زبان و ادبیات سنگال

از جمله مباحث مهم برای شناخت فرهنگ و جامعه در هر کشور مطالعه پیرامون زبان و ادبیات آن می باشد. روند تحولات زبان تعامل، تبادل آن با زبان های خارجی و انواع ادبیات گفتاری – نوشتاری و... موضوعاتی است که در این قسمت مورد بررسی قرار می گیرد.

معرفی زبان و خط رسمی و زبان های رایج

زبان فرانسه، زبان رسمی، اداری، آموزشی و رسانه ای سنگال است. با این وجود این کشور دارای حدود بیست زبان ملی و محلی دیگری هم است که مهم ترین آنها شامل زبان های زیر می شود:

1- زبان ولوف(wolof): هشتاد درصد مردم سنگال به زبان ولوف مخصوصاً در شهرها صحبت می کنند، زبان ولوف زبانی است که نه تنها در سنگال بلکه در گامبیا و موریتانی هم به عنوان زبان ملی محسوب می شود. این زبان به شاخه‌ی زبان های حوزه‌ی اقیانوس اطلس وصل می شود و زیر مجموعه ی خانواده‌ی زبان های نیجریا-کونگو است. ریشه ی اصلی این زبان به مردم(ماهیگیران و کشاورزان) دماغه ی سبز بر می گردد که اکثر آنها مسلمان هستند؛

2- سِرِر(Sérère) زبان ملی است که همان ریشه های زبان ولوف را دارد و بیشتر در مناطق مرکز- غرب صحبت می شود؛

3- دیولا(Diola): این زبان ملی نیجریایی-کنگویی است که در گامبیا نیز رایج است. در سنگال در استان کازامانس بیش از یک میلیون نفر به این زبان صحبت می کنند؛

4- ماندیگ(Mandigue): خاستگاه این زبان ملی آفریقای غربی است و در سنگال، گینه، مالی و گامبیا هم رایج است.

5- پُل(Peul): این زبان در حدود بیست کشور آفریقای غربی و مرکزی به عنوان زبان دوم صحبت می شود، در سنگال تیره‌ی پُل به این زبان صحبت می کنند.

خط سنگالی

رسم الخط و حروف تمام این زبان ها حروف لاتین است، اما در زبان های مادندیگ و دیولا الفبای "اِنکو"(N'ko) وجود دارد. این واژه به معنی "من می گویم" است که توسط "سو لو مانا کانت"(Solomana Kante)در سال 1949 ابداع شد. این نوشتار علی رغم تفاوت در شکل حروف شباهت هایی با زبان عربی دارد، به طور مثال حروف به هم متصل و از راست به چپ نوشته می شود. این الفبا در سال 2006 توسط یونسکو رسمی شد.

تاریخ ادبیات و سبک های ادبی

تاریخ ادبیات سنگال آثار مکتوب یا ادبی(رمان، شعر، نمایشنامه و فیلم) است که توسط نویسندگان متولد ایالت آفریقای غربی مستعمره فرانسه تولید شده است. آثار ادبی سنگال بیشتر به زبان فرانسه، زبان دولت استعمار، نوشته می شود. با این حال، موارد بسیاری از نوشتن آثار به زبان عربی و زبان های بومی ولوف(Wolof)، پولار(Pulaar)، ماندینکا(Mandinka)، دیولا(Diola)، سونینکه(Soninke) و سرر(Serer) وجود دارد.

سبک های ادبی سنگال به صورت خلاصه به سه سبک ذیل قابل تقسیم می باشد:

1-سبک سنت های شفاهی، در قالب داستان نویسان سبک گریوت(griot)، عنصری تاریخی از ادبیات سنگال را تشکیل می‌دهند و به عنوان متولی بخشی از ادبیات این کشور در طول تاریخ ادامه یافته اند.

2- سبک ادبیات اولیه سنگالی در اواسط قرن نوزدهم با آثار دیوید ابه بویلات(David Abbé Boilat)، که ادبیات مکتوب مردم نگاری تولید می کرد و از استعمار فرانسه حمایت می کرد، بوجود آمد. این نوع ادبیات سنگالی در طول دهه 1920 با آثار بکری دیالو(Bakary Diallo) احمدو مپاته دینگ(Ahmadou Mapaté Diagne) گسترش یافت. نمونه های ادبی در قالب متون قرآنی وجود دارد که منجر به رشد شکلی از اکسپرسیونیسم زبانی آفریقایی با استفاده از الفبای عربی، معروف به عجمی می شود. از شاعران این نسل می توان به احمد اعیان سیه(Ahmad Ayan Sih) و ذوالنون(Dhu al-nun) اشاره کرد.

3- سبک سنگالی پس از استعمار اغلب شامل تأکید بر "ادبیات ملی" است، نوعی نوشتار معاصر که بر تعامل بین زبان، هویت ملی و ادبیات تأکید داشت. از رمان نویسان سنگالی این دوره می توان به شیخ حمیدو کان(Cheikh Hamidou Kane) بوباکار بوریس دیوپ (Boris DiopBoubacar) و اوسمان سمبنه(Ousmane Sembene) اشاره کرد. از جمله شاعران می توان به رئیس جمهور و فیلسوف سابق سنگال، لئوپولد سدار سنگور(Léopold Sédar Senghor)، بیراگو دیوپ(Birago Diop)، شیخ علیو ندائو(Cheikh Aliou Ndao)و علیون بدارا بیه(Alioune Badara Bèye) اشاره نمود.

نویسندگان زن نیز سهم زیادی در بدنه آثار ادبی سنگال داشتند مثل مریما با(Mariama Bâ)، فاطو دیوم(Fatou Diome)، اندای فاطو کان(Ndeye Fatou Kane)، امیناتا سو فال(Aminata Sow Fall) و فاطو ساو(Fatou Sow) همه آثار ادبی قابل توجهی در مورد مسائل چند همسری، فمینیسم و واقعیت های جوانان سنگال نوشته اند.

سه سبک ادبی سنگال را بطور مشروح می توان چنین توضیح داد:

1- سبک سنت های شفاهی اکثر ادبیات شناخته شده و تولید شده در دوره قبل از دوره گسترش فرانسه به سنگال در دهه 1850، بیشتر شعر است. در این دوره از دو نوع شعر تعلیمی و تغزلی(مرثیه و مداحی) مشخص استفاده شده است. به عنوان نمونه می توان به احمد اعیان سیه اشاره کرد که عبارات استعاره روان وی از مستندترین قطعات شعر عربی است که در سنگال تولید شده است. مثال دیگر شامل ذو النون است که شعر او کنایات خود را به قرآن و مباحث تقوا بیان می کرد. قبل از ورود زبان نوشتاری(عربی و عجمی) در منطقه سنگنبیا(سنگال- گامبیا)، کلمه گفتاری وسیله ای بود که جوامع از طریق آن سنت ها و تاریخ خود را حفظ می کردند.

استادان این سنت شفاهی متعلق به یک قشر خاص وراثتی در سلسله مراتب فرهنگی هستند. این داستان نویسان غالباً به اصطلاح "خوانندگان ستایش" محدود می شوند. با این حال آنها اغلب نقش ترکیبی از مورخان، نسب شناسان، موسیقیدانان، سخنگویان، مشاوران، دیپلمات ها، مفسران، گزارشگران، آهنگسازان، معلمان و شاعران را بازی می کنند.

یکی از حماسه های شفاهی متداول در منطقه سنگال - گامبیا(Senegambian region)، داستان افسانه ای تاسیس پادشاهی بوندو(Bundu) در دهه 1690 است. داستان دارای تعابیر مختلف و بسیاری از روایت های مکرر است، اما داستان از یک دنباله موضوعی مشترک پیروی می کند. این داستان به دنبال یک روحانی پلار زبان(Pulaar) به نام مالک سی(Maalik Sii) از سویوما Suyuuma))، منطقه ای در پادشاهی فاتو تورو(Futa Toro)، واقع در مرز امروزی سنگال و موریتانی است. او و پیروانش، با دیپلماسی ماهرانه و استراتژی نظامی، پادشاهی گا جاگا(Gajaaga kingdom) را که به زبان سونینکه(Soninke) صحبت می کرد، را از منطقه ای به نام بوندو(Bundu) بیرون راندند و به بسیاری از مردم پولار زبان که قبلاً در این منطقه ساکن بودند استقلال سیاسی اعطا کردند. این داستان اغلب به گونه ای روایت می شود که وجود دولت را توجیه می کند در حالی که اقتدار حکام آن را نیز مشروعیت می بخشد.

در عصر حاضر، متولیان این سبک از طریق عملکرد اهمیت خود را به عنوان متولی این سبک سنتی حفظ کرده اند. خوانندگان و نوازندگان ساز سنگالی که به دلیل طبقه وراثتی تحت سبک گریوت(griot) قرار می گیرند. آنها شامل منصور سک(Mansour Seck)، تیونه سک(Thione Seck)، ابلای سیسوکو(Ablaye Cissoko) و یوسو ندور(Youssou N'Dour) هستند. با این حال بسیاری از نوازندگان این نقش را در جدا شدن از ارزش های سنتی پذیرفته اند. این شامل با با مال(Baaba Mal)، نورو کان(Nuru Kane) و کوبا گائلو(Couba Gawlo) است. یک نمونه معمول معاصر "ترانه ستایش" "دموکرات" از یک نوازنده زن است که از رئیس جمهور دوم سنگال عبدو دیوف و حزب سوسیالیست تمجید می کند.

2- سبک ادبیات اولیه سنگالی مستندترین نویسندگانی که در دوران استعمار فرانسه در سنگال فعال بوده اند، دیوید آبه بویلات(David Abbé Boilat)، لئوپولد پانت(Leopold Panet) و باکاری دیالو(Bakary Diallo) بوده اند. بیشترین بحث در مورد اثر دیوید بویلات "طرح های سنگالی"(Esquisses Senegalaises-1853)، یک قطعه اولیه مردم شناسی بود که خواستار استعمار کامل سنگال توسط فرانسوی ها بود. بویلات پس از تعلیم گرفتن از کشیش کاتولیک در فرانسه در دهه 1840، به نیاز به یک برنامه تبلیغی جامع(که در کتابش شرح داده شد)، که اکثریت مسلمانان "قوم" "گمراه" خود را در سنگال به کاتولیک تبدیل خواهد کرد، لئو پول پانت نیز در کتاب خود که یک سند سفر استعماری است که به طور مشابه "نقشه اولیه اکتشاف صحرای غربی، رابطه یک سفر از سنگال تا مراکش را در صحرا" را نشان می دهد. تأثیرگذارترین اثر دیالو، کتاب "نیروی خوب"(Force-bonte -1926) یکی دیگر از متن های فرانسه زبانی سنگالی است که امروز توسط خوانندگان به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته در آن تحسین نویسنده را از دولت استعمار فرانسه نشان می دهد. در آثار بویلات(Boilat) و دیالو(Diallo) در دو کتاب مسائل بحث برانگیز نسبت به دستورات ادبی سنگال مطرح می شود، زیرا درهر دو اثر انگیزه هایی برای گسترش بیشتر ادبیات فرانسه در آفریقای غربی مطرح گردیده است.

3- سبک سنگالی پس از استعمار دوران استقلال سنگال انبوهی از آثار سیاسی آگاهانه را تولید کرد که در دسته "ادبیات ملی" طبقه بندی شده اند. آنها آثاری بودند که بر تعامل بین زبان، هویت ملی و ادبیات تأکید داشتند. یک رمان تحسین شده که در مراحل اولیه استقلال تدوین شده است، شامل کتاب " ماجرا جوئی مبهم"(L'Aventure ambiguë-1961) از شیخ حمیدو کان(Cheikh Hamidou Kane) است که به تعامل فرهنگ غرب و آفریقا و همچنین مفاهیم هویت ترکیبی آفریقا می پردازد. اوسمان سمبنه(Ousmane Sembene)، نویسنده و فیلم‌ساز، در سال 1956 کتاب"حوض سیاه"(Le Docker Noir) را نوشت. این رمان بازسازی آزادانه تجربه نژادپرستی سمبنه به عنوان کارگر اسکله در شهر مارسی فرانسه است. سمبنه در ادامه حیات خود با انتشار نه رمان دیگر و ده ها نسخه خطی، گستردگی و پوشش موضوعی دستورات ادبی سنگال را گسترش داد.

رهبر جنبش استقلال سنگال، لئوپولد سدار سنگور(Leopold Sedar Senghor)، یکی دیگر از شخصیت های مهم ادبی سنگال در این دوره است. از طریق انتشار اولین کتاب "گلچین شاعرانه" خود،(Chants D’Ombre- 1945)، سنگور نویسنده بنیان‌گذار فلسفه نگریتود شد. ویژگی بارز فلسفه سنگور نوعی ملی گرایی فرهنگی بود که بر اهمیت سنت بومی و شیوه های فرهنگی تأکید می ورزید. شعر سنگور اغلب بر تجربه سیاه در زمینه استعمار تأکید می‌ورزد و باعث ارزیابی مجدد و سازگاری هویت آفریقایی می شود. از دیگر گلچین های برجسته می توان به " شبگرد ها"(Nocturnes -1961) و "مجموعه اشعار"(The Collected Poetry -1991) او اشاره کرد. وی همچنین آثار غیر داستانی متعددی را در زمینه زبان شناسی، فلسفه، جامعه شناسی و سیاست نوشته است.

سنگور در مقدمه کتاب "گلچین ادبیات سنگالی" خود(1977)، مفهوم "فرانسوی" را ترسیم کرده است. سنگور بر این باور بود که فرهنگ سنگال تعادل "منطق" فرانسوی و "شور" سنگالی را حفظ می کند و آگاهی ترکیبی را بوسیله حکومت استعماری ایجاد می کند. سنگور باکاری دیالو و دیوید بویلات را به عنوان بنیان‌گذاران سنت فرانسوی- سنگالی می داند و آثار آنها را می ستاید.

از دیگر رمان نویسان برجسته این سبک می توان به بوباکار بوریس دیوپ(Boubacar Boris Diop)، نویسنده " زمان تمانگو"(Le Temps de Tamango -1981)و " خاطرات طبل"(Tamboure de la Memoirs -1987),، و ابراهیما سال، نویسنده " پیشاهنگان مریخ نورد"(Les Routiers de Chimères -1982) اشاره کرد. رمان های دیوپ اشاره ای مداوم به انقلاب های آفریقا دارند و ابهت تاریخ آفریقا را کاوش می کنند. کارهای ابراهیم‌سال، به ویژه در "پیشاهنگان مریخ نورد "، متمرکز بر تلاقی عرفان و واقع گرایی، با کنایاتی به جنبش ادبی پست مدرنیسم است.

زنان سنگالی نیز فقط پس از استقلال این کشور در سال 1960 شروع به انتشار مطالب خود کرده اند. از آن زمان نویسندگان زن از طریق رمان سنگالی سهم قابل توجهی در ادبیات داشته اند. مریما با،(Mariama Bâ)نویسنده فمینیست کتاب "نامه ای طولانی"(1979)، یکی از این چهره هاست. آثار او شامل یک رمان است که به بررسی وضعیت زنان در جامعه سنگال و همچنین خانواده چند همسری موجود در فرهنگ های خاص آفریقایی می پردازد. در اثر او، "نامه ای طولانی"(So Long a Letter)، پویایی روابط بین نژادی را از منظر شخص سوم بررسی می کند و اجازه می‌دهد یک رویکرد بی طرفانه در مورد تضاد فرهنگ های غربی و آفریقایی ایجاد کند.

امیناتا سو فال(Aminata Sow Fall) که از بزرگترین رمان نویس معاصر سنگالی محسوب می شود، چهار رمان نوشته است. موضوعات او از فسادپذیری قدرت و ماهیت جامعه و فرهنگ سنگال گرفته تا مفاهیم مردانگی است. از دیگر نویسندگان برجسته فمنیست و جامعه شناس سبک سوم نیز می توان به فاطو سو(Fatou Sow)، فاتو دیوم(Fatou Diome) و ندائیه فاتو کین(Ndeye Fatou Kane) اشاره کرد.

وضعیت انواع ادبی

سنگال مانند دیگر کشور های آفریقا دارای سبک های ادبی نظم و نثر بوده و در قرون گذشته رشد چشم گیری داشته است.

قصه کوتاه

در کشور سنگال قصه های کوتاه جایگاه قابل توجهی در ادبیات داشته و از آنها برای آموزش کودکان و نوجوانان به زبان های فرانسه و آفریقایی استفاده می شود. از مشهورترین قصه نویسان سنگالی می توان به "ماسامبا گی"(Massamba Guèye) اشاره کرد. او نه تنها یک قصه نویس بلکه استاد دانشگاه در داکار است و در رادیو سنگال(RSI) هم در برنامه ای تحت عنوان "قصه ها و افسانه ها" فعال است. یکی از مهم ترین آثار وی دیوان "هر قصه ای پیامی دارد"(کتاب- سی دی) نام دارد که خلاصه ای از مجموع چهار قصه به نام های "مادر حریص"، "قورباغه و زن کتک خورده"، پرحرف ثروتمند" و "عزا داری بوکی(Bouki)" است. موضوع این اثر روش های آموزشی تربیتی محصلان و دبیران امروزی در مدارس است.

"رافائل اندای"(Rafael Enday) نیز یک قصه نویس، محقق، فیلسوف و متخصص کتابداری و زبان های قبیله ای است. وی در رأس آرشیو های فرهنگی سنگال و رئیس کتابخانه های عمومی وزارت فرهنگ است و در نشر اندا جهان سوم(Enda Tier Monde) و رادیو سنگال نیز یک برنامه‌ی هفتگی فعال دارد. او با خانم "لیلیان کِستِلوت"(Lilyan Kesteloot) یک مجموعه قصه روی سایت(Conte-moi) به نام "مهتاب یا نور ماه" قرار داده است.

از مشهورترین قصه های سنگالی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

بوری یا گاو گمشده، خداوند، انسان ها، کرکس ها و مرگ، فاری الاغ ماده، شکم گنده و دوستانش، کومبا بدون مادر، فرزند خدا، کفتار و نابینا، کفتار گرسنه و خرگوش و....

در بین این قصه ها معروف ترین آنها قصه‌ی کفتار و نابینا است. کفتاری از یک گدای نابینا حسودی می کرد زیرا این مرد نابینا وِردهای جادویی می دانست که وقتی می خواند مردم خیلی به او کمک کرده و خوراکی می دادند. کفتار نزد نابینا رفت و پیشنهادی به او داد که آن مرد بینایی خود را به دست بیاورد در عوض آن وِردها را به کفتار آموزش بدهد. در نهایت مرد نابینا، بینایی خود را به دست آورد، کفتار هم نابینا شد اما وِردها را فراموش کرد.

رمان

رمان آفریقای سیاه فرانسه زبان در سنگال، نوشته ای خاص است، روند آن از قرن 20 تا امروز نشان داده است که چقدر "مدرسه ادبی سفید"(Ecole blanche) که منظور سبک رمان نویسی سفید پوستان است با رمان آفریقایی از هم جدایی ناپذیر هستند.

از سال 1920 تا 1954 آثار تخیلی رمان که به وجود آمده کاملاً عاری از روحیه آفریقایی بود. در این آثار استعمار اهداف و مفاهیم خاص خود را نسبت به آفریقا و آینده‌ی آن را داشته و خود را جاودانی تلقی می کند. در مدارس کادر های خاص شکل گرفته و سعی بر آن است که آفریقا از لحاظ تاریخی، آداب و رسوم خوب شناخته شود. بنابراین اولین نوشته های آفریقایی ها(مونوگراف ها)(رساله ها)، تحقیق و مقاله درباره تاریخ و آداب و رسوم آفریقا با کمک مربیان بیشتر برای رضایت و کنجکاوی استعمار بوده است. از جمله نویسندگان معروف کلاسیک می توان به عبد الله سادجی(Abdoulaye Sadji) اشاره کرد: "نی نی"(Nini)(1947) و "میمونا"(Maïmouna)(1953) که هر دو نام دو دختر است که دو رمان بسیار معروف او به شمار می آید. در این دو رمان نویسنده علاوه بر به تصویر کشیدن آداب و رسوم سنگال، سرنوشت تلخ دخترانی را نشان می دهد که به امید یک زندگی بهتر به شهر مهاجرت می کنند ولی دچار مسائل و مشکلات متعدد شده و شکست خورده باز به روستای خود باز می گردند.

در سال 1954، "اِزا بوتو"(Eza Boto) در رمان خود به نام "شهر بی رحم"(Ville cruelle) دیگر اهداف آثار قبلی را دنبال نمی کند. هدف او دیگر شناساندن آفریقا به استعمار و اگزوتیسم نبود. برعکس، این اثر حقیقت های استعماری و رفتار در برابر آن را نشان و چهره دیگری از آفریقا را به تصویر می کشد.

دوره سوم ادبیات از سال های 1960 تا 1980 بود. نویسندگان، شاعران و تئأتر نویسان در آثار خود شروع به انتقاد از جامعه استقلال یافته کرده اند.

"عثمان سامبن"(Sembène Ousmane) با رمان"اکسلا"[iii](Xala)، "مونگو بتی"(Mongo Beti) با رمان "جاودانه"(Perpétue) و"عادت بدبختی"(L’habitude du Malheur-1974) و "رامبر روبن"(Remmber Ruben)، "علیون فانتوره"(Alioun Fantouré) با"کانون منطقه ی استوایی"(Le cercle des tropiques) و "احمدو کوروما"(Ahmadou Kourouma) که "خورشیدهای استقلال"(Les soleils des independences) را چاپ کردند. در این دوره یک تحول چشم گیر ادبی رخ داد. چاپ آثار زیاد شد و مخاطبان زیادی در جامعه پیدا کرد.

یکی از معروف ترین نویسندگان رئالیست زن سنگال "مریما با"(Maryama Ba) نام دارد(1929-1981). او در سال 1980 رمانی تحت عنوان "نامه ای بس طولانی"(Une si longue lettre) نوشت. این رمان که در غالب یک نامه به دوست صمیمیش است بسیاری از مشکلات و سختی های زنان سنگالی از جمله مسئله چند همسری، فمینیسم و ازدواج و طلاق و... را بیان می کند. جایزه ادبی نوما در سال 1980 به این اثر تعلق گرفت.

شعر

شعر آفریقایی به زبان فرانسه در خارج از قاره آفریقا منزلت از دست رفته ی نویسندگانی که هویت آفریقایی شان را کشف کردند، از خلال جنبش نگریتود را دوباره زنده و ارث به جا مانده از تاریخ و فرهنگ آفریقایی که تحت تسلط اروپا بوده و هستی خود را انکار می کردند، را متولد کرد.

در زمینه شعر در سنگال در فاصله بین دو جنگ جهانی تحولاتی به وجود آمد و آن جنبش نگریتود «سیاه پوست بودن» [ii] است. تداعی هنرهای آفریقا، ستایش «زیبایی سیاه جاودانه»، شعر سرزمین و تداعی شب های سرزمین سِرِرها(sérère: نام یک قبیله) همه این ها شعرهایی ساخته شده اند که نگریتود را به عنوان مجموعه ای از ارزش های تمدن دنیای سیاه به تصویر کشیده است. سنگال سرزمین حدود پانزده شاعر به نام است که در این قسمت به معرفی دو نفر از برجسته ترین آنها پرداخته می شود:

معروف ترین این شاعران لئوپولد سدار سنگور(Léopold Sédar Senghor)(2001-1906) است. سدار سنگور در روستای ژوآل(Joal) به دنیا آمد. او مهمترین شاعر و نویسنده ی سنگالی و اولین رئیس جمهور سنگال در سال های 1980-1960 می‌باشد وی اولین آفریقایی بود که در آکادمی فرانسوی یک کرسی به خود اختصاص داد. همچنین او قبل از استقلال کشورش در فرانسه وزیر بود. وی نماد همکاری بین فرانسه و مستعمرات قدیمی این کشور بود.

شعر او نمادین و به صورت نظم و نثر بوده و شامل آواز ها و گفته‌هایی است که موضوع آنها سیاسی، حماسی، زن آفریقایی و غیره است، خلق یک تمدن جهانی علی رغم سنت‌های گوناگون نیز یکی از مهمترین موضوع های شعر اوست.

وی دکتر و عضو 37 دانشگاه بین المللی بود و حدود سی مدال طلای زبان فرانسه، شعر و نویسندگان را از آن خود کرده است. از نظر آثار ادبی شانزده مجموعه شعر از خود به‌جای گذاشت که بیشتر آن ها در نشر سولی(Soleil) چاپ شده است. وی هشت رساله مهم نیز چاپ کرده است. از مهم ترین مجموعه شعر های وی می توان به "آهنگ های سایه"(1945)(Chants d’ombre) و"میزبان های سیاه"(Hosties nègres)(1948) و "اتیوپیک"(Éthiopiques) اشاره کرد. آثار لئو پولد سدار سنگور، مجموعه هایی هستند که بیشتر قطعات آن در بین دوجنگ جهانی نوشته شده و موضوع آن نگریتود، پرده برداری و راز گشایی از تمدن های آفریقایی است. سنگور فلسفه جنبش سیاه «نگریتود» را که توسط اٍمه سزر(Aimé Césaire) بنیان‌گذاری شد را این گونه ارائه می‌دهد: «جنبش سیاه» شناختی ساده از موجود سیاه است و قبول این موجود سیاه پوستی که از سرنوشت سیاه بودنمان و تاریخ‌مان و فرهنگ‌مان نشئت گرفته است».

ایده های مجموعه شعرهای سنگور تهدیدی برای نظام استعماری نبود، بلکه مثلاً در مجموعه شعر "میزبان های سیاه"(Hosties noires)، بیشتر شخصیت لئوپولد سدار سنگوری را نشان می دهد که انسانی آشتی پذیراست و حتی برای نجات فرانسه هم از خداوند طلب کمک می کند. خواسته های انسان ها، رقص برای ملت سیاه، هیجانات خاص سیاه پوستان، علی‌رغم تمام ابهامات و مشخصات توسط خود شاعر، بیشتر به بنیاد نهادن شکست انسان آفریقایی و فهماندن وضعیت استعماری کمک می کند. سنگور که ذاتاً انسانی آشتی پذیر بود قبل از سال 1954 شعری نوآوری کرد که در آن سفید پوست استعمارگر و سیاه پوست مستعمره با هم درک متقابل دارند.

نگریتود به عنوان یک جنبش فرهنگی در ادبیات مخصوصاً نگریتود سنگور در قاره آفریقا به معنی زیر سوأل بردن ریشه ای نظام استعمار نبود بلکه بیشتر نوعی اعتراض به شمار می آمد به این معنی که ایدئولوژی استعمار ادعا می کرد که آفریقائی ها تمدن نداشته اند. "تخته سنگ تمیز"(table rase) "آهنگ های سایه"(1945)(Chants d’ombre) و"میزبان های سیاه"(Hosties nègres)(1948) آثار لئو پولد سدار سنگور، مجموعه هایی هستند که بیشتر قطعات آن در بین دو جنگ جهانی نوشته شده و موضوع آن نگریتود،معرفی، پرده‌برداری و راز‌گشایی از تمدن های آفریقایی است.

همزمان با لئو پولد سدار سنگور، شاعر آنتیلی(Antillais) "اِمه سزِر"(Aimé Césaire) در شعر معروف خود سال 1939 "دفترچه از بازگشتی به سرزمین مادری(Cahier d’un retour au pays natal) نام "نگریتود"(Négritude) را برد و هویت آفریقایی را تأیید کرد. در نزد لئوپودو سدار سنگور سنگالی مفهوم نگریتود موضوعی زیبا شناختی و عرفانی می شود، او در اثر خود تحت عنوان "زیبایی شناختی سیاه – آفریقایی"(Esthétique négro-africaine) در سال 1956 سعی دارد که تعریفی از نگریتود بدهد.

سنگور یکی از حامیان مهم فرانکوفونی(فرانسه زبانی) نیز بود و نایب رئیس شورای آن شد. در سال 1978 لقب پادشاه شعرا را به او دادند و در آکادمی فرانسوی شانزدهمین کرسی را به خود اختصاص داد، او اولین آفریقایی بود که به این جایگاه راه پیدا کرد. او در سال 2001 از دنیا رفت و عبدالله واد(Wad) رئیس جمهور وقت مراسم ویژه‌ای برای او تدارک دید و افراد مهم سیاسی و ادبی در این مراسم شرکت کردند.

"بیراگو دیوپ"(1906-1989) (Birago Diop) یکی دیگر از نویسندگان و شاعران معروف سنگالی است که علاوه بر شعر قصه های زیادی را به رشته‌ی تحریر درآورده است. مجموعه شعر او "حیله ها و روشنائی ها"(Leurres et Lueurs)نام دارد، نوع آن تغزلی بوده و در سال 1960 چاپ شد، از بین شعر های او مشهورترین آن "نفس ها"(Souffles) است. شعرهای او نیز به نوبه خود مزاحم نظام استعماری نبود شعر او را نمی توان در جنبش نگریتود قرار داد، بلکه شعر او بیشتر توصیفی و معاصر بود. تاًثیر تحصیلات او در مدرسه شعر فرانسوی قرن 19 بسیار مشخص است. او بیشتر غزل های قانونمند موزون می نوشت، گردشی مشهور درباره تفسیر دنیای زنده ها و دنیای مرده ها و همچنین شعرهایی که افسوس تاًثیر زمان روی طبیعت انسانی را بیان می کند: از دست دادن جوانی، بیراگو به وسیله ی شعرش و بیشتر قصه هایش وجود تمدن های سیاه را اثبات کرده است. تئأتر نیز در نزد این نویسنده آرام و قانونمند و منظم است. تئأتر ادبی بیشتر از آثار دیگر ادبی تحت کنترل استعمارگران و تحت فرماندهی "برنارد کرنوت"(Bernard Cornut) بود. او یک سیستم کنترل تولید اثر ادبی کاملاً امن برای استعمارگران اجتماعی ترتیب داده بود که با ناسیونالیسم آفریقایی مخصوصاً در مدرسه "ویلیام پونتی"(William Ponty) مبارزه می کرد. علاوه بر این وی مؤلف پنج کتاب، سه مجموعه قصه و یک نمایشنامه است.

مهمترین شاعر معاصر فرانسه زبان سنگال "آمادو لامین سال"(Amadou Lamine Sall) نام دارد که در سال 1951 در سنگال به دنیا آمد او مؤسس انجمن "خانه ی آفریقایی شعر بین المللی" است. وی نویسنده ی تعداد زیادی شعر است که بیشتر آنها به صورت بیت آزاد و بدون نقطه‌گذاری است. مهمترین مجموعه شعر هایی که او را بسیار بین المللی کرد در باره‌ی "آرتور رامبو"(Arthur Rimbaut) است.

ادبیات معاصر، ادبیات کودکان و نوجوانان، نقد ادبی، نشریات ادبی، مراکز و انجمن های ادبی

ادبیات معاصر آفریقای سیاه نیز تحت تأثیر جریان های زیادی قرار دارد: سنت های محلی، تأثیر جوامع اسلامی و عرب، تاًثیر دائم و یا حضور استعمار اروپایی و مسیحیت از جمله این عوامل هستند. آفریقایی ها از زمان جنگ دوم جهانی پر زاد‌ و ولد شدند؛ آن ها در حالی‌که زبان های فرانسه، انگلیسی، پرتغالی و چهل زبان آفریقایی را به کار می برند، شعر، رمان، تئأتر و فرم های نوشتاری گوناگونی را خلق کردند که نمی توان آنها را در ادبیات اروپایی توصیف کرد. آثارشان حقیقت سیاسی و اجتماعی مدرن را با توجه به سیستم ارزشی، آفریقایی یا غیرآفریقایی نشان می دهد. نوشته های آنها مبتنی بر سنت های بومی و دیدگاهی خاص از دنیای آفریقاست.

قبل از آمدن اروپایی ها به آفریقا، حتی قبل از توسعه، مردم آفریقایی جنوب صحرا آثار هنری خود را با تلفیق احساسات‌شان در قالب اسطوره،(250000 اسطوره در آفریقا وجود دارد) افسانه، حکایت، تمثیل، قصه، آواز، حماسه، شعر، ضرب المثل، معما و تئأتر بیان می کردند. امروز نوع ادبیات گفتاری(نقالی) [iii] آن زمان هنوز هم ادامه دارد و شامل موضوع های جدید و قدیمی می باشد. سبک این آثار تحت تأثیر دنیای خارج و فرهنگ های گوناگون موجود در آفریقا می باشد. این سبک ها تحت تأثیر نوشتارهای مدرن قرار گرفته و روی نوشتارهای معاصر نیز تاًثیر می گذارند. ادبیات سنتی با معنی اصلی ساختارهای جدید، تکنیک ها و سبک های جدیدی هستند که حتی سبک های ادبیات تحمیل شده توسط اروپا را پشت سر می گذارد.

نویسندگان معاصر و مشاهیر ادبی

سنگال دارای نویسندگان متعددی می باشد که مهمترین نویسندگان معاصر آن به شرح ذیل هستند:

-فاتو دیوم(Fatou Diome) در سال 1968 در سنگال به دنیا آمد. او پس از چاپ مجموعه حکایات خود تحت عنوان "ارجحیت ملی"(La préférence nationale) و رمانی تحت عنوان "شکم آتلانتیک"(Le Ventre de l'Atlantique) چهره ای بین المللی به خود گرفت. سبک او الهام گرفته از هنر سنتی نقالی آفریقای معاصر است. او در آثار خود با توضیحاتی دقیق و منظم و لحنی طنز گونه مشکلات رفتن به فرانسه و غم غربت دوران کودکی خود را بیان می کند.

- عبد الله فوده اندیون(Abdoulaye Fodé Ndione) نویسنده معاصر دیگر، شاعر و نویسنده ی داستان های کوتاه و عضو چند انجمن ادبی سنگال است. از مهمترین آثار او مجموعه شعر "فوبوریَن"(Faubourienne)(2005) و یک مجموعه داستان کوتاه به نام "بیرا هه های پَرت"(Sentiers perdus)(2013) است که در آن موضوعات و گلچین هایی از مسائل روز را بیان کرده است.

-نفیساتو دیا دیوف(Nafissatou Dia Diouf) نویسنده دیگری که در سال 1973 در داکار به دنیا آمد. مهمترین اثر او رمان "خانه ی ادویه ها"(La Maison des épices) و موضوع آن ادبیات جوانان است. همچنین او آثاری چون شعر، داستان کوتاه و آواز را هم به رشته ی تحریر در آورده است و برنده چند جایزه ادبی نیز شده است.

-فاما دیان سِن(Fama Diagne Sène) نویسنده دیگری است که در سال 1969 در سنگال به دنیا آمد. آثار او شعر، داستان کوتاه، نمایشنامه و رمان بوده که جایزه بزرگ ادبیات سنگال را از آن خود کرده است. مهم ترین اثر او "آواز های تاریکی ها"(Les chants des ténèbres) نام دارد. سبک این رمان بسیار ساده است و بیشترین مفهوم آن حقیقت‌گرایی است و بالاخره معروف ترین نویسنده معاصر سنگال "شیخ حمیدو کان"(Cheikh Hamidou Kane) نام دارد که در سال 1928 در این کشور به دنیا آمد. او رمان «ماجرای مبهم»(Aventure ambigue) الهام گرفته از زندگی شخصی خود را نوشت. این اثر جایزه ادبی آفریقای سیاه را در سال 1962 کسب کرد. در سال 1995 نیز کتاب «محافظان معبد»(Les gardiens du temple) را چاپ کرد. او در سازمان بین المللی کودکان(UNICEF) نیز حضور فعال دارد.

کشور سنگال به نوبه ی خود دارای حدود صد نویسنده‌ی قدیمی و معاصر است که نیمی از آنها را نویسندگان زن تشکیل می‌دهند.

- مریما با در سنگال

از مشهورترین نویسندگان زن سنگالی می توان به "مریما با"(Mariama ba) اشاره کرد. او در سال 1929 در داکار به دنیا و در سال 1981 در همان شهر از دنیا رفت. وی در سال 1980، جایزه ی نوما(Noma) را برای نوشتن رمانش «نامه‌ای بسیار طولانی» به خود اختصاص داد. داستان این رمان جدا از زندگی شخصی خودش نبود و بیشتر منتقد موضوع چند همسری و عواقب آن در کشور سنگال بود. ویژگی رمان او این است که یکی از اولین آثار سنگالی است که مخاطبان آن بیشتر سنگالی هستند و این امر ملی بودن این اثر را نشان می دهد.

پس از او می توان به نویسندگان زیر اشاره کرد:

-علیون دیوپ(Alioune Diop)(1910-1980): او یکی از متفکران بزرگ سنگالی و بنیان‌گذار مجله «حضور آفریقایی» در سال 1947 در پاریس و داکار بود. مجله «دنیای سیاه» را نیز که جانشین روزنامه «دانشجوی سیاه» بود تأسیس کرد، وی بنیان‌گذار «جامعه‌ی آفریقایی فرهنگ»(Société africaine de culture) در پاریس(1956) و در روم(1959) نیز بود و کنگره‌ی «هنرهای سیاه» را در شهر داکار در سال 1966 سازماندهی کرد و بالاخره اینکه نقش به سزایی در ترویج فرهنگ سیاه داشت.

-عثمان سامبِن(Ousmane Sembène)(2007-1923) که در سال 1960 مهمترین رمان خود تحت عنوان "تکه های چوب خدا"(Les bouts de bois de Dieu) را نوشت که بیشتر به نقدی از وضعیت کارگران راه آهن بود. در سال 1961 وارد یک مدرسه سینمائی در مسکو شد و دو فیلم درباره‌ی آفریقا تولید کرد. در سال 1968 یک کمدی تحت عنوان«حکم»(le mandate) علیه بورژازی سنگالی ساخت که جایزه شاهکارهای ادبی را به خود اختصاص داد. او فیلم‌های زیادی از خود ارائه داد که البته تعدادی از آنها نیز سانسور می‌شد اما او با سینمای مبارز مخالف بود و از یک روستا به روستای دیگر آفریقا می‌رفت تا فیلم‌ها و پیام‌های خود را به مردم برساند. وی در 9 نوامبر 2006 چند سال قبل از فوتش در اقامتگاه سفیر فرانسه در داکار یک نشان افتخار از جمهوری فرانسه دریافت کرد و در سال 2007 در شهر یوف(Yoff) از دنیا رفت.

- عثمان سوسه دیوپ(1911-1973)-(Ousmane Socé Diop) او نه تنها یک نویسنده بلکه یک سیاستمدار سنگالی بود. وی جز افرادی بود که در بین دو جنگ جهانی جنبش سیاه «نگریتود» را بنیان‌گذاری کردند. اولین اثر ادبی او در سال 1935 رمان «کریم» بود، از آن پس نیز رمان های دیگری را به رشته تحریر درآورد. او که مردی سیاسی بود در سال 1956 "جنبش سوسیالیست‌ اتحاد سنگالی(SUS: Mouvement socialiste d'union sénégalaise) را پایه گذاری کرد و به «بلوک مردمی سنگالی»(BPS: Bloc populaire sénégalais) ملحق شد. پس از استقلال نیز در سال 1959 پست وزارت را گرفت. همچنین سفیر سنگال در آمریکا، نماینده در سازمان ملل متحد و شهردار روفیسک(Rufisque) نیز از دیگر مناسب او بود.

-عبدالله سادجی(Abdoulaye Sadji)(1910-1961)او در سال 1929 یکی از اولین مدرسان سنگالی- آفریقایی در شهرهای کازامانس، لوگا، داکار، روفیسک و تیس(Thiès) شد. وی پس از جنگ دوم جهانی برای استقلال سنگال مبارزه می‌کرد. او نیز یکی از پیشگامان جنبش سیاهان «نگریتود» بود. او با کمک لئوپولد سدار سنگور مقالات، رساله‌ها، حکایت‌ها و تعدادی رمان به رشته تحریر درآورد. این آثار نشان‌دهنده علاقه او به فرهنگ آفریقایی است. از بین آثار او معروفترین آن رمان "میموناMaïmonna) ")(1953) و رمان" نی نی"(Nini)(1954) است(نام این دو رمان نام دو دختر است) که سرنوشت دختران سنگالی را نشان می‌دهد که به امید زندگی بهتر از روستاها به شهرها آمده، اما آینده آنها به تباهی می‌رود.

- شیخ آنتاد یوپ(Cheikh Anta Diop)(1986-1923) سنگالی، تاریخدان، انسان شناس و مرد سیاست بود تأکید او بر سهم آفریقا مخصوصاً آفریقای سیاسی در ایجاد فرهنگ و تمدن جهانی بود. او در سال 1960 در رساله دکتری خود اثبات کرد که مردم مصر عتیق آفریقایی‌های سیاه بودند و زبان و فرهنگ مصر بعد از آن در آفریقای غربی نفوذ کرده است. وی به رشته فیزیک هسته‌ای روی آورد و دوره های خاصی را در این رشته گذراند. سپس به سنگال برگشت و در دانشگاه داکار تدریس را شروع کرد که بعد فوتش نام او را(Ucad: Université Cheikh Anta Diop) روی این دانشگاه گذاشتند. در سال 1966 در این دانشگاه اولین آزمایشگاه باستان شناسی را تأسیس کرد. او نیز در رسیدن سنگال به استقلال نقش بسیار مهمی ایفا کرد و برای دفاع از فرهنگ آفریقا مبارزه می‌کرد.

اولین اثر او «تمدن یا بربری، انسان‌شناسی بدون خودخواهی» بود.(Civilisation ou barbarie, anthropologie sans complaisance) او در این اثر تئوری تاریخی – جغرافیایی را مطرح می‌کند و می‌گوید حضور انسان اولیه در آفریقا بوده است. دومین اثر او «بنیان‌های فرهنگی، تکنیک‌ها و صنایع یک دولت آینده فدرال آفریقای سیاه»(Les fondements culturels, techniques et industriels d'un future Etat Fédéral d'AFrique noire)(1960)است که در آن تاریخ آفریقا را تفسیر کرده است.

"ملت‌های سیاه و فرهنگ"(Nations nègres et culture) (1954)

"اتحاد فرهنگی آفریقای سیاه"(Lunion culturelle de l'Afrique noire)(1954) و هفت کتاب دیگر از آثار او به شمار می‌آیند.

-حمیدو دیاپ(Hamido Diop) در سال 1953 در سنگال به دنیا آمد. او یک نویسنده، شاعر و یک منتقد معروف است که تخصص وی فلسفه است. علاوه بر این او یک وقایع نگار، جامعه شناس فرهنگ و ایدئولوژی ها و استاد تمام ادبیات فرانسه است. از او آثار زیادی از جمله نقد در مجلات مختلف آمریکایی، آفریقایی و اروپایی به چاپ رسیده است. از مهمترین آثار او می توان به "شعر آفریقایی و تعهد"(Poésie africaine et engagement) و "خون‌خواران امید"(Les Sanglots de l'espoir) نام برد.

ادبیات کودکان و نوجوانان

در جامعه‌ی سنتی سنگال، بخش اعظمی از آموزش های کودکان و نوجوانان در قالب داستان ها و قصه های گفتاری است، اما امروز، با نفوذ فرهنگ جوامع اروپایی، توسعه ی فضای شهری، فضا های آموزشی و با تأثیر اسلام، مسیحیت و تفکرات علمی، ادبیات نوشتاری نیز بسیار مورد حمایت قرار گرفته و رونق پیدا کرده است. نام آن اصطلاحاً ال. ای. جی "LEJ"(Littérature d'enfance et de jeunesse) به معنی" ادبیات کودکی و نوجوانی" است.

منابع اصلی و کاتالوگ های مهم آفریقایی و معروفی که نمایانگر این ادبیات هستند "پرتای ریکوشه"(Portail Ricochet)و " کاتالوگ شادی برای کتاب"(Le catalogue de la joie pour les livres) نام دارند. همچنین "مرکز ملی ادبیات برای کودکان و نوجوانان" دارای 000 250 سند و مدرک در حوزه‌ی این ادبیات از ابتدای سال 1960 است. این مجموعه ها به زبان فرانسوی و شامل قصه، حکایت و کتاب های قدیمی و دارای ارزش با موضوع های آفریقایی است.

از برجسته ترین نویسندگان سنگالی که در حوزه ی ادبیات کودکان و نوجوانان آثاری از خود به جا گذاشته اند می توان به دو نفر از آنها اشاره کرد:

-خانم "مریما اِندوی"(Mariama Ndoye)(1953)، او علاوه بر نوشتن رمان، آثاری نیز برای کودکان و نوجوانان چاپ کرده است که مهمترین آنها " افسانه ی روفیسک"(La légende de Rufisque) نام دارد. این قصه ریشه ها و قدمت و اصالت شهر روفیسک در سنگال را بیان می کند.

-خانم "فاتو اندای سو"(Fatou Ndiaye Sow)(2004-1956)، یکی دیگر از بانوان ادبیات سنگال است که شعر ها و آثار زیادی برای کودکان و نوجوانان نوشته است. نام مجموعه شعر او "گل های ساحل"(Fleurs du Sahel) است و موضوع بیشتر کتاب های او مثلاً "ماکان دوست داشتنی"(Adorable Makan) اغلب در مورد حقوق کودک است.

سنگال دارای پنج خانه‌ی نشر است که یا یک بخش یا تمام بخش های آن متعلق به چاپ کاتالوگ های ادیبات کودکان و نوجوانان است. این خانه‌ی انتشارات عبارتند از:

-"کتابخانه توسعه کتابخوانی"(Bibliothèque Lecture Développement :BLD)

این کانون در شهر داکار در سال 1994 تأسیس شده و معمولاً قصه ها و داستان ها را به دو زبان فرانسوی و یکی از زبان های ملی ولوف یا پولار چاپ می کند. این کانون دارای چهار مجموعه کتاب ذیل است:

-تِله(Télé): پنج کتاب تصویری برای کودکان از صفر تا پنج سال به زبان ولوف؛

- گونه(Guné): سه کتاب مصور برای کودکان ده تا دوازده سال به زبان ولوف؛

- سِلبه(Selbé): نه قصه برای کودکان و نوجوانان بین ده تا دوازده سال.

علاوه بر این، دو مجموعه ی "سِلبه دُک"(Selbédoc) خاص کودکان و نوجوانان است که موضوعات آن فرهنگ آفریقایی را در بر دارد. در کل این کانون دارای بیست و سه تیتر برای نوجوانان است.

-" انتشارات مدارس جدید آفریقایی- سنگال"(Éditions des Écoles Nouvelles Africaines- Sénégal)

این خانه‌ی نشر که در داکار واقع است، مجوعه ی "کوسان"(Cossan)را به زبان فرانسه برای کودکان خلق کرده است. دارای سه داستان مصور و یک مجموعه قصه برای جوانان است. قدیمی ترین کتاب آن به سال 1997 بر می گردد و شامل چهار تیتر برای کودکان و نوجوانان است.

-"اِندا جهان سوم"(Enda-Tiers Monde)

این خانه نشر نیز در شهر داکار واقع شده و تخصص آن در حوزه ی ادبیات کودکان و نوجوانان و علوم اجتماعی است. مجموعه ی معروف آن "نور ماه یا مهتاب"(Clair de Lune)نام دارد و شامل دو کلکسیون از داستان های مصور به زبان ولوف است. قدیمی ترین این کتاب ها به سال 1999 بر می گردد.

-" فالیا انتشارات کودکان"(Falia Éditions Enfance)

موضوعات این خانه ی نشر در داکار هم همان ادبیات کودکان و نوجوانان است، دارای یک کاتالوگ بوده که ساختار آن شامل سه فصل و یک داستان مصور می شود. قدیمی ترین تیتر آن به سال 2001 بر می گردد.

-" نشر جدید آفریقایی سنگال"(Nouvelle édition Africaine de Sénégal :NEAS)

این نشر در سال 1972 توسط لئو پولد سدار سنگور در شهر داکار تأسیس شد. کاتالوگ های آن و کتاب های مدرسه که در آن چاپ می شود دارای صد تیتر و بیست نوآوری در سال است. کلکسیون آن "اِمبوته"(Mbotté) و "موس"(Mouss) هر دو با دو داستان مصور بوده و موضوع آنها حقوق کودک است. یکی دیگر از مجموعه های آن "خارج از مجموعه" نام دارد(Hors collection) که شامل داستان های آفریقایی بوده و کاتالوگ آن هفت تیتر مربوط به کودکان و نوجوانان دارد.

وضعیت نقد ادبی

لئوپولدسدار سنگور یکی از اولین و معروف ترین منتقدان ادبی است. او در نقد ادبی خود جزم گرایی افراطی و واپس گرائی را قبول ندارد و بیشتر طرفدار یک جزم گرایی انقلابی است که انتظار آن از ادبیات متعهد در مسیر یک مبارزه «خوب» است و آثار را طبق عملکرد تأثیر تاریخی آنها و یا کارآیی سیاسی شان قضاوت می کند.

به طور معمول، هدف اصلی نقد ادبی درک «منطق اثر» و اصالت آن است. در نقد خلاقان دیگر تنها عواملی چون " زیبایی "، " تاریخ " و " بیوگرافی " که عوامل واقعیت هستند مورد نظر نیست، در این نقد کتاب همیشه تولید یک "من " اجتماعی نیست، بلکه تولید یک " من " دیگر است. بنابراین نقش یک منتقد ادبی درک این "من " دیگر در یک اثر است: " برای درک یک اثر و فهماندن آن به دیگران باید دیدگاه اصلی هنرمندی که آن را خلق کرده است جستجو کرد و این کار امری ساده نیست و گاهی بستگی به زکاوت منتقد نیز دارد. این نوع نقد، اشیاء، جزئیات و تمام امور را در نظر می‌گیرد اما از اصل دور می شود.

از نظر پروست(Proust) و بودلر(Baudelaire) دو نویسنده و منتقد فرانسوی خود نویسنده همان منتقد برتر است که قبلاً خودش تناوب اصلی زندگی و ادبیات را تجربه کرده است و در خودش تولد و رشد یک اثر ادبی را دنبال کرده است. به طور مثال اثر پروست نه تنها یک زمان است بلکه یک اندیشه نقدی روی قدرت زمان است.

متد و روش نقد ادبی لئوپولد سدار سنگور هم در بسیاری از مقالات و رساله هایش مانند «آزادی »(Liberté)به همان گونه است، او در حالی‌که در تمام طول اثرش ویژگی های جنبش نگروتیود را بررسی کرده است این جنبش را نیز از نظر نویسندگان دیگر آفریقای سیاه مطالعه کرده است. بنابراین نقد او شناخت و یک سلام برادری است. اما نقد او تنها به یک شناخت ساده محدود نمی شود، بنیاد نقد و تشابهاتی از جمله نژاد، زبان و تاریخ و غیره نیز دارا است. یکی دیگر از ابعاد نقد سنگور در آثار غیر آفریقایی " انسان گرایی " است. به طور مثال سنگور شعر ویکتور هوگو به نام "جوانی ویکتور هوگو" نویسنده فرانسوی را تجزیه و تحلیل می کند و در آن ویژگی های اصلی زبان سیاه پوست، نگاه دنیا به انسان سیاه را کشف می کند، هنگامی که او می خواهد این نویسنده فرانسوی را توصیف کند، او برای اینکار مقایسه های زبان قلمروهای قدیم سودان و یا نقالان دربار سلطنتی را انتخاب کرده است. بنابراین نقد او تنها شناخت خود در قالب دیگری نیست، بلکه شناخت دیگری در قالب خود است. از طرفی نقد او تنها منحصر به ادبیات ملی نیست، بلکه شناخت رابطه آن با تمدن های دیگر جهان است.

یکی دیگر از منتقدان ادبی بسیار معروف سنگالی که در 23 ژوئن 2014 چشم از جهان فرو بست "شارل کامارا"(Charles Camara) نام دارد. او استاد ادبیات بود و در نقد های خود نشان داده بود که فردی بسیار متعهد نسبت به فرهنگ خود و کشورش در ماورای مرزها است.

اینجا به چند اثر سنگالی که توسط منتقدان غیر سنگالی نقد شده است اشاره می گردد:

"فنَز فانون"(Fnaz Fanon)روانشناس آنتیلی مشکلات بوجود آمده به علت «وضعیت استعماری» و روابط بین نژادی را در آثار سنگالی همچون " نی نی" اثر عبدالله سادجی و پوستان سیاه و ماسک های سفید را نقد و بررسی کرده است.

"توماس مولون"(T.Melone) هم در یک مقاله نقدی روی اثر "ماجرای مبهم"(L'aventure ambigüe) اثر شیخ حمید و کان نوشته است و در آن مشکلات کاربرد نقد روانشناختی را بررسی کرده است. او در اثر دیگر خود تحت عنوان " درک آسان نگرتیود"(La Propédeutique de la négritude) یک نقد موضوعی روی مجموعه شعرهای لئوپولد سدار سنگور(Chants d'ombre) انجام داده و موضوع سفر و انگیزه هماهنگ غنی روح خلاق سنگور را بررسی کرده است.

در آفریقای سیاه به ندرت می توان دید که یک رمان نویس یک منتقد هم باشد، "توماس ملون"(Thomas Melone) یک منتقد ادبی است بدون اینکه رمان نویس، شاعر یا نمایش نامه نویس باشد و یا "کیزربو"(Kizerbo) که یکی از بزرگترین تاریخدانان آفریقای فرانسه زبان است اما هرگز منتقد آثار تاریخی نیست.

همچنین در آفریقا گاهی یک استاد دانشگاه، رمان نویس، نمایشنامه نویس، قصه‌گو هم می شود و حتی یک نویسنده استاد نیز می باشد، اما تعداد منتقدان ادبی حرفه ای زیاد نیست، اگر هم باشد نگاه آن به نقد مانند نگاه غربی است.

تعداد و عنوان نشریات مهم علمی - ادبی

لیست مجلات مهم علمی- پژوهشی دانشگاه شیخ آنتا دیوپ داکار عبارتند از:

Annales de la FLSH "سالنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی "

-Initiations et Études Africaines " مجله نهادها و مطالعات آفریقایی"

-Notes Africaine " مجله یادداشت‌های آفریقایی "

-Nouvelles Annales Africaines "سالنامه‌های جدید آفریقایی"

-Bulletin de L'UCAD "بولتن دانشگاه شیخ آنتادیوب"

-Liens, Revue francophone(ENS)"مجله ی فرانسه زبانی"

-Presse –Revue "مجله ی مطبوعات"

-ARCIV(مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی)

مجلات فوق اهم مجلات علمی در سنگال است که بعضا قدمت چند دهه دارد و به کشور های فرانسه زبان ارسال می شود.

انجمن های ادبی

در کشور سنگال که مهد بسیاری از چهره های ادبی بین المللی است انجمن های متعددی تأسیس شده است که مهمترین آنها عبارتند از:

انجمن نویسندگان سنگال

انجمن نویسندگان سنگال(Association des écrivains du Sénégal: AES) در سال 1973 تأسیس شد. دکتر بیراگو دیوپ(Birago Diop)اولین مدیر آن و لئوپولد سدار سنگور مدیریت افتخاری آن را قبول کرد. افراد برجسته ی ادبی مانند "آمیناتا سو فال"(Amintata Sow Fall) و "لامین فال"(Lamine Fall) از اعضای مهم آن بودند. از سال 1994 مسئولیت حمایت از نویسندگان این کانون را "علیون بادارا بی"(Aloune Badara Beye) به عهده گرفت. این کانون رویداد های ادبی را که وابسته به "فدراسیون بین المللی نویسندگان زبان فرانسوی"(Fédération internationale des écrivains de langue française) را جشن می گیرد. این کانون همچنین یکی از اعضای بنیان‌گذار "کانون پان آفریکن نویسندگان"(Association Panafricaine des écrivains) نیز است. بزرگداشت روز ملی کتاب، اهدا جوایز بیراگو برای بهترین دست نوشته ها و گرامیداشت هفته ی نویسندگان سنگالی از جمله فعالیت های این انجمن است.

- انجمن پانآفریکن نویسندگان(Association Panafricaine des écrivains)

این انجمن بین المللی در سال 1992 تأسیس شد. فعالیت های آن متعدد است سنگال یکی از اعضای فعال آن است روز اول نوامبر هر سال توسط این انجمن به تجلیل از نویسندگان آفریقایی اختصاص داده شده است.

- انجمن نویسندگان زبان فرانسه(Association des écrivains de langue française - ADELF)

 این انجمن در سال 1925 بنیان‎گذاری شد و فعالیت های مهم آن در حوزه ی ادبیات فرانسه زبان و اهداء جوایز ادبی "کارائیب" و "آفریقای سیاه" و"جایزه‌ی بزرگ ادبیات آفریقای سیاه" است.

- انجمن سنگالی- سوئیسی(Association sénégalo-suisse)

این انجمن که در سال 2003 در ژنو تأسیس شده است نه تنها یک انجمن ادبی بلکه در همه‌ی حوزه ها با سنگال همکاری های مختلف دارد. خانم "فاتو دیوم"(Fatou Diome) نویسنده‌ی معاصر یکی از اعضای مهم این انجمن است.

- شورای اداری دفتر سنگالی حقوق نویسندگان (Conseil d'administration du Bureau sénégalais des droits d'auteurs -BSDA)

این شورا به تمام امور اداری و حقوقی نویسندگان سنگالی و دیگر ملیت ها رسیدگی می کند.

- خانه‌ی آفریقایی شعر بین المللی(Maison africaine de la poésie internationale -MAPI)

این خانه در سال 1995 تأسیس و از سال 1998 هر دو سال یک بار یک نشست علمی شعر سازماندهی می کند. مدیر آن که خود یکی از شاعران بزرگ آفریقای فرانسه زبان معاصر است که "آمادو لامین سال"(Amadou Lamine Sall) نام دارد.

- مرکز "پِن- سنگال"(Centre Pen-Sénégal)

این مرکز در سال 1921 تأسیس و یکی از قدیمی ترین مراکز ادبی در آفریقا به شمار می آید. دفتر اصلی آن در داکار واقع است. در صد کشور فعالیت دارد و از نویسندگانی که در شرف چاپ آثار خود هستند حمایت و آنها را هدایت می کند. در ضمن یک نماینده مشورتی در سازمان ملل متحد و یونسکو هم دارد. 

- شبکه ی مراکز- پِن آفریک(Réseau des Centres-Pen Afrique-PAN)

این شبکه نیز به مرکز "پِن- سنگال" وابسته و فعال است.

- انجمن سنگالی ناشران(Association sénégalaise des éditeurs)

این انجمن از تمام ناشران سنگالی در تمام امور اداری و حقوقی و غیره حمایت می کند.

- انجمن نویسندگان جوان سنگال(Association des jeunes écrivains du Sénégal)

 این انجمن که خاص نویسندگان جوان است، نویسندگانی را که در حال نوشتن اثر یا می خواهند اثر خود را چاپ کنند حمایت و هدایت می کند.

جوایز ادبی

کشور سنگال هر ساله تعدادی جایزه ادبی را به نویسندگان اهداء می کند که مهمترین آنها عبارتند از:

-"کارائیب"(Caraïbes)؛

-"آفریقای سیاه"(Afrique noire) ؛

-"جایزه ی بزرگ ادبیات آفریقای سیاه"(Grande prix littéraire d'Afrique noire) ؛

-"جایزه شعر "انجمن نویسندگان جوان سنگال"(AJES) در سنگال"(Prix de Poésie de l'AJES) ؛

-"جایزه بنیان جدید لئو پولد سدار سنگور"(Prix de nouvelle de la Fondation Léopold Sédar Senghor) ؛

-"جایزه بیراگو برای بهترین دست نوشته"(Prix Birago du meilleur manuscrit) ؛

-"جایزه بزرگ ادبیات سنگال"(Grand Prix des Lettres du Sénégal) ؛

-"جایزه بنیان سنگور برای شعر نو در سنگال"(Prix de la Fondation Senghor pour la nouvelle et la poésie au Sénégal).

نیز نگاه کنید به

زبان و ادبیات ژاپن؛ زبان و ادبیات روسی؛ زبان و ادبیات کانادا؛ زبان و ادبیات کوبا؛ زبان و ادبیات لبنان؛ زبان و ادبیات مصر؛ زبان و ادبیات تونس؛ زبان و ادبیات افغانستان؛ زبان و ادبیات چینی؛ زبان و ادبیات تایلند؛ زبان و ادبیات آرژانتین؛ زبان و ادبیات فرانسه؛ زبان و ادبیات اسپانیا؛ زبان و ادبیات مالی؛ زبان و ادبیات ساحل عاج؛ زبان و ادبیات اردن؛ زبان و ادبیات سوریه؛ زبان و ادبیات اتیوپی؛ زبان و ادبیات زیمبابوه؛ زبان و ادبیات سیرالئون؛ زبان و ادبیات قطر؛ زبان و ادبیات سودان

پاورقی

[i] - پدیده ای جادویی که مرد را در شب عروسی ناتوان می سازد.

[ii] -سیاه پوست بودن، ویژگی های سیاه پوست.

[iii]- ادبیات گفتاری: حوادث گذشته و ادبیات شفاهی و تصورات و تخیلات؛ را به صورت شفاهی بیان می کند.