پیشینه آموزش قزاقستان

از دانشنامه ملل

با توجه به اعلام کارشناسان علمی و آموزشی قزاقستان تولد تفکر علمی در قزاقستان به دوران باستان بر می‌گردد. بنا بر پژوهش‌های باستان شناسی و منابع مکتوب حاوی اطلاعاتی در مورد فرهنگ شهرستان‌ها و شهرهای قرن 6-11 در قلمرو ژتیسو، مرکز و شرق قزاقستان وجود داشته است، بنیانگذاران این فرهنگ قبایل ترک محلی اوگوز، و قپچاق‌ها بوده‌اند.

در قرن 8-11 با توجه به افزایش نفوذ دین اسلام در آسیای مرکزی و قزاقستان فرهنگ اسلامی در این مناطق گسترش یافت و به فرهنگ قالب منطقه تبدیل شد.

شهرهای اطرار و فاراب واقع در مسیر جاده ابریشم در گسترش علم و آموزش نقش به سزایی داشته‌اند، کتابخانه فاراب پس از کتابخانه اسکندریه در مصر، بزرگترین گنجینه کتاب‌های دست خط بوده است. در زادگاه ابو نصر فارابی بیش از ۱۰۰ اثر دست خط وجود داشته است که میراث بزرگی به شمار می‌رفته است.

در دوران قره خانی‌ها و در قرن 10-11 آثاری از شاعر و متفکر بزرگ یوسف بلاساغونی وجود داشته است که در بسیاری از کشورهای جهان شناخته شده بود و با ترجمه آن‌ها به زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیایی و دیگر زبان‌ها سهم بزرگی در گسترش علم و فرهنگ آن دوران داشته است.

در اواخر قرن ۱۷ و اوایل قرن ۱۸، دانشمندان روسی و دانشمندان تعدادی از کشورهای اروپای غربی شروع به بررسی قلمرو تاریخ، فرهنگ، زندگی و آداب و رسوم مردم قزاقستان کرده‌اند که حاکی از وجود علم، فرهنگ و آموزش در این منطقه می‌باشد.

در تاریخ قزاق "بخش قرقیز - قزاق" و سرزمین استپ نشین (۱۸۳۲) هرودت در رساله خود از ایجاد هوش مصنوعی در بین مردم قزاق به عنوان یک ارزش علمی ستایش شده است.

در اوایل قرن بیستم بسیاری از کودکان قزاق فرصت مطالعه و آموزش در مدارس مذهبی را یافتنند که در این آموزش‌ها به فراگیری آیات قران می‌پرداختند.

با این حال، وضعیت آموزش عمومی در قلمرو قزاقستان چندان مترقی نبود. قبل از انقلاب، تعداد افراد با سواد در قزاقستان از چند درصد تجاوز نمی‌کرد.در سال ۱۹۱۳ تن‌ها ۱۵۷ مدرسه روسی - قزاقی با تعداد حدود ۵۰ نفر دانش آموز در هر مدرسه وجود داشت که در اوایل سال ۱۹۱۶ در قزاقستان چند مدرسه روسی و روسی - قزاقی وجود داشته است که در آن حدود ۱۶۴۸۵۹ کودک قزاقی به آموزش اشتغال داشته‌اند. با این حال، در دوره زمانی 1901-1917 تعداد مدارس به 2389 افزایش یافته است، و در سال ۱۹۱۶ در قزاقستان حدود ۱۶۴۸۵۹ نفر در مدارس ثبت نام کرده‌اند.

در سال ۱۹۳۲ بیش از ۱۰ موسسه تحقیقاتی و آزمایشگاه و چندین سازمان زمین شناسی و موسسات تحقیقات اقتصادی و بازسازی کشاورزی، پرورش دام، علم خاک شناسی ایجاد شده است.

در سال ۱۹۳۵، بخش‌های یادگیری زبان قزاقی و ادبیات، هنر مردمی و موسسه تحقیقات فرهنگ ملی قزاقستان و باغ و گیاه شناسی منطقه آلماتی ایجاد شده است که در مراکز علمی و آموزشی ده‌ها نفر دانشمند، کارشناس و متخصص شناخته شده جهانی مانند باردین، برنادسکی، ماشچانینف، زلینسکی، ماندلشتام، ماولو وروشچانسف و دیگران مشغول فعالیت بوده‌اند.

تولید فلزات آهنی، تنکستن، سنگ منگنز آغاز شد و در سال ۱۹۴۲ موسسه نجوم و فیزیک و شیمی و موسسه متالوژی و در سال ۱۹۴۳ موسسسه علوم خاک شناسی، گیاه شناسی، جانورشناسی و در سال ۱۹۴۲-۱۹۴۵ موسسات تخصصی شیمی متالوژی و مواد معدنی و مواد نسوز و جانورشناسی تأسیس شده است. سال ۱۹۹۱ دوره جدیدی در توسعه علمی و فنی جمهوری قزاقستان آغاز شد و در ۱۵ ژانویه سال ۱۹۹۲ قانون سیاست علمی و آموزشی جمهوری قزاقستان و سیستم موثر آموزش و پرورش و یکپارچه سازی علمی تصویب و وزارت علوم و فن آوری تأسیس شد.

از سال ۱۹۹۳ بودجه‌ای برای فعالیت‌های علمی و آموزشی قزاقستان در برنامه و بودجه دولت پیش بینی شد.

بر اساس تحقیقات و مطالعات انجام شده در طراحی علمی، فنی و تجربی در نمایشگاه آستانا در فوریه سال ۱۹۹۸ پیش نویس برنامه‌های دولت در توسعه مهندسی، و انرژی هسته‌ای و همچنین توسعه معدن و ذوب رونمایی شد.

در این نمایشگاه روش‌های جدید اکتشاف و استخراج منابع معدنی، استفاده موثر آنها، تولید صنایع حرارتی و الکتریکی، تجهیزات معاینه فوریت‌های پزشکی و برای اولین بار یک سری از کامپیوترهای داخلی، و تجهیزات الکترونیکی برای مقاصد صنعتی و خانگی نمایش داده شده است

در تاریخ 15-23 آوریل سال ۱۹۹۹ یک همایش علمی بین المللی در پاریس تحت عنوان " پیشرفت علمی قزاقستان از گذشته به آینده" تشکیل شد که در بهبود رقابت در حوزه علم و صنعت قزاقستان تأثیر به سزایی داشته است.

گاهی اوقات وضعیت علمی و آموزشی و توسعه اجتماعی به خاطر سیاست فاتحان سرزمین‌های قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان دچار تحول می‌شد که فتح این سرزمین‌ها توسط اسلام و مغولان بروز دوران فئودالیسم در آسیای مرکزی از این نمونه‌ها می‌باشد مورخان فرهنگ، علم و آموزش در آسیای مرکزی و قزاقستان را به سه دوره تقسیم کرده‌اند:

وضعیت آموزش و پرورش قبل از فتح این مناطق توسط اعراب در آسیای مرکزی؛ که زبان‌های ایرانی و تعدادی از ادیان و سیستم خط و نگارش و بر اساس حروف الفبا رایج بوده است.

دوره دوم که از سال ۶۵۱ آغاز می‌شود، زمانی که نیروهای عرب آخرین سنگر ساسانیان را فتح کردند زبان و الفبای عربی رایج شد. که در چند قرن پس از نفوذ اسلام سواد و آموزش شرط لازم برای مقامات دولتی بوده است و در دربار سلاطین و حاکمان این مناطق وجود کاتبان و نویسندگان رایج شده است. بنابراین، در قرن‌های ۸-۹ مکاتبات و متون رسمی تحت تأثیر هژمونی زبان عربی قرار داشت.

و سیسم آموزش در مدارس اسلامی رونق یافت و مکتب به عنوان مدرسه ابتدایی در مساجد دایر بود و آموزش دوره‌های متوسطه و عالی در دبیرستان‌ها انجام می‌شد.

در آغاز قرن هشتم که به ظهور خلافت عربی در آسیای مرکزی مشهور است در مساجد شهر‌ها و روستا‌ها خواندن قرآن و نوشتن پسران آموزش داده می‌شد.

در سال ۱۲۱۹ در آسیای میانه و قزاقستان عشایر بزرگ چنگیزخان مغول حمله کردند و طی سه سال بر این مناطق تسلط یافتند. لذا مرزهای قدیمی تغییر یافت و تاج و تخت مغولان دوران جدید سلسله مغولان را در استپ‌ها به ارمغان آورد و سومین دوره علم و فرهنگ و آموزش به وجود آمد .

در قرن ۱۵ و ۱۶ درآسیا تمرکز زیادی در مدارس بخارا، سمرقند و تاشکند بوجود آمد که در قرن ۱۶ به حد کمال رسید.

تقویت روابط قزاقستان با اتحاد جماهیر شوروی و پیوستن به این اتحادیه در سال ۱۷۳۱ موجب نفوذ فرهنگ، آموزش و پرورش شوروی بر این منطقه شد و توسعه مدارس روسی را به دنبال داشت.

در سال ۱۸۸۳ در زمان حاکمیت خان‌های ترک و مغولان اولین مدرسه دخترانه در قزاقستان افتتاح شد و ریاضیات، فیزیک، منطق، تاریخ، جغرافیا، زبان روسی و ادبیات، الهیات و زبان‌های آلمانی، فرانسوی و باستان - یونانی و لاتین جدید به عنوان دورس اجباری در دبیرستان‌ها و مراکز آموزشی تدریس می‌شد. بنا بر این وضعیت کلی آموزشی در قلمرو قزاقستان به عنوان سیستم آموزشی مترقی قبل از انقلاب تعداد افراد باسواد از چند درصد در قزاقستان تجاوز نمی‌کرد، در سال ۱۹۱۳ تن‌ها ۱۵۷ مدرسه روسی- قزاقی با تعداد ۵۰ دانش آموز در هر مدرسه وجود داشت ولی در دوره ۱۹۰۱-۱۹۱۷ تعداد مدارس ابتدایی روسی به ۲۳۸۹ مدرسه افزایش یافت و در سال ۱۹۱۶ دانش آموزان در قزاقستان به ۱۶۴ ۸۵۹ نفر رسید.

در آغاز قرن بیستم و در دوره سوسیالیسم آموزش علوم به صورت فشرده توسعه می‌یابد. و نسل جدیدی از مربیان در منطقه بوجود می‌آید و در مدارس نظرات آثار ارسطو، سقراط، روسو، لئو تولستوی و دیگران تدریس می‌شد. در سال ۱۹۳۱، موسسه پزشکی دولتی آغاز به کار می‌کند و آموزش عالی حرفه‌ای شروع شد و درمان بیماران با بهره‌گیری از تجربه پزشکان و جراحان روسی و خارجی آغاز کردند.

از سال ۱۹۳۲، مرکز آموزشی کالج جمهوری‌خواه قزاقستان آغاز بکار کرد که مربیان آموزشی تربیت بدنی، معلم برای کار در مدارس متوسطه و مدارس تخصصی، مدارس فنی، نیروی متخصص کارخانه‌ها و کشاورزی را تربیت می‌کرد.

در سال ۱۹۳۴ با افتتاح دانشگاه ایالتی قزاقستان شکوفایی آموزش عالی و تربیت متخصصین و نخبگان در قزاقستان آغاز شد.

در سال ۱۹۳۸ دانش آموزان به فراگیری خلاقیت و مهارت‌های علمی و تاریخ هنر و صنایع دستی پرداختند.

در سال ۱۹۴۱ موسسه آموزشی زبان‌های خارجی در آلماتی ایجاد شد که با توجه به جنگ و روابط با غرب جوانان قزاقستان به فراگیری زبان‌های خارجی پرداختند.

در سال ۱۹۴۴ موسسه آموزشی زنان برای تربیت معلم علوم انسانی تأسیس شد و در همان سال کنسرواتور دولتی اعلام کرد که یک مجموعه برای موسیقی شناسی ایجاد شده است که علاوه بر آموزش پیانو، ویولن و فلوت به آموزش کوبیز، دومبرا، آکاردئون پرداخت. و هنرستان آواز برای شکوفایی دانش آموزان مستعد در حوزه موسیقی و آواز فعالیت خود را آغاز کرد.

از سال ۱۹۵۷، مدارس شبانه روزی برای آموزش دانش آموزان و کودکان خانواده‌های محروم، کودکان با بهداشت ضعیف، سیستم آموزش و پرورش با یک برنامه ملایم و یک برنامه دقیق با هدف بهبود سلامت کودکان تأسیس شد.

در سال ۱۹۶۳ موسسه اقتصاد ملی برای آموزشی روند تاریخ سوسیالیسم تأسیس شد و دانشجویان به فراگیری علوم اقتصادی و اجتماعی پرداختند.

از سال ۱۹۷۵ به منظور تأمین نیروهای متخصص انرژی، صنعت و اقتصاد شهری موسسه برق آلماآتا فعالیت خود را آغاز کرد.

در سال ۱۹۷۶ موسسه راه آهن آلماتی برای تربیت متخصصین و مهندسین در حوزه راه آهن و خدمات حمل و نقل شهری تأسیس شد.

در سال ۱۹۷۸ موسسه آموزشی تئاتر، سینما، و خلاقیت‌های هنری جوانان به فعالیت پرداخت.

آموزش مهندسی معماری در سال ۱۹۸۰ توسط موسسه معماری آلماتی شروع شد و از سال ۱۹۸۰ به بعد مخصوصا با استقلال قزاقستان توسعه موسسات و مراکز آموزشی وارد مرحله جدیدی شد.

از جمله کسانی که در رونق و توسعه آموزش در قزاقستان نقش مهمی داشته‌اند، سیاستمداران و شخصیت‌های برجسته‌ای مانند اسفندیاروف، ژانوسوف، ژورگینف بوده‌اند[۱].

دولت جمهوری قزاقستان از سال ۲۰۰۵ تدوین برنامه دولت در توسعه آموزش و پرورش در جمهوری قزاقستان را آغاز کرد که آن را در سال ۲۰۰۵ به تصویب رساند، در سال ۲۰۱۰، برنامه دولت در توسعه آموزش و پرورش فنی و حرفه‌ای در جمهوری قزاقستان و در سال ۲۰۰۸ - ۲۰۱۲، برنامه "کودکان قزاقستان" و برای سال 2011 - 2007، به ارائه برنامه آموزش و پرورش کودکان قبل از مدرسه و برای سال ۲۰۱۰ - ۲۰۱۴ برای دوران ابتدایی پیش بینی شده است[۲].

نیز نگاه کنید به

پیشینه آموزش کانادا؛ پیشینه آموزش روسیه؛ پیشینه آموزش افغانستان؛ پیشینه آموزش تونس؛ پیشینه آموزش ژاپن؛ پیشینه آموزش کوبا؛ پیشینه آموزش لبنان؛ پیشینه آموزش مصر؛ پیشینه ی آموزش در چین باستان؛ پیشینه آموزش سنگال؛ پیشینه آموزش فرانسه؛ پیشینه آموزش آرژانتین؛ پیشینه آموزش و پرورش در مالی؛ پیشینه آموزش ساحل عاج؛ پیشینه آموزش زیمبابوه؛ پیشینه آموزش تایلند؛ پیشینه آموزش اسپانیا؛ پیشینه آموزش سیرالئون؛ پیشینه آموزش قطر.

کتابشناسی

  1. برگرفته از http://spktaraz.kz/rus/kazakhstan/science-and-education.php
  2. صابری، اصغر (1395). جامعه و فرهنگ قزاقستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص 371-376.