زبان و ادبیات مالی: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''زبان و ادبيات'''
زبان رسمی ‌و اداری کشور [[مالی]] زبان [[فرانسه]] است که در سراسر کشور کاربرد وسیعی دارد<sup>[i]</sup> زبان‌های محلی [[بامبارا در مالی|بامبارا]]، پل، سونرای، [[دوگون در مالی|دوگون]]، تماچگ، [[مالینکه در مالی|مالینکه]]، بوبو، مور، سنوفوو خاسونگه نیز زبان قبایل اصلی مالی به‌شمار می‌روند. گروهی از [[طوارق در مالی|طوارق]] و مورها نیز به زبان عربی با لهجه خاص اقوام صحرا صحبت می‌کنند. در این بین مهم‌ترین زبان محلی که تقریباً تمام مردم این کشور به آن آشنایی دارند، زبان [[بامبارا در مالی|بامبارا]]<nowiki/>ست. علاوه ‌بر این زبان‌های محلی، حدود سی زبان محلی دیگر هم در شهرها، روستاها و بیابان‌های مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته هیچ یک از زبان‌های فوق دارای خط نوشتاری نیستند و فقط زبان تماچک که زبان [[طوارق در مالی|طوارق]] و لهجه‌ای از خانواده زبان‌های بربری است، خط نوشتاری خاص خود را داراست<ref>برگرفته از [https://Www.theafricaguide.com www.the africa guide.com]</ref><ref>عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ [[مالی]]. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص243.</ref>.[[پرونده:امپراطور مانساموسی.jpg|بندانگشتی|امپراطور مانساموسی. برگرفته از سایت bayt al fann، قابل بازیابی از https://www.baytalfann.com/post/mansa-musa-and-the-manuscripts-of-mali]]


'''1ـ8 زبان و خطّ رسمي و زبان‌هاي رايج'''
=== [[تاریخ ادبیات و سبک‌های ادبی مالی]] ===


زبان رسمی ‌و اداری کشور مالی زبان فرانسه است که در سراسر کشور کاربرد وسیعی دارد[1] زبان‌های محلي بامبارا، پل، سونرای، دوگون، تماچگ، مالینکه، بوبو، مور، سنوفوو خاسونگه نیز زبان قبایل اصلی مالی به‌شمار می‌روند. گروهي از طوارق و مورها نیز به زبان عربی با لهجۀ خاص اقوام صحرا صحبت می‌کنند. در اين بين مهم‌ترین زبان محلی که تقریباً تمام مردم این کشور به آن آشنایی دارند، زبان بامباراست. علاوه ‌بر اين زبان‌هاي محلي، حدود سی زبان محلي ديگر هم در شهرها، روستاها و بيابان‌های مالی مورد استفاده قرار مي‌گیرند. البته هیچ یک از زبان‌های فوق دارای خطّ نوشتاری نیستند و فقط زبان تماچک که زبان طوارق و لهجه‌ای از خانوادۀ زبان‌های بربری است، خطّ نوشتاری خاص خود را داراست . '''(www.the africa guide.com)'''.
هرچند در حال حاضر کشور [[مالی]] از نظر درصد سوادآموزی عمومی در بین کشورهای قاره آفریقا جایگاه نازلی دارد ولی این کشور از نظر ادبیات در زمره غنی‌ترین کشورهای زیر منطقه صحرای بزرگ آفریقا محسوب می‌شود. ادبیات در کشور [[مالی]] دربرگیرنده دو بخش عمده و کاملاً مجزا از یکدیگر است: ادبیات شفاهی و ادبیات کتبی. ادبیات شفاهی [[مالی]] که بخش عظیمی از فرهنگ، آداب و رسوم و سنت های قومی قبیلگی این کشور را در خود جای داده‌است از پیشینه ای هزاران ساله برخوردار است و نسل به نسل از پدر به پسر انتقال یافته است. این ادبیات عمدتاً شامل داستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها و پندهایی اخلاقی است که در طول تاریخ رنگ و بوی اسطوره‌ای به خود گرفته و تقریباً تمام تاریخ گذشته این کشور را از گذشته‌های بسیار دور تاکنون دربر می‌گیرد. در این داستان‌های حماسی شخصیت‌هایی همچون پادشاهان سلسله مغربی المراودین، سونجاتاکیتا، سلطان ابوبکر، امپراطور مانساموسی، سلطان سنی علی بر، سلطان ازکیا محمد، الحاج عمرتال، المامی ساموری توره و... به جنگ با دشمنان خود رفته و مردم این کشور را به افتخارات بزرگی رهنمون می‌سازند. همانطور که گفته شد گریوت ها (گریوها) که ناقلان ادبیات شفاهی مالی و داستان سرایان مالی به‌شمار می روند در نقل این داستان ها تبحر و تسلط خاصی دارند و با بیانی شورانگیز و سحرآمیز شنوندگان خود را به فراخنای تاریخ پرفراز و نشیب این کشور انتقال می دهند<ref>Hale, T. A. (1998). Griots And Griottes: Masters Of Words And Music. Bloomington, Indiana: Indiana University Press.</ref>. ادبیات مکتوب [[مالی]] نیز همچون ادبیات شفاهی این کشور، پیشینه درخشانی دارد و برخلاف دیگر کشورهای غرب و جنوب آفریقا، که از اوایل قرن شانزدهم و با ورود دریانوردان و کاشفان پرتغالی و دیگر ملل اروپایی به‌تدریج با ادبیات مکتوب آشنا شدند؛ بومیان این سرزمین از اوایل قرن هشتم میلادی (قرن دوم هجری قمری) و در نتیجه ارتباط با اعراب مسلمان از راه کشورهای شمال آفریقا، با ادبیات عربی آشنا شدند.[[پرونده:دانشگاه اسلامی سانکوره.jpg|بندانگشتی|[[دانشگاه اسلامی‌ سانکوره]](2020). برگرفته از سایت daily trust، قابل بازیابی از https://dailytrust.com/the-university-of-sankore-timbuktu/]]در دوره پادشاهی‌ بومی‌ مناطق مختلف مالی مانند امپراطوری واگادو، پادشاهی ماندینگو، امپراطوری سونگای و....، کاتبان درباری دستورات و فرامین پادشاهان را به زبان عربی می‌نوشتند<ref>مونيه، اليويه (1383). خيزش‌ها و چالش‌های اسلام در آفريقا ترجمۀ: فرزانه شادان‌پور. تهران: [https://besatpub.ir/ انتشارات بعثت]، ص136.</ref>. طی این دوره، تعدادی از بومیان کشورهای شمال آفریقا به‌ویژه مصر، به تحصیل علوم دینی پرداختند و در بازگشت به این کشور، به‌تدریج مبانی فرهنگ و تمدن اسلامی‌ را در بین تازه مسلمانان مناطق مختلف مالی انتقال دادند. اوج شکوفایی این روند تأسیس [[دانشگاه اسلامی‌ سانکوره]] بود که موجب گسترش فرهنگ اسلامی ‌در مناطق وسیعی از مالی امروزی شد و آثار و نشانه‌های آن در هیأت مساجد قدیمی ‌و کتابخانه‌های مشهور [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] تاکنون برجای مانده‌است. این وضعیت سبب آشنایی بومیان مناطق مختلف مالی با خط و کتابت شد و تا زمان ورود استعمارگران فرانسوی به این سرزمین تداوم داشت.


فرانسوی‌ها با استقرار در این کشور و اطلاع از آشنایی مالیایی‌ها با ادبیات عربی و اینکه برخی از مردم این سرزمین به خواندن و نوشتن به این زبان تسلّط دارند؛ تلاش گسترده‌ای را برای تغییر این وضعیت و جایگزین کردن آن با زبان و ادبیات فرانسوی آغاز کردند. طیّ دهه‌های 1910 تا 1960، دامنه این سیاست در سراسر [[سودان]] غربی (مالی و [[سنگال]] آن روزگار) گسترده شد. در نتیجه سیاست کارگزاران مستعمراتی فرانسه، تأسیس مدارس سبک جدید و تشویق مردم به تحصیل فرزندان خود در این مدارس و به موازات آن رسمی‌ کردن زبان رسمی ‌و اداری کشور به زبان فرانسه؛ به مرور ادبیات مکتوب سودان غربی ([[مالی]] و [[سنگال]]) از عربی به فرانسه تغییر کرد<ref>Harrison, C. (2003). France And Islam In West Africa1860-1960. Cambridge University Press, 137-138.</ref>. از اوایل دهه 1950 تعدادی از نویسندگان و شعرای بومی ‌مالی سرایش و نگارش به زبان فرانسه را نیز آغاز کردند.


طیّ چند دهه گذشته و پس از استقلال [[مالی]]، نویسندگان و شعرای [[مالی]] از ادبیات [[فرانسه]] کاملاً تأثیر پذیرفتند و نوشتن کتاب‌های تاریخی، هنری، ادبی و حتی رمان به زبان فرانسه را معرف دانش و سواد خود می‌دانستند که این وضعیت تاکنون ادامه یافته‌است. در این سال‌ها، نویسندگان و شعرای [[مالی]] با بهره‌گیری از پیشینه عمیق ادبی خود، کتاب‌های بسیاری را به زبان فرانسه نگاشته‌اند و جوایزی نیز در مجامع منطقه‌ای به خود اختصاص داده‌اند<ref>عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ [[مالی]]. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص244-246.</ref>.


'''2ـ8 تاريخ ادبيات و سبك‏هاي ادبي'''
=== [[كتب و اسناد دست‌نويس اسلامی مالی|کتب و اسناد دست‌نویس اسلامی مالی]] ===
[[پرونده:نمونه ای از نسخه های خطی مالی.jpg|بندانگشتی|نمونه‌ای از نسخه‌های خطی [[مالی]](2022). برگرفته از سایت BBC، قابل بازیابی از https://www.bbc.com/news/world-africa-60689699]]یکی از مهمترین شاخصه‌های ادبی [[مالی|کشور مالی]] که بخوبی از پیشینه عمیق تمدن اسلامی این کشور از گذشته‌های دور حکایت دارد کتب و نسخه‌های خطی بی شماری است که عمدتاً در شهر [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] وجود دارند. این اسناد که تماماً دست‌نویس و خطی می‌باشند در برگیرنده اطلاعات مهمی در ارتباط با علوم و معارف اسلامی بوده و جایگاه [[اسلام در مالی|اسلام و مسلمانان]] را در این سرزمین به بهترین صورت ممکن به تصویر می‌کشند. اسناد مزبور که برخی از آنها چاپ و انتشار یافته‌اند به همراه کتابخانه‌هایی که این ذخایر را در خود جای داده‌اند به [[مالی|کشور مالی]] شهرت زیادی بخشیده و به منزله افتخاری برای این کشور در سطح قاره آفریقا بشمار می‌روند<ref>برگرفته از [https://Www.newworldencyclopedia.org www.newworldencyclopedia.org]</ref>.


هرچند در حال حاضر کشور مالی از نظر درصد سوادآموزی عمومی در بین کشورهای قاره آفریقا جایگاه نازلی دارد ولی این کشور از نظر ادبیات در زمره غنی ترین کشورهای زیر منطقه صحرای بزرگ آفریقا محسوب می شود. ادبیات در کشور مالی دربرگیرنده دو بخش عمده و کاملاً مجزا از یکدیگر است: ادبیات شفاهی و ادبیات کتبی. ادبیات شفاهی مالی که بخش عظیمی از فرهنگ، آداب و رسوم و سنت های قومی قبیلگی این کشور را در خود جای داده است از پیشینه ای هزاران ساله برخوردار است و نسل به نسل از پدر به پسر انتقال یافته است.اين  ادبیات عمدتاً شامل داستان ها، ضرب المثل ها و پندهایی اخلاقی است که در طول تاریخ رنگ و بوی اسطوره ای به خود گرفته و تقریباً تمام تاریخ گذشته این کشور را از گذشته های بسیار دور تاکنون دربر می گیرد. در این داستان های حماسی شخصیت هایی همچون پادشاهان سلسله مغربی المراودین، سونجاتاکیتا، سلطان ابوبکر، امپراطور مانساموسی، سلطان سنی علی بر، سلطان ازکیا محمد، الحاج عمرتال، المامی ساموری توره و ... به جنگ با دشمنان خود رفته و مردم این کشور را به افتخارات بزرگی رهنمون می سازند. همانطور كه گفته شد گریوت ها (گریوها) که ناقلان ادبیات شفاهی مالی و داستان سرایان مالی بشمار می روند در نقل این داستان ها تبحر و تسلط خاصی دارند و با بیانی شورانگیز و سحرآمیز شنوندگان خود را به فراخنای تاریخ پرفراز و نشیب این کشور انتقال می دهند.'''(Hale, 1998).''' ادبیات مکتوب مالی نیز هم‌چون ادبیات شفاهی این کشور، پیشینۀ درخشانی دارد و برخلاف دیگر کشورهای غرب و جنوب آفریقا، که از اوایل قرن شانزدهم و با ورود دریانوردان و کاشفان پرتغالی و دیگر ملل اروپایی به‌تدریج با ادبیات مکتوب آشنا شدند؛ بومیان این سرزمین از اوایل قرن هشتم میلادی (قرن دوم هجری قمری) و در نتیجۀ ارتباط با اعراب مسلمان از راه کشورهای شمال آفریقا، با ادبیات عربی آشنا شدند.  
در واقع می‌توان گفت حجم عظیم کتب خطی و دست نویس متعلق به قرن نهم تا پانزدهم میلادی که بخشی از آنها با وجود شرایط نامساعد محیطی و گرمای فوق العاده هوا هنوز سالم مانده‌اند از ویژگی‌های منحصر به‌فرد کشور مالی و شهر [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] است.پیشینه این کتاب‌ها به قرون میانه میلادی باز می‌گردد و اوج نگارش این کتب مربوط به قرن‌های سیزده تا پانزده میلادی است که در آن عهد صنعت چاپ و نشر کتب، نسخه‌برداری کتاب‌های قدیمی و خرید و فروش نسخه‌های خطی منحصر بفرد در [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] رواج داشت و این در زمانی بود که اروپا همزمان با عهد رنسانس بتدریج خود را برای ورود به صنعت چاپ و نشر آماده می‌نمود. این کتب در آن دوره توسط عده‌ای خاص که شغل آنها نسخه‌برداری از کتب وارداتی از کشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا بود کتابت می‌شد. علاوه بر آن دانشمندان دانشگاه سانکوره نیز جدای از تدریس در این دانشگاه به تألیف کتب مختلف در مضامین گوناگون علوم اسلامی اشتغال داشته و آثار خطی و دست‌نویس گرانبهایی از خود بر جای نهادند.کتب و نسخه‌های خطی موجود در [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] که تاکنون مورد شناسایی قرار گرفته‌اند بالغ بر هفتاد هزار نسخه می‌باشند با این حال متخصصان و دست‌اندرکاران معتقدند هنوز نسخه‌های خطی بسیاری وجود دارند که توسط ساکنان [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] نگهداری می‌شوند و آنها تاکنون از معرفی این نسخ و کتب به مقامات دولتی خودداری کرده‌اند<ref>برگرفته از [https://Www.unescoworldheritagecentre.org www.unesco world heritage centre.org]</ref>.


در دورۀ پادشاهی‌ بومی‌ مناطق مختلف مالی مانند امپراطوری واگادو، پادشاهی ماندینگو، امپراطوری سونگای و.... ، کاتبان درباری دستورات و فرامین پادشاهان را به زبان عربی می‌نوشتند '''(مونيه: 136)'''. طیّ این دوره، تعدادی از بومیان کشورهای شمال آفریقا به‌ویژه مصر، به تحصیل علوم دینی پرداختند و در بازگشت به این کشور، به‌تدریج مبانی فرهنگ و تمدن اسلامی‌ را در بین تازه مسلمانان مناطق مختلف مالی انتقال دادند. اوج شکوفایی این روند تأسیس دانشگاه اسلامی‌ سانکوره بود كه موجب گسترش فرهنگ اسلامی ‌در مناطق وسیعی از مالی امروزی شد و آثار و نشانه‌های آن در هیأت مساجد قدیمی ‌و کتابخانه‌های مشهور تمبوکتو تاکنون برجای مانده است. این وضعیت سبب آشنایی بومیان مناطق مختلف مالی با خط و کتابت شد و تا زمان ورود استعمارگران فرانسوی به این سرزمین تداوم داشت.
این درحالی است که به گفته برخی از محققان این تعداد تنها بخش اندکی از انبوه کتب و نسخه‌های خطی علوم اسلامی است که در دوران شکوفایی تمبوکتو و زمانی که این شهر مهد علم و دانش در سرتاسر آفریقا به‌شمار می‌رفت به‌رشته تحریر در آمده‌اند. محققان معتقدند بیش از دو سوم این نوشتجات در طول قرن‌ها در اثر حملات اقوام بیگانه به تمبوکتو و هوای غبار آلود از بین رفته اند. آنان از آن بیم دارند کتب و نسخه‌هایی که در خانواده‌ها در شرایطی بد و در جعبه‌های پوسیده و مملو از گرد و غبار نگهداری می‌شوند نیز بتدریج از بین رفته و اطلاعات گرانبهای موجود در این نسخ نابود گردند<ref>گفت‌وگو با شيخ باموی چيته: رئيس كتابخانۀ رسول اكرم (ص)، تمبوكتو: آذر 1387.</ref>. مضامین و موضوعات کتب و نسخه‌های خطّی که تاکنون جمع‌آوری شده‌‌است عبارتند از:


فرانسوی‌ها با استقرار در این کشور و اطلاع از آشنایی مالیایی‌ها با ادبیات عربی و اینکه برخی از مردم این سرزمین به خواندن و نوشتن به این زبان تسلّط دارند؛ تلاش گسترده‌ای را برای تغییر این وضعیت و جایگزین کردن آن با زبان و ادبیات فرانسوی آغاز کردند. طیّ دهه‌های 1910 تا 1960، دامنۀ این سیاست در سراسر سودان غربی (مالی و سنگال آن روزگار) گسترده شد. در نتیجۀ سياست كارگزاران مستعمراتي فرانسه، تأسیس مدارس سبک جدید و تشویق مردم به تحصیل فرزندان خود در این مدارس و به موازات آن رسمی‌ کردن زبان رسمی ‌و اداری کشور به زبان فرانسه؛ به مرور ادبیات مکتوب سودان غربی (مالی و سنگال ) از عربی به فرانسه تغییر کرد  '''(Harrison, 2003: 137-138).''' از اوایل دهۀ 1950 تعدادی از نویسندگان و شعرای بومی ‌مالی سرایش و نگارش به زبان فرانسه را نیز آغاز کردند.  
* نجوم و مطالعات نجومی (قرن‌ها پیش از مطالعات نجومی گالیله و کوپرنیک)؛
* طب اسلامی؛
* نحوه انجام جراحی‌های کوچک و بزرگ؛
* دامپزشکی؛
* پیشه‌وری؛
* جغرافیا؛
* سفرنامه‌؛
* تاریخ؛
* تاریخ اسلام؛
* قرآن؛
* فلسفه؛
* فقه؛
* قراردادهای حقوقی؛
* شرح جنگ‌های قومی؛
* شجره‌نامه‌های خانوادگی.


طیّ چند دهۀ گذشته و پس از استقلال مالی، نویسندگان و شعرای مالی از ادبیات فرانسه کاملاً تأثیر پذیرفتند و نوشتن کتاب‌های تاریخی، هنری، ادبی و حتی رمان به زبان فرانسه را معرّف دانش و سواد خود می‌دانستند که این وضعیت تاکنون ادامه یافته است. در این سال‌ها، نویسندگان و شعرای مالی با بهره‌گیری از پیشینۀ عمیق ادبی خود، کتاب‌های بسیاری را به زبان فرانسه نگاشته‌اند و جوایزی نيز در مجامع منطقه‌ای به خود اختصاص داده‌اند.
اکثر این نوشته‌ها به زبان عربی<sup>[ii]</sup> و برخی به زبان عبری و در زبان‌های قبایل بومی این منطقه به رشته تحریر در آمده اند<ref>برگرفته از [https://Www.historicallibraryintimbukto.com www.historical library in timbukto.com]</ref>.


دولت مالی طیّ دهه گذشته، با همکاری برخی مؤسسات غربی نظیر بنیاد ملون، اقدام به تأسیس کتابخانه‌ها و مراکزی برای حفظ، نگهداری و ترمیم این میراث ارزشمند فرهنگی کشور نموده‌است. پژوهشگران این مراکز با اظهار تأسف از نابودی اکثر کتابخانه‌های قدیمی صدوبیست گانه [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]]، که در قرون شانزده تا هجده میلادی در این شهر فعالیت داشته‌اند، تلاش می‌کنند با حفظ کتب و نسخه‌های دست‌نویس موجود، میراث بر جای مانده از دوران شکوه و عظمت اسلام و مسلمانان را به مردم این کشور و جهانیان معرفی کنند. در این بین انستیتو تحقیقات اسلامی احمدبابا و کتابخانه ماماحیدرا که مورد حمایت مرکز مطالعات آفریقا و آمریکا دانشگاه‌‌ هاروارد و بنیاد آندره ملون فرانسه است، نقش مهمی در حفظ این میراث ارزشمند دارند. این مراکز تاکنون تعداد بسیاری از این گنجینه فرهنگی اسلامی را جمع‌آوری نموده‌اند و تنها انستیتو تحقیقات اسلامی احمد بابا، موفق به گردآوری 25 هزار نسخه دست‌نویس متعلق به قرن سیزده میلادی شده است<ref>گفت‌وگو با اسماعيل جاجه مدير كتابخانۀ فوندو، تمبوكتو: آذر 1387.</ref>.


'''3-8-گنجينۀ كتب و اسناد دست‌نويس اسلامي'''
محققان معتقدند مسلمانان [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] هنوز تعداد زیادی از کتب و نسخ خطی اسلامی متعلق به قرن سیزده تا پانزده میلادی را نزد خود نگاه داشته و از واگذاری این اسناد به محققان خوداری می‌کنند.در واقع خانواده‌های مسلمان [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] که کتب و نسخ دست نویس اسلامی را قرن‌ها از نسلی به نسل دیگر انتقال داده‌اند وجود این میراث فرهنگی را موجب برکت و وسعت روزی خود دانسته و بر این باورند که با دور کردن این کتب و اسناد از خود برکت خداوند را نیز از خود دور می‌سازند. از این روی ترجیح می‌دهند آنها را در منازل محقر خود و در پارچه‌هایی مستعمل و ضخیم در هم پیچیده و در صندوق‌های پوسیده چوبی مخفی نمایند و در هنگام مرگ این اسناد را به فرزندان ارشد خود منتقل سازند. جالب اینجاست که با وجود فقر و مسکنت اکثر خانواده‌های مسلمان شهر [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] و اطلاع آنان از ارزش والای این کتب و نسخه‌های خطی و پیشنهادات جذاب و فریبنده دلالان مراکشی و فرانسوی برای خرید این اسناد؛ مسلمانان کماکان از فروش این اسناد بشدت خودداری نموده و حاضر نیستند این گنجینه ارزشمند را با پول معاوضه کنند<sup>[iii]</sup><ref>عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ [[مالی]]. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص246-250.</ref>.
=== [[مشاهیر ادبی در مالی]] ===
با توجّه به پیشینه عمیق فرهنگ و تمدن کشور [[مالی]]، در قرون اسلامی، ‌مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و شعرای این کشور، به دو گروه اصلی مشاهیر و چهره‌های ادبی قرون اولیّه و میانه اسلامی‌ و مشاهیر ادبی چند دهه اخیر تقسیم می‌شوند:
==== [[مشاهیر ادبی قرون اولیه و میانه اسلامی‌ در مالی]] ====
مهم‌ترین و مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و ادیبان مالی طی هزار سال گذشته را شخصیت‌های ارزشمندی تشکیل می‌دهند که اطلاعات اندکی در مورد آنان وجود دارد و به‌دلیل نابودی برخی از کتاب‌ها و مخطوطات قدیمی، ‌حتی نام و نشانی از بسیاری چهره‌های ادبی مشهور این سرزمین در قرون میانه اسلامی‌ برجا نمانده است. اکثر این ادبا و نویسندگان در دوره حیات علمی دانشگاه سانکوره در این مرکز بزرگ علمی فرهنگی تدریس می‌کردند.
===== [[شیخ احمد بابا التنبكتی|شیخ احمد بابا التنبکتی]] =====
[[پرونده:شیخ احمد بابا التنبکتی.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|[[شیخ احمد بابا التنبكتی|شیخ احمد بابا التنبکتی]]. برگرفته از سایت afrikhepri، قابل بازیابی از https://afrikhepri.org/en/who-was-ahmed-baba/]]استاد احمد بابا از علمای مشهور مالی، متخصص حکمت الهی و استاد برجسته دانشگاه سانکوره بود. وی در طول مدت زندگی خود 54 کتاب در موضوعات گوناگون شامل قانون، پزشکی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، و... به‌رشته تحریر درآورد که برخی از این کتاب‌ها در حال حاضر در کتابخانه‌های شهر تمبوکتو نگهداری می‌شود<ref>تلخيص تاريخ تنبكت. (2006). معهد احمد بابا للدراسات العليا و البحوث الاسلاميه، تمبوكتو.</ref>.


يكي از مهمترين شاخصه‌هاي ادبی كشور مالي كه بخوبي از پيشينه عميق تمدن اسلامي اين كشور از گذشته‌هاي دور حكايت دارد كتب و نسخه‌هاي خطي بي شماري است كه عمدتاً در شهر تمبوكتو وجود دارند. اين اسناد كه تماماً دست نويس و خطي مي‌باشند در برگيرنده اطلاعات مهمي در ارتباط با علوم و معارف اسلامي بوده و جايگاه اسلام و مسلمانان را در اين سرزمين به بهترين صورت ممكن به تصوير مي‌كشند. اسناد مزبور كه برخي از آنها چاپ و انتشار يافته‌اند به همراه كتابخانه‌هايي كه اين ذخاير را در خود جاي داده‌اند به كشور مالي شهرت زيادي بخشيده و به منزله افتخاري براي اين كشور در سطح قاره آفريقا بشمار مي‌روند. '''(www.newworldencyclopedia.org).'''
شیخ احمدبابا پس از مرگ در مسجد سانکوره دفن شد و مدفن او بعدها به زیارتگاه تبدیل شد<sup>[iv]</sup>. مهم‌ترین کتاب‌های وی که هریک در زمان خود شاهکاری به‌شمار می‌رفت عبارتند از:
 
در واقع مي‌توان گفت حجم عظيم كتب خطي و دست نويس متعلق به قرن نهم تا پانزدهم ميلادي كه بخشي از آنها با وجود شرايط نامساعد محيطي و گرماي فوق العاده هوا هنوز سالم مانده‌اند از ويژگي‌هاي منحصر بفرد كشور مالي و شهر تمبوكتو است.پيشينه اين كتاب‌ها به قرون ميانه ميلادي باز مي‌گردد و اوج نگارش اين كتب مربوط به قرن‌هاي سيزده تا پانزده ميلادي است كه در آن عهد صنعت چاپ و نشر كتب، نسخه‌برداري كتاب‌هاي قديمي و خريد و فروش نسخه‌هاي خطي منحصر بفرد در تمبوكتو رواج داشت و اين در زماني بود كه اروپا همزمان با عهد رنسانس بتدريج خود را براي ورود به صنعت چاپ و نشر اماده مي‌نمود. اين كتب در آن دوره توسط عده‌اي خاص كه شغل آنها نسخه‌برداري از كتب وارداتي از كشورهاي اسلامي خاورميانه و شمال آفريقا بود كتابت مي‌شد. علاوه بر آن دانشمندان دانشگاه سانكوره نیز جداي از تدريس در اين دانشگاه به تأليف كتب مختلف در مضامين گوناگون علوم اسلامي اشتغال داشته و آثار خطي و دست‌نويس گرانبهايي از خود بر جاي نهادند.كتب و نسخه‌هاي خطي موجود درتمبوكتو كه تاكنون مورد شناسايي قرار گرفته اند بالغ بر هفتاد هزار نسخه مي‌باشند با اين حال متخصصان و دست‌اندركاران معتقدند هنوز نسخه‌هاي خطي بسياري وجود دارند كه توسط ساكنان تمبوكتو نگهداري مي‌شوند و آنها تاكنون از معرفي اين نسخ و كتب به مقامات دولتي خودداري كرده اند..'''(www.unesco world heritage centre.org)'''
 
اين درحالي است كه به گفته برخي از محققان اين تعداد تنها بخش اندكي از انبوه كتب و نسخه‌هاي خطي علوم اسلامي است كه در دوران شكوفايي تمبوكتو و زماني كه اين شهر مهد علم و دانش در سرتاسر آفريقا بشمار مي‌رفت برشته تحرير در آمده‌اند.محققان معتقدند بيش از دو سوم اين نوشتجات در طول قرن‌ها در اثر حملات اقوام بيگانه به تمبوكتو و هواي غبار آلود از بين رفته اند. آنان از آن بيم دارند كتب و نسخه‌هايي كه در خانواده‌ها در شرايطي بد و در جعبه‌هاي پوسيده و مملو از گرد و غبار نگهداري مي‌شوند نيز بتدريج از بين رفته و اطلاعات گرانبهاي موجود در اين نسخ نابود گردند. '''(گفت‌وگو با شيخ باموي چيته، 1387).''' مضامين و موضوعات كتب و نسخه‌هاي خطّي كه تاكنون جمع‌آوري شده‌ است عبارتند از:
 
-  نجوم و مطالعات نجومي (قرن‌ها پيش از مطالعات نجومي گاليله و كوپرنيك)
 
'''-  '''طب اسلامي
 
'''-  '''نحوۀ انجام جراحي‌هاي كوچك و بزرگ
 
'''-  '''دامپزشكي
 
'''-  '''پيشه‌وري
 
'''-  '''جغرافيا
 
'''-  '''سفرنامه‌
 
'''-  '''تاريخ
 
'''-  '''تاريخ اسلام
 
'''-  '''قرآن
 
'''-  '''فلسفه
 
'''-  '''فقه
 
'''-  '''قراردادهاي حقوقي
 
'''-  '''شرح جنگ‌هاي قومي
 
'''-  '''شجره‌نامه‌هاي خانوادگي
 
اكثر اين نوشته‌ها به زبان عربي[2] و برخي به زبان عبري و در زبان‌هاي قبايل بومي اين منطقه به رشتۀ تحرير در آمده اند '''(www.historical library in timbukto.com).'''
 
دولت مالي طيّ دهۀ گذشته، با همكاري برخي مؤسسات غربي نظير بنياد ملون، اقدام به تأسيس كتابخانه‌ها و مراكزي براي حفظ، نگهداری و ترميم اين ميراث ارزشمند فرهنگي كشور نموده است. پژوهشگران اين مراكز با اظهار تأسف از نابودي اكثر كتابخانه‌هاي قديمي صد و بیست گانۀ تمبوكتو، كه در قرون شانزده تا هجده ميلادي در اين شهر فعاليت داشته‌اند، تلاش مي‌كنند با حفظ كتب و نسخه‌هاي دست‌نويس موجود، ميراث بر جاي مانده از دوران شكوه و عظمت اسلام و مسلمانان را به مردم اين كشور و جهانيان معرفي كنند. در اين بين انستيتو تحقيقات اسلامي احمدبابا و كتابخانۀ ماما حيدرا كه مورد حمايت مركز مطالعات آفريقا و آمريكا دانشگاه‌‌ هاروارد و بنياد آندره ملون فرانسه است، نقش مهمي در حفظ اين ميراث ارزشمند دارند. اين مراكز تاكنون تعداد بسياری از این گنجينۀ فرهنگي اسلامي را جمع‌آوري نموده‌اند و تنها انستيتو تحقيقات اسلامي احمد بابا، موفق به گردآوري 25 هزار نسخۀ دست‌نويس متعلق به قرن سيزده ميلادي شده است '''(گفت‌وگو با اسماعيل جاجه، 1387)'''.
 
محققان معتقدند مسلمانان تمبوكتو هنوز تعداد زيادي از كتب و نسخ خطي اسلامي متعلق به قرن سيزده تا پانزده ميلادي را نزد خود نگاه داشته و از واگذاري اين اسناد به محققان خوداري مي‌كنند.در واقع خانواده‌هاي مسلمان تمبوكتو كه كتب و نسخ دست نويس اسلامي را قرن‌ها از نسلي به نسل ديگر انتقال داده‌اند وجود اين ميراث فرهنگي را موجب بركت و وسعت روزي خود دانسته و بر اين باورند كه با دور كردن اين كتب و اسناد از خود بركت خداوند را نيز از خود دور مي‌سازند. از اين روي ترجيح مي‌دهند آنها را در منازل محقر خود و در پارچه‌هايي مستعمل و ضخيم در هم پيچيده و در صندوق‌هاي پوسيده چوبي مخفي نمايند و در هنگام مرگ اين اسناد را به فرزندان ارشد خود منتقل سازند. جالب اينجاست كه با وجود فقر و مسكنت اكثر خانواده‌هاي مسلمان شهر تمبوكتو و اطلاع آنان از ارزش والاي اين كتب و نسخه‌هاي خطي و پيشنهادات جذاب و فريبنده دلالان مراكشي و فرانسوي براي خريد اين اسناد؛ مسلمانان كماكان از فروش اين اسناد بشدت خودداري نموده و حاضر نيستند اين گنجينه ارزشمند را با پول معاوضه كنند.[3]
 
 
'''4-8 مشاهیر ادبی'''
 
با توجّه به پیشینۀ عمیق فرهنگ و تمدن کشور مالی، در قرون اسلامی، ‌مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و شعرای این کشور، به دو گروه اصلی مشاهیر و چهره‌های ادبی قرون اولیّه و میانۀ اسلامی‌ و مشاهیر ادبی چند دهۀ اخیر تقسیم می‌شوند:
 
'''1-4-8 مشاهیر ادبی قرون اولیّه و میانۀ اسلامی‌'''
 
مهم‌ترین و مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و ادیبان مالی طي هزار سال گذشته را شخصیت‌های ارزشمندی تشکیل می‌دهند که اطلاعات اندکی در مورد آنان وجود دارد و به‌دلیل نابودی برخی از کتاب‌ها و مخطوطات قدیمی، ‌حتی نام و نشانی از بسیاری چهره‌های ادبی مشهور این سرزمین در قرون میانۀ اسلامی‌ برجا نمانده است. اکثر این ادبا و نویسندگان در دوره حيات علمي دانشگاه سانکوره در اين مركز بزرگ علمي فرهنگي تدریس می‌کردند.
 
'''شیخ احمد بابا التنبكتي''' :
 
استاد احمد بابا از علمای مشهور مالی، متخصص حكمت الهي و استاد برجستۀ دانشگاه سانکوره بود. وي در طول مدت زندگي خود 54 كتاب در موضوعات گوناگون شامل قانون، پزشكي، فلسفه، نجوم، رياضيات، و ... به‌رشتۀ تحرير درآورد كه برخي از اين كتاب‌ها در حال حاضر در كتابخانه‌هاي شهر تمبوكتو نگهداري مي‌شود. '''(تلخيص تاريخ تنبكت، معهد احمد بابا للدراسات العليا و البحوث الاسلاميه: 2006)'''
 
شيخ احمدبابا پس از مرگ در مسجد سانكوره دفن شد و مدفن او بعدها به زيارتگاه تبديل شد.[4] مهم‌ترين كتاب‌های وي كه هريك در زمان خود شاهكاري به‌شمار مي‌رفت عبارتند از:  


جدول شماره 1. شاهکارهای ادبی کشور مالی
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|مرات‌التعريف
|مرات‌التعریف
النکث‌المستجده


النكث‌المستجده
المقصد الکفیل


المقصد الكفيل
جواب عن‌القوانین
 
جواب عن‌القوانين


خمائل‌الازهار
خمائل‌الازهار


نيل الامل
نیل الامل


النكث‌الوفيه بشرح‌الالفيه
النکث‌الوفیه بشرح‌الالفیه


جلب‌النعمه
جلب‌النعمه


شرح صغري السنوسی
شرح صغری السنوسی


ابن مالك
ابن مالک
|تحفه الفضلاء
|تحفه الفضلاء
المنهج‌المبین


المنهج‌المبين
نیل الابتهاج
 
نيل  الابتهاج


ارشادالواقف
ارشادالواقف


غايه‌الامل
غایه‌الامل


الدرالنادر
الدرالنادر


درر الوشاح
درر الوشاح


اللالي  السندسيه
اللالی السندسیه


المطلب والمأرب
المطلب والمأرب


درر السلوك
درر السلوک
|غايه‌الاجاده
|غایه‌الاجاده
الابداء والاعاده


الابداء  والاعاده
وسیلتی شفیعی


وسيلتي  شفيعي
تنویرالقلوب


تنويرالقلوب 
درر السلوک


درر  السلوك
التحدیث و التانیس


التحديث  و التانيس
ترتیب جامع‌المعیار


ترتيب  جامع‌المعيار
مراوح الرواه


مراوح  الرواه
منور الحالک فی شرح بیتی


منور  الحالك في شرح بيتي
تنبیه‌الواقف
 
|}یکی از مهم‌ترین کتاب‌های احمد بابا، تکمیلات الدیباج، در شرح حال رجال آن عهد است. استاد احمدبابا در این کتاب ارزشمند، جنبش روشنفکری سودان غربی از قرن پانزده تا شانزده میلادی از جمله مکاتب، اساتید، کتابخانه‌ها، کاتبان و... را تشریح نموده است<ref>حموده، اصلاح محمدالبخاری (2004). انتشار الاسلام و الثقافه‌العربيه فی‌افريقيا فيما وراء الصحرا. دارالكتب الوطينه.</ref>.
تنبيه‌الواقف
===== [[عبدالرحمن السعدی]] =====
|}
استاد عبدالرحمن السعدی شاگرد احمد بابا و از طایفه مور بود. مشهور‌‌‌‌ترین اثر او کتاب تاریخ السودان در مورد وقایع [[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]]، سرزمین سونگای و همسایگان آن است.
 
 
يكي از مهم‌ترين كتاب‌های احمد بابا، تكميلات الديباج، در شرح حال رجال آن عهد است. استاد احمدبابا در اين كتاب ارزشمند، جنبش روشنفكري سودان غربي از قرن پانزده تا شانزده ميلادي از جمله مكاتب، اساتيد، كتابخانه‌ها، كاتبان و ... را تشريح نموده است '''(اصلاح محمدالبخاري حموده، 2004)'''.
 
'''عبدالرحمن السعدی''' :
 
استاد عبدالرحمن السعدی شاگرد احمد بابا و از طايفۀ مور بود. مشهور‌‌‌‌ترین اثر او كتاب تاريخ السودان در مورد وقايع تمبوكتو، سرزمين سونگاي و همسايگان آن است.  


دیگر مشاهیر آن دوره عبارتند از:
دیگر مشاهیر آن دوره عبارتند از:


'''استاد محمدبن ابي بكر''' (نويسندۀ كتب خطّي متعدّد)  
* استاد محمدبن ابی بکر (نویسنده کتب خطّی متعدّد)؛
 
* الفقیه محمد الکابری؛
'''الفقيه محمد الكابري'''
* استاد عمر بن محمد اقیت؛
 
* استاد سیدی یحیی التادلسی؛
'''استاد عمر بن محمد اقيت'''
* استاد احمد بن عمر بن محمد قتیت؛
 
* قاضی عبدالرحمن بن ابوبکر بن حاج؛
'''استاد سيدي يحيي التادلسي'''
* استاد عبدالله بن عمر بن محمد؛
 
* استاد محمود بن عمر بن محمد؛
'''استاد احمد بن عمر بن محمد قتيت'''
* استاد ابوحفص عمر القاضی؛
 
* استاد ابوبکر بن احمد؛
'''قاضي عبدالرحمن بن ابوبكر بن حاج'''
 
'''استاد عبدالله بن عمر بن محمد'''
 
'''استاد محمود بن عمر بن محمد'''
 
'''استاد ابوحفص عمر القاضي'''
 
'''استاد ابوبكر بن احمد'''
 
'''استاد محمود كعت الكرمني التنبكتي'''
 
'''استاد محمد بن عبدالكريم المغيلي''' (نويسندۀ كتب متعدّد)
 
'''استاد بن علي بن صالح البلبابي'''
 
'''استاد الوانگاري التنبكتي[5]'''
 
'''استاد موديبو محمد اكبوري'''
 
'''استاد ابوالعباس احمد بوربوراين'''
 
'''استاد آق محمد بن عثمان'''
 
'''استاد ابوعبدالله'''
 
'''استاد آق محمد بن المختار'''
 
اگر چه آثاری از این علما برجا نمانده ولی هریک از آنان در شمار بهترين دانشمندان جهان اسلام بودند و برخي در دانشگاه‌های مصر و مراكش نيز سابقۀ تدريس داشتند '''(بابا الارواني، 2001)'''.
 
'''2-4-8 مشاهیر ادبی معاصر'''
 
'''استاد یعقوب دکوری:'''
 
استاد یعقوب دکوری یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی کشور مالی است که با تألیف ده‌ها کتاب در زمینۀ موضوعات مختلف اسلامی، سهم مهمّی ‌در توسعۀ فرهنگ و معارف اسلامی‌ این کشور داشته است. وی در حال حاضر امامت مسجد جامع شهر وابرما در منطقۀ سیکاسو را عهده‌دار است و علاوه‌بر آن، در چندین سازمان و جمعیّت اسلامی ‌در سیکاسو عضویت دارد. '''(دكوري، 1384).''' برخی از کتب وی در مدارس دولتی مالی به عنوان کتاب درسی تدریس می شوند.[6]
 
'''موسی دیابی: [7]'''
 
موسی دیابی از نویسندگان و محققان مشهور کشور مالی است که آثار متعدّدی را به زبان‌های بامبارا و خاسونکه تألیف و چندین کتاب را از زبان فرانسه به بامبارا ترجمه کرده است. ترجمۀ قانون اساسی مالی، منشور احزاب، قانون انتخابات و ... ، برخی از ترجمه‌ها و اقدامات مهم ادبی وی به‌شمار می‌آید. موسی دیابی در زمینۀ اصلاح دستور زبان خاسونکه نقش‌آفرین بوده است و علاوه‌ بر تألیف و ترجمۀ کتاب‌های متعدّد؛ هماهنگ‌کنندۀ پروژۀ فرهنگ لغت زبان‌های آفریقایی و یکی از اعضای مؤثر این پروژه- که کشورهای بوکینافاسو، ساحل عاج، گینه کوناکری، نیجر، مالی و سنگال در آن عضویت دارند- به‌شمار می‌آید '''( www.alma.matrix.edu )'''.
 
'''دمبا ابوبکر پامانتا[8] :'''
 
دمبا ابوبکر پامانتا از متخصصان تدریس زبان فرانسه و فولانی است که تعداد بسیاری کتاب‌ رمان و شعر به زبان فولانی چاپ و منتشر کرده است. وی در انجمن‌های ادبی متعدّدی عضویت دارد و در سال 1995 به‌دلیل نوشتن رمان کلو کدی[9] به زبان فولفولده، موفق به دریافت جایزۀ ادبیات غرب آفریقا یونسکو شد. ابوبکر پامانتا در مالی و دیگر کشورهای غرب آفریقا شهرت بسیاری دارد.
 
'''سلیمان دیابات[10] :'''
 
سلیمان دیابات از شخصیت‌های فرهنگی مالی و نویسندۀ کتاب کوتاکولولو است. وی که از مطالعات اسلامی ‌عمیقی برخوردار است، در رادیو اسلامی ‌باماکو نیز برنامه‌هایی اجرا می‌کند.
 
'''دکتر آدام با کناره[11]:'''
 
خانم دکتر آدام با کناره همسر آلفاعمر کناره رئیس‌جمهور سابق مالی و دانش آموختۀ مقطع دکترای تاریخ از دانشگاه ورشو لهستان است و از نویسندگان و مورّخان مشهور مالی به‌شمار می‌رود. وی علاوه ‌بر داشتن پست‌های مدیریتی، تاکنون چند کتاب در ارتباط با شخصیت‌های تاریخی و ادبی این کشور، به رشتۀ تحریر درآورده است (www.african writers.com/mali ). مهم‌ترین کتاب‌های دکتر آدام با کناره عبارتند از:
 
 


* استاد محمود کعت الکرمنی التنبکتی؛
* استاد محمد بن عبدالکریم المغیلی (نویسنده کتب متعدّد)؛
* استاد بن علی بن صالح البلبابی؛
* استاد الوانگاری التنبکتی<sup>[v]؛</sup>
* استاد مودیبو محمد اکبوری؛
* استاد ابوالعباس احمد بوربوراین؛
* استاد آق محمد بن عثمان؛
* استاد ابوعبدالله؛
* استاد آق محمد بن المختار.


-  سنی علی بر (1977)
اگر چه آثاری از این علما برجا نمانده ولی هریک از آنان در شمار بهترین دانشمندان جهان اسلام بودند و برخی در دانشگاه‌های [[مصر]] و مراکش نیز سابقه تدریس داشتند<ref>بابا الارواني، مولاي احمد (2001). السعاده‌الابديه في‌التعريف بعلماء تنبكت البهيه. بنغازی.</ref><ref>عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ [[مالی]]. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص250-253.</ref>.
==== [[مشاهیر ادبی معاصر مالی]] ====
===== استاد [[یعقوب دکوری]] =====
استاد [[یعقوب دکوری]] یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی کشور [[مالی]] است که با تألیف ده‌ها کتاب در زمینه موضوعات مختلف اسلامی، سهم مهمّی ‌در توسعه فرهنگ و معارف اسلامی‌ این کشور داشته‌است. وی در حال حاضر امامت مسجد جامع شهر وابرما در منطقه سیکاسو را عهده‌دار است و علاوه‌بر آن، در چندین سازمان و جمعیّت اسلامی ‌در سیکاسو عضویت دارد<ref>دکوری، یعقوب (1384). گزارش ارسالی از نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو.</ref>. برخی از کتب وی در مدارس دولتی مالی به عنوان کتاب درسی تدریس می شوند<sup>[vi]</sup>.[[پرونده:Moussa-Diaby.jpg|بندانگشتی|200x200پیکسل|[[موسی دیابی]]. برگرفته از سایت researchgate، قابل بازیابی از https://www.researchgate.net/profile/Moussa-Diaby-3]]
===== [[موسی دیابی]] =====
[[موسی دیابی]] (Musa Diaby) از نویسندگان و محققان مشهور کشور مالی است که آثار متعدّدی را به زبان‌های [[بامبارا در مالی|بامبارا]] و خاسونکه تألیف و چندین کتاب را از زبان فرانسه به [[بامبارا در مالی|بامبارا]] ترجمه کرده است. ترجمه قانون اساسی مالی، منشور احزاب، قانون انتخابات و...، برخی از ترجمه‌ها و اقدامات مهم ادبی وی به‌شمار می‌آید. [[موسی دیابی]] در زمینه اصلاح دستور زبان خاسونکه نقش‌آفرین بوده است و علاوه‌ بر تألیف و ترجمه کتاب‌های متعدّد؛ هماهنگ‌کننده پروژه فرهنگ لغت زبان‌های آفریقایی و یکی از اعضای مؤثر این پروژه- که کشورهای بوکینافاسو، [[ساحل عاج]]، گینه کوناکری، نیجر، [[مالی]] و [[سنگال]] در آن عضویت دارند- به‌شمار می‌آید<ref name=":02">برگرفته از [https://Www.alma.matrix.edu www.alma.matrix.edu]</ref>.
===== [[دمبا ابوبکر پامانتا]] =====
[[دمبا ابوبکر پامانتا|دمبا ابوبکر پامانتا(Demba Aboubacar Paamanta)]] از متخصصان تدریس زبان فرانسه و فولانی است که تعداد بسیاری کتاب‌ رمان و شعر به زبان فولانی چاپ و منتشر کرده‌است. وی در انجمن‌های ادبی متعدّدی عضویت دارد و در سال 1995 به‌دلیل نوشتن رمان کلو کدی (Kelu-Cuudi) به زبان فولفولده، موفق به دریافت جایزه ادبیات غرب آفریقا یونسکو شد. ابوبکر پامانتا در مالی و دیگر کشورهای غرب آفریقا شهرت بسیاری دارد.
===== [[سلیمان دیابات]] =====
[[سلیمان دیابات|سلیمان دیابات(Souleymane Diabate)]] از شخصیت‌های فرهنگی [[مالی]] و نویسنده کتاب کوتاکولولو است. وی که از مطالعات اسلامی ‌عمیقی برخوردار است، در رادیو اسلامی ‌باماکو نیز برنامه‌هایی اجرا می‌کند.
===== دکتر [[آدام باکناره]] =====
[[پرونده:دکتر آدام باکناره.jpg|بندانگشتی|250x250پیکسل|دکتر [[آدام باکناره]](2018). برگرفته از سایت herstory، قابل بازیابی از https://herstoryfirst.wordpress.com/2018/04/02/adam-ba-konare/]]خانم دکتر [[آدام باکناره|آدام باکناره(Adam Bo Conare)]] همسر [[آلفاعمر کناره]] رئیس‌جمهور سابق مالی و دانش آموخته مقطع دکترای تاریخ از دانشگاه ورشو لهستان است و از نویسندگان و مورّخان مشهور مالی به‌شمار می‌رود. وی علاوه ‌بر داشتن پست‌های مدیریتی، تاکنون چند کتاب در ارتباط با شخصیت‌های تاریخی و ادبی این کشور، به رشته تحریر درآورده است<ref>برگرفته از [https://Www.africanwriters.com/mali www.african writers.com/mali]</ref>. مهم‌ترین کتاب‌های دکتر [[آدام باکناره]] عبارتند از:


-  سونجاتا بنیان‌گذار امپراطوری مالی(1983)
- سنی علی بر (1977)(Sonni Ali Ber. Études Nigériennes, no 40, 1977)


-  تاريخ‏هاي مهم مالي (با همكاري آلفا عمر كناره)"1983"
- سونجاتا بنیان‌گذار امپراطوری مالی (1983)(Sunjata, fondateur de l'Empire du Mali. NEA, 1983)


-  حماسة سگو(1987)
- تاریخ‏های مهم مالی (با همکاری آلفا عمر کناره)"1983"(Grandes dates du Mali. (en collaboration avec Alpha Oumar Konaré). EDIM, 1983)


-  فرهنگ مشاهير زن مالي(1993)
- حماسه سگو (1987)(L'Epopée de Ségou. Editions Pierre Marcel Favre, 1987)


-  سخناني كه با شما در ميان مي‏گذارم: سخنراني بانوي نخست آفريقا(1998)
- فرهنگ مشاهیر زن مالی (1993)(Bamako: Editions Jamana, 1993)


-  استخوان كلام: كيهان شناسي قدرت(2000)
- سخنانی که با شما در میان می‏گذارم: سخنرانی بانوی نخست آفریقا (1998)(Bamako: Editions Jamana, 1998)


-  رايحه‏هاي مالي: در امتداد ووزولان (2001)
- استخوان کلام: کیهان شناسی قدرت (2000)(Paris: Présence Africaine, 2000)


-  وقتي سير تن به عود مي مالد(2006)
- رایحه‏‌های مالی: در امتداد ووزولان (2001)(Editions Cauris, 2001)


- رساله اي كوچك در باب تاريخ آفريقا براي استفاده ي رييس جمهور ساركوزي(2008) [12]
- وقتی سیر تن به عود می مالد (2006)(Paris: Présence africaine, 2006)


- رساله ای کوچک در باب تاریخ آفریقا برای استفاده ی رییس جمهور سارکوزی(2008)(Petit précis de remise à niveau sur l'histoire africaine à l'usage du président Sarkozy. Paris: La Découverte, 2008)
===== [[موسی کوناته]] =====
[[پرونده:Moussa Konate.jpg|بندانگشتی|200x200پیکسل|[[موسی کوناته]](2014). برگرفته از سایت writer pictures، قابل بازیابی از https://www.writerpictures.com/gallery/KONATE-Moussa/G0000KNnlpMUYR9c/C0000oRQKY6s_F6w]][[موسی کوناته]] (Moussa Konate) از نویسندگان مشهور کشور مالی است که نقش مهمّی ‌در شکل‌گیری ادبیات این کشور داشته است. وی مدیریت نمایشگاه بین‌المللی کتاب باماکو را بر عهده داشته و بنیان‌گذار انتشارات پریکلی پیر (Prickly Pear) است. مشهور‌‌‌‌ترین داستان‌ها و رمان‌های ادبی [[موسی کوناته]] طی سه دهه اخیر عبارتند از:


- رد روباه(2006)(L'Empreinte du renard, Fayard, 2006)


- ترور بانکونی، به همراه شرافت کیتا(2002)(L’assassin du Banconi, suivi de L’Honneur des Keita, Editions Gallimard, Paris, 2002)


- گورگی(1998)(Goorgi, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1998)


- فصل ها(1990)(Les Saisons, Editions Samana, Bamako, Mali, 1990)


- فرزند آشوب(1986)(Fils du chaos, L’Harmattan, Paris, 1986)


'''موسی کوناته[13]'''
- سپیده دمی نامطمئن(1985)(Une Aube incertaine, Présence Africaine, Paris, 1985)


موسی کوناته از نویسندگان مشهور کشور مالی است که نقش مهمّی ‌در شکل‌گیری ادبیات این کشور داشته است . وی مدیریت نمایشگاه بین‌المللی کتاب باماکو را بر عهده داشته و بنیان‌گذار انتشارات پریکلی پیر[14] است. مشهور‌‌‌‌ترین داستان‌ها و رمان‌های ادبی موسی کوناته طیّ سه دهۀ اخیر عبارتند از:
- ارزش روح(1981)(Le Prix de l’âme, Présence Africaine, Paris, 1981)


'''-       رد روباه(2006)'''
- سیتان،کوچولوی بی احتیاط(1997)(Sitan, la petite imprudente, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)


'''-       ترور بانكوني، به همراه شرافت كيتا(2002)'''
- بارو و زن بابای بدجنس(1997)(Barou et sa méchante marâtre, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)


'''-       گورگي(1998)'''
- کفتار و فافای زیرک(1997)(L’Hyene et le Malin Fafa, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)


'''-       فصل ها(1990)'''
- سه شکمو (1997)(Les Trois gourmands, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)


'''-       فرزند آشوب(1986)'''
- صابون ساز(2003)(La Savonnière, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)


'''-       سپيده دمي نامطمئن(1985)'''
- سفالگر(2003)(La Potière, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)


'''-       ارزش روح(1981)'''
- ریسنده(2003)(La Fileuse, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)


'''-       سيتان،كوچولوي بي احتياط(1997)'''
- مالی- ترور امید(1985)(Mali–Ils ont assassiné l’espoir, essai, L’Harmattan, Paris, 1985)


'''-       بارو و زن باباي بدجنس(1997    )'''
- وقایع نگاری یک روز سرکوب(1998)(Chronique d’une journée de répression, L’Harmattan, Paris, 1988)


'''-       كفتار و  فافاي  زيرك(1997   )'''
- پرونده ی قضایی(Le casier judiciaire, nouvelle publiée dans le recueil La Voiture est dans la piroge publié par les Editions Le Bruit des Autres)


'''-       سه شكمو (   1997  )'''
- خاسو(2004)(Khasso, (2004))[[پرونده:دکتر آمیناتا.jpg|بندانگشتی|225x225پیکسل|دکتر [[آمیناتا ترائوره]]. برگرفته از سایت forodeinnovacionsocial، قابل بازیابی از https://forodeinnovacionsocial.org/en/speaker/aminata-traore/]]
===== [[آمیناتا ترائوره]] =====
دکتر آمیناتا ترائوره (Aminata Traore) دانش آموخته رشته روانشناسی اجتماعی از فرانسه است و در کشورهای [[ساحل عاج]] و [[مالی]] عهده دار پست های مدیریتی گوناگونی بوده است. وی طی سال های 1997 تا 2000 تصدی وزارت فرهنگ مالی و گردشگری مالی را برعهده داشت و با برنامه توسعه سازمان ملل نیز از دیرباز همکاری دارد<ref>برگرفته از [https://Www.womenwritersandafricanliterature.com/mali/2012 www.women writers and african literature.com/mali/2012]</ref>.


-      صابون ساز(2003)
مهم‌ترین آثار این شخصیت برجسته فرهنگی مالی عبارت است از:


-      سفالگر(2003)
- هزار بافنده در جستجوی آینده(1999)(Mille tisserands en quête de futur Bamako: EDIM, 1999)


-      ريسنده(2003)
- آفریقا در جهانی بدون مرز(1999)(L'étau. L'Afrique dans un monde sans frontières, Arles: Actes Sud, 1999)


-      مالي- ترور اميد(1985)
- تجاوز خیال(2002)(Le viol de l'imaginaire [The violation of the imaginary]. Paris: Fayard ET Actes Sud, 2002)


-      وقايع نگاري يك روز سركوب(1998)
- نامه به رییس جمهور فرانسه درباره‌ی [[ساحل عاج]] و کل آفریقا (2005)(Essay.Lettre au Président des Français à propos de la Côte d'Ivoire et de l'Afrique en général. Paris: Fayard, 2005)


'''-      ''' پرونده ي قضايي
- آفریقای تحقیر شده (2008)(Essay. L'Afrique humiliée. Paris: Fayard, 2008)
===== [[اویاکیتا]] =====
خانم [[اویاکیتا|اویاکیت ا(Aoua Keita)]] از چهره‌های سرشناس سیاسی و ادبی [[مالی]] است که در دهه 1950 و در فرآیند استقلال این کشور نقش به‌سزایی داشت و در دیگر کشورهای غرب آفریقا نیز به‌ عنوان شخصیتی مبارز از شهرت زیادی برخوردار بود. وی در طول زندگی خود مدال‌های افتخار زیادی از دولت‌مردان [[مالی]]، اتیوپی، [[سنگال]]، لیبریا و بنین دریافت کرد. اویاکیتا در سال 1980 و در سن 68 سالگی درگذشت. مشهور‌‌‌‌ترین اثر ادبی وی عبارت است از: زن آفریقایی. زندگی آیویا کیتا به روایت خودش<ref>Paris: Présence Africaine, 1975</ref>.
===== [[فاطمه فاثی سیدیبه]] =====
خانم فاطمه سیدیبه دانش‌آموخته دانشگاه سوربن فرانسه در رشته ارتباطات و روزنامه‌نگاری و درحال حاضر خبرنگار مجله امینه (Amina) در بروکسل است و با دیگر مجلات بلژیک نیز همکاری می‌کند<ref name=":12">برگرفته از [https://Www.womenwritersandafricanliterature.com www.women writers and african literature.com]</ref>.


'''-      ''' خاسو[15](2004)  
تنها رمان ادبی‌ که وی به رشته تحریر درآوده کتاب فصلی آفریقایی است<ref>Paris: Présence africaine, 2006</ref>.
===== [[عایشه فوفانا]] =====
خانم [[عایشه فوفانا]] دانش‌آموخته دانشگاه‌های مانهایم و سوربن و شغل اصلی وی ترجمه آثار ادبی مختلف از انگلیسی به فرانسه است. مهم‌ترین اثر ادبی او رمان" تصاویری از ازدواج" (Bamako: Jamana, 1994) است. این اثر ادبی پس از انتشار شهرتی جهانی یافت<ref name=":12" />.[[پرونده:دیارا اومو آرماند سانگاره.jpg|بندانگشتی|260x260پیکسل|[[دیارا اومو آرماند سانگاره]]. برگرفته از سایت LinkedIn، قابل بازیابی از https://fr.linkedin.com/posts/oulimata-sarr-a7291725_senegal-africa-womenempowerment-activity-7126466804964585473-jMjF?trk=public_profile]]
===== [[دیارا اومو آرماند سانگاره]] =====
خانم اومو دیارا (Diarra Oumou Armand Sangare) از نویسندگان مشهور [[مالی]] است که به‌دلیل شغل پدر خود (سفیر مالی در یوگسلاوی و [[تونس]])، بخش عمده‌ای از زندگی خود را در این کشورها سپری نموده است. وی دانش‌آموخته سینما، ارتباطات و ادبیات فرانسه است و درحال حاضر در نیویورک زندگی می‌کند. اومو نویسندگی را از اواخر دهه 1999 آغاز کرده و علی‌رغم زندگی در [[ایالات متحده]] آمریکا، با کشور و مردم خود ارتباط نزدیکی دارد<ref>برگرفته از [https://Www.Aflit.arts.uwa.edu/OumouDiarraeng.html www.Aflit.arts.uwa.edu/Oumou Diarra eng.html]</ref>.


'''آمیناتا ترائوره[16]'''
آثار خانم دیارا عبارتند از:


دکتر آمیناتا دانش آموخته رشته روانشناسی اجتماعی از فرانسه است و در کشورهای ساحل عاج و مالی عهده دار پست های مدیریتی گوناگونی بوده است. وی طی سال های 1997 تا 2000 تصدی وزارت فرهنگ مالي و
آفریقا، چالشی از دیدی زنانه(1999) (L'Afrique un défi au féminin ,Alger: Casbah Editions (15, lot saïd Hamdine, 16012 Alger), 1999)


گردشگری مالی را برعهده داشت و با برنامه توسعه سازمان ملل نیز از دیرباز همکاری دارد. (www.women writers and african literature.com/mali/2012  )
داستان های کوتاه مالی(2006) (Les Nouvelles du Pays. Paris: Editions Le Manuscrit, 2006)


مهم‌ترین آثار این شخصیت برجستۀ فرهنگی مالی عبارت است از:  
سنت و مدرنیته در خون ماسک های سیدو بادیان و در شرف قبیله رشید(2006)(Tradition et Modernité dans Sang des Masques de Seydou Badian et dans l'Honneur de la Tribu de Rachid Mimouni. Montréal: Fondation littéraire Fleur de Lys, 2006)


-      هزار بافنده در جستجوي آينده(1999)
سایه اسرارآمیز نایوما (The Shadow of the Mysterious Nayouma. Xlibris, 2011)[[پرونده:Kassim Kone.jpg|بندانگشتی|230x230پیکسل|دکتر [[قاسم کنی]]. برگرفته از سایت researchgate، قابل بازیابی از https://www.researchgate.net/profile/Kassim-Kone]]
 
===== دکتر [[قاسم کنی]] =====
-      آفريقا در جهاني بدون مرز(1999)
دکتر [[قاسم کنی]] (Kassim Kone) از زبان‌شناسان و جامعه‌شناسان مشهور کشور [[مالی]] است که هم اکنون در دانشگاه نیویورک تدریس می‌کند. وی از متخصصان زبان بومی‌ [[بامبارا در مالی|بامبارا]]<nowiki/>ست و در تقویت ادبیات زبان‌های بومی ‌کشور مالی و آفریقاشناسی دانشگاه‌های مختلف [[آمریکا]] سهم به‌سزایی دارد<ref name=":02" />.
 
===== [[محمدکونتاه]] =====
-      تجاوز خيال(2002)
[[محمدکونتاه]] (Mohamadou Kontah) از شعرا و زبان‌شناسان کشور مالی به‌شمار می‌آید که در زمینه تقویت زبان‌های بومی‌ خدمات شایان توجّهی داشته‌است. [[محمدکونتاه]] از بنیان‌گذاران انجمن زبان‌های ملی مالی بشمار می‌رود و مهم‌ترین کتاب او مجموعه اشعار انپالان (NPalan) است که در سال 1995 به زبان بامبارایی منتشر شده است<ref>برگرفته از [https://Www.aflit.arts.uwa.edu www.aflit.arts.uwa.edu]</ref>.
 
===== [[سالیف سوگوبا]] =====
-      نامه به رييس جمهور فرانسه درباره ي ساحل عاج و كل آفريقا (2005)
آقای سالیف سوگوبا (Salif Sogoba) از مدیران یکی از سازمان های غیردولتی مالی است که در راستای توسعه و تقویت زبان های ملی مالی فعالیت می کند. انجمن مزبور که سی.ای.ال.ای.ان نام دارد تاکنون مجموعه ای از افسانه ها، قصه ها و ضرب المثل های این کشور را به زبان محلی [[بامبارا در مالی|بامبارا]] ترجمه و چاپ کرده‌است<ref name=":02" />.
 
===== [[دارامانی تاراوه‌ره]] =====
-      آفريقاي تحقيير شده[17](2008)
[[پرونده:DaramaniTarawere.jpg|بندانگشتی|[[دارامانی تاراوه‌ره]]. برگرفته از سایت African Language Materials Archive، قابل بازیابی از http://alma.matrix.msu.edu/author-bios#tarawere]][[دارامانی تاراوه‌ره]] (Daramani Tarawere) از نویسندگان مشهور کشور [[مالی]] است و تاکنون نزدیک به صد عنوان کتاب به زبان بامبارا چاپ و منتشر کرده‌است. تاراوه‌ره (ترائوره) سردبیر نخستین مجلدات مجله دو هفته نامه نافاریما (Nafarima) در ارتباط با توسعه و [[تاریخ مالی]] نیز بوده‌است. وی که اکنون 64 سال دارد (2012)، هم‌چنان به تألیف کتاب‌های مختلف اشتغال دارد و به سبب انبوه کتاب‌های خود، جوایز متعدّدی از جشنواره‌های مختلف داخلی و بین‌المللی دریافت کرده که مهم‌ترین آنها عبارتند از: دریافت جایزه ادبیات غرب آفریقا یونسکو در سال 1995 و کسب جایزه بین‌المللی کادیما آژانس فرانکفون سال 2001<ref name=":02" />.
 
 
'''اویاکیتا[18]'''
 
خانم اویاکیتا از چهره‌های سرشناس سیاسی و ادبی مالی است که در دهۀ 1950 و در فرآیند استقلال این کشور نقش به‌سزایی داشت و در دیگر کشورهای غرب آفریقا نیز به‌ عنوان شخصیتی مبارز از شهرت زیادی برخوردار بود. وی در طول زندگی خود مدال‌های افتخار زیادی از دولت‌مردان مالی، اتیوپی، سنگال، لیبریا و بنین دریافت کرد. اویاکیتا در سال 1980 و در سن 68 سالگی درگذشت. مشهور‌‌‌‌ترین اثر ادبی وی عبارت است از: زن آفريقايي. زندگي آيويا كيتا به روايت خودش [19]
 
 
'''فاطمه فاثی سیدیبه'''
 
خانم فاطمه سیدیبه دانش‌آموختۀ دانشگاه سوربن فرانسه در رشتۀ ارتباطات و روزنامه‌نگاری و درحال حاضر خبرنگار مجلۀ امینه[20] در بروکسل است و با دیگر مجلات بلژیک نیز همکاری می‌کند'''(www.women writers and''' '''african literature.com).'''
 
تنها رمان ادبی‌ که وی به رشتۀ تحریر درآوده کتاب فصلي آفريقايي است . [21]
 
'''عایشه فوفانا'''
 
خانم عایشه فوفانا دانش‌آموختۀ دانشگاه‌های مانهایم و سوربن و شغل اصلی وی ترجمۀ آثار ادبی مختلف از انگلیسی به فرانسه است. مهم‌ترین اثر ادبی او رمان" تصاويري از ازدواج" [22] است . این اثر ادبی پس از انتشار شهرتی جهانی یافت '''(www.Women writers and African literature.com).'''
 
'''دیارا اومو آرماند سانگاره[23]'''
 
خانم اومو دیارا از نویسندگان مشهور مالی است که به‌دلیل شغل پدر خود (سفیر مالی در یوگسلاوی و تونس)، بخش عمده‌ای از زندگی خود را در این کشورها سپری نموده است. وی دانش‌آموختۀ سینما، ارتباطات و ادبیات فرانسه است و درحال حاضر در نیویورک زندگی می‌کند. اومو نویسندگی را از اواخر دهۀ 1999 آغاز کرده و علی‌رغم زندگی در ایالات متحدۀ آمریکا، با کشور و مردم خود ارتباط نزدیکی دارد. www.Aflit.arts.uwa.edu/Oumou Diarra eng.html))
 
آثار خانم دیارا عبارتند از :
 
آفريقا، چالشي از ديدي زنانه(1999)
 
داستان هاي كوتاه مالي(2006)
 
''سنت و مدرنيته در خون ماسك هاي سيدو باديان و در شرف قبيلة رشيد(2006)''
 
سايه اسرارآميز نايوما[24]  
 
 
 
'''دکتر قاسم کنی[25]'''
 
دکتر قاسم کنی از زبان‌شناسان و جامعه‌شناسان مشهور کشور مالی است که هم اکنون در دانشگاه نیویورک تدریس می‌کند. وی از متخصصان زبان بومی‌ بامباراست و در تقویت ادبیات زبان‌های بومی ‌کشور مالی و آفریقاشناسی دانشگاه‌های مختلف آمریکا سهم به‌سزایی دارد '''(www.alma.matrix.edu)'''
 
'''محمدکونتاه[26]'''
 
محمد کونتاه از شعرا و زبان‌شناسان کشور مالی به‌شمار می‌آید که در زمینۀ تقویت زبان‌های بومی‌ خدمات شایان توجّهی داشته است. محمد کونتاه از بنیان‌گذاران انجمن زبان‌های ملی مالی بشمار می رود و مهم‌ترین کتاب او مجموعۀ اشعار انپالان[27] است که در سال 1995 به زبان بامبارایی منتشر شده است '''(www.aflit.arts.uwa.edu/''').  
 
'''سالیف سوگوبا[28]'''
 
آقای سالیف سوگوبا از مدیران یکی از سازمان های غیردولتی مالی است که در راستای توسعه و تقویت زبان های ملی مالی فعالیت می کند. انجمن مزبور که سی.ای.ال.ای.ان نام دارد تاکنون مجموعه ای از افسانه ها، قصه ها و ضرب المثل های این کشور را به زبان محلی بامبارا ترجمه و چاپ کرده است.'''(www.alma.matrix.edu).'''
 
'''دارامانی تاراوه‌ره[29]'''
 
دارامانی تاراوه‌ره از نویسندگان مشهور کشور مالی است و تاکنون نزدیک به صد عنوان کتاب به زبان بامبارا چاپ و منتشر کرده است. تاراوه‌ره (ترائوره) سردبیر نخستین مجلدات مجلۀ دو هفته نامۀ نافاریما[30] در ارتباط با توسعه و تاریخ مالی نیز بوده است. وی که اکنون 64 سال دارد (2012)، هم‌چنان به تألیف کتاب‌های مختلف اشتغال دارد و به سبب انبوه کتاب‌های خود، جوایز متعدّدی از جشنواره‌های مختلف داخلی و بین‌المللی دریافت کرده که مهم‌ترین آنها عبارتند از: دریافت جایزۀ ادبیات غرب آفریقا یونسکو در سال 1995 و کسب جایزه بین‌المللی کادیما آژانس فرانکفون سال 2001 '''www.alma.matrix.edu)).'''
 
لازم بذکر است نویسندگان معاصر کشور مالی به دو بخش تقسیم می‌شوند: گروهی از آنان بیشتر متوجّه دورۀ پیش از استعمار فرانسه‌ بوده و آثار خود را معطوف به این دوره نموده‌اند و گروهی نیز با دیدگاهی انتقادی، تلاش می‌کنند مشکلات اجتماعی کنونی کشور را به تصویر کشند '''(www.every culture.com/Mali)'''.


لازم بذکر است نویسندگان معاصر کشور مالی به دو بخش تقسیم می‌شوند: گروهی از آنان بیشتر متوجّه دوره پیش از استعمار فرانسه‌ بوده و آثار خود را معطوف به این دوره نموده‌اند و گروهی نیز با دیدگاهی انتقادی، تلاش می‌کنند مشکلات اجتماعی کنونی کشور را به تصویر کشند<ref>برگرفته از [https://Www.everyculture.com/Mal www.every culture.com/Mal]i</ref><ref>عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ [[مالی]]. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص250-259.</ref>.
== نیز نگاه کنید به ==
== نیز نگاه کنید به ==
[[زبان و ادبیات ژاپن]]؛ [[زبان و ادبیات روسی]]؛ [[زبان و ادبیات کانادا]]؛ [[زبان و ادبیات کوبا]]؛ [[زبان و ادبیات لبنان]]؛ [[زبان و ادبیات مصر]]؛ [[زبان و ادبیات تونس]]؛ [[زبان و ادبیات افغانستان]]؛ [[زبان و ادبیات چینی]]؛ [[زبان و ادبیات سنگال]]؛ [[زبان و ادبیات تایلند]]؛ [[زبان و ادبیات آرژانتین]]؛ [[زبان و ادبیات فرانسه]]؛ [[زبان و ادبیات اسپانیا]]؛  [[زبان و ادبیات ساحل عاج]]؛ [[زبان و ادبیات سوریه]]؛ [[زبان و ادبیات اتیوپی]]؛ [[زبان و ادبیات زیمبابوه]]؛ [[زبان و ادبیات سیرالئون]]؛ [[زبان و ادبیات قطر]]؛ [[زبان و ادبیات سودان]]؛ [[زبان و ادبیات گرجستان]]؛ [[زبان و ادبیات تاجیکستان]]؛ [[زبان و ادبیات قزاقستان]]؛ [[زبان و ادبیات بنگلادش]]؛ [[زبان و ادبیات سریلانکا]]؛ [[زبان و ادبیات اردن]]


== پاورقی ==
<small>[i] - عدم تسلّط بسیاری از مسلمانان مالیایی به زبان فرانسه، از ضعف‌های جامعه اسلامی مالی است. بسیاری از مسلمانانی که در مدارس اسلامی مالی تحصیل می‌کنند، به‌دلیل آنکه زبان اول این مراکز آموزشی عربی است، به فرانسه زبان رسمی این کشور، تسلّط نمی‌یابند. بنابراین، پس از پایان تحصیلات، در دست‌یابی به فرصت‌ شغلی مناسب و استخدام در مراکز دولتی یا شرکت‌های خصوصی، با مشکلات فراوانی مواجه می‌شوند. زیرا اولین شرط استخدام در این مراکز توانایی تکلم به زبان فرانسه است. این موضوع به نوبه خود موجب ضعف جامعه اسلامی مالی و به حاشیه رانده شدن بسیاری از افراد واجد صلاحیت از گردونه فعالیت‌های مختلف در عرصه اجتماعی می‌شود.</small>


----[1] عدم تسلّط بسياري از مسلمانان ماليایي به زبان فرانسه، از ضعف‌هاي جامعۀ اسلامي مالي است. بسياري از مسلماناني كه در مدارس اسلامي مالي تحصيل مي‌كنند، به‌دليل آنكه زبان اول اين مراكز آموزشي عربي است، به فرانسه زبان رسمي اين كشور، تسلّط نمي‌يابند. بنابراین، پس از پايان تحصيلات، در دست‌يابي به فرصت‌ شغلي مناسب و استخدام در مراكز دولتي يا شركت‌هاي خصوصي، با مشكلات فراواني مواجه می‌شوند. زیرا اولين شرط استخدام در اين مراكز توانايي تكلم به زبان فرانسه است. اين موضوع به نوبۀ خود موجب ضعف جامعۀ اسلامي مالي و به حاشيه رانده شدن بسياري از افراد واجد صلاحيت از گردونۀ فعاليت‌هاي مختلف در عرصۀ اجتماعي می‌شود.
<small>[ii] - اکثر کتب خطی موجود در کتابخانه‌های تمبوکتو به سبک کوفی و حجازی متعلق به قرون سوم و چهارم هجری قمری نوشته شده‌اند با این حال سبک سودانی نیز در برخی از این مخطوطات بچشم می‌خورند. اغلب کتب و نسخ خطی موجود به خط نسخ نوشته شده‌اند.</small>
 
 
[2] - اكثر كتب خطي موجود در كتابخانه‌هاي تمبوكتو به سبك كوفي و حجازي متعلق به قرون سوم و چهارم هجري قمري نوشته شده‌اند با اين حال سبك سوداني نيز در برخي از اين مخطوطات بچشم مي‌خورند. اغلب كتب و نسخ خطي موجود به خط نسخ نوشته شده‌اند.  
 
[3]. براساس مطالعات ميداني پژوهشگر دليل خودداري مردم تمبوكتو از واگذاري اين كتب و نسخه‌هاي خطي به دولت تجربه تلخ آنها از دوره حاكميت فرانسه بر اين شهر است. در زمان استعمار فرانسه كارگزاران  فرانسوي با فريب مسلمانان تمبوكتو بسياري از اسناد و مخطوطات ارزشمند قديمي را جمع‌آوري كرده و به كتابخانه‌ها و موزه‌هاي فرانسه انتقال دادند. از اين روي برخي از مردم اين شهر كماكان از آن بيم دارند كه دولت مالي در صدد جمع‌آوري اين ميراث ارزشمند فرهنگي و فروش كتب و اسناد مزبور به كتابخانه‌هاي مشهور اروپا و آمريكا ‌باشد لذا با وجود آن كه مقامات دولتي و مديران كتابخانه‌هاي خصوصي مبالغ قابل توجهي را براي خريد اين اسناد پرداخت مي‌كنند مردم كماكان از واگذاري كتاب‌ها و نسخه‌هاي خطي به ارث برده از اجدادشان به دولت و مسئولان طفره مي‌روند. اين در حالي است كه مسلمانان اين اسناد مهم را معمولاً در جعبه‌هاي چوبي نگهداري مي‌كنند بدون آنكه اهميتي براي شرايط نگهداري اين نسخه‌هاي خطي قائل باشند. البته طي چند سال گذشته  ائمه جمعه و جماعات تمبوكتو موفق شده‌اند برخي از مردم را براي تحويل كتب و نسخ خطي خود به دولت و كتابخانه‌هاي خصوصي متقاعد سازند ولي اين افراد تنها بخش كوچكي از مردم شهر تمبوكتو و روستائيان را در برمي‌گيرند.    
 
[4] - شیخ احمد بابا در جوانی به‌دلیل مخالفت با مغربی‌های حاکم بر تمبوکتو به مراكش تبعيد شد و چند سال در مسجد شورفس، برای علمايي كه از نواحي مختلف به اين كشور مي‌آمدند، تدريس مي‌کرد. وی پس از بخشوده شدن به تمبوکتو بازگشت و تا آخر عمر به تدريس علوم اسلامي در دانشگاه سانكوره پرداخت.
 
[5] وي درمسير سفر حج به افتخار دكتراي افتخاري از دانشگاه الازهر مصر نائل آمد.
 
[6] '''آثار مهم این عالم بزرگوار که تا کنون چاپ و منتشر شده‌ عبارت است از:'''
 
- الاسم (الله) التعریف به و ببعض مافیه من العلوم و المعارف
 
- التضامن الاسلامی‌                                        الفتاوی (اسئله و أجوبه متنوعه)
 
- اسئله و أجوبه اسلامیه معاصره                                 لقدر و القضاء
 
- التوحید و دلیله من القرآن المجید                               المراسلات علی الاسماء و الصفات
 
- کیفیه الدعوه إلی الله                                      الجنان و الشیاطين والاعتصام منهم
 
- الخمور و المخدرات فی الاسلام                                الادله العقلیه و النقلیه علی وجود الباری
 
- الجواب الصواب لانقاد العوام و الشباب بالعربیه و الفرنسیه                الشباب فی الاسلام و اجباتهم و مشکلاتهم و علاجها
 
- ثلاث محاضرات: أ- معرفه الله و توحیده ب- صفاء تداعه فی الاسلم ج-المرأه فی‌الاسلام          صفات الامم و مسئولیته فی الاسلام
 
- نظم ادوا التشریع الاسلامی‌مع کتاب (اقیموأ الدين و لا تفرقوا فیه)             کتاب البائر
 
- شرح وصایا الرسول صلی الله علیه و سلم فی حجه الوداع                   لصیام أحکامه و حکمه
 
- الاجوبه علی الاسئله فی الإذاعه                              رسائل فی المتعه و اقوال العلماء فیه
 
- رسائل فی حكم العقد علی الحمل من الزّنا و أقوال العلماء فیه           البیعه تعریفها و أمثله لها
 
- الرقی و النشر و العوذ و أقوال العلماء فیها                        أعداد إرشادیه و نصائح دینیه من القسم الأحادی الی القسم العشاری
 
- مناظرات مع منصرین                                    آیات و احادیث مختاره
 
- الجواب الصریح علی نزول المسیح                            الاحتفال بالمولد النبوی و أقوال العلماء فیه
 
- زواج المسلم من الکتابیه و أقوال العلماء فیه                      الرّد علی المرتد المتجری علی الله و علی کتابه
 
- کتاب الحقوق                                                  جواب السؤال ماهو دلیل الاسدال
 
- النظافه فی الاسلام                                      لاسراء و المعراج
 
- غزوه بدرالکبری                                       الی منزله المقربین
 
- اهل الکهف و مسائل روحیه                               أشراط الساعه
 
- محمد علیه السلام منزله و أخلاقه                             خطب و مواعظ مهمه
 
- نصوص من التوراه و الانجیل                               نواقض الایمان
 
- تفسیر جزء عم باللغه المحلیه                               أم الکتاب منزلتها و فوائدها
 
- تفسیر آیه الکرسی                                      تفسیر آیه النور
 
- تفسیر (هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن)                      تفسیر سوره الاخلاص
 
- الدّعا بأسماالله العظام (بالعربیه و الفرنسیه)                        مقدمات مهمه فی أذکار الصلاه و غیرها (بالعربیه و الفرنسیه)
 
- صلوات و أذکار و أدعیه مهمه (بالعربیه و الفرنسیه)                  الاهم من کتاب الذکر و الدعاء المهم من الکتاب و السنّه
 
- الذکر و الدعاء و آدابهما                                   جغرافیه مالی للصف 6 الإبتدائی (مقرره فی مدارس مالی)
 
- الجغرافیه للصف (5) الابتدائی                               الجغرافیه للصف (4) الابتدائی
 
- البشاره (شرح آیات و احادیث فی العربیه الاسلامیه 3 أجزاء)            کتاب الباب فی القراء و الکتابه
 
- البستان (أنا شید مدرسیه علمیه دینیه و وطنیه و غیرها                البراوات للبدرب علی کتابه الرسائل
 
- المحادثه الواقعیه                                        خلاصه کتاب الباب
 
- کتاب الفکاهات و النوادر                                  رحله الی القاهره
 
- مؤجز تاریخ مالی                                      التعلیم العربی و علوم العرب و حضاراتهم و اهمّیتها فی العالم الاسلامی‌
 
- طب الجنان فی القصائد الحسان                             التربیه الاسلامیه للأولاد و حق الوعد علی الوالد
 
- لدیوان الجلهاوی
 
 
[7] Musa Diaby
 
'''[8]''' Demba Aboubacar Paamanta
 
[9] .Kelu-Cuudi
 
[10]  Souleymane Diabate
 
[11]. Adam Bo Conare
 
[12] ''Sonni Ali Ber.'' Études Nigériennes, no 40, 1977.
 
''Sunjata, fondateur de l'Empire du Mali.'' NEA, 1983.
 
''Grandes dates du Mali.'' (en collaboration avec Alpha Oumar Konaré). EDIM, 1983.
 
''L'Epopée de Ségou.'' Editions Pierre Marcel Favre, 1987.
 
Bamako: Editions Jamana, 1993.
 
Bamako : Editions Jamana, 1998.
 
Paris : Présence Africaine, 2000.
 
Editions Cauris, 2001.
 
Paris: Présence africaine, 2006.
 
''Petit précis de remise à niveau sur l'histoire africaine à l'usage du président Sarkozy.'' Paris: La Découverte, 2008.
 
 
[13] . Moussa Konate
 
[14] . Prickly Pear
 
=== '''[15]''' ''L'Empreinte du renard, Fayard, 2006.'' ===
''L’assassin du Banconi'', suivi de ''L’Honneur des Keita'', Editions Gallimard, Paris, 2002.
 
''Goorgi'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1998.
 
''Les Saisons'', Editions Samana, Bamako, Mali, 1990.
 
''Fils du chaos'', L’Harmattan, Paris, 1986.
 
''Une Aube incertaine'', Présence Africaine, Paris, 1985.
 
''Le Prix de l’âme'', Présence Africaine, Paris, 1981.
 
''Sitan, la petite imprudente'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997.
 
''Barou et sa méchante marâtre'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997.


''L’Hyene et le Malin Fafa'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997.
<small>[iii] - براساس مطالعات میدانی پژوهشگر دلیل خودداری مردم تمبوکتو از واگذاری این کتب و نسخه‌های خطی به دولت تجربه تلخ آنها از دوره حاکمیت فرانسه بر این شهر است. در زمان استعمار فرانسه کارگزاران فرانسوی با فریب مسلمانان تمبوکتو بسیاری از اسناد و مخطوطات ارزشمند قدیمی را جمع‌آوری کرده و به کتابخانه‌ها و [[موزه‌های فرانسه]] انتقال دادند. از این روی برخی از مردم این شهر کماکان از آن بیم دارند که دولت مالی در صدد جمع‌آوری این میراث ارزشمند فرهنگی و فروش کتب و اسناد مزبور به کتابخانه‌های مشهور اروپا و آمریکا ‌باشد لذا با وجود آن که مقامات دولتی و مدیران کتابخانه‌های خصوصی مبالغ قابل توجهی را برای خرید این اسناد پرداخت می‌کنند مردم کماکان از واگذاری کتاب‌ها و نسخه‌های خطی به ارث برده از اجدادشان به دولت و مسئولان طفره می‌روند. این در حالی است که مسلمانان این اسناد مهم را معمولاً در جعبه‌های چوبی نگهداری می‌کنند بدون آنکه اهمیتی برای شرایط نگهداری این نسخه‌های خطی قائل باشند. البته طی چند سال گذشته ائمه جمعه و جماعات تمبوکتو موفق شده‌اند برخی از مردم را برای تحویل کتب و نسخ خطی خود به دولت و کتابخانه‌های خصوصی متقاعد سازند ولی این افراد تنها بخش کوچکی از مردم شهر تمبوکتو و روستائیان را در برمی‌گیرند.</small> 


''Les Trois gourmands'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997.
<small>[iv] - شیخ احمد بابا در جوانی به‌دلیل مخالفت با مغربی‌های حاکم بر تمبوکتو به مراکش تبعید شد و چند سال در مسجد شورفس، برای علمایی که از نواحی مختلف به این کشور می‌آمدند، تدریس می‌کرد. وی پس از بخشوده شدن به تمبوکتو بازگشت و تا آخر عمر به تدریس علوم اسلامی در دانشگاه سانکوره پرداخت.</small>


''La Savonnière'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003.
<small>[v] - وی درمسیر سفر حج به افتخار دکترای افتخاری از [[دانشگاه الازهر مصر]] نائل آمد.</small>


''La Potière'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003.
<small>[vi] - آثار مهم این عالم بزرگوار که تا کنون چاپ و منتشر شده‌ عبارت است از:</small>


''La Fileuse'', Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003.
<small>- الاسم (الله) التعریف به و ببعض مافیه من العلوم و المعارف</small>


''Mali–Ils ont assassiné l’espoir'', essai, L’Harmattan, Paris, 1985.
<small>- التضامن الاسلامی‌ الفتاوی (اسئله و أجوبه متنوعه)</small>


''Chronique d’une journée de répression'', L’Harmattan, Paris, 1988.
<small>- اسئله و أجوبه اسلامیه معاصره لقدر و القضاء</small>


''Le casier judiciaire'', nouvelle publiée dans le recueil La Voiture est dans la piroge publié par les Editions Le Bruit des Autres.
<small>- التوحید و دلیله من القرآن المجید المراسلات علی الاسماء و الصفات</small>


''Khasso'', (2004)
<small>- کیفیه الدعوه إلی الله الجنان و الشیاطین والاعتصام منهم</small>


[16] . Aminata Traore
<small>- الخمور و المخدرات فی الاسلام الادله العقلیه و النقلیه علی وجود الباری</small>


''2.Mille tisserands en quête de futur''  Bamako: EDIM, 1999.
<small>- الجواب الصواب لانقاد العوام و الشباب بالعربیه و الفرنسیه الشباب فی الاسلام و اجباتهم و مشکلاتهم و علاجها</small>


''L'étau. L'Afrique dans un monde sans frontières'', Arles: Actes Sud, 1999.
<small>- ثلاث محاضرات: أ- معرفه الله و توحیده ب- صفاء تداعه فی الاسلم ج-المرأه فی‌الاسلام صفات الامم و مسئولیته فی الاسلام</small>


''Le viol de l'imaginaire'' [The violation of the imaginary]. Paris: Fayard ET Actes Sud, 2002.
<small>- نظم ادوا التشریع الاسلامی‌مع کتاب (اقیموأ الدین و لا تفرقوا فیه) کتاب البائر</small>


Essay.''Lettre au Président des Français à propos de la Côte d'Ivoire et de l'Afrique en général''. Paris: Fayard, 2005.
<small>- شرح وصایا الرسول صلی الله علیه و سلم فی حجه الوداع لصیام أحکامه و حکمه</small>


Essay. ''L'Afrique humiliée.'' Paris: Fayard, 2008.
<small>- الاجوبه علی الاسئله فی الإذاعه رسائل فی المتعه و اقوال العلماء فیه</small>


<small>- رسائل فی حکم العقد علی الحمل من الزّنا و أقوال العلماء فیه البیعه تعریفها و أمثله لها</small>


[18] . Aoua Keita
<small>- الرقی و النشر و العوذ و أقوال العلماء فیها أعداد إرشادیه و نصائح دینیه من القسم الأحادی الی القسم العشاری</small>


       
<small>- مناظرات مع منصرین آیات و احادیث مختاره</small>


       
<small>- الجواب الصریح علی نزول المسیح الاحتفال بالمولد النبوی و أقوال العلماء فیه</small>


       
<small>- زواج المسلم من الکتابیه و أقوال العلماء فیه الرّد علی المرتد المتجری علی الله و علی کتابه</small>


       
<small>- کتاب الحقوق جواب السؤال ماهو دلیل الاسدال</small>


       
<small>- النظافه فی الاسلام لاسراء و المعراج</small>


-[19]. Paris: Présence Africaine, 1975
<small>- غزوه بدرالکبری الی منزله المقربین</small>


[20] . Amina
<small>- اهل الکهف و مسائل روحیه أشراط الساعه</small>


Paris: Présence africaine, 2006-[21]
<small>- محمد علیه السلام منزله و أخلاقه خطب و مواعظ مهمه</small>


[22] . Bamako: Jamana, 1994
<small>- نصوص من التوراه و الانجیل نواقض الایمان</small>


<small>- تفسیر جزء عم باللغه المحلیه أم الکتاب منزلتها و فوائدها</small>


[23] . Diarra Oumou Armand Sangare
<small>- تفسیر آیه الکرسی تفسیر آیه النور</small>


<small>- تفسیر (هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن) تفسیر سوره الاخلاص</small>


''3-L'Afrique un défi au féminin ,''Alger: Casbah Editions (15, lot saïd Hamdine, 16012 Alger), 1999
<small>- الدّعا بأسماالله العظام (بالعربیه و الفرنسیه) مقدمات مهمه فی أذکار الصلاه و غیرها (بالعربیه و الفرنسیه)</small>


''Les Nouvelles du Pays.'' Paris: Editions Le Manuscrit, 2006.
<small>- صلوات و أذکار و أدعیه مهمه (بالعربیه و الفرنسیه) الاهم من کتاب الذکر و الدعاء المهم من الکتاب و السنّه</small>


''Tradition et Modernité dans Sang des Masques de Seydou Badian et dans l'Honneur de la Tribu de Rachid Mimouni.'' Montréal: Fondation littéraire Fleur de Lys, 2006.
<small>- الذکر و الدعاء و آدابهما جغرافیه مالی للصف 6 الإبتدائی (مقرره فی مدارس مالی)</small>


''The Shadow of the Mysterious Nayouma.'' Xlibris, 2011
<small>- الجغرافیه للصف (5) الابتدائی الجغرافیه للصف (4) الابتدائی</small>


<small>- البشاره (شرح آیات و احادیث فی العربیه الاسلامیه 3 أجزاء) کتاب الباب فی القراء و الکتابه</small>


[25] . Kassim Kone
<small>- البستان (أنا شید مدرسیه علمیه دینیه و وطنیه و غیرها البراوات للبدرب علی کتابه الرسائل</small>


[26] Mohamadou Kontah
<small>- المحادثه الواقعیه خلاصه کتاب الباب</small>


[27] NPalan
<small>- کتاب الفکاهات و النوادر رحله الی ال[[قاهره]]</small>


[28] Salif Sogoba
<small>- مؤجز تاریخ مالی التعلیم العربی و علوم العرب و حضاراتهم و اهمّیتها فی العالم الاسلامی‌</small>


<small>- طب الجنان فی القصائد الحسان التربیه الاسلامیه للأولاد و حق الوعد علی الوالد</small>


[29] Daramani Tarawere
<small>- لدیوان الجلهاوی</small>


[30] Nafarima
== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:خط، زبان و ادبیات]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۲:۱۲

زبان رسمی ‌و اداری کشور مالی زبان فرانسه است که در سراسر کشور کاربرد وسیعی دارد[i] زبان‌های محلی بامبارا، پل، سونرای، دوگون، تماچگ، مالینکه، بوبو، مور، سنوفوو خاسونگه نیز زبان قبایل اصلی مالی به‌شمار می‌روند. گروهی از طوارق و مورها نیز به زبان عربی با لهجه خاص اقوام صحرا صحبت می‌کنند. در این بین مهم‌ترین زبان محلی که تقریباً تمام مردم این کشور به آن آشنایی دارند، زبان بامباراست. علاوه ‌بر این زبان‌های محلی، حدود سی زبان محلی دیگر هم در شهرها، روستاها و بیابان‌های مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته هیچ یک از زبان‌های فوق دارای خط نوشتاری نیستند و فقط زبان تماچک که زبان طوارق و لهجه‌ای از خانواده زبان‌های بربری است، خط نوشتاری خاص خود را داراست[۱][۲].

امپراطور مانساموسی. برگرفته از سایت bayt al fann، قابل بازیابی از https://www.baytalfann.com/post/mansa-musa-and-the-manuscripts-of-mali

تاریخ ادبیات و سبک‌های ادبی مالی

هرچند در حال حاضر کشور مالی از نظر درصد سوادآموزی عمومی در بین کشورهای قاره آفریقا جایگاه نازلی دارد ولی این کشور از نظر ادبیات در زمره غنی‌ترین کشورهای زیر منطقه صحرای بزرگ آفریقا محسوب می‌شود. ادبیات در کشور مالی دربرگیرنده دو بخش عمده و کاملاً مجزا از یکدیگر است: ادبیات شفاهی و ادبیات کتبی. ادبیات شفاهی مالی که بخش عظیمی از فرهنگ، آداب و رسوم و سنت های قومی قبیلگی این کشور را در خود جای داده‌است از پیشینه ای هزاران ساله برخوردار است و نسل به نسل از پدر به پسر انتقال یافته است. این ادبیات عمدتاً شامل داستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها و پندهایی اخلاقی است که در طول تاریخ رنگ و بوی اسطوره‌ای به خود گرفته و تقریباً تمام تاریخ گذشته این کشور را از گذشته‌های بسیار دور تاکنون دربر می‌گیرد. در این داستان‌های حماسی شخصیت‌هایی همچون پادشاهان سلسله مغربی المراودین، سونجاتاکیتا، سلطان ابوبکر، امپراطور مانساموسی، سلطان سنی علی بر، سلطان ازکیا محمد، الحاج عمرتال، المامی ساموری توره و... به جنگ با دشمنان خود رفته و مردم این کشور را به افتخارات بزرگی رهنمون می‌سازند. همانطور که گفته شد گریوت ها (گریوها) که ناقلان ادبیات شفاهی مالی و داستان سرایان مالی به‌شمار می روند در نقل این داستان ها تبحر و تسلط خاصی دارند و با بیانی شورانگیز و سحرآمیز شنوندگان خود را به فراخنای تاریخ پرفراز و نشیب این کشور انتقال می دهند[۳]. ادبیات مکتوب مالی نیز همچون ادبیات شفاهی این کشور، پیشینه درخشانی دارد و برخلاف دیگر کشورهای غرب و جنوب آفریقا، که از اوایل قرن شانزدهم و با ورود دریانوردان و کاشفان پرتغالی و دیگر ملل اروپایی به‌تدریج با ادبیات مکتوب آشنا شدند؛ بومیان این سرزمین از اوایل قرن هشتم میلادی (قرن دوم هجری قمری) و در نتیجه ارتباط با اعراب مسلمان از راه کشورهای شمال آفریقا، با ادبیات عربی آشنا شدند.

دانشگاه اسلامی‌ سانکوره(2020). برگرفته از سایت daily trust، قابل بازیابی از https://dailytrust.com/the-university-of-sankore-timbuktu/

در دوره پادشاهی‌ بومی‌ مناطق مختلف مالی مانند امپراطوری واگادو، پادشاهی ماندینگو، امپراطوری سونگای و....، کاتبان درباری دستورات و فرامین پادشاهان را به زبان عربی می‌نوشتند[۴]. طی این دوره، تعدادی از بومیان کشورهای شمال آفریقا به‌ویژه مصر، به تحصیل علوم دینی پرداختند و در بازگشت به این کشور، به‌تدریج مبانی فرهنگ و تمدن اسلامی‌ را در بین تازه مسلمانان مناطق مختلف مالی انتقال دادند. اوج شکوفایی این روند تأسیس دانشگاه اسلامی‌ سانکوره بود که موجب گسترش فرهنگ اسلامی ‌در مناطق وسیعی از مالی امروزی شد و آثار و نشانه‌های آن در هیأت مساجد قدیمی ‌و کتابخانه‌های مشهور تمبوکتو تاکنون برجای مانده‌است. این وضعیت سبب آشنایی بومیان مناطق مختلف مالی با خط و کتابت شد و تا زمان ورود استعمارگران فرانسوی به این سرزمین تداوم داشت.

فرانسوی‌ها با استقرار در این کشور و اطلاع از آشنایی مالیایی‌ها با ادبیات عربی و اینکه برخی از مردم این سرزمین به خواندن و نوشتن به این زبان تسلّط دارند؛ تلاش گسترده‌ای را برای تغییر این وضعیت و جایگزین کردن آن با زبان و ادبیات فرانسوی آغاز کردند. طیّ دهه‌های 1910 تا 1960، دامنه این سیاست در سراسر سودان غربی (مالی و سنگال آن روزگار) گسترده شد. در نتیجه سیاست کارگزاران مستعمراتی فرانسه، تأسیس مدارس سبک جدید و تشویق مردم به تحصیل فرزندان خود در این مدارس و به موازات آن رسمی‌ کردن زبان رسمی ‌و اداری کشور به زبان فرانسه؛ به مرور ادبیات مکتوب سودان غربی (مالی و سنگال) از عربی به فرانسه تغییر کرد[۵]. از اوایل دهه 1950 تعدادی از نویسندگان و شعرای بومی ‌مالی سرایش و نگارش به زبان فرانسه را نیز آغاز کردند.

طیّ چند دهه گذشته و پس از استقلال مالی، نویسندگان و شعرای مالی از ادبیات فرانسه کاملاً تأثیر پذیرفتند و نوشتن کتاب‌های تاریخی، هنری، ادبی و حتی رمان به زبان فرانسه را معرف دانش و سواد خود می‌دانستند که این وضعیت تاکنون ادامه یافته‌است. در این سال‌ها، نویسندگان و شعرای مالی با بهره‌گیری از پیشینه عمیق ادبی خود، کتاب‌های بسیاری را به زبان فرانسه نگاشته‌اند و جوایزی نیز در مجامع منطقه‌ای به خود اختصاص داده‌اند[۶].

کتب و اسناد دست‌نویس اسلامی مالی

نمونه‌ای از نسخه‌های خطی مالی(2022). برگرفته از سایت BBC، قابل بازیابی از https://www.bbc.com/news/world-africa-60689699

یکی از مهمترین شاخصه‌های ادبی کشور مالی که بخوبی از پیشینه عمیق تمدن اسلامی این کشور از گذشته‌های دور حکایت دارد کتب و نسخه‌های خطی بی شماری است که عمدتاً در شهر تمبوکتو وجود دارند. این اسناد که تماماً دست‌نویس و خطی می‌باشند در برگیرنده اطلاعات مهمی در ارتباط با علوم و معارف اسلامی بوده و جایگاه اسلام و مسلمانان را در این سرزمین به بهترین صورت ممکن به تصویر می‌کشند. اسناد مزبور که برخی از آنها چاپ و انتشار یافته‌اند به همراه کتابخانه‌هایی که این ذخایر را در خود جای داده‌اند به کشور مالی شهرت زیادی بخشیده و به منزله افتخاری برای این کشور در سطح قاره آفریقا بشمار می‌روند[۷].

در واقع می‌توان گفت حجم عظیم کتب خطی و دست نویس متعلق به قرن نهم تا پانزدهم میلادی که بخشی از آنها با وجود شرایط نامساعد محیطی و گرمای فوق العاده هوا هنوز سالم مانده‌اند از ویژگی‌های منحصر به‌فرد کشور مالی و شهر تمبوکتو است.پیشینه این کتاب‌ها به قرون میانه میلادی باز می‌گردد و اوج نگارش این کتب مربوط به قرن‌های سیزده تا پانزده میلادی است که در آن عهد صنعت چاپ و نشر کتب، نسخه‌برداری کتاب‌های قدیمی و خرید و فروش نسخه‌های خطی منحصر بفرد در تمبوکتو رواج داشت و این در زمانی بود که اروپا همزمان با عهد رنسانس بتدریج خود را برای ورود به صنعت چاپ و نشر آماده می‌نمود. این کتب در آن دوره توسط عده‌ای خاص که شغل آنها نسخه‌برداری از کتب وارداتی از کشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا بود کتابت می‌شد. علاوه بر آن دانشمندان دانشگاه سانکوره نیز جدای از تدریس در این دانشگاه به تألیف کتب مختلف در مضامین گوناگون علوم اسلامی اشتغال داشته و آثار خطی و دست‌نویس گرانبهایی از خود بر جای نهادند.کتب و نسخه‌های خطی موجود در تمبوکتو که تاکنون مورد شناسایی قرار گرفته‌اند بالغ بر هفتاد هزار نسخه می‌باشند با این حال متخصصان و دست‌اندرکاران معتقدند هنوز نسخه‌های خطی بسیاری وجود دارند که توسط ساکنان تمبوکتو نگهداری می‌شوند و آنها تاکنون از معرفی این نسخ و کتب به مقامات دولتی خودداری کرده‌اند[۸].

این درحالی است که به گفته برخی از محققان این تعداد تنها بخش اندکی از انبوه کتب و نسخه‌های خطی علوم اسلامی است که در دوران شکوفایی تمبوکتو و زمانی که این شهر مهد علم و دانش در سرتاسر آفریقا به‌شمار می‌رفت به‌رشته تحریر در آمده‌اند. محققان معتقدند بیش از دو سوم این نوشتجات در طول قرن‌ها در اثر حملات اقوام بیگانه به تمبوکتو و هوای غبار آلود از بین رفته اند. آنان از آن بیم دارند کتب و نسخه‌هایی که در خانواده‌ها در شرایطی بد و در جعبه‌های پوسیده و مملو از گرد و غبار نگهداری می‌شوند نیز بتدریج از بین رفته و اطلاعات گرانبهای موجود در این نسخ نابود گردند[۹]. مضامین و موضوعات کتب و نسخه‌های خطّی که تاکنون جمع‌آوری شده‌‌است عبارتند از:

  • نجوم و مطالعات نجومی (قرن‌ها پیش از مطالعات نجومی گالیله و کوپرنیک)؛
  • طب اسلامی؛
  • نحوه انجام جراحی‌های کوچک و بزرگ؛
  • دامپزشکی؛
  • پیشه‌وری؛
  • جغرافیا؛
  • سفرنامه‌؛
  • تاریخ؛
  • تاریخ اسلام؛
  • قرآن؛
  • فلسفه؛
  • فقه؛
  • قراردادهای حقوقی؛
  • شرح جنگ‌های قومی؛
  • شجره‌نامه‌های خانوادگی.

اکثر این نوشته‌ها به زبان عربی[ii] و برخی به زبان عبری و در زبان‌های قبایل بومی این منطقه به رشته تحریر در آمده اند[۱۰].

دولت مالی طیّ دهه گذشته، با همکاری برخی مؤسسات غربی نظیر بنیاد ملون، اقدام به تأسیس کتابخانه‌ها و مراکزی برای حفظ، نگهداری و ترمیم این میراث ارزشمند فرهنگی کشور نموده‌است. پژوهشگران این مراکز با اظهار تأسف از نابودی اکثر کتابخانه‌های قدیمی صدوبیست گانه تمبوکتو، که در قرون شانزده تا هجده میلادی در این شهر فعالیت داشته‌اند، تلاش می‌کنند با حفظ کتب و نسخه‌های دست‌نویس موجود، میراث بر جای مانده از دوران شکوه و عظمت اسلام و مسلمانان را به مردم این کشور و جهانیان معرفی کنند. در این بین انستیتو تحقیقات اسلامی احمدبابا و کتابخانه ماماحیدرا که مورد حمایت مرکز مطالعات آفریقا و آمریکا دانشگاه‌‌ هاروارد و بنیاد آندره ملون فرانسه است، نقش مهمی در حفظ این میراث ارزشمند دارند. این مراکز تاکنون تعداد بسیاری از این گنجینه فرهنگی اسلامی را جمع‌آوری نموده‌اند و تنها انستیتو تحقیقات اسلامی احمد بابا، موفق به گردآوری 25 هزار نسخه دست‌نویس متعلق به قرن سیزده میلادی شده است[۱۱].

محققان معتقدند مسلمانان تمبوکتو هنوز تعداد زیادی از کتب و نسخ خطی اسلامی متعلق به قرن سیزده تا پانزده میلادی را نزد خود نگاه داشته و از واگذاری این اسناد به محققان خوداری می‌کنند.در واقع خانواده‌های مسلمان تمبوکتو که کتب و نسخ دست نویس اسلامی را قرن‌ها از نسلی به نسل دیگر انتقال داده‌اند وجود این میراث فرهنگی را موجب برکت و وسعت روزی خود دانسته و بر این باورند که با دور کردن این کتب و اسناد از خود برکت خداوند را نیز از خود دور می‌سازند. از این روی ترجیح می‌دهند آنها را در منازل محقر خود و در پارچه‌هایی مستعمل و ضخیم در هم پیچیده و در صندوق‌های پوسیده چوبی مخفی نمایند و در هنگام مرگ این اسناد را به فرزندان ارشد خود منتقل سازند. جالب اینجاست که با وجود فقر و مسکنت اکثر خانواده‌های مسلمان شهر تمبوکتو و اطلاع آنان از ارزش والای این کتب و نسخه‌های خطی و پیشنهادات جذاب و فریبنده دلالان مراکشی و فرانسوی برای خرید این اسناد؛ مسلمانان کماکان از فروش این اسناد بشدت خودداری نموده و حاضر نیستند این گنجینه ارزشمند را با پول معاوضه کنند[iii][۱۲].

مشاهیر ادبی در مالی

با توجّه به پیشینه عمیق فرهنگ و تمدن کشور مالی، در قرون اسلامی، ‌مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و شعرای این کشور، به دو گروه اصلی مشاهیر و چهره‌های ادبی قرون اولیّه و میانه اسلامی‌ و مشاهیر ادبی چند دهه اخیر تقسیم می‌شوند:

مشاهیر ادبی قرون اولیه و میانه اسلامی‌ در مالی

مهم‌ترین و مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و ادیبان مالی طی هزار سال گذشته را شخصیت‌های ارزشمندی تشکیل می‌دهند که اطلاعات اندکی در مورد آنان وجود دارد و به‌دلیل نابودی برخی از کتاب‌ها و مخطوطات قدیمی، ‌حتی نام و نشانی از بسیاری چهره‌های ادبی مشهور این سرزمین در قرون میانه اسلامی‌ برجا نمانده است. اکثر این ادبا و نویسندگان در دوره حیات علمی دانشگاه سانکوره در این مرکز بزرگ علمی فرهنگی تدریس می‌کردند.

شیخ احمد بابا التنبکتی
شیخ احمد بابا التنبکتی. برگرفته از سایت afrikhepri، قابل بازیابی از https://afrikhepri.org/en/who-was-ahmed-baba/

استاد احمد بابا از علمای مشهور مالی، متخصص حکمت الهی و استاد برجسته دانشگاه سانکوره بود. وی در طول مدت زندگی خود 54 کتاب در موضوعات گوناگون شامل قانون، پزشکی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، و... به‌رشته تحریر درآورد که برخی از این کتاب‌ها در حال حاضر در کتابخانه‌های شهر تمبوکتو نگهداری می‌شود[۱۳].

شیخ احمدبابا پس از مرگ در مسجد سانکوره دفن شد و مدفن او بعدها به زیارتگاه تبدیل شد[iv]. مهم‌ترین کتاب‌های وی که هریک در زمان خود شاهکاری به‌شمار می‌رفت عبارتند از:

جدول شماره 1. شاهکارهای ادبی کشور مالی

مرات‌التعریف

النکث‌المستجده

المقصد الکفیل

جواب عن‌القوانین

خمائل‌الازهار

نیل الامل

النکث‌الوفیه بشرح‌الالفیه

جلب‌النعمه

شرح صغری السنوسی

ابن مالک

تحفه الفضلاء

المنهج‌المبین

نیل الابتهاج

ارشادالواقف

غایه‌الامل

الدرالنادر

درر الوشاح

اللالی السندسیه

المطلب والمأرب

درر السلوک

غایه‌الاجاده

الابداء والاعاده

وسیلتی شفیعی

تنویرالقلوب

درر السلوک

التحدیث و التانیس

ترتیب جامع‌المعیار

مراوح الرواه

منور الحالک فی شرح بیتی

تنبیه‌الواقف

یکی از مهم‌ترین کتاب‌های احمد بابا، تکمیلات الدیباج، در شرح حال رجال آن عهد است. استاد احمدبابا در این کتاب ارزشمند، جنبش روشنفکری سودان غربی از قرن پانزده تا شانزده میلادی از جمله مکاتب، اساتید، کتابخانه‌ها، کاتبان و... را تشریح نموده است[۱۴].

عبدالرحمن السعدی

استاد عبدالرحمن السعدی شاگرد احمد بابا و از طایفه مور بود. مشهور‌‌‌‌ترین اثر او کتاب تاریخ السودان در مورد وقایع تمبوکتو، سرزمین سونگای و همسایگان آن است.

دیگر مشاهیر آن دوره عبارتند از:

  • استاد محمدبن ابی بکر (نویسنده کتب خطّی متعدّد)؛
  • الفقیه محمد الکابری؛
  • استاد عمر بن محمد اقیت؛
  • استاد سیدی یحیی التادلسی؛
  • استاد احمد بن عمر بن محمد قتیت؛
  • قاضی عبدالرحمن بن ابوبکر بن حاج؛
  • استاد عبدالله بن عمر بن محمد؛
  • استاد محمود بن عمر بن محمد؛
  • استاد ابوحفص عمر القاضی؛
  • استاد ابوبکر بن احمد؛
  • استاد محمود کعت الکرمنی التنبکتی؛
  • استاد محمد بن عبدالکریم المغیلی (نویسنده کتب متعدّد)؛
  • استاد بن علی بن صالح البلبابی؛
  • استاد الوانگاری التنبکتی[v]؛
  • استاد مودیبو محمد اکبوری؛
  • استاد ابوالعباس احمد بوربوراین؛
  • استاد آق محمد بن عثمان؛
  • استاد ابوعبدالله؛
  • استاد آق محمد بن المختار.

اگر چه آثاری از این علما برجا نمانده ولی هریک از آنان در شمار بهترین دانشمندان جهان اسلام بودند و برخی در دانشگاه‌های مصر و مراکش نیز سابقه تدریس داشتند[۱۵][۱۶].

مشاهیر ادبی معاصر مالی

استاد یعقوب دکوری

استاد یعقوب دکوری یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی کشور مالی است که با تألیف ده‌ها کتاب در زمینه موضوعات مختلف اسلامی، سهم مهمّی ‌در توسعه فرهنگ و معارف اسلامی‌ این کشور داشته‌است. وی در حال حاضر امامت مسجد جامع شهر وابرما در منطقه سیکاسو را عهده‌دار است و علاوه‌بر آن، در چندین سازمان و جمعیّت اسلامی ‌در سیکاسو عضویت دارد[۱۷]. برخی از کتب وی در مدارس دولتی مالی به عنوان کتاب درسی تدریس می شوند[vi].

موسی دیابی. برگرفته از سایت researchgate، قابل بازیابی از https://www.researchgate.net/profile/Moussa-Diaby-3
موسی دیابی

موسی دیابی (Musa Diaby) از نویسندگان و محققان مشهور کشور مالی است که آثار متعدّدی را به زبان‌های بامبارا و خاسونکه تألیف و چندین کتاب را از زبان فرانسه به بامبارا ترجمه کرده است. ترجمه قانون اساسی مالی، منشور احزاب، قانون انتخابات و...، برخی از ترجمه‌ها و اقدامات مهم ادبی وی به‌شمار می‌آید. موسی دیابی در زمینه اصلاح دستور زبان خاسونکه نقش‌آفرین بوده است و علاوه‌ بر تألیف و ترجمه کتاب‌های متعدّد؛ هماهنگ‌کننده پروژه فرهنگ لغت زبان‌های آفریقایی و یکی از اعضای مؤثر این پروژه- که کشورهای بوکینافاسو، ساحل عاج، گینه کوناکری، نیجر، مالی و سنگال در آن عضویت دارند- به‌شمار می‌آید[۱۸].

دمبا ابوبکر پامانتا

دمبا ابوبکر پامانتا(Demba Aboubacar Paamanta) از متخصصان تدریس زبان فرانسه و فولانی است که تعداد بسیاری کتاب‌ رمان و شعر به زبان فولانی چاپ و منتشر کرده‌است. وی در انجمن‌های ادبی متعدّدی عضویت دارد و در سال 1995 به‌دلیل نوشتن رمان کلو کدی (Kelu-Cuudi) به زبان فولفولده، موفق به دریافت جایزه ادبیات غرب آفریقا یونسکو شد. ابوبکر پامانتا در مالی و دیگر کشورهای غرب آفریقا شهرت بسیاری دارد.

سلیمان دیابات

سلیمان دیابات(Souleymane Diabate) از شخصیت‌های فرهنگی مالی و نویسنده کتاب کوتاکولولو است. وی که از مطالعات اسلامی ‌عمیقی برخوردار است، در رادیو اسلامی ‌باماکو نیز برنامه‌هایی اجرا می‌کند.

دکتر آدام باکناره
دکتر آدام باکناره(2018). برگرفته از سایت herstory، قابل بازیابی از https://herstoryfirst.wordpress.com/2018/04/02/adam-ba-konare/

خانم دکتر آدام باکناره(Adam Bo Conare) همسر آلفاعمر کناره رئیس‌جمهور سابق مالی و دانش آموخته مقطع دکترای تاریخ از دانشگاه ورشو لهستان است و از نویسندگان و مورّخان مشهور مالی به‌شمار می‌رود. وی علاوه ‌بر داشتن پست‌های مدیریتی، تاکنون چند کتاب در ارتباط با شخصیت‌های تاریخی و ادبی این کشور، به رشته تحریر درآورده است[۱۹]. مهم‌ترین کتاب‌های دکتر آدام باکناره عبارتند از:

- سنی علی بر (1977)(Sonni Ali Ber. Études Nigériennes, no 40, 1977)

- سونجاتا بنیان‌گذار امپراطوری مالی (1983)(Sunjata, fondateur de l'Empire du Mali. NEA, 1983)

- تاریخ‏های مهم مالی (با همکاری آلفا عمر کناره)"1983"(Grandes dates du Mali. (en collaboration avec Alpha Oumar Konaré). EDIM, 1983)

- حماسه سگو (1987)(L'Epopée de Ségou. Editions Pierre Marcel Favre, 1987)

- فرهنگ مشاهیر زن مالی (1993)(Bamako: Editions Jamana, 1993)

- سخنانی که با شما در میان می‏گذارم: سخنرانی بانوی نخست آفریقا (1998)(Bamako: Editions Jamana, 1998)

- استخوان کلام: کیهان شناسی قدرت (2000)(Paris: Présence Africaine, 2000)

- رایحه‏‌های مالی: در امتداد ووزولان (2001)(Editions Cauris, 2001)

- وقتی سیر تن به عود می مالد (2006)(Paris: Présence africaine, 2006)

- رساله ای کوچک در باب تاریخ آفریقا برای استفاده ی رییس جمهور سارکوزی(2008)(Petit précis de remise à niveau sur l'histoire africaine à l'usage du président Sarkozy. Paris: La Découverte, 2008)

موسی کوناته
موسی کوناته(2014). برگرفته از سایت writer pictures، قابل بازیابی از https://www.writerpictures.com/gallery/KONATE-Moussa/G0000KNnlpMUYR9c/C0000oRQKY6s_F6w

موسی کوناته (Moussa Konate) از نویسندگان مشهور کشور مالی است که نقش مهمّی ‌در شکل‌گیری ادبیات این کشور داشته است. وی مدیریت نمایشگاه بین‌المللی کتاب باماکو را بر عهده داشته و بنیان‌گذار انتشارات پریکلی پیر (Prickly Pear) است. مشهور‌‌‌‌ترین داستان‌ها و رمان‌های ادبی موسی کوناته طی سه دهه اخیر عبارتند از:

- رد روباه(2006)(L'Empreinte du renard, Fayard, 2006)

- ترور بانکونی، به همراه شرافت کیتا(2002)(L’assassin du Banconi, suivi de L’Honneur des Keita, Editions Gallimard, Paris, 2002)

- گورگی(1998)(Goorgi, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1998)

- فصل ها(1990)(Les Saisons, Editions Samana, Bamako, Mali, 1990)

- فرزند آشوب(1986)(Fils du chaos, L’Harmattan, Paris, 1986)

- سپیده دمی نامطمئن(1985)(Une Aube incertaine, Présence Africaine, Paris, 1985)

- ارزش روح(1981)(Le Prix de l’âme, Présence Africaine, Paris, 1981)

- سیتان،کوچولوی بی احتیاط(1997)(Sitan, la petite imprudente, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- بارو و زن بابای بدجنس(1997)(Barou et sa méchante marâtre, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- کفتار و فافای زیرک(1997)(L’Hyene et le Malin Fafa, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- سه شکمو (1997)(Les Trois gourmands, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- صابون ساز(2003)(La Savonnière, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)

- سفالگر(2003)(La Potière, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)

- ریسنده(2003)(La Fileuse, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)

- مالی- ترور امید(1985)(Mali–Ils ont assassiné l’espoir, essai, L’Harmattan, Paris, 1985)

- وقایع نگاری یک روز سرکوب(1998)(Chronique d’une journée de répression, L’Harmattan, Paris, 1988)

- پرونده ی قضایی(Le casier judiciaire, nouvelle publiée dans le recueil La Voiture est dans la piroge publié par les Editions Le Bruit des Autres)

- خاسو(2004)(Khasso, (2004))

دکتر آمیناتا ترائوره. برگرفته از سایت forodeinnovacionsocial، قابل بازیابی از https://forodeinnovacionsocial.org/en/speaker/aminata-traore/
آمیناتا ترائوره

دکتر آمیناتا ترائوره (Aminata Traore) دانش آموخته رشته روانشناسی اجتماعی از فرانسه است و در کشورهای ساحل عاج و مالی عهده دار پست های مدیریتی گوناگونی بوده است. وی طی سال های 1997 تا 2000 تصدی وزارت فرهنگ مالی و گردشگری مالی را برعهده داشت و با برنامه توسعه سازمان ملل نیز از دیرباز همکاری دارد[۲۰].

مهم‌ترین آثار این شخصیت برجسته فرهنگی مالی عبارت است از:

- هزار بافنده در جستجوی آینده(1999)(Mille tisserands en quête de futur Bamako: EDIM, 1999)

- آفریقا در جهانی بدون مرز(1999)(L'étau. L'Afrique dans un monde sans frontières, Arles: Actes Sud, 1999)

- تجاوز خیال(2002)(Le viol de l'imaginaire [The violation of the imaginary]. Paris: Fayard ET Actes Sud, 2002)

- نامه به رییس جمهور فرانسه درباره‌ی ساحل عاج و کل آفریقا (2005)(Essay.Lettre au Président des Français à propos de la Côte d'Ivoire et de l'Afrique en général. Paris: Fayard, 2005)

- آفریقای تحقیر شده (2008)(Essay. L'Afrique humiliée. Paris: Fayard, 2008)

اویاکیتا

خانم اویاکیت ا(Aoua Keita) از چهره‌های سرشناس سیاسی و ادبی مالی است که در دهه 1950 و در فرآیند استقلال این کشور نقش به‌سزایی داشت و در دیگر کشورهای غرب آفریقا نیز به‌ عنوان شخصیتی مبارز از شهرت زیادی برخوردار بود. وی در طول زندگی خود مدال‌های افتخار زیادی از دولت‌مردان مالی، اتیوپی، سنگال، لیبریا و بنین دریافت کرد. اویاکیتا در سال 1980 و در سن 68 سالگی درگذشت. مشهور‌‌‌‌ترین اثر ادبی وی عبارت است از: زن آفریقایی. زندگی آیویا کیتا به روایت خودش[۲۱].

فاطمه فاثی سیدیبه

خانم فاطمه سیدیبه دانش‌آموخته دانشگاه سوربن فرانسه در رشته ارتباطات و روزنامه‌نگاری و درحال حاضر خبرنگار مجله امینه (Amina) در بروکسل است و با دیگر مجلات بلژیک نیز همکاری می‌کند[۲۲].

تنها رمان ادبی‌ که وی به رشته تحریر درآوده کتاب فصلی آفریقایی است[۲۳].

عایشه فوفانا

خانم عایشه فوفانا دانش‌آموخته دانشگاه‌های مانهایم و سوربن و شغل اصلی وی ترجمه آثار ادبی مختلف از انگلیسی به فرانسه است. مهم‌ترین اثر ادبی او رمان" تصاویری از ازدواج" (Bamako: Jamana, 1994) است. این اثر ادبی پس از انتشار شهرتی جهانی یافت[۲۲].

دیارا اومو آرماند سانگاره. برگرفته از سایت LinkedIn، قابل بازیابی از https://fr.linkedin.com/posts/oulimata-sarr-a7291725_senegal-africa-womenempowerment-activity-7126466804964585473-jMjF?trk=public_profile
دیارا اومو آرماند سانگاره

خانم اومو دیارا (Diarra Oumou Armand Sangare) از نویسندگان مشهور مالی است که به‌دلیل شغل پدر خود (سفیر مالی در یوگسلاوی و تونس)، بخش عمده‌ای از زندگی خود را در این کشورها سپری نموده است. وی دانش‌آموخته سینما، ارتباطات و ادبیات فرانسه است و درحال حاضر در نیویورک زندگی می‌کند. اومو نویسندگی را از اواخر دهه 1999 آغاز کرده و علی‌رغم زندگی در ایالات متحده آمریکا، با کشور و مردم خود ارتباط نزدیکی دارد[۲۴].

آثار خانم دیارا عبارتند از:

آفریقا، چالشی از دیدی زنانه(1999) (L'Afrique un défi au féminin ,Alger: Casbah Editions (15, lot saïd Hamdine, 16012 Alger), 1999)

داستان های کوتاه مالی(2006) (Les Nouvelles du Pays. Paris: Editions Le Manuscrit, 2006)

سنت و مدرنیته در خون ماسک های سیدو بادیان و در شرف قبیله رشید(2006)(Tradition et Modernité dans Sang des Masques de Seydou Badian et dans l'Honneur de la Tribu de Rachid Mimouni. Montréal: Fondation littéraire Fleur de Lys, 2006)

سایه اسرارآمیز نایوما (The Shadow of the Mysterious Nayouma. Xlibris, 2011)

دکتر قاسم کنی. برگرفته از سایت researchgate، قابل بازیابی از https://www.researchgate.net/profile/Kassim-Kone
دکتر قاسم کنی

دکتر قاسم کنی (Kassim Kone) از زبان‌شناسان و جامعه‌شناسان مشهور کشور مالی است که هم اکنون در دانشگاه نیویورک تدریس می‌کند. وی از متخصصان زبان بومی‌ بامباراست و در تقویت ادبیات زبان‌های بومی ‌کشور مالی و آفریقاشناسی دانشگاه‌های مختلف آمریکا سهم به‌سزایی دارد[۱۸].

محمدکونتاه

محمدکونتاه (Mohamadou Kontah) از شعرا و زبان‌شناسان کشور مالی به‌شمار می‌آید که در زمینه تقویت زبان‌های بومی‌ خدمات شایان توجّهی داشته‌است. محمدکونتاه از بنیان‌گذاران انجمن زبان‌های ملی مالی بشمار می‌رود و مهم‌ترین کتاب او مجموعه اشعار انپالان (NPalan) است که در سال 1995 به زبان بامبارایی منتشر شده است[۲۵].

سالیف سوگوبا

آقای سالیف سوگوبا (Salif Sogoba) از مدیران یکی از سازمان های غیردولتی مالی است که در راستای توسعه و تقویت زبان های ملی مالی فعالیت می کند. انجمن مزبور که سی.ای.ال.ای.ان نام دارد تاکنون مجموعه ای از افسانه ها، قصه ها و ضرب المثل های این کشور را به زبان محلی بامبارا ترجمه و چاپ کرده‌است[۱۸].

دارامانی تاراوه‌ره
دارامانی تاراوه‌ره. برگرفته از سایت African Language Materials Archive، قابل بازیابی از http://alma.matrix.msu.edu/author-bios#tarawere

دارامانی تاراوه‌ره (Daramani Tarawere) از نویسندگان مشهور کشور مالی است و تاکنون نزدیک به صد عنوان کتاب به زبان بامبارا چاپ و منتشر کرده‌است. تاراوه‌ره (ترائوره) سردبیر نخستین مجلدات مجله دو هفته نامه نافاریما (Nafarima) در ارتباط با توسعه و تاریخ مالی نیز بوده‌است. وی که اکنون 64 سال دارد (2012)، هم‌چنان به تألیف کتاب‌های مختلف اشتغال دارد و به سبب انبوه کتاب‌های خود، جوایز متعدّدی از جشنواره‌های مختلف داخلی و بین‌المللی دریافت کرده که مهم‌ترین آنها عبارتند از: دریافت جایزه ادبیات غرب آفریقا یونسکو در سال 1995 و کسب جایزه بین‌المللی کادیما آژانس فرانکفون سال 2001[۱۸].

لازم بذکر است نویسندگان معاصر کشور مالی به دو بخش تقسیم می‌شوند: گروهی از آنان بیشتر متوجّه دوره پیش از استعمار فرانسه‌ بوده و آثار خود را معطوف به این دوره نموده‌اند و گروهی نیز با دیدگاهی انتقادی، تلاش می‌کنند مشکلات اجتماعی کنونی کشور را به تصویر کشند[۲۶][۲۷].

نیز نگاه کنید به

زبان و ادبیات ژاپن؛ زبان و ادبیات روسی؛ زبان و ادبیات کانادا؛ زبان و ادبیات کوبا؛ زبان و ادبیات لبنان؛ زبان و ادبیات مصر؛ زبان و ادبیات تونس؛ زبان و ادبیات افغانستان؛ زبان و ادبیات چینی؛ زبان و ادبیات سنگال؛ زبان و ادبیات تایلند؛ زبان و ادبیات آرژانتین؛ زبان و ادبیات فرانسه؛ زبان و ادبیات اسپانیا؛ زبان و ادبیات ساحل عاج؛ زبان و ادبیات سوریه؛ زبان و ادبیات اتیوپی؛ زبان و ادبیات زیمبابوه؛ زبان و ادبیات سیرالئون؛ زبان و ادبیات قطر؛ زبان و ادبیات سودان؛ زبان و ادبیات گرجستان؛ زبان و ادبیات تاجیکستان؛ زبان و ادبیات قزاقستان؛ زبان و ادبیات بنگلادش؛ زبان و ادبیات سریلانکا؛ زبان و ادبیات اردن

پاورقی

[i] - عدم تسلّط بسیاری از مسلمانان مالیایی به زبان فرانسه، از ضعف‌های جامعه اسلامی مالی است. بسیاری از مسلمانانی که در مدارس اسلامی مالی تحصیل می‌کنند، به‌دلیل آنکه زبان اول این مراکز آموزشی عربی است، به فرانسه زبان رسمی این کشور، تسلّط نمی‌یابند. بنابراین، پس از پایان تحصیلات، در دست‌یابی به فرصت‌ شغلی مناسب و استخدام در مراکز دولتی یا شرکت‌های خصوصی، با مشکلات فراوانی مواجه می‌شوند. زیرا اولین شرط استخدام در این مراکز توانایی تکلم به زبان فرانسه است. این موضوع به نوبه خود موجب ضعف جامعه اسلامی مالی و به حاشیه رانده شدن بسیاری از افراد واجد صلاحیت از گردونه فعالیت‌های مختلف در عرصه اجتماعی می‌شود.

[ii] - اکثر کتب خطی موجود در کتابخانه‌های تمبوکتو به سبک کوفی و حجازی متعلق به قرون سوم و چهارم هجری قمری نوشته شده‌اند با این حال سبک سودانی نیز در برخی از این مخطوطات بچشم می‌خورند. اغلب کتب و نسخ خطی موجود به خط نسخ نوشته شده‌اند.

[iii] - براساس مطالعات میدانی پژوهشگر دلیل خودداری مردم تمبوکتو از واگذاری این کتب و نسخه‌های خطی به دولت تجربه تلخ آنها از دوره حاکمیت فرانسه بر این شهر است. در زمان استعمار فرانسه کارگزاران فرانسوی با فریب مسلمانان تمبوکتو بسیاری از اسناد و مخطوطات ارزشمند قدیمی را جمع‌آوری کرده و به کتابخانه‌ها و موزه‌های فرانسه انتقال دادند. از این روی برخی از مردم این شهر کماکان از آن بیم دارند که دولت مالی در صدد جمع‌آوری این میراث ارزشمند فرهنگی و فروش کتب و اسناد مزبور به کتابخانه‌های مشهور اروپا و آمریکا ‌باشد لذا با وجود آن که مقامات دولتی و مدیران کتابخانه‌های خصوصی مبالغ قابل توجهی را برای خرید این اسناد پرداخت می‌کنند مردم کماکان از واگذاری کتاب‌ها و نسخه‌های خطی به ارث برده از اجدادشان به دولت و مسئولان طفره می‌روند. این در حالی است که مسلمانان این اسناد مهم را معمولاً در جعبه‌های چوبی نگهداری می‌کنند بدون آنکه اهمیتی برای شرایط نگهداری این نسخه‌های خطی قائل باشند. البته طی چند سال گذشته ائمه جمعه و جماعات تمبوکتو موفق شده‌اند برخی از مردم را برای تحویل کتب و نسخ خطی خود به دولت و کتابخانه‌های خصوصی متقاعد سازند ولی این افراد تنها بخش کوچکی از مردم شهر تمبوکتو و روستائیان را در برمی‌گیرند.

[iv] - شیخ احمد بابا در جوانی به‌دلیل مخالفت با مغربی‌های حاکم بر تمبوکتو به مراکش تبعید شد و چند سال در مسجد شورفس، برای علمایی که از نواحی مختلف به این کشور می‌آمدند، تدریس می‌کرد. وی پس از بخشوده شدن به تمبوکتو بازگشت و تا آخر عمر به تدریس علوم اسلامی در دانشگاه سانکوره پرداخت.

[v] - وی درمسیر سفر حج به افتخار دکترای افتخاری از دانشگاه الازهر مصر نائل آمد.

[vi] - آثار مهم این عالم بزرگوار که تا کنون چاپ و منتشر شده‌ عبارت است از:

- الاسم (الله) التعریف به و ببعض مافیه من العلوم و المعارف

- التضامن الاسلامی‌ الفتاوی (اسئله و أجوبه متنوعه)

- اسئله و أجوبه اسلامیه معاصره لقدر و القضاء

- التوحید و دلیله من القرآن المجید المراسلات علی الاسماء و الصفات

- کیفیه الدعوه إلی الله الجنان و الشیاطین والاعتصام منهم

- الخمور و المخدرات فی الاسلام الادله العقلیه و النقلیه علی وجود الباری

- الجواب الصواب لانقاد العوام و الشباب بالعربیه و الفرنسیه الشباب فی الاسلام و اجباتهم و مشکلاتهم و علاجها

- ثلاث محاضرات: أ- معرفه الله و توحیده ب- صفاء تداعه فی الاسلم ج-المرأه فی‌الاسلام صفات الامم و مسئولیته فی الاسلام

- نظم ادوا التشریع الاسلامی‌مع کتاب (اقیموأ الدین و لا تفرقوا فیه) کتاب البائر

- شرح وصایا الرسول صلی الله علیه و سلم فی حجه الوداع لصیام أحکامه و حکمه

- الاجوبه علی الاسئله فی الإذاعه رسائل فی المتعه و اقوال العلماء فیه

- رسائل فی حکم العقد علی الحمل من الزّنا و أقوال العلماء فیه البیعه تعریفها و أمثله لها

- الرقی و النشر و العوذ و أقوال العلماء فیها أعداد إرشادیه و نصائح دینیه من القسم الأحادی الی القسم العشاری

- مناظرات مع منصرین آیات و احادیث مختاره

- الجواب الصریح علی نزول المسیح الاحتفال بالمولد النبوی و أقوال العلماء فیه

- زواج المسلم من الکتابیه و أقوال العلماء فیه الرّد علی المرتد المتجری علی الله و علی کتابه

- کتاب الحقوق جواب السؤال ماهو دلیل الاسدال

- النظافه فی الاسلام لاسراء و المعراج

- غزوه بدرالکبری الی منزله المقربین

- اهل الکهف و مسائل روحیه أشراط الساعه

- محمد علیه السلام منزله و أخلاقه خطب و مواعظ مهمه

- نصوص من التوراه و الانجیل نواقض الایمان

- تفسیر جزء عم باللغه المحلیه أم الکتاب منزلتها و فوائدها

- تفسیر آیه الکرسی تفسیر آیه النور

- تفسیر (هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن) تفسیر سوره الاخلاص

- الدّعا بأسماالله العظام (بالعربیه و الفرنسیه) مقدمات مهمه فی أذکار الصلاه و غیرها (بالعربیه و الفرنسیه)

- صلوات و أذکار و أدعیه مهمه (بالعربیه و الفرنسیه) الاهم من کتاب الذکر و الدعاء المهم من الکتاب و السنّه

- الذکر و الدعاء و آدابهما جغرافیه مالی للصف 6 الإبتدائی (مقرره فی مدارس مالی)

- الجغرافیه للصف (5) الابتدائی الجغرافیه للصف (4) الابتدائی

- البشاره (شرح آیات و احادیث فی العربیه الاسلامیه 3 أجزاء) کتاب الباب فی القراء و الکتابه

- البستان (أنا شید مدرسیه علمیه دینیه و وطنیه و غیرها البراوات للبدرب علی کتابه الرسائل

- المحادثه الواقعیه خلاصه کتاب الباب

- کتاب الفکاهات و النوادر رحله الی القاهره

- مؤجز تاریخ مالی التعلیم العربی و علوم العرب و حضاراتهم و اهمّیتها فی العالم الاسلامی‌

- طب الجنان فی القصائد الحسان التربیه الاسلامیه للأولاد و حق الوعد علی الوالد

- لدیوان الجلهاوی

کتابشناسی

  1. ↑ برگرفته از www.the africa guide.com
  2. ↑ عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص243.
  3. ↑ Hale, T. A. (1998). Griots And Griottes: Masters Of Words And Music. Bloomington, Indiana: Indiana University Press.
  4. ↑ مونيه، اليويه (1383). خيزش‌ها و چالش‌های اسلام در آفريقا ترجمۀ: فرزانه شادان‌پور. تهران: انتشارات بعثت، ص136.
  5. ↑ Harrison, C. (2003). France And Islam In West Africa1860-1960. Cambridge University Press, 137-138.
  6. ↑ عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص244-246.
  7. ↑ برگرفته از www.newworldencyclopedia.org
  8. ↑ برگرفته از www.unesco world heritage centre.org
  9. ↑ گفت‌وگو با شيخ باموی چيته: رئيس كتابخانۀ رسول اكرم (ص)، تمبوكتو: آذر 1387.
  10. ↑ برگرفته از www.historical library in timbukto.com
  11. ↑ گفت‌وگو با اسماعيل جاجه مدير كتابخانۀ فوندو، تمبوكتو: آذر 1387.
  12. ↑ عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص246-250.
  13. ↑ تلخيص تاريخ تنبكت. (2006). معهد احمد بابا للدراسات العليا و البحوث الاسلاميه، تمبوكتو.
  14. ↑ حموده، اصلاح محمدالبخاری (2004). انتشار الاسلام و الثقافه‌العربيه فی‌افريقيا فيما وراء الصحرا. دارالكتب الوطينه.
  15. ↑ بابا الارواني، مولاي احمد (2001). السعاده‌الابديه في‌التعريف بعلماء تنبكت البهيه. بنغازی.
  16. ↑ عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص250-253.
  17. ↑ دکوری، یعقوب (1384). گزارش ارسالی از نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳ برگرفته از www.alma.matrix.edu
  19. ↑ برگرفته از www.african writers.com/mali
  20. ↑ برگرفته از www.women writers and african literature.com/mali/2012
  21. ↑ Paris: Présence Africaine, 1975
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ برگرفته از www.women writers and african literature.com
  23. ↑ Paris: Présence africaine, 2006
  24. ↑ برگرفته از www.Aflit.arts.uwa.edu/Oumou Diarra eng.html
  25. ↑ برگرفته از www.aflit.arts.uwa.edu
  26. ↑ برگرفته از www.every culture.com/Mali
  27. ↑ عرب‌احمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص250-259.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=زبان_و_ادبیات_مالی&oldid=53927»