معماری در اسپانیا

از دانشنامه ملل

معماری در کشور اسپانیا شامل دوره پیش تاریخی (معماری خرسنگی، معماری ایبرییایی و سلتی، دوره رومی، دوره پیشا رومی‌)، معماری آستوريان، معماری بسيگودی، معماری آندلس، معماری در دوره رنسانس، معماری سبک باروک، معماری نئو کلاسیک، معماری مدرن کاتالانی است که در ذیل شرح داده شده است:

دوره پیش تاریخی

معماری خرسنگی

معماری خرسنگی (megalithic architectury)، نوعی معماری قبل از تاریخ و باستانی در اسپانیاست. كامل ترین بنای باقیمانده شبه جزیره ایبری از عصر سنگ، دولمِن (dolmen) است. این بنا‌ها تالار‌هایی بودند كه از آن‌ها برای تدفین استفاده می‌كردند و این تالار‌ها از قرار گرفتن سنگ‌های بسیار بزرگی بر روی هم ساخته می‌شد. پلان دولمن‌ها معمولا به صورت ذوزنقه بوده و معماری بسیار ساده‌ای داشتند كه با یک راهروی ورودی سر پوشیده، ‌به تالار منتهی می‌شد. مجموعه‌ی antequera در اسپانیا شامل بزرگترین دولمن‌هایی است كه در اروپا وجود دارد. یكی از دولمن‌های موجود در این مجموعه cueva de meng نام دارد كه از سی و دو سنگ عظیم ساخته شده و دارای چهار متر ارتفاع است که در این مجموعه بسیار شناخته شده می‌باشد. بهترین نمونه بازمانده از عصر برنز در جزایر بالئار واقع شده كه در آن سه گونه مختلف از ساخت وجود دارد. بنا‌های تی شكل یا تائولا (Taula)، بنا‌های تالایوت (Talayot) كه به عنوان برج‌های دفاعی استفاده می‌شدند و بنا‌های ناواته (Navate) كه شكلی قایق مانند داشتند.

معماری ایبرییایی و سلتی

معماری ایبرییایی، قابل بازیابی از https://apartamentoslanza.com/en/experiences-in-seville/

معماری ایبرییایی (Iberian) و سلتی (Celthic)، نوع معماری قدیمی در اسپانیاست. از شاخص ترین نماد معماری سلتی در اسپانیا دهكده‌هایی هستند كه دور تا دورش را دیوار فراگرفته است و معمولاً در تپه‌ها و كوه‌ها ساخته می‌شدند، این بنا‌ها کاستروس (Castros) نام دارد. نمونه‌ای از این بنا‌ها را می‌توان در گالیسیا مشاهده كرد. خانه‌های موجود در این دهكده‌ها بسیار كوچک و در حدود 5/3 تا 5 متر هستند كه معمولاً دایره شكل و در بعضی موارد مستطیل شكل ساخته می‌شدند. این دهكده‌ها توسط سلتی‌هایی كه به این مناطق آمده بودند، پدید آمده و از این رو به معماری سلتی مرتبط است.

توسعه این دهكده‌ها در برخی مناطق شبه جزیره ایبری مثل دهكده نومانتیا (Numantia) كه در شهر سوریا (Soria) قرار گرفته، مهم ترین فعالیت در معماری ایبرییایی به شمار می‌آید.

دوره رومی

معماری رومی، قابل بازیابی از https://www.ilbelcasentino.it/parish-church-arezzo-php

در این دوره دو اتفاق مهم در معماری شبه جزیره ایبری رخ داد: یكی توسعه‌ی شهر‌ها و دومی‌ساخت بنا‌های بزرگ و عمرانی. رومی‌ها با غلبه بر هیسپانیا در سال 218 قبل از میلاد، شروع به انتقال داده‌های خود به شبه جزیره ایبری كردند.

فرهنگ رومی‌توسط مردم محلی مورد تقلید قرار گرفت. رومی‌ها شهر‌های باستانی مختلفی مانند لوسیتانیا (Lusitania)، کُردبا، ایتالیسا (Italica)، هیسپالیس (Hispalis)، گادس (Gades) را توسعه دادند و شهر‌ها را به وسیله جاده به هم مرتبط ساختند. همین طور بناهایی همچون تئاتر مریدا (Merida) در اكسترِمادورا امروزی، پل‌هایی همچون آلکانترا (Alcantra) و مریدا بر روی رود تاخو و پل كوردوبا بر روی رود گواد الكیبیر از بنا‌های عظیمی‌است كه در دوره‌ی رومی‌ها ساخته شد، در این دوره شاهد گسترش معماری مذهبی در سراسر شبه جزیره هستیم، که از جمله آنها می‌توان به مقابر کوردبا و مریدا اشاره كرد.

دوره پیشا رومی‌

واژه pre-Romanesque اشاره به هنر مسیحی بعد از عصر كلاسیک و قبل از هنر رومی‌دارد. در دوره پیشا رومی‌(pre-Romanesque period)، این دوره از هنر اسپانیا، شاهد انواع مختلف معماری هستیم كه متاثر از فرهنگ‌های گوناگون موجود در این منطقه بود.

معماری آستوریان

معماری آستوریان، برگرفته از ویکی‌مدیا، قابل بازیابی از https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Church_of_San_Miguel_de_Lillo_-_Oviedo,_Spain.jpg

در معماری آستوریان (Asturian)، شاهد تركیبی از معماری بسیگودی و سنت‌ها و فرهنگ محلی هستیم. با توجه به امپراتوری قدرتمند آستوریان، معماری نیز مانند سایر هنر‌ها اختصاص به طبقه در بار یافت و اساساً معماری سلطنتی رشد یافت.

معماری آستوریان پیشا رومی‌را می‌توان به پنج بخش تاریخی تقسیم كرد. دوره اول از سلطنت شاه فافیلا (Fafila) آغاز و تا پایان سلطنت ورمودو (Vermudo) اول ادامه می‌یابد. (737 تا 791)؛ دوره‌ی دوم، دوره‌ی سلطنت آلفونسو دوم (791 تا842) را شامل می‌شد. از بنا‌های معروف این دو دوره به كلیسای سان خولیان د لوسپرادوس (san Julian de losprados) در اویدو (Oviedo) كه دارای فرسک‌هایی نمادگرایانه با الهام از نقاشی‌های مذهبی رومی‌است، می‌توان اشاره كرد. پنجره‌های سه تایی مشبک‌كاری، اولین بار در این دوره در بنا‌های مذهبی به كار رفت. تالار مقدس كلیسای جامع اوبیِدو، سان پدرو دِ نورا (san Pedro de nora) و سانتا ماریا د بندونس (santamaria de bendones) نیز متعلق به دو دوره اول معماری آستوریایی است. دوره سوم شامل سلطنت رامیرو اول و اردونو (Ordono) اول ( 842 تا 866) می‌شود. در این دوره نیز شاهد دست آورد‌هایی جدید در تزیین بنا هستیم، كه برخی از آن‌ها نزدیک به تزیینات در بنا‌های معماری سبک دمشق است. كلیسای سانتا کریستینا دِ لما (santa Cristina de Lema) در این دوره ساخته شد. دوره‌ی چهارم متعلق به پادشاهی آلفونسو سوم (866 تا 910) است. در این دوره تأثیر هنر مستعرب را بر معماری آستوریایی شاهد هستیم كه با طاق‌های نعل اسبی متمایز می‌شود. دوره آخر نیز هم زمان با تغییر مركز سلطنت به لئون به پایان می‌رسد.

معماری بسیگودی

بنا‌های شاخص باقیمانده از این گونه معماری، مربوط به قرن ششم میلادی است. كلیسای سان کوگات دِل بایس (san Cugat del valles) در بارسلونا و كلیسای سانتا ماریا دل لارا (santa Maria de Lara) در بورگوس (Burgos) ‌از بنا‌های مربوط به این سبک معماری است. از شاخصه‌های معماری سبک بسیگودی، می‌توان به پلان‌های باسیلیكایی و یا صلیب یونانی كه گاها با هم تركیب می‌شدند، طاق‌های جفتی و تزیین با نقش مایه‌های گیاهی و حیوانی اشاره كرد.

معماری آندلس

معماری مودخار، قابل بازیابی از https://whc.unesco.org/en/list/378/gallery/

پس از غلبه مسلمانان بر اسپانیایی‌ها به سركردگی طارف ابن زیاد، در قرن هشتم میلادی و سقوط خاندان بنی امیه در دمشق، عبد الرحمن، تنها بازمانده خاندان بنی امیه از سوریه گریخت و به اسپانیا مهاجرت كرد و توانست در كُردوبا، كه مركز زندگی مهاجران دمشقی در اسپانیا بود، سلطنت خویش را برقرار سازد.

حضور مسلمانان دمشقی در كوردوبا، سبب ایجاد سبک جدید از معماری شد كه تحت تاثیر فرهنگ دمشق و فرهنگ بومی‌موجود در منطقه بود. كُردوبا در اندک زمانی تبدیل به پایتخت فرهنگی مغرب زمین گشت و این پیشگامی‌را بیش از دویست و پنجاه سال حفظ كرد.

مودخار

سبک معماری مودخار (Mudejar) متاثر از معماری مسلمانان در سرزمین‌های مسیحی نشین اسپانیا بود كه جزیی از هنر مسیحی به شمار نمی‌آمدند، و از آن به نام مودخار یاد می‌شود. این سبک در بین قرون 12 تا 16 میلادی گسترش یافت و در آن از اِلمان‌های معماری اسلامی در ساخت و تزیین بنا‌های مسیحی استفاده می‌كردند. در این سبک از آجر به عنوان ماده اصلی در ساخت بنا استفاده می‌شد. از دیگر شاخصه‌های اسلامی به كار رفته در بنا‌های این دوره، می‌توان گچ بری، آجركاری، منبت‌كاری و تزیینات فلزی را نام برد كه در جلوه بخشی به بنا‌ها تاثیر فراوان داشتند. معروف ترین بنای ساخته شده در این سبک، كلیسای شهر تولدو است.

رومی‌وار

سبک معماری رومی‌وار (Romanesque)، در اسپانیا اولین بار در قرن دهم و یازدهم میلادی خودش را نشان داد و بیشتر شرق و شمال اسپانیا و مناطق بارسلونا، تاراگونا و اوئسكا را تحت تاثیر خود قرار داد. این سبک در معماری بسیار ابتدایی است و در آن بیشتر از دیوار‌های ضخیم و تكرار تزیینات ریتمیک در طاق‌ها استفاده شده است. این سبک در ادامه، تحت نفوذ فرهنگ Cluny كه از فرانسه وارد اسپانیا شده بود، تكمیل می‌شود. این سبک تكوین یافته را در كلیسای جامع سانتیاگو دِ کومپوستلا (Santiago de Compostela) می‌توان مشاهده كرد. سبک رومانسک قرن دوازدهمی، كه در آن از طاق‌های جفتی و تزیینات راه راه استفاده می‌شد در كلیسای جامع جاکا (Jaca) ظهور پیدا می‌كند.

گوتیک

هنر گوتیک در اسپانیا تحت تاثیر کشور‌های دیگر اروپا به وجود آمد. برای مثال تحت تاثیر معماری گوتیک آلمان و فرانسه، کلیسای جامع بورگوس و لئون ساخته شدند. این بنا‌ها بسیار عظیم بوده و دارای تزیینات فراوانی هستند. ستون‌های بلند و تالار‌های عظیم در بنای کلیسا‌ها نقش اساسی داشتند.

رنسانس

در اسپانیا رنسانس در اواخر قرن چهاردهم آغاز می‌شود. معماران اسپانیایی در ابتدای این دوره سبکی را از تلفیق کارهای هنر مندان جنوب ایتالیا با دیدگاه‌ها و خصوصیات محلی خودشان به وجود آوردند. این سبک جدید كه پلاترسک (Plateresque) نام داشت، دارای تزیینات بسیار پركار در نمای خارجی بنا بوده و نزدیک به دو قرن در معماری اسپانیا به كار گرفته شد.

تزیینات سطوح خارجی دانشگاه سالامنكا از نمونه‌های معماری پلاترسک محسوب می‌شود. ساخت قصر چارلز پنجم به وسیله پدرو ماچوکا (Pedro Machuca) در گرانادا به عنوان پیشبینی برای شكل گیری سبک مانریسم در نظر گرفته می‌شود. این بنا قبل از خلق آثار میكل آنژ و پالادیو (Palladio) كه كارهایشان به عنوان موثر ترین آثار در شكل گیری هنر مانریستی در نظر گرفته می‌شود، ساخته شده است. كم كم با گذر سال‌ها، معماری دوره رنسانس اسپانیا ویژگی‌هایی را كه از گوتیک وام داشت، رها كرد و بیشتر به هنر غنی دوره كلاسیک توجه كرد. از معماران صاحب سبک این دوره می‌توان به دیه گو سیلوئه (Diego Siloe) و رودریگو خیل دِ اونتانون (Rodrogo gil de Hontanon) اشاره كرد. بنای معروف اسكوریال، از دستاورد‌های این دوره هنر اسپانیا محسوب می‌شود.

باروک

از بنا‌های این دوره می‌توان به نمای دانشگاه وایادولید كه توسط دیه گو تومه (Diego Tome) ساخته شد، و آسایشگاه سان فرناندو، كه پدرو دِریبرا آن را طراحی كرد، اشاره كرد. این سبک كه با كار شاگردان و پیروان اِرِرا در قرن هفدهم و در مادرید توسعه یافت، در حدود دهه 1730 به سبک روكوكو ختم شد. اولین آشنایی معماری اسپانیا با روكوكو در كلیسای جامع شهر مورسیا به چشم می‌آید. از بزرگترین معماران این سبک می‌توان به بِنتورا رودریگوئز (Ventura Rodriguez) اشاره كرد.

نئو کلاسیک

هوشمندی و خلاقیت معماران اسپانیایی را در ساده ترین بنا‌های دوره نئوكلاسیک، می‌توان بالاتر از بهترین بنا‌های عصر باروک دانست. در این دوره ترویج هنر زیر نظر مستقیم آكادمی‌ هنر‌های زیبای سان فرناندو صورت می‌گرفت. چهره شاخص و اصلی این دوره‌ی اسپانیا، خوان د ویانوئوا است؛ او مجموعه بنا‌های پرادو را ساخت، كه البته تا مدت‌ها بخش‌هایی به آن الحاق شد. ساخت این بنا بخشی از جاه طلبی‌های چارلز سوم، پادشاه اسپانیا بود، كه سعی داشت مادرید را به پایتخت هنری و علمی‌دنیا تبدیل كند. ویانوئوا چندین كاخ نیز در داخل اسكوریال و آرانخوئز برای خاندان سلطنتی ساخت كه در ترویج و بسط این سبک از معماری نقش مهمی‌ ایفا كرد.

قرن 19

بانک ریو دِ لا پلاتا، برگرفته از ویکی‌مدیا، قابل بازیابی از https://veronikasadventure.com/from-madrid-private-tour-of-burgos-with-cathedral-entry/

در این قرن شاهد ظهور چندین سبک از معماری هستیم. در نیمه دوم قرن نوزدهم، معمارانی كه در سبک‌های مختلف نئوگوتیک، نئوكلاسیک، نئوبیزانسی، نئورمانسک و چندین و چند سبک دیگر به فعالیت می‌پرداختند، سبكی را به وجود آوردند كه گلچینی از تمامی‌این سبک‌ها محسوب می‌شد. این سبک كه اکلکتیسیزم (Eclecticism) نام داشت، بنا‌هایی همچون بانک ریو دِ لا پلاتا (Rio de la Plata bank) و بیمارستان لابوررس (Laborers) را از خود باقی گذاشته است. نئومودخارها نیز توانستند سبک خود را در خارج از اسپانیا گسترش دهند.

امیلیو رودریگوئز آیوسو (Emilio Rodriguez ayuso) از سردمداران این سبک در معماری اسپانیا به شمار می‌رود. استفاده از طاق‌های نعل اسبی و آجركاری‌هایی با طرح‌های انتزاعی در سطوح خارجی بنا، از المان‌هایی بود كه معماران این سبک از پیشینیان خود وام گرفته بودند. معماری شیشه و آهن به عنوان مواد خام اصلی در ساختمان سازی، بعد و در طول انقلاب صنعتی از دیگر اتفاقات مهم دنیای معماری در قرن نوزدهم بود. از معماران خوشنام اسپانیایی كه همگام با سایر كشور‌های اروپایی در همه گیری این گونه از معماری فعالیت می‌كردند، می‌توان به آلبرتو دل پالاسیو (Alberto del Palacio) و ریکاردو بوسکو (Ricardo bosco) اشاره كرد.

قرن 20

معماری مدرن کاتالانی

در این سبک از معماری منبع الهام در ساخت بنا‌ها، بیش از پیش به طبیعت نزدیک می‌شود. از معماران بنام این سبک می‌توان به آنتونی گائودی اشاره كرد كه كارهایش در كاتالونیا، لئون و كانتابریا، سنت‌های گذشته را با دیدگاه‌های جدید به خصوص الهام پذیری از طبیعت تركیب كرده است. از دیگر معماران این سبک می‌توان لوئیس دومنک‌ ای مونتانر (Luis Domenech i montaner) را نام برد.

در اسپانیای معاصر دو دسته از معماران مدرن را می‌توان شناسایی كرد: دسته اول، معمارانی كه به خلق آثار مدرن در حوزه معماری می‌پردازند؛ و دسته دوم كه مبانی به كار رفته در معماری مدرن را نیز زیر سوال برده و دست به ساختارشكنی‌های اساسی می‌زنند[۱][۲].

نیز نگاه کنید به

معماری در آرژانتین؛ معماری در کانادا؛ معماری در روسیه؛ معماری در تونس؛ معماری در ژاپن؛ معماری در کوبا؛ هنر معماری در چین؛ معماری در سنگال؛ معماری در مالی؛ معماری در ساحل عاج؛ معماری در تایلند؛ معماری در اوکراین؛ معماری در اردن؛ معماری در اتیوپی؛ معماری در سیرالئون؛ معماری در قطر؛ معماری در تاجیکستان؛ معماری در سریلانکا

کتابشناسی

  1. برگرفته از http://en.wikipedia.org/wiki/Spanish_architecture
  2. فاخری، مهدی(1392). جامعه و فرهنگ اسپانیا. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)