معماری در قزاقستان

از آثاری که در دامنه جنوب غربی کاراتائو در مناطق «بوریکازگان» و «تانیرکازگان» قزاقستان و مسیر رودخانه‌‌های قدیم به دست آمده است تاریخ معماری و ساخت و ساز در قزاقستان به دوره پارینه سنگی (۳۰- ۱۰۰۰۰ سال قبل از میلاد.) بر می‌گردد که اولین خانه‌‌ها و شهرک‌‌های قبایل کم تحرک در مرکز، شمالی، غربی و شرق قزاقستان وجود داشته است. قزاقستان یکی از پرجمعیت ترین منطقه در عصر برنز (قرن هشتم - هیجدهم قبل از میلاد) محل اقامت خانواده پدر سالار در آن زمان بوده است که بر اساس ادعای باستان شناسان و مورخان منطقه‌ای وجود ساختمان‌‌هایی با مساحت تقریبی ۲۰۰ متر مربع در آغاز هزاره اول قبل از میلاد مربوط به قبایل سکا‌ها وجود داشته است. این محل‌‌های اسکان گویای وجود انواع خانه‌‌های عشایری و نوعی از اشکال یورت‌ می‌باشد.

معماری‌‌های عجیب و غریب و به یاد ماندنی سپیده دم بشریت را‌ می‌توان به عنوان نیاز به تحقق روح اجداد و نگرش دقیق ساکنین آن دوره قزاقستان کنونی را مشاهده نمود.

سطح بالای هنر معماری قبایل در پایین تر از سیردریا، و معماری «آرامگاه تاگیسکنا» واقع در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب غرب «قزل اوردا» مشهود است، به شکل گنبد مخروطی استوانه‌ای و با حجم منشوری با چند اتاق که گویای هنر معماری در اواخر عصر برنز‌ می‌باشد.

آثار تاریخی قرون وسطی در قزاقستان و آسیای مرکزی در دره «اینکار دریا» آرامگاه «بالاندا» مربوط به قرن چهارم قبل از میلادی که با آجر ساخته شده است به چشم می‌خورد.

معماری دوران کهن قزاقستان ترکیبی از دیوار‌های قوس دار و منهنی با سقفی گنبدی شکل و با استفاده از چوب بوده است که این فرم امروزه در یورت و بسیاری از بنا‌های مردم قزاقستان به ارث گرفته شده و باقی مانده است.

در استپ‌‌ها و در بین آتش پرستان زرتشتی معماری از رونق و گسترش مناسبی برخوردار بوده است و در قرن اول میلادی، هنگامی که بودیسم در زمان پیش از مزدا ایسم ظاهر شد با رواج مسیحیت در شهرک "چو و "قزل کاینار" در تالاس دره خرابه‌ای متشکل از دو مجتمع کلیسایی بزرگ معماری یافت شده است. که معماری این کلیسا‌های مسیحی منحصر به فرد و بی نظیر بوده است. در همان دوره، با توجه به شکل گیری خانات ترک فرایند‌های مهمی در معماری تحت تاثیر شکل گیری نوع سنتی سازه‌‌های یادبود، رخ داده است.

ساخت و ساز ساختمان مقبره شخصیت‌‌های مذهبی و مدنی، قلعه کاخ‌‌ها، زیارتگاه‌‌ها، مجتمع‌‌های کاخ، و غیره از جمله کاخ سنگر کویروک، بابا آتا، آکتوبه ، تراز، و در کولان (علفزار)، وجود داشته است. در زمان‌‌های قدیم به خصوص در قرن هفتم تا قرن نهم مقبره‌‌ها، قصر‌ها و سایر بنا‌ها ساخته شده است که تصاویر به جای مانده از این بنا‌ها سطح بالای توسعه معماری قزاقستان را نشان‌ می‌دهد که به عنوان پایه‌ای برای مرمت بنا‌های موجود به شمار می‌روند.

با حمله اعراب، توسعه روابط اجتماعی جدیدی در جنوب قزاقستان رخ داد که منجر به آغاز توسعه انواع جدیدی از ساختمان‌‌ها و سازه‌‌ها در این دیار شد و مقابری بر روی قبر افراد مقدس و مذهبی ساخته شد. که ظهور مهارت و سبک‌‌های جدید معماری را بدنبال داشت.

در قرن دهم معماری مردم کم تحرک و یکجا نشین با اقتباس از معماری یورت ترک‌های باستان دچار تحول شد. در قرن شانزدهم و هفدهم، در معماری چادر‌ها و محل اسکان عشایر ترک و مغول متناسب با نوع اقتصاد، هنر و فرهنگ مردم یک جا نشین تغییراتی حاصل شد و خانه‌‌های ثابت بجای بخشی از چادر‌های متحرک ساخته شد.

در اواخر قرون وسطی شکل گیری شهرستان و شهر‌ها‌ به طور قابل توجهی متأثر از سنت‌‌ها و سبک زندگی مردم عشایر و یکجا نشین در مناطقی مانند ترکستان، ژالگیستام در دامنه شمالی کاراتائو بوده است. در آغاز قرن یازدهم و پایان قرن دهم در ۲۸ کیلومتری شهر طراز در روستای گلواچوکا معماری فئودالی منطقه آغاز می‌شود و اثر تاریخی آرامگاه باباجی خاتون با دو گنبد نیم کره ای، آجدار، هرمی‌شکل و راه راه برجسته ترین معماری، تاریخ قزاقستان در دوره جدید بوده است. بنا بر این بیشترین تحول در ساخت و ساز و معماری قزاقستان و آسیای مرکزی در قرن یازدهم اتفاق افتاده است که تصویری منحصر به فرد از معماری مترقی این دیار راه به نمایش‌ می‌گذارد. معماری کنیه گرگانج، قبر فخر رازی در قرن دوازدهم، مقبره تکش خانم در قرن سیزدهم، تیورابیک‌خان در قرن چهاردهم سمرقند - گور امیر (۱۴۰۴)، بی بی خانم مربوط به قرن پانزدهم و بسیاری دیگر از آثا و بنا‌هایی که از قرن یازدهم به بعد ساخته شده است یادگاری از توسعه معمار در این دوران‌ می‌باشد.

با توجه به زلزله خیز بودن سرزمین قزاقستان آرامگاه باباجی خاتون یکی از معروف‌ترین بنا‌های به جای مانده از آن دوران است که در برابر زلزله مقاوم سازی شده است.

آرامگاه عایشه بی‌بی در شهر طراز از دیگر آثار ارزشمند معماری قزاقستان و آسیای مرکزی است. حمله مغولان به قزاقستان و آسیای مرکزی شکوفایی معماری در این منطقه وسیع را قطع کرد و معماری مغولی جایگزین معماری موجود در این مناطق شد. مقبره آلاش خان در دشت قپچاق آرامگاه ژوشی خان - در ۴۵ کیلومتری ژزکازگان در آک اوردا درعصر مغول ساخته شده است. معماری نیمه قرن دوم با تقویت وضعیت و مناسبات سیاسی و اقتصادی و احیاء سنت‌‌های فرهنگی در دو بنای تاریخی بسیار جالب «آرامگاه داوود بیک در سال ۱۲۶۲ و سیرلی در سال ۱۲۷۹ تجلی یافته است.

در قرن چهاردهم معماری زیر زمینی در غرب قزاقستان به اوج رسیده است که در میان بزرگترین معماری به یادماندنی از قرن چهاردهم‌ می‌توان به مسجد زیر زمینی شاراک آتا، آرامگاه کاسولا در غرب قزاقستان و آرامگاه خواجه احمد یسوی در ترکستان اشاره کرد. در پایان قرن چهاردهم با ظهور تیمور لنگ ترکستان خواستگاه یکی از نقاط مهم معماری مترقی‌ می‌شود و با توجه به نوعی زیبایی شناسی و مقاوم سازی در برابر زلزله سبک معماری جدیدی‌ به وجود‌ می‌آید.

در قرن چهاردهم با مواد و هنر معماری ماوراء النحر معماری مقبره خواجه احمد یسوی به عنوان یک معماری شاخص و برتر ظهور کرد. از آنجا که قرن پانزدهم، مرحله جدیدی از توسعه معماری به یاد ماندنی همراه با شکل گیری و توسعه خانات قزاق بوده است آرامگاه کالدیرگاچ یکی از قابل توجه ترین بنا‌های تاریخی نیمه اول قرن پانزدهم به شمار‌ می‌رود همانند چیزی که در تاشکند ساخته شده است، ساخت آرامگاه سلطان ربیع بیگم در قرن پانزدهم متأثر از سبک معماری جدید ساخته شده است.

می‌توان برج ساوران آرامگاه اوکاشی آتا، آسان آتا، ژانبوس آتا، ژالاناس آتا با ترکیبی هشت ضلعی، حمام و آرامگاه خوانین قزاقستان و جانی بیک را از بهترین و بزرگ‌ترین دستاور معماری قرون وسطی در منطقه دانست. در قرن هفدهم، آرامگاه‌‌های گنبدی شکل و بنا‌های یادبود در غرب قزاقستان‌ می‌باشد.

در برخی از مناطق شرق قزاقستان و سمیرچیه عناصر فرهنگی بودایی لامائیست در معماری تأثیر فراوانی گذارده است و همچنین ساختمان آرامگاه لامائیست در اوایل قرن هجدهم حاکی از درخشش معماری در این دوره بوده است.

معماری قزاقستان در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم

در طی این دوران با توجه به ویژگی‌‌های قوی ملی و منطقه‌ای نوع جدیدی از خانه‌‌های عشایری رواج یافت. و خانه‌‌ها عمدتا به ۴ گروه اصلی تقسیم‌ می‌شدند ۱. یورت با ماهیت اداری و عمومی ۲. خانه‌‌ها با کاربری مهمان ۳. محل زندگی اصلی خانواده‌‌ها ۴. یورت‌‌های تفریحی و ییلاقی تابستانی و اردوگاه‌‌ها. در قرن هیجدهم یورت و معماری بنا‌‌های قزاقی که به شکل کروی با پوشش نمدی رواج یافته است در قرن نوزدهم نیز ادامه یافت که این مدل تا به امروز نیز باقی مانده است، بنابراین در نوع مسکن جامعه عشایری قزاقستان فکر معماری و هنری توسعه یافته با سبک، دوام و زیبایی با خاصیت ایجاد شده است. با الحاق قزاقستان به روسیه و مهاجرت روس‌ها به قزاقستان خانه‌‌های مستطیل شکل و خانه‌‌های محلی با دیوار‌های خشتی و سقف مسطح و خانه به شکل کلبه توسعه یافت و در مناطق غربی و شمال غربی قزاقستان خانه‌‌ها متناسب با سرمای زمستان طولانی مشابه خانه‌‌های اوکراین و ازبکستان ساخته شده است.

ساخت خانه باغ، و اتاق‌‌های مسکونی، محل نگهداری دام‌ها و محل ذخیره سازی علوفه دام‌ها و مواد غذایی در یک مجتمع بزرگ ساختمانی ایجاد شد که اغلب اوقات با چوب و در نظر گرفتن نور کافی ساخته‌ می‌شد که این نوع معماری با اتاق‌‌های متعدد در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بیشتر به قشر مرفه و خانات قزاق اختصاص داشت که کم کم به توسعه مناطق شهری و روستایی منجر شد. ساختار این خانه‌‌ها معمولا شامل اتاق نشیمن اصلی، اتاق نا‌هار خوری، آشپزخانه، ایوان، شربت خانه، طویله، انبار برای برای نگهداری علوفه حیوانات و غذای خانواده بوده است. در این دوران کم کم در بین مردم یکجا نشین فرهنگ آپارتمان نشینی و مهندسی عمران نیز رواج یافت. در قرن نوزدهم سبک جدید معماری قزاقستان جایگزین معمار قرون وسطایی گردید. ساخت آرامگاه با رواق ازویژگی‌‌های معماری این دوران است که پس ازروسیه شاهد نفوذ معماری اروپایی درمعماری قزاقستان است.

معماری در سه دهه آخر قرن نوزدهم‌ به طور عمده در مناطق جنوبی، مرکزی و غربی کشور جایگاه ویژه‌ای‌ می‌یابد. معماری مسجد - مقبره بابا آتا، آرامگاه گابریل، آرامگاه میر علی باب در سایرام، ژوسوپ بیک در جنوب قزاقستان، سوپی کارا در قزل اوردا، دوک ساگین، ژانتایی، بنا‌های آکتوبه و مناطق ژامبیل از آثار این دوران است که در عین تحول در معماری و ساخت و ساز، در بنا‌ها و مقبره‌‌ها قوسی و گنبدی شکل دوره‌‌های قبل باقی مانده است. دردوران نسبتا کوتاهی در سه دهه آخر قرن نوزدهم اوج معماری در غرب قزاقستان رخ‌ می‌دهد.

بنای آرامگاه ایمان بای (۱۸۷۰)، ارگالیف (۱۸۷۴)، ژوبان (۱۸۹۷)، آیمانا (۱۸۹۸)، عمر نور (۱۸۹۷) از بنا‌های ارزشمند این دوران است. نتایج تجزیه و تحلیل کیفیت معماری و هنری این بنا‌ها نشان‌ می‌دهد که سازندگان آن‌‌ها درک شگفت آوری از قوانین ترکیب معماری داشته‌اند. تجسم گرایش‌‌های جدید در قزاقستان اولیه معماری قرن بیستم را‌ می‌توان در مقبره تاژیک، مقبره آک-آی اویوک واقع در شرق گرجستان بر روی یک تپه کوچک که از دور قابل مشاهده است را مشاهده کرد. ترکیب مسجد در قزاقستان در این دوره به گروه‌‌های زیر تقسیم‌ می‌شود:

مساجد با ویژگی‌‌ها و سبک معماری آسیای مرکزی دارای قوس گنبد با ایوان تابستانی، سالن‌‌های زمستانی و حیاط باز، مناره در بالا ی مساجد، و ورودی اصلی؛ با قرار دادن تمام اتاق‌‌ها در امتداد محور مرکزی، با ویژگی‌‌های معماری شرق دور. گروه اول شامل مسجد چیمکنت واقع درخیابان آمانگلدی شماره ۲۹ و مسجد ایشکنت در منطقه چیمکنت قرن نوزدهم، مسجد روستای چایان و مسجد روستای کارناس مربوط به قرن نوزدهم، و دیگر مساجد که ساختار معماری آن‌ها‌ به صورت مربع شکل است. گروه دوم مساجدی که در اغلب موارد سقف از شکل گنبدی به سقف مسطح تغییر یافته است. مسجد زمبیل کالی، عبدالقادر (اوایل قرن بیستم)، مسجد و آرامگاه کارا خوجه (۱۹۰۷)، اوشارالسکایا، مسجد سوزاک (اواخر قرن نوزدهم) از این نوع مساجد هستند.

مساجد سبک معماری ترکان و مغولان شبیه مسجد عبدا.. توکایی که یک مناره دقیقا در بالای نمازخانه واقع شده است که امروزه آن مناره از بین رفته است و وجود ندارد، این نوع معماری یاداور معماری مذهبی روسیه در قرن شانزدهم است. مسجد آیت بایا در قزل اوردا یا مسجد جامع بزرگ کازالینسک، کوستانای، که در سال ۱۸۹۴ ساخته شده اند از این نوع مساجد‌ می‌باشند.

معماری و فرم بعضی از مساجد واقع در شمال و شرق قزاقستان که معمولا در هر طرف سه، دو ویا یک پنجره ترکیب شده است.با سقفی که معمولا از یک گنبد هشت ضلعی ساخته شده است به عنوان مثال مسجد ادنومینارتتنایا در کورمانگالی در خیابان گاگارین مربوط به نیمه اول قرن نوزدهم مسجد عبد ا... افندی استانبول، مسجد تیابایا در نزدیکی ایستگاه رودخانه سیمپالاتینسک، مسجد رمضانف در پاولوداردر خیابان موکانف، مسجد پاتروپاولوسک واقع در خیابان اوریسکوو از این نوع مساجد‌ می‌باشند.

ساخت مسجد - مدرسه از ویژگی‌‌های معماری سال‌‌های ۱۸87 -۱۸92 بوده است که این بنا‌ها در عین اینکه بدون نقشه ساخته شده است ولی از پیچیدگی و معماری خاص متناسب با برنامه ریزی و معماری شهری برخوردار می‌باشند در این نوع معماری ساختمان اصلی در مرکز که با باغ و فضای سبز احاطه شده است. مساجد در این دوره که عموما دارای حیاط بوده اند تحت تأثیر معماری مناطق شمال شرقی سین کیانگ چین و معابد قبل از اسلام در آسیای مرکزی بوده است که در آن ساختمان مذهبی در وسط حیاط قرارداشته است. بزرگترین و معمول‌ترین نمونه از این گروه مسجد آینومینارتنایا در سمیپلاتینسک است که تأثیر زیادی بر معماری مساجد دیگر در سمیپلاتینسک و مناطق دیگر داشته است که بنای مسجد اورالسک که در سال ۱۸۹۷ ساخته شده است از این نمونه مساجد‌ می‌باشد.

در میان ساختمان‌‌های دینی اسلامی در قزاقستان یک گروه کوچکی از مساجد را با مناره ایستاده جداگانه تشکیل‌ می‌دهند که از برجسته ترین این گروه می‌توان به یک مسجد دو مناره در سمیپلاتینسک، مسجد جامع کازالینسک اشاره کرد.

همانطور که قبلا اشاره شد با الحاق قزاقستان به روسیه سنت معماری روسیه که تا حدی متأثر از سنت معماری اروپا و زندگی شهری بود ه است، معماری قزاقستان را تحت تأثیر قرار داده است و معماری ساختمان‌‌های مذهبی مسیحی در میان معماری قزاقستان جایگاه ویژه و خلاقانه‌ای اشغال کرده است.

یکی از مهمترین آثار معماری مذهبی ارتدکس در قرن هیجدهم در قلمرو قزاقستان کلیسای جامع فرشته ( ۱۷41-۱۷51) در اورالسک است، در این دوره ساخت و ساز کلیسا‌های کوچک در شهر‌ها و روستا‌های مسیحی نشین قزاقستان رونق گرفت و ساختما‌های کلیسا‌ها از یک طبقه شامل معبد ساخته شده است که البته ریشه‌‌های معماری کلیسا‌ها از فرم معماری سکولار بدست آمده است که کلیسای اورالسک از این قبیل معماری‌‌ها است. ویژگی جدید این معابد حذف سالن نا‌هار خوری از معبد است که باعث نزدیکی ایوان به سالن اصلی معبد و برج ناقوس شده است که البته با توجه به سیاست دولت روسیه در مورد نیاز به رسمیت شناختن احساسات دینی مردم محلی، این تغییرات و سبک جدید معماری روسی در قزاقستان تا حدی سنت‌‌های بومی و ملی مردم قزاقستان را دستخوش تغییر کرده است.

یکی از معماری‌‌های شاخص و ارزشمند مذهبی مسیحی کلیسای بزرگ و جامع آلماتی زنکوو، یا کلیسای جامع معراج تنها کلیسا و دومین ساختمان چوبی جهان به شمار‌ می‌رود که در ساخت آن هیچ میخی به کار نرفته است. بنای این کلیسای ارتدوکس روسی در سال ۱۹۰۴ به دستور اسقف اعظم آلماتی و ازبکستان در پارک پانفیلوا ی آلماتی آغاز و در سال ۱۹۰۷ به پایان رسید.

معمار اصلی این بنای با شکوه که بی شک از شاهکار‌های معماری آلماتی است، مهندس آندره زنکوف روسی بوده است: در معماری این کلیسا سنت‌‌های معماری روسی و معماری مدرن به خوبی نمایان است. معماری ساختمان کلیسای زنکف که کاملا از چوب ساخته شده است بهترین شاهکار معماری مذهبی مسیحی است. در قرن بیستم ساخت و ساز انواع مختلف ساختمان‌‌های عمومی، اداری، مدیریتی، فرهنگی، آموزشی، بیمارستان، مراکز تفریحی، سرگرمی، رستوران، هتل، سامانه‌‌های حمل و نقل، مجتمع‌‌های صنعتی آغاز شد. در حقیقت جامعه مدرن شهری و زندگی جدید شهر نشینی‌ به طور جدی از قرن بیستم آغاز شد.

معماری مدرن معاصر

قزاقستان پس از گذر از دوره چادر نشینی و کوچ روی و معماری سنتی در قرن بیستم با الحاق به روسیه و شهر نشینی مردم، به سرعت معماری آن دچار تحول شد. روستا‌ها، شهرستان‌‌ها و شهر‌های بزرگ و کوچک با خیابان‌‌های عریض و طویل، ساختمان‌‌های بلند چند طبقه، آپارتمان‌‌های یک، دو و سه خوابه جای معماری و ساختمان‌‌های سنتی را گرفت.

پس از انقلاب روسیه و پیوستن کشور‌های آسیای مرکزی به روسیه معماری ساخت ساختمان‌‌های بلند مرتبه چند مرحله را پشت سر گذاشت، در دوران حکومت لنین و اوایل حکومت استالین ساختمان‌‌ها معمولا چهارطبقه و پس از آن ساختمان‌‌های پنج طبقه رواج یافت در مراحل بعدی ساختمان‌‌ها به ۷ طبقه و پس از آن به ۹ طبقه ارتقاء یافت، در اواخر حکومت اتحاد جماهیر شوروی ساخت ساختمان‌‌های ۱۱ و ۱۵ طبقه مرسوم شد و پس از انقلاب پروستریکا، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشور‌های آسیای مرکزی و اس. ان. گ (SNG) شهرسازی و معماری این مناطق متأثر از معماری و شهر سازی غرب رو به توسعه نهاد.

از نظر شکل و فرم معماری ساختمان‌‌ها تا حدودی شبیه به گنبد بودایی، نیزه تیز، کلاه سنتی قزاقی بنا شده‌اند. مانند مرکز تجاری و تفریحی خان شاطیر که با الهام از چادر و کلاه قزاقی توسط نورمن فوستر طراحی و ساخته شده است.

معماری مدرن و جدید دوره معاصر قزاقستان دو دوره مهم دارد. ۱. دوره حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی ۲. دوران پس از فروپاشی و استقلال کشور‌‌های آسیای مرکزی و قزاقستان.

در دوران اتحاد جماهیر شوروی معماری تحت تأثیر حاکمیت مرکزی بوده است و تقریبا در تمام کشور‌های استقلال یافته و خود شوروی الگوی معماری واحدی توسعه یافته است. شکل، فرم، بلندی و نمای ظاهری و داخلی ساختمان‌‌ها و آپارتمان‌‌ها از نقشه و الگوی واحدی پیروی می‌کردند.

فرم و مدل مراکز آموزشی، درمانی و بهداشتی، مراکز تفریحی، مراکز تجاری و خرید وتمام زیر ساخت‌های شهری در تمام کشور‌های وابسته به اتحاد جماهیر شوروی با یکدیگر تفاوت چندانی نداشتند که آلماتی پایتخت سابق قزاقستان که از آن به پاریس فرانسه یاد کرده‌اند و سایر شهر‌ها و روستا‌ها با این سبک معماری طراحی و ساخته شده‌اند.

ساختمان‌‌ها در دوران اتحاد جماهیرشوروی‌ به صورت گروهی و آپارتمان‌‌های چند طبقه ساخته‌ می‌شدند، فرهنگ خانه‌‌های ویلایی و یک یا دو طبقه وجود نداشت. البته اتحاد جماهیر شورروی در بعضی از شهر‌ها مانند شهر‌های روسیه به خصوص در مسکو علاوه بر خانه‌ای که برای اسکان در اختیار مردم قرار‌ می‌داد زمین‌‌های کوچکی به نام "داچ" در خارج از شهر برای ساخت خانه باغ، کشاورزی و باغداری مختصر به مردم واگذار‌ می‌شد تا بتوانند ایام فراغت و تعطیلات خود را در آنجا بگذرانند.

در زمان اتحاد جماهیر شوروی آپارتمان‌‌ها از نظر متراژ و وسعت با هم متفاوت بوده‌اند، ابتدا به زوجی که ازدواج می‌کردند و زندگی تازه شروع می‌کردند یک واحد آپارتمانی یک خوابه به آن‌ها داده می‌شد، با گذشت چند سال از زندگی مشترک و تولد اولین فرزند آپارتمان آن‌ها به ۲ خوابه تبدیل‌ می‌شد و هر چه تعداد اعضاء خانواده افزایش‌ می‌یافته تعداد اتاق‌‌ها و مساحت آپارتمان مسکونی خانواده‌‌ها افزایش‌ می‌یافت که عموما تا حد سه و به ندرت به چهارخوابه می‌رسید.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شور و استقلال کشور‌های تحت سلطه به یکباره معماری شهری، روستایی، خیابان‌‌ها و ساختمان‌‌های مسکونی، و مراکز عمومی متحول شد و سبک جدیدی از معماری متولد شد. ساخت آسمان خراش‌ها، فرم‌‌ها و مدل‌‌های متنوع غربی، آسیایی و هندی با تلفیق سنت و مدرنیته جایگزین معماری سنتی قبل از استقلال شدند. هرچند این وضعیت تقریبا در تمام کشور‌ها، شهر‌ها و روستا‌های مختلف رخ داد ولی شدت و ضعف این تحول در جا‌های مختلف کاملا مشهود است. شهر آستانا پایتخت جدید قزاقستان سمبل معماری پیشرفته، مدرن و تلفیق سنت و مدرنیته است.

پس از استقلال قزاقستان در سال ۱۹۹۷، به دستور نور سلطان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان مقرر شد که به دلایل مختلف، منجمله موقعیت ژئوپلوتیک پایتخت قزاقستان از آلماتی به آکملا (آستانای فعلی) منتقل شود که متعاقب آن شهر آستانا توسط «کیشو کوروکاوا» طراح مشهور ژاپنی که طراح «موزه ون گوگ در پروژه آمستردام»، فرودگاه بین المللی در کوالالامپور، «موزه قوم شناسی ملی در اوزاکا» و ساختمان «سفینه فضایی» سنت پترزبورگ را طراحی کرده است طراحی شد. و بر اساس طراحی کلی شهر توسط کیشوکوکاوا نقشه ساختمان‌‌های بزرگ و مهم توسط نورمن فوستر آماده شد و با سرازیر شدن حدود ۴۳۲ شرکت سیل شرکت‌‌های معماری کشور‌های مختلف اروپایی و آسیایی و توسط بزرگ‌ترین و معتبر ترین معمار‌های جهان و به کارگیری بهترن مصالح ساختمانی ساخت و ساز شهر آستانا پایتخت جدید قزاقستان آغاز شد و در سال ۱۹۹۸ بنا به دستور نور سلطان نظر بایف آکملا به آستانا تغییر نام یافت و در کمتر از ۱۰ سال پایتخت جوان قزاقستان توسط شرکت‌‌های ترکی، ایتالیایی، فرانسوی، سوئیسی، ژاپنی، آلمانی، آمریکایی، چینی و... ساخته شد و با بهره برداری ۶۰ تا ۱۰۰ پروژه متوسط و بزرگ در هر سال توانست به بهترین و مدرنترین شهر‌های اوراسیا و سی امین شهر مدرن جهان با زیر ساختا‌های استاندارد شهری تبدیل شود. شتاب ساخت و ساز، وسعت، تعداد پروژه‌‌های ساختمانی و آماده سازی زیر ساخت شهری در طول ۱۰ سال از شگفتی‌‌های معماری دوران معاصر به شمار می‌رود.

ساخت شهر آستانا با بهره گیری از معماری سنتی و مدرن و بهره‌مندی از معماری مختلف جهان این شهر را به شهری مینیاتوری و افسانه‌ای بدل کرده است، معماری آستانا بر یک محور مرکزی ساخته شده است که از یک طرف با ساختمان تجاری و تفریحی خان شاطیر آغاز‌ می‌شود با حرکت این مسیر به مرکز شهر سر درب سنتی ابتدای بلوار مرکزی قرار دارد. پس از آن ساختمان‌‌های اداری و تجاری در دو طرف بلوار و فضای سبز و پارک وسط بلوار امتداد‌ می‌یابد تا به سر درب پایین بلوار‌ می‌رسد، با گذر از این مسیر در دست راست رودخانه ایشیم کاخ ریاست جمهوری قرار دارد که عبور از آن ابتدا به کاخ صلح و دوستی که محل برگذاری کنگره ادیان است‌ می‌رسیم و در امتداد ساختمان کاخ استقلال، دانشگاه هنر، موزه تاریخ و مسجد حضرت سلطان خود نمایی می‌کنند تمام ساختمان‌‌های بزرگ و مهم مانند ساختمان تجاری و تفریحی خان شاطیر، کاخ ریاست جمهوری، کاخ صلح و دودستی، کاخ استقلال، دانشگاه هنر و... واقع شده در این محور مرکزی در یک خط مستقیم قرار گرفته شده است‌ به طوری که اگر جلو درب ساختمان خان شاطیر بایستیم تمام ساختمان‌‌های مذکور در امتداد همدیگر تا کاخ استقلال که آخرین بخش این محور مرکزی است بخوبی قابل مشاهده است و دیده‌ می‌شوند. در دو طرف این بلوار مرکزی بلوار‌های دیگری ساخته شده است که هتل‌‌ها، وزارتخانه، ساختمان‌‌های اداری، مسکونی و برج آستانه واقع شده است.

شهر آستانه در کنار شهر آکملا ساخته شده است ، بنا بر این امروزه آستانا متشکل از دو بخش قدیمی که همان آکملای سابق است و یک بخش نوساز و جدید که شهر جدید آستانا ساخته شده است.

این دوگانگی معماری و تقارن سنت و مدرنیته ساختمان‌‌های متحد الشکل دوران کمونیستی در بخش آکملای سابق و معماری مدرن در شهر آستانای جدید ترکیب و فضای بسیار جذاب و زیبایی را ترسیم کرده است. معماری شهر آستانا با برج‌‌ها و ساختمان‌‌های سربه فلک کشیده و زیبا با معماری توکیو، نیویورک و دبی رقابت می‌کند. در حقیقت آستانا را باید موزه معماری‌‌های متعدد نورمن فوستر معرفی کرد که این معماری اوج معماری این معمار انگلیسی است و در کنار معماری پل هزاره در لندن، بزرگترین فرودگاه در جهان در پکن، به روز رسانی ساختمان فدرال در برلین و کامرزبانک در فرانکفورت، بلند ترین آسمان خراش در اروپا، ورزشگاه ومبلی در لندن و برج معروف شرکت هرست نیویورک، و آسمان خراش خیار در سوییس از معماری شهر آستانا این تئوری که گفته‌اند: "غرب، غرب است و شرق، شرق است، و این هردو با هم اتفاق نخواهد افتاد" را باطل کرده است چون آستانا در عین برخورداری از معماری شرقی، معماری غربی و اروپایی را در دل خود جای داده است. بنابراین در شهر آستانا هم می‌توان سبک معماری شرق را مشاهده کرد و هم معماری اروپایی را، همانطور که آستانا در روز جذابیت خیره کننده‌ای دارد در شب نیز با نورپردازی‌‌های بی نظیر یادآور شهر‌های افسانه‌ای‌ می‌باشد.

در جولای سال ۱۹۹۹ شهر آستانا موفق به دریافت جایزه یونسکو به عنوان "شهر صلح" اهدا شد، در سال ۲۰۰۳، توسط آژانس معماری جهان، در سال ۲۰۱۲، انتخاب آستانه به عنوان محل برگزاری نمایشگاه بین المللی سال ۲۰۱۷ و مرکز تجاری قزاقستان انتخاب شد. به همین خاطر شهر آستانا به یکی از ۳۰ شهر برتر جهان انتخاب شده است.

در ۲۲ نوامبر سال 2012 بنا بر نتایج حاصله از رأی مخفی در یکصد و پنجاهمین جلسه مجمع عمومی دفتر بین المللی نمایشگاه‌‌ها ( BIE) قزاقستان موفق شد که با اکثریت آراء برگزاری نمایشگاه بین المللی اکسپو ۲۰۱۷ را کسب کند. برگزاری نمایشگاه بین المللی 2017-EXPO در Astana آستانا یکی از پروژه‌‌های مهم ملی در قزاقستان است که به ابتکار رئیس جمهور قزاقستان نورسلطان نظربایف تصویب شده است که بیانگر اقتدار بین المللی قزاقستان‌ می‌باشد. این نمایشگاه که با شعار انرژی پاک، انرژی آینده در تاریخ ۱۱ ژوئن سال ۲۰۱۷ برگزار‌ می‌شود علاوه بر اعتبار بین المللی شهر آستانا تحول عظیمی در روند رشد و توسعه اقتصادی قزاقستان ایجاد خواهد کرد.

در ساخت و آماده سازی شهرک اکسپوی سال ۲۰۱۷ با مساحت ۱۷۴ هکتار، بیش از ۵۰ معمارشاخص از سراسر جهان مانند «آدریان اسمیت و گوردون گیل معماری «LLP» حضور دارند. در این مجموعه ساخت ۴۰۰۰ آپارتمان، یک هتل جدید، سالن کنگره، همچنین امکانات دیگر پیش بینی شده است، که این ساختمان‌‌ها و تأسیسات پس از برگزاری نمایشگاه به عنوان بخشی از شهر آستانا مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

در ساخت شهرک اکسپوی ۲۰۱۷ امکانات علمی و فرهنگی و تکنولوژیکی، فضا‌های باز و مجتمع‌‌های مسکونی، مراکزخرید، فضا‌های گذراندن اوقات فراغت و امکانات کسب و کار و تجارت، مراکز ورزشی، مرکز فن آوری و اطلاعات و زیر ساخت‌‌های انرژی پاک در نظر گفته شده است. بنا به دستور رئیس جمهور قزاقستان تبدیل آستانا به شهر کاملا الکترونیکی و هوشمند تا سال ۲۰۱۷ تأکید شده است.

برای شرکت در نمایشگاه بین المللی اکسپو ۲۰۱۷ ، ۴ سازمان بین المللی ،UNIDO ،(OECD ،UNESCAP یونسکو) و ۳۵ کشور آنگولا، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، وانواتو، ویتنام، گامبیا، آلمان، هندوراس، گرانادا، گرجستان، اسرائیل، هند، قرقیزستان، کوبا، کره شمالی، لیبریا، لیتوانی، مالزی، جمهوری اسلامی ایران، جزایر مارشال، موناکو، پاکستان، رومانی، روسیه، نائورو، سنگال، سنت وینسنت و گرنادین‌ها، سنت کیتس و نویس، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، فرانسه، سوئیس، ژاپن از ۱۴۹ کشور دعوت شده رسما مشارکت خود را در نمایشگاه ۲۰۱۷ اعلام کرده‌اند، علاوه بر این ۱۶ کشور اتریش، بلغارستان، انگلستان، مجارستان، اسپانیا، چین، کره، قرقیزستان، لتونی، لیتوانی، ماداگاسکار، مغولستان، هلند، امارات متحده عربی، سوئد، ازبکستان مشارکت خود را با برگزاری مواد خوراکی اعلام کرده اند. علی‌رغم معماری مدرن شهر آستانا و ساخت شهرک اکسپوی ۲۰۱۷ در چند سال اخیر در کنار شهر آستانا اوج معماری مدرن آستانا به نمایش گذارده شده است.

علاوه بر معماری مدرن آستانا در ۲۵ کیلو متری جنوب غربی شهر آلماتی مجموعه ورزشگاه‌‌های زمستانی المپیک تحت نظارت کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) ساخته شد که بازی‌‌های المپیک زمستانی سال ۱۰۱۱ میلادی در این مجموعه ورزشگاهی برگذار شد و بر اساس اعلام نخست وزیر قزاقستان که یکی از حامیان جدی کمپین المپیک زمستانی ۲۰۲۲ در آلماتی است تلاش فراوانی برای برگزاری المپیک زمستانی ۲۰۲۲ در آلماتی را انجام داده است.

نیز نگاه کنید به

معماری در آرژانتین؛ معماری در کانادا؛ معماری در روسیه؛ معماری در تونس؛ معماری در ژاپن؛ معماری در کوبا؛ هنر معماری در چین؛ معماری در سنگال؛ معماری در مالی؛ معماری در ساحل عاج؛ معماری در تایلند؛ معماری در اوکراین؛ معماری در اسپانیا؛ معماری در اردن؛ معماری در اتیوپی؛ معماری در سیرالئون؛ معماری در قطر؛ معماری در تاجیکستان؛ معماری در سریلانکا.