف "، " گ . مظریان ایررانتسو" و غیره معرفی شده بود. در دهه 1920 علم شرق شناسی اوکراین در سطح جهان مطرح گردید. در سال 1928 هشتمین کنگره شرق شناسان با شرکت نمایندگان اتحادیه علمی شرق شناسان سراسر اوکراین برگزار گردید. علاوه بر کنکور مزبور در سال‌های 1927 و 1928 کنگره دیگری در ارتباط با علم شرق شناسی در اوکراین در شهر خارکف برگزار شد. در این کنگره نمایندگانی از محافل علمی و ادبی ایران و ترکیه نیز شرکت داشتند.
کریمسکی در 15 ژانویه سال 1871 در شهر ولادیمیرولنسکی در‌‌‌‌‌یک خانواده فرهنگی و متوسط متولد شد. کریمسکی در زادگاه خودش به مدرسه رفت و از عنفوان جوانی شروع به آموختن زبان‌های‌‌‌‌‌یونانی – لاتین – ایتالیایی و ترکی کرد. یکی از کسانیکه در این راه مشوق وی بوده شاعر مشهور اوکراین ایوان فرانکو بوده است که در نامه ای به وی می نویسد:
((میخواهم به شما توصیه کنم که به نوشتن شعر و مقاله ادامه بده و آثار بزرگان ادبی همچون سعدی و حافظ را ترجمه کن تا اسم شما همیشه در دل‌ها جاودانه بماند.))
کریمسکی نصیحت او را پذیرفت و اشعاری از شعرای بزرگ ایرانی را ترجمه نمود و اسمش را در تاریخ ماندگار کرد. علاقه کریمسکی به شرق و زبانهای شرقی باعث گردید تا وی در سال 1862 به مسکو رفته و در دانشگاه شرق شناسی مسکو( انستیتو زبانهای شرق لازاروفسکی) مشغول به تحصیل گردد . کریمسکی تحصیلات دانشگاهی خود را در همین دانشگاه به پایان رسانده و در همان دانشگاه بعنوان استادیار مشغول به تدریس گردید. وی در 25 سالگی به سوریه رفت و زبان عربی خود را در آن کشور تقویت نمود و پس از بازگشت از سوریه به تدریس زبانهای عربی و ترکی در دانشگاه پرداخت. وی 15 زبان شرقی و اروپایی را فراگرفت و بعنوان متخصص زبانهای شرقی فعالیت نمود.
میخائیل گروشفسکی موسس مکتب فاسفه تاریخ در اوکراین، که نفوذ فرهنگهای کشورهای شرقی مانند ایران، مصر، اعراب، ترکیه، ماوراء قفقاز و اسیای مرکزی را در تغییر فرهنگ اوکراین مورد تجزیه و تحلیل قرار داده بود. به این نتیجه رسیده است که تاثیر فرهنگ ایران بر فرهنگ اوکراین قابل ملاحظه بوده و آثار این تغییرات در جای جای اوکراین به چشم می خورد.[۴]
نیز نگاه کنید به
روابط آرژانتین با ج.ا.ایران؛ روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ایران و چین؛ روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط فرانسه با ج.ا. ایران؛ روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ساحل عاج با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط زیمبابوه با ج. ا. ایران؛ روابط تایلند با ج.ا.ایران؛ روابط اسپانیا با ج. ا. ایران؛ روابط اردن با ج.ا.ایران؛ روابط اتیوپی با ج.ا.ایران؛ روابط سیرالئون با ج. ا. ایران؛ روابط قطر با ج. ا. ایران؛ روابط سریلانکا با ج.ا.ایران؛ روابط گرجستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط بنگلادش با ج.ا.ایران؛ روابط قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران
کتابشناسی
منبع اصلی
موسسه ایراس(1392). جامعه و فرهنگ اوکراین. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)