نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اردن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳: خط ۳:


=== ساختار و سیاست آموزشی کشور ===
=== ساختار و سیاست آموزشی کشور ===
پیشرفت نظام آموزشی [[اردن]] بسیار عالی است که در دهه 1920 کار خود را آغاز کرد. [[اردن]] یک نظام آموزشی پیشرفته و سطح بالا را برای پیشرفت مردم پایتخت خود بنا نهاد. امروزه 2787 مدرسه دولتی،‌ 1493 مدرسه خصوصی، 48 انجمن دانشگاهی و 19 دانشگاه در [[اردن]] وجود دارند. در [[اردن]]، دسترسی به آموزش پایه مورد تاکید است و این مهم در تمام برنامه‌های توسعه‌ی [[اردن]] مدنظر واقع شده‌است. مسئولین برای هر روستا با جمعیت 10 نفر یک مدرسه مهیا کرده‌اند. در نتیجه توسعه سریع امکانات، شهروندان فقیر و دور افتاده را قادر به دسترسی به امکانات آموزشی کرده است.
پیشرفت نظام آموزشی [[اردن]] بسیار عالی است که در دهه 1920 کار خود را آغاز کرد. [[اردن]] یک نظام آموزشی پیشرفته و سطح بالا را برای پیشرفت مردم پایتخت خود بنا نهاد. امروزه 2787 مدرسه دولتی،‌ 1493 مدرسه خصوصی، 48 انجمن دانشگاهی و 19 دانشگاه در [[اردن]] وجود دارند. در [[اردن]]، دسترسی به آموزش پایه مورد تاکید است و این مهم در تمام برنامه‌های توسعه‌ی [[اردن]] مدنظر واقع شده‌است. مسئولین برای هر روستا با جمعیت 10 نفر یک مدرسه مهیا کرده‌اند. در نتیجه توسعه سریع امکانات، شهروندان فقیر و دور افتاده را قادر به دسترسی به امکانات آموزشی کرده است. آموزش در [[اردن]] از سه مرحله تشکیل می‌شود:
 
آموزش در [[اردن]] از سه مرحله تشکیل می‌شود:


==== دوره کودکستان ====
==== دوره کودکستان ====
خط ۱٬۲۶۷: خط ۱٬۲۶۵:
آموزش عالی [[اردن]] در خلال دهه‌های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته است. این پیشرفت در زمینه‌های تعداد دانشجو، تعداد اعضای هیئت علمی، کارمندان دانشگاه‌ها و میزان بودجه بوده‌است<ref>.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۴</ref>. تعداد دانشجویان در دانشکده‌های بخش شرقی از 27966 نفر در سال تحصیلی 1984 تا 1985 به 37632 نفر در سال 1989  تا 1990 رسید. سپس رو به کاهش نهاد و در سال 1994 تا 1995 به 22471 نفر رسید. تعداد دانشجویان دانشگاه‌های رسمی‌ از 25929 نفر در سال 1984 تا 1985 به 70546نفر در سال 1994 تا 1995 افزایش پیداکرده است<ref>.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۴</ref>.
آموزش عالی [[اردن]] در خلال دهه‌های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته است. این پیشرفت در زمینه‌های تعداد دانشجو، تعداد اعضای هیئت علمی، کارمندان دانشگاه‌ها و میزان بودجه بوده‌است<ref>.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۴</ref>. تعداد دانشجویان در دانشکده‌های بخش شرقی از 27966 نفر در سال تحصیلی 1984 تا 1985 به 37632 نفر در سال 1989  تا 1990 رسید. سپس رو به کاهش نهاد و در سال 1994 تا 1995 به 22471 نفر رسید. تعداد دانشجویان دانشگاه‌های رسمی‌ از 25929 نفر در سال 1984 تا 1985 به 70546نفر در سال 1994 تا 1995 افزایش پیداکرده است<ref>.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۴</ref>.


تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی در سال 1984 تا 1985، در گروه سنی 24-20 سال حدود 23 درصد بوده‌است که در سال 1990 تا 1991 به 27 درصد رسیده است<ref>.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۵</ref>. آخرین آمار به روایت کتاب سال 2013 بدین شرح است<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 163</ref>. کشور [[اردن]] با وجود مساحت و جمعیت کم به دلیل در اختیار داشتن نظام آموزشی عالی نوین در زمره کشورهای عربی پیشرفته از لحاظ علمی‌ قرار دارد.
تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی در سال 1984 تا 1985، در گروه سنی 20 تا 24 سال حدود 23 درصد بوده‌است که در سال 1990 تا 1991 به 27 درصد رسیده است<ref>.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۵</ref>. آخرین آمار به روایت کتاب سال 2013 بدین شرح است<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 163</ref>. کشور [[اردن]] با وجود مساحت و جمعیت کم به دلیل در اختیار داشتن نظام آموزشی عالی نوین در زمره کشورهای عربی پیشرفته از لحاظ علمی‌ قرار دارد.


جدول شماره 9. تعداد کادر دانشگاهی در دانشگاه‌های [[اردن]] براساس نام دانشگاه و سطح علمی‌2012/2013
جدول شماره 9. تعداد کادر دانشگاهی در دانشگاه‌های [[اردن]] براساس نام دانشگاه و سطح علمی‌2012/2013
خط ۱٬۸۶۵: خط ۱٬۸۶۳:
به دلیل وجود توافقنامه‌های مختلف میان دانشگاه‌های [[اردن]] و دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی، کشورهای غربی از نظام آموزشی در این کشور حمایت می‌کنند، از این رو امکانات دانشگاه‌های [[اردن]] در سطح امکانات دانشگاه‌های معتبر دنیاست. وجود کتابخانه‌های غنی، دفاتر پستی، بانک، دافتر مسافرتی، زمین‌های ورزشی، نظام یارانه‌ای پیشرفته، سالن‌های مختلف غذاخوری، آزمایشگاه‌های نوین و سرویس رفت و آمد از جمله نقاط قوت دانشگاه‌های [[اردن]] محسوب می‌شود. کشور [[اردن]] از جمله کشورهای گران دنیاست و تحصیل دانشجویان خارجی در این کشور کوچک بسیار هزینه‌بردار است؛ زیرا علاوه بر هزینه‌های جاری زندگی، دانشجویان خارجی به‌دلیل تحصیل در برنامه بین‌الملل باید چند برابر دانشجویان اردنی شهریه پرداخت نمایند. به عنوان مثال در مقطع تحصیلات تکمیلی هر دانشجوی اردنی به ازای یک واحد درسی مبلغ 125 دلار پرداخت می‌کند ولی این رقم برای دانشجویان خارجی مبلغ 450 دلار می‌باشد.
به دلیل وجود توافقنامه‌های مختلف میان دانشگاه‌های [[اردن]] و دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی، کشورهای غربی از نظام آموزشی در این کشور حمایت می‌کنند، از این رو امکانات دانشگاه‌های [[اردن]] در سطح امکانات دانشگاه‌های معتبر دنیاست. وجود کتابخانه‌های غنی، دفاتر پستی، بانک، دافتر مسافرتی، زمین‌های ورزشی، نظام یارانه‌ای پیشرفته، سالن‌های مختلف غذاخوری، آزمایشگاه‌های نوین و سرویس رفت و آمد از جمله نقاط قوت دانشگاه‌های [[اردن]] محسوب می‌شود. کشور [[اردن]] از جمله کشورهای گران دنیاست و تحصیل دانشجویان خارجی در این کشور کوچک بسیار هزینه‌بردار است؛ زیرا علاوه بر هزینه‌های جاری زندگی، دانشجویان خارجی به‌دلیل تحصیل در برنامه بین‌الملل باید چند برابر دانشجویان اردنی شهریه پرداخت نمایند. به عنوان مثال در مقطع تحصیلات تکمیلی هر دانشجوی اردنی به ازای یک واحد درسی مبلغ 125 دلار پرداخت می‌کند ولی این رقم برای دانشجویان خارجی مبلغ 450 دلار می‌باشد.


یکی از بزرگترین مشکلات تحصیل در دانشگاه‌های [[اردن]] عدم وجود خوابگاه‌های دانشجویی است و فقط برخی دانشگاه‌های این کشور تعداد محدودی خوابگاه به دانشجویان دختر واگذار می‌کنند و سایر دانشجویان مجبور به اجاره سوئیت و یا آپارتمان در این کشور می‌باشند.
یکی از بزرگترین مشکلات تحصیل در دانشگاه‌های [[اردن]] عدم وجود خوابگاه‌های دانشجویی است و فقط برخی دانشگاه‌های این کشور تعداد محدودی خوابگاه به دانشجویان دختر واگذار می‌کنند و سایر دانشجویان مجبور به اجاره سوئیت و یا آپارتمان در این کشور می‌باشند. همچنین هیچ یک از دانشگاه‌های [[اردن]] رایگان نمی‌باشد و حتی دانشجویان اردنی که در دانشگاه‌های دولتی تحصیل می‌کنند مجبور به پرداخت شهریه هستند <ref>خبرگزاری فارس ۸۸/۱۲/۱۷</ref>.
 
همچنین هیچ یک از دانشگاه‌های [[اردن]] رایگان نمی‌باشد و حتی دانشجویان اردنی که در دانشگاه‌های دولتی تحصیل می‌کنند مجبور به پرداخت شهریه هستند <ref>خبرگزاری فارس ۸۸/۱۲/۱۷</ref>.


جدول شماره 12. تعداد دانشکده‌های [[اردن]] در بخش شرقی در سال 1988
جدول شماره 12. تعداد دانشکده‌های [[اردن]] در بخش شرقی در سال 1988
خط ۳٬۴۵۲: خط ۳٬۴۴۸:


==== گروه پیرو ====
==== گروه پیرو ====
طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش‌آموزان به سطح شش آموزش عمومی‌ می‌رسند.
طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش‌آموزان به سطح شش آموزش عمومی‌ می‌رسند. این نظام جدید شاغل شدگان را نسبت به نظام تعریف شده در سال 1980 افزایش داد. دانش‌آموزان در ابتدای ماه ژوئن امتحان نهایی دارند که در صورت قبولی با نمره کلی 50 درصد به بالا می‌توانند مدرک باسوادی دریافت کنند<ref>The comprehensive evaluation study of illiteracy elimination program in Jordan(2007), Amman</ref>.
 
این نظام جدید شاغل شدگان را نسبت به نظام تعریف شده در سال 1980 افزایش داد. دانش‌آموزان در ابتدای ماه ژوئن امتحان نهایی دارند که در صورت قبولی با نمره کلی 50 درصد به بالا می‌توانند مدرک باسوادی دریافت کنند<ref>The comprehensive evaluation study of illiteracy elimination program in Jordan(2007), Amman</ref>.


=== مراکز پژوهشی غیردانشگاهی ===
=== مراکز پژوهشی غیردانشگاهی ===

نسخهٔ ‏۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۱۰

دانشگاه اردن(1403). برگرفته از سایت Jordan Olympic Committee، قابل بازیابی از https://www.joc.jo/en/news/4847/joc-lauds-university-of-jordan-for-supporting-jordanian-sport/

نظام آموزش در کشور اردن شامل ساختار و سیاست آموزشی کشور؛ اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی کشور؛ آموزش ابتدایی (پایه)؛ آموزش متوسطه؛ آموزش عالی و... می‌باشد.

ساختار و سیاست آموزشی کشور

پیشرفت نظام آموزشی اردن بسیار عالی است که در دهه 1920 کار خود را آغاز کرد. اردن یک نظام آموزشی پیشرفته و سطح بالا را برای پیشرفت مردم پایتخت خود بنا نهاد. امروزه 2787 مدرسه دولتی،‌ 1493 مدرسه خصوصی، 48 انجمن دانشگاهی و 19 دانشگاه در اردن وجود دارند. در اردن، دسترسی به آموزش پایه مورد تاکید است و این مهم در تمام برنامه‌های توسعه‌ی اردن مدنظر واقع شده‌است. مسئولین برای هر روستا با جمعیت 10 نفر یک مدرسه مهیا کرده‌اند. در نتیجه توسعه سریع امکانات، شهروندان فقیر و دور افتاده را قادر به دسترسی به امکانات آموزشی کرده است. آموزش در اردن از سه مرحله تشکیل می‌شود:

دوره کودکستان

یک مرحله 2 ساله جهت ایجاد محیط مناسب برای کودکان و تهیه فرصت‌های آموزشی متعادل که باعث می‌شود آن‌ها عادات درست سلامتی را بدست بیاورند، روابط اجتماعی خود را محکم کنند، شیوه‌های درست را توسعه دهند و مدرسه را دوست داشته باشند.

دوره‌های آموزش ابتدایی

یک دوره اجباری 10 ساله برای کسب اهداف عمومی‌ آموزش و مهیا ساختن شهروندان در تمام زمینه‌ها از جنبه‌ی فیزیکی، ذهنی، روحی، عاطفی و اجتماعی.

دوره‌ی آموزش ثانویه (کمکی)

یک دوره اختیاری 2 ساله برای آماده و مجهز کردن شهروندان با ظرفیت‌ها و مهارت‌های گوناگون علمی،‌ فنی، شخصی، ملی و انسانی. این دوره شامل دو مرحله است:

  • آموزش ثانویه نظری: این دوره بر اساس فرهنگ عمومی‌ پایه و فرهنگ علمی‌ یا شغلی است. دانش‌آموزانی که‌این دوره را گذرانده‌اند در آزمون ملی شرکت می‌کنند؛
  • آموزش ثانویه کاربردی: این دوره بر اساس آموزش کاری و شغلی است و دانش‌آموزان پس از فارغ التحصیلی از مدرسه مستقیم به بازار کار می‌پیوندند[۱].

اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی کشور

اهداف عمده نظام آموزش اردن بدین شرح است:

  • تربیت شهروندانی که به خدا ایمان داشته باشند، اعتقادات اسلامی‌ را بدانند، متعهد به ارزش والای اسلامی‌ - عربی باشند، وفادار به کشور، قوانین و ملت‌شان باشند، کاملا به حقوق‌شان آگاه باشند، وظایف شان را به گونه‌ای انجام دهند که شخصیت شان را در تمام زمینه‌ها رشد دهد و به شناخت دیگران در عین حفظ هویت شان بیانجامد؛
  • تربیت شهروندانی که بخوبی با مهارت‌ها و دانش‌های ضروری برای اقتصادی علمی‌(دانش، رابطه و ارتباط بین سیستمی، کارگروهی، تفکر علمی، شخصی، تکنولوژی، شغل آتی و مهارت‌های تحقیق علمی) به منظور شرکت در ساخت و پیشبرد جامعه مجهز باشند؛
  • مهیا کردن فرصت‌های یادگیری برای همه، کسب مساوات و عدالت در خدمات آموزشی در جنبه‌های کمی‌ و کیفی، تمرکز بر توسعه کیفی آموزش در تعامل با دانش‌آموزان در حین یادگیری؛
  • توسعه وزارت آموزش و پرورش کارآمد و تمرکز بر فعال سازی اداره مدارس؛
  • ارتقاء صلاحیت داخلی و خارجی نظام آموزش و پرورش در اردن؛

در بین معیارهای توسعه بخش آموزش، چشم انداز ملی بر رسیدن به اهداف زیر متمرکز است:

  • توسعه در ساخت کودکستان‌های عمومی‌ و توجه بسیار بیشتر به فقرا و مناطق دور افتاده؛
  • تاسیس کارگروه‌های بالاتر برای پیشرفت منابع انسانی و بازنگری قوانین سرپرستی و مدیریت آموزشی؛
  • توسعه فرصت‌های تحصیلی در دوره ابتدایی و ثانویه (کمکی) و هم چنین توسعه‌ی بودجه کارآمد؛
  • بالا بردن تمایل برای تمرکز زدایی و معتبر سازی روش شناسی برای ارزیابی و توسعه؛
  • ارتقاء کیفیت آموزش دوره‌ی ابتدایی و کمکی؛
  • ارتقاء مشارکت بخش خصوصی در مدیریت آموزش شغلی و توسعه برنامه‌هایی که به رفع نیازهای بازار کار بیانجامد[۲].

آموزش ابتدایی (پایه)

آموزش ابتدایی یا پایه شامل 10 سال تحصیلی در مدرسه است که تمامی‌ شهروندان اردنی ملزم به گذراندن این دوره ده ساله هستند[۳]. در بین سال‌های 1939 تا 1965 میلادی پیشرفت‌های مهمی‌ در وزارت آموزش و پرورش در زمینه توجه به جوانان روی داد و گام‌های بزرگی در جهت آموزش هنرهای زیبا، فنون نظامی، کتابخانه‌ها، رادیوها، تشویق انجمن‌ها و جشنواره‌ها در داخل و خارج از مدرسه برداشته شد[۴]. از سال 1966 تا 1992 نیز بیش از پیش به جوانان، به ویژه در زمینه‌های آموزش اولیاء و مربیان، آموزش‌های هلال احمر، تدارک سفرهای علمی، تدارک مسابقات شعر و نثر، آموزش بازی شطرنج و... . این پیشرفت‌ها سبب افزایش تعداد معلمان ودانش‌آموزان (به ویژه دانش‌آموزان دختر) در مقطع دبیرستان شد[۵].

جدول شماره 1. تعداد دانش‌آموزان، معلمان و مدارس[۶]

تعداد 1961/1962 1975/1976 1987/1988
تعداد دانش‌آموزان 19850 42137 125357
تعداد معلمان 976 1766 6773
تعداد مدارس 123 203 503
تعداد دانش‌آموز به ازای معلم 20 23 18
تعداد دانش‌آموز در یک مدرسه 161 207 249

آخرین آمار مربوط به سال 2018 نشان رشدی فزاینده در آموزش پایه را دارد. بر اساس آمار‌های موجود آخیر میانگین تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس 25 نفر و برای هر معلم 16 نفر است[۷]. ضمناً آمارهای تفکیکی مربوط به ابتدایی و متوسطه در پایان بخش آموزش متوسطه خواهد آمد. در اردن مدارس بین‌المللی خصوصی نیز وجود دارند که شهریه آن‌ها سنگین است؛ به عنوان مثال مدرسه بین‌المللی QQRT، یک مدرسه بسیار جدید و مدرن در اردن است که‌یادگیری زبان عربی و زبان انگلیسی را به صورت زبان مادری ارائه می‌دهد. این مدرسه در چندین شهر اردن شعبه دارد و برای رده‌های سنی 3 الی 18 سال در نظر گرفته شده‌است. هزینه تحصیل در این مدرسه کمی‌ بالاست اما شرایط کمک مالی بسیار خوبی به دانش‌آموزان برتر می‌دهد. هم‌چنین مدرسه بین‌المللی OPO مدرسه‌ای برای تقویت مهارت‌های زبان، زیست و شیمی‌و ریاضی است و دروس دیگری در این مدرسه تدریس نمی‌شود؛ شهریه تحصیلی این مدرسه گران است ولی امکانات استفاده از صندوق‌های مالی مدرسه وجود دارد . هزینه تحصیل در این مدرسه در ابتدای هر سال توسط دولت مشخص می‌شود. یک مدرسه استعداد یابی آمریکایی نیز در اردن وجود دارد که شعبه‌ای از یک مدرسه ملی است که دانش‌آموزان را براساس سطح استعدادشان ارزیابی می‌کند، در این مدرسه شرایط تحصیل به بهترین شکل ممکن دنبال می‌شود.

آموزش متوسطه

آموزش متوسطه (ثانوی)، که شامل دو سال تحصیل می‌باشد، مختص دانش‌آموزانی است که دوره ابتدایی 10 ساله را پشت سرگذاشته‌اند. این دوره شامل دو بخش است؛ آموزش متوسطه که می‌تواند حرفه‌ای یا دانشگاهی باشد. در پایان دوره دو ساله، دانش‌آموزان در امتحانات سراسری متوسطه توجیهی در حوزه‌های از پیش تعیین شده، شرکت می‌کنند و به کسانی که امتحانات را با موفقیت پشت سر می‌گذارند گواهی توجیهی اعطا می‌گردد. دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه‌ها دوره آموزشی طی می‌کنند در حالی که در گروه فنی و حرفه‌ای دانش‌آموزان دوره‌های لازم را برای ورود به کالج محلی یا دانشگاه‌ها یا بازار کار می‌گذرانند مشروط بر آن که دو درس اضافی را نیز با موفقیت پشت سرگذاشته باشند. آموزش متوسطه حرفه‌ای، آموزش حرفه‌ای فشرده و کارآموزی به دانش‌آموزان ارائه می‌کند و در پایان به دانش‌آموزان گواهی اعطا می‌شود. این نوع آموزش توسط موسسات آموزش حرفه‌ای، تحت نظارت وزارت کار/آموزش فنی حرفه‌ای و آموزش عالی ارائه می‌شود.

آموزش متوسطه خارجی

پس از اتمام دوره 8 یا 10 ساله آموزش ابتدائی، افراد می‌توانند به جای گذراندن امتحانات توجیهی برنامه آموزش متوسطه خارجی(8 سال برای IGCSE[1] و 10 سال برای SAT[2] و IB[3]) را انتخاب نمایند. این برنامه‌ها را معمولا مدارس خصوصی ارائه می‌کنند که شامل: IGCSE /SAT بین‌المللی می‌باشد. سابق بر این، امتحانات GCSE[4] نیز در اردن توسط مدارس خصوصی ارائه می‌شد که در حال حاضر به جای آن امتحانات IGCSE گذاشته شده‌است. پس از فارغ‌التحصیلی این دانش‌آموزان، وزارت آموزش عالی با استفاده از نظام مشابه نظام‌های مورد استفاده برای دانش‌آموزان توجیهی، تبدیلی انجام می‌دهد؛ این نظام آموزشی هم از لحاظ شیوه تبدیل نمرات و درجات و هم از لحاظ میزان پذیرش متقاضیان غیر توجیهی بحث برانگیز بوده‌است. 

مشکل دیگری که وجود دارد نظامی‌ است که برای نتایج امتحانات برنامه‌های آموزشی خارجی به کار می‌رود برخی بر این باورند که‌این نظام در مقایسه با نظام توجیهی با فارغ التحصیلانش رفتاری توأم با ارفاق و گذشت دارد و عده‌ای آن را غیر منصفانه می‌دانند[۸].

آموزش ابتدایی و متوسطه در آینه آمار
  • تعداد مدارس، کلاس‌ها و دانش‌آموزان و آموزگاران براساس نوع مدرسه و جنسیت؛
  • تعداد مدارس و شعب و دانش‌آموزان و آموزگاران براساس سیستم نظارت و جنس 2017/2018؛
  • مدارس براساس سیستم نظارت 2017/2018؛

جدول شماره 2. تعداد مدارس و دانش آموزان دوره ابتدایی و متوسطه

مرجع نظارت و جنسیت تعداد مدارس تعداد کلاس‌ها تعداد دانش‌آموزان تعداد معلم‌ها
وزارت

آموزش و پرورش

مرد 1391 17842 645155 32699
زن 496 20821 733696 53928
آموزش مشترک 1948 12189 0 0
مجموع 3835 50852 1378841 86627
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد 40 573 14636 1574
زن 3 69 3392 325
آموزش مشترک 2 29 0 0
مجموع 45 671 18028 1899
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد 82 1530 61764 2187
زن 70 1484 58399 2175
آموزش مشترک 19 173 0 0
مجموع 171 3187 120163 4362
آموزش خصوصی
مرد 52 4621 315185 4069
زن 10 3197 219624 35925
آموزش مشترک 3149 19349 0 0
مجموع 3211 27167 534809 39994
جمع کل
مرد 1565 24566 1036740 40529
زن 579 25571 1015101 92353
آموزش مشترک 5118 31740 0 0
مجموع 7262 81877 2051841 132882

برای مطالعه بیشتر آمار متنوع در خصوص مدارس و مراحل آموزشی و جنسیت دانش‌آموزان و مالکیت بناء مدرسه و تعداد آموزگاران، جداول متعددی در کتاب‌های سال اردن موجود است که در ادامه می‌آید.

جدول شماره 3. تعداد مدارس براساس سیستم نظارت مراحل آموزشی و جنس 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت

تعداد مدارس

مرحله آموزشی
مهد کودک پایه متوسطه تحصیلی متوسطه حرفه‌ای ثانویه جامع
وزارت

آموزش و پرورش

مرد 1391 0 850 449 27 15
زن 496 0 221 249 3 23
آموزش مشترک 1948 1 1536 411 0 0
مجموع 3835 1 2607 1159 30 38
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد 40 0 1 39 0 0
زن 3 0 1 2 0 0
آموزش مشترک 2 0 1 1 0 0
مجموع 45 0 3 42 0 0
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد 82 0 82 0 0 0
زن 70 0 70 0 0 0
آموزش مشترک 19 0 19 0 0 0
مجموع 171 0 171 0 0 0
آموزش خصوصی
مرد 52 0 14 38 0 0
زن 10 0 0 10 0 0
آموزش مشترک 3149 1785 1139 224 1 0
مجموع 3211 1785 1153 272 1 0
جمع کل
مرد 1565 0 947 576 27 15
زن 579 0 292 261 3 23
آموزش مشترک 5118 1786 2695 636 1 0
مجموع 7262 1786 3934 1473 31 38

جدول شماره 4. تعداد واحدهای کلاس بر اساس مرجع نظارت، مرحله آموزشی و جنسیت، 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت

تعداد کلاس

مهد کودک پایه متوسطه تحصیلی متوسطه حرفه‌ای
وزارت

آموزش و پرورش

مرد 17842 11 14902 2344 585
زن 20821 9 17186 3129 497
آموزش مشترک 12189 1648 10441 71 29
مجموع 50852 1668 42529 5544 1111
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد 573 0 440 122 11
زن 69 0 55 14 0
آموزش مشترک 29 6 20 3 0
مجموع 671 6 515 139 11
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد 1530 0 1530 0 0
زن 1484 0 1484 0 0
آموزش مشترک 173 0 173 0 0
مجموع 3187 0 3187 0 0
آموزش خصوصی
مرد 4621 42 3973 588 18
زن 3197 29 2577 591 0
آموزش مشترک 19349 5496 13456 381 16
مجموع 27167 5567 20006 1560 34
جمع کل
مرد 24566 53 20845 3054 614
زن 25571 38 21302 3734 497
آموزش مشترک 31740 7150 24090 455 45
مجموع 81877 7241 66237 7243 1156

جدول شماره 5. تعداد مدارس براساس سیستم نظارت و مالکیت ساختمان و جنسیت دانش‌آموزان 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت

تعداد کلاس

مهد کودک پایه متوسطه تحصیلی متوسطه حرفه‌ای
وزارت

آموزش و پرورش

مرد 645155 16093 554383 61640 13039
زن 733686 17695 622809 84076 9106
مجموع 1378841 33788 1177192 145716 22145
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد 14636 142 12102 2200 192
زن 3392 125 2736 531 0
مجموع 18028 267 14838 2731 192
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد 61764 0 61764 0 0
زن 58399 0 58399 0 0
مجموع 3187 0 3187 0 0
آموزش خصوصی
مرد 315158 49168 249294 15980 743
زن 219624 44812 161193 13518 101
مجموع 27167 5567 20006 1560 34
جمع کل 534809 93980 410487 29498 844
مرد 1036740 65403 877543 79820 13974
زن 1015101 62632 845137 98125 9207
مجموع 2051841 128035 1722680 177945 23181

آموزش عالی

تا سال 1951 ادامه تحصیل پس از مقطع دبیرستان در اردن امر شایعی نبود. دانش‌آموزان پس از اتمام تحصیلات دبیرستان برای ادامه تحصیل به خارج از اردن می‌رفتند. تعداد دانشجویان اردنی که در دانشگاه‌های خارج از اردن تحصیل می‌کردند در سال 1948 میلادی 233 دانشجو بودند که 34 نفر از آن‌ها در سوریه، 32 نفر در عراق، 48 نفر در لبنان، 119 نفر در مصر تحصیل می‌کردند. در سال 1961 تعداد دانشجویان اردنی در خارج از کشور حدود 6000 دانشجو بود[۹].

گام‌های اولیه‌ ایجاد موسسات آموزش عالی در اردن پس از وحدت کرانه شرقی و غربی در سال 1951 با افتتاح تربیت معلم در دانشکده «الحسین» اتفاق افتاد. در دانشکده تربیت معلم پس از مرحله دبیرستان دانشجویان به مدت یک سال تحصیل می‌کردند و سپس آماده اشتغال در حرفه معلمی‌ می‌شدند. گروه اول دانشجویان آن در سال 1951 و گروه دوم در سال 1952 فارغ التحصیل شدند.

سپس وزارت آموزش و پرورش، دارالمعلمات (تربیت معلم زنان) را در رام الله در سال 1952-1953 تاسیس کرد. دارالمعلمات وظیفه داشت معلمانی را برای آموزش کودکان مراحل ابتدایی و راهنمایی آماده کند. تعداد دانشجویان کلیه دانشکده‌ها در سال 1952/1953 حدود 46 نفر بود که از این تعداد 17 نفر دختر بودند. این میزان در سال تحصیلی 1957/1958 افزایش یافت و به 297 دانشجو رسید که 102 نفر از آن‌ها دختر بودند. تعداد مراکز تربیت معلم و دارالمعلمات تا سال 1962 حدود 11 شامل که 3 مرکز ویژه بانوان و بقیه ویژه مردان بود. در این سال اولین دانشگاه اردن تاسیس شد[۱۰].

در سال تحصیلی 1962/1963 تعداد دانشجویان همه دانشکده‌ها به 1011 نفر رسید که 141 نفر از آنان دختر بودند.این تعداد در سال 1968/1969 به 1037 دانشجو رسید که 252 نفر از آنان دختر بودند که به دلیل جنگ حزیران سال 1967 و اشغال بخش غربی اردن توسط اسراییل بود. در سال 1980 وزارت آموزش و پرورش تصمیم گرفت تا تربیت معلم‌ها را به دانشکده تبدیل کند، به‌این ترتیب مدت تحصیل در آن‌ها به دو سال افزایش یافت[۱۱]. تعداد دانشجویان در سال 1979/1980 افزایش قابل‌توجهی یافت که حدود 54/72 درصد از این تعداد مربوط به موسسات وزارت آموزش پرورش و وزارت خانه‌های دیگر است. از این تعداد 38/80 درصد مربوط به موسسات بخش خصوصی و حدود 6/47 درصد آنان مربوط به موسسات خبرگزاری UNRWA است[۱۲].

در نیمه دوم دهه 80 تعداد دانشکده‌ها از نظر کمی‌ به سرعت افزایش یافت به طوری که به 52 دانشکده در بخش شرقی رسید. از این تعداد 12 دانشکده مربوط به وزارت آموزش عالی، 16 دانشکده مربوط به وزارت خانه‌ها و ادارات دولتی، 2 دانشکده برای خبرگزاری الغوث و 22 دانشکده مربوط به بخش خصوصی است. 31 دانشکده از مجموع 52 دانشکده در شهر عمان، 6 دانشکده در شهر زرقا و 11 دانشکده در شهر اربد تاسیس شده‌است. در هر یک از استان‌های بلقا، مفرق، الکرک، طفیله و معان نیز یک دانشکده وجود داشت[۱۳]. تعداد دانشجویان آن‌ها نیز بالغ بر 27.966 نفر گردید. تعداد دانشکده‌ها در بخش غربی به 14 دانشکده و تعداد دانشجویان بر طبق آمار سال 1985 به 5635 دانشجو رسید.

جدول شماره 6. مؤسسات تربیت معلم و دانشکده‌های اردن در بخش شرقی 1985

شماره اسم دانشکده سال تأسیس استان
دانشکده‌های وزارت آموزش عالی
1 کلیه عمان 1952 عمان
2 کلیه حواره 1956 اربد
3 کلیه عجلون 1964 اربد
4 کلیه الامیره عالیه 1972 عمان
5 کلیه عمان للمهن الهندسیة 1972 عمان
6 کلیه الشوبک 1974 معان
7 السلط 1975 بلقا
8 اربد 1978 اربد
9 الکرک 1979 الکرک
10 الزرقا 1980 زرقا
11 کلیة الفندقیة 1981 عمان
12 کلیة الحصن للمهن الهندسیة 1981 اربد
دانشکده‌های سایر وزارتخانه‌ها

و ادارات دولتی

1 کلیة التمریض 1953 عمان
2 کلیة الامیره منی للتمریض 1961 عمان
3 المعهد التعاونی 1963 عمان
4 اکادیمیه الطیران الملکیه 1963 عمان
5 مرکز التدریب الاحصائی 1964 عمان
6 کلیه الخدمه الاجتماعیه 1965 عمان
7 معهد الدراسات المصرفیه 1970 عمان
8 کلیه العلوم الاسلامیه 1972 عمان
9 معهد الملکه نور للطیران 1972 عمان
10 معهد المهن الطیبه المساعده 1973 عمان
11 المرکز الجغرافی الاردنی 1975 عمان
12 معهد المهن الطیبه المساعده 1979 اربد
13 کلیه الاتصالات السلکیه واللاسلکیه 1982 عمان
14 کلیه التمریض 1984 اربد
15 کلیه التمریض 1984 زرقا
16 کلیه التکنولوجیا/ جامعه الیرموک 1984 اربد

جدول شماره 7. دانشکده های اردن

شماره اسم دانشکده سال تأسیس استان
دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی الغوث
1 کلیه وادی السیر 1960 عمان
2 کلیه تدریب عمان 1971 عمان
دانشکده‌های خصوصی
1 کلیه القادسیه 1967 عمان
2 الکلیه العربیه 1975 عمان
3 کلیه الامیره سمیه 1977 عمان
4 کلیه الخوارزمی 1978 عمان
5 الکلیه الجامعیه المتوسطه 1979 عمان
6 کلیه الاندلس 1979 عمان
7 کلیه الامیره علیا 1979 عمان
8 کلیه حطین 1979 عمان
9 کلیه الزرقا الاهلیه 1979 عمان
10 کلیه المجتمع الاسلامی 1979 زرقا
11 کلیه ابن خلدون 1979 زرقا
12 کلیه الرازی 1979 اربد
13 کلیه الامیره ثروت 1980 عمان
14 کلیه المجتمع العربی 1980 عمان
15 الکلیه الوطنیه 1980 عمان
16 کلیه القدس 1980 عمان
17 کلیه البترا 1980 زرقا
18 کلیه جرش 1980 اربد
19 کلیه المجتمع الاردنی 1981 عمان
20 کلیه قرطبه 1981 زرقا
21 کلیه غرناطه 1981 اربد
22 کلیه المفرق 1985 مفرق

[۱۴]

جدول شماره 8. موسسات تربیت معلم و دانشکده‌های اردن در بخش غربی 1985

شماره اسم دانشکده سال تأسیس استان
دانشکده‌های وزارت

آموزش عالی

1 کلیه رام الله للبنات 1952 القدس
2 کلیه العروب/الخلیل 1958 الخلیل
3 کلیة طولکرم 1960 نابلس
4 کلیة الامة/رام الله 1983 القدس
دانشکده‌های وزارت

اوقاف اسلامی

1 کلیــة العلوم الاسلامیــة/القدس 1975 القدس
2 کلیــة العلوم الاسلامیــة/قلقیلیــة 1978 نابلس
دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی الغوث
1 کلیــة التدریب المهنی/قلندیا 1953 القدس
2 کلیه رام الله للمعلمین 1960 القدس
3 کلیــة تدریب الفتیات 1962 القدس
دانشکده‌های خصوصی
1 کلیــة النجاح الوطنیــة 1965 نابلس
2 کلیه الخلیل الهندسیه 1978 الخلیل
3 الکلیــة الابراهیمیــة/القدس 1983 القدس
4 کلیــة الروضــة للعلوم المهنیــة 1983 نابلس
5 کلیــة المجتمع العصریــة 1983 القدس

آموزش عالی اردن در خلال دهه‌های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته است. این پیشرفت در زمینه‌های تعداد دانشجو، تعداد اعضای هیئت علمی، کارمندان دانشگاه‌ها و میزان بودجه بوده‌است[۱۵]. تعداد دانشجویان در دانشکده‌های بخش شرقی از 27966 نفر در سال تحصیلی 1984 تا 1985 به 37632 نفر در سال 1989 تا 1990 رسید. سپس رو به کاهش نهاد و در سال 1994 تا 1995 به 22471 نفر رسید. تعداد دانشجویان دانشگاه‌های رسمی‌ از 25929 نفر در سال 1984 تا 1985 به 70546نفر در سال 1994 تا 1995 افزایش پیداکرده است[۱۶].

تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی در سال 1984 تا 1985، در گروه سنی 20 تا 24 سال حدود 23 درصد بوده‌است که در سال 1990 تا 1991 به 27 درصد رسیده است[۱۷]. آخرین آمار به روایت کتاب سال 2013 بدین شرح است[۱۸]. کشور اردن با وجود مساحت و جمعیت کم به دلیل در اختیار داشتن نظام آموزشی عالی نوین در زمره کشورهای عربی پیشرفته از لحاظ علمی‌ قرار دارد.

جدول شماره 9. تعداد کادر دانشگاهی در دانشگاه‌های اردن براساس نام دانشگاه و سطح علمی‌2012/2013

دانشگاه بکالوروپوس

B.Sc.

دبلوم عالی

H.Dip.

ماجستیر

M.A.

دکتری

Ph.D

مجموع مونث
دانشگاه اردن 55 2 217 1181 1455 422
دانشگاه‌یرموک 9 1 228 695 933 196
دانشگاه موتاه 0 0 66 457 523 58
علوم و تکنولوژی 33 0 127 711 871 221
دانشگاه‌هاشمیه 0 0 130 444 574 159
دانشگاه آل البیت 0 0 50 265 315 52
دانشگاه کاربردی 38 2 142 335 517 118
دانشگاه حسین بن طلال 3 0 70 227 300 41
دانشگاه تکنیک تفیلا 13 0 58 136 207 28
دانشگاه اردنی - آلمانی 13 1 100 120 234 111
دانشگاه الاهلی عمان 0 0 47 193 240 73
دانشگاه علوم کاربردی (خصوصی) 0 0 79 201 280 90
دانشگاه خصوصی فیلادلفیا 0 0 60 191 251 76
دانشگاه اسراء 0 0 35 162 197 35
دانشگاه خصوصی پترا 0 0 56 199 255 98
دانشگاه خصوصی ال زیتون 0 0 74 251 325 100
دانشگاه زرقاء 0 0 47 206 253 56
دانشگاه ملی ایربید 0 0 8 76 84 14
دانشگاه جراش 0 0 24 105 129 21
دانشگاه تکنولوژی پرنسس سمیه 0 0 10 86 96 17
آکادمی‌موسیقی اردن 6 0 3 9 18 5
دانشکده علوم تربیتی 0 0 5 40 45 18
دانشگاه جدارا 0 0 26 109 135 27
کالج جهانگردی 4 0 9 5 18 10
دانشگاه خاورمیانه 0 0 14 131 145 31
دانشگاه عربی عمان 0 0 0 89 89 13
دانشگاه عربی آزاد 0 0 5 37 42 15
دانشگاه ملی عجلون 0 0 24 57 81 10
جمع کل 174 6 1714 6718 8612 2115

[۱۹]

جدول شماره 10. تعداد دانشجویان دانشگاه‌ها براساس سیستم نظارتی و برنامه تحصیلی و جنسیت

برنامه دانشگاه کاربردی بلقا دانشگاه‌های دولتی دیگر وکاله الغوث بخش

پیش فروش

دانشگاه‌های نظامی جمع کل
جمع مونث جمع مونث جمع مونث جمع مونث جمع مونث جمع مونث
زبان‌ها 0 0 0 0 36 32 836 726 0 0 872 758
تربیتی 1999 1858 0 0 12 12 1811 1730  0 0 3822 3590
مهندسی 2326 280 251 18 668 136 3627 244 444 0 7316 3590
کشاورزی 264 75 0 0 0 0 30 4 0 0 294 79
پیراپزشکی 949 782 1360 1188 376 334 1583 978 637 193 4905 3475
مدیریت مالی 3182 2347 0 0 423 357 4072 2095 312 0 7989 4799
مدیریت اطلاعات 373 274 0 0 54 49 264 98 20 0 711 421
مدیریت هتل 212 67 0 0 0 0 507 98 0 0 719 165
هنرهای کاربردی 204 155 0 0 0 0 1322 755 0 0 1526 910
علوم کاربردی 481 481 0 0 0 0 0 0 0 0 481 481
شریعت و تمدن اسلامی 91 68 0 0 0 0 139 85 0 0 230 153
جمع کل 10081 6387 1611 1206 1569 920 14191 6803 1413 193 28865 15509

جدول شماره 11. تعداد مدرسان در دانشگاه‌های اردن براساس درجه علمی‌ و جنس

درجه علمی‌و جنسیت دانشکده‌های دانشگاه کاربردی بلقا دیگر دانشکده‌های دولتی دانشکده‌های

UNRWA

دانشکده‌های خصوصی دانشکده‌های نظامی مجموع
دکتری
جمع 350 35 6 94 10 495
مونث 76 0 1 21 0 98
کارشناسی ارشد
جمع 340 30 32 224 38 664
مونث 144 16 20 130 4 314
فوق دیپلم
جمع 7 5 1 13 2 28
مونث 4 2 0 6 2 14
کارشناسی
جمع 121 66 39 222 194 642
مونث 61 40 18 143 52 314
دیپلم متوسطه
جمع 0 23 2 36 62 123
مونث 0 6 0 15 3 24
دوره دوم
جمع 0 0 0 6 0 6
مونث 0 0 0 1 0 1
جمع کل 818 159 80 595 306 1958
جمع مونث 285 64 39 316 61 765

[۲۰]

در حال حاضر 10 دانشگاه دولتی و 17 دانشگاه خصوصی در مقاطع و تخصص‌های مختلف مشغول فعالیت هستند و تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های اردن بالغ بر 236 هزار دانشجوست که 28 هزار نفر از آنان دانشجویان خارجی هستند. بیشتر اساتید دانشگاه‌های اردن حتی در رشته زبان و ادبیات عربی تحصیل کردگان آمریکا و اروپا هستند و به همین دلیل کشور اردن از لحاظ پذیرش دانشجویان عرب رتبه نخست را در میان کشورهای عربی داراست.

هم اکنون تعدادی دانشگاه خارجی از جمله آمریکایی و اروپایی در این کشور شعبه دارند و سایر دانشگاه‌های اردن نیز توافقنامه‌های همکاری در زمینه‌های علمی‌ با دانشگاه‌های معتبر جهان امضا کرده‌اند. زبان تدریس در دانشگاه‌های اردن در رشته‌های علوم انسانی، عربی و در رشته‌های علوم پایه، مهندسی و پزشکی، انگلیسی می‌باشد ولی در اختیار داشتن مدرک "تافل" انگلیسی شرط اصلی ثبت نام در مقطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکترا) در تمامی‌ رشته‌های تحصیلی می‌باشد. نظام آموزشی در اردن براساس الگوی آمریکایی و انگلیسی طراحی شده و به عنوان مثال در برخی دانشگاه‌های این کشور سقف نمره و معدل 100 و در برخی دانشگاه‌های دیگر 4 می‌باشد.

به دلیل وجود توافقنامه‌های مختلف میان دانشگاه‌های اردن و دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی، کشورهای غربی از نظام آموزشی در این کشور حمایت می‌کنند، از این رو امکانات دانشگاه‌های اردن در سطح امکانات دانشگاه‌های معتبر دنیاست. وجود کتابخانه‌های غنی، دفاتر پستی، بانک، دافتر مسافرتی، زمین‌های ورزشی، نظام یارانه‌ای پیشرفته، سالن‌های مختلف غذاخوری، آزمایشگاه‌های نوین و سرویس رفت و آمد از جمله نقاط قوت دانشگاه‌های اردن محسوب می‌شود. کشور اردن از جمله کشورهای گران دنیاست و تحصیل دانشجویان خارجی در این کشور کوچک بسیار هزینه‌بردار است؛ زیرا علاوه بر هزینه‌های جاری زندگی، دانشجویان خارجی به‌دلیل تحصیل در برنامه بین‌الملل باید چند برابر دانشجویان اردنی شهریه پرداخت نمایند. به عنوان مثال در مقطع تحصیلات تکمیلی هر دانشجوی اردنی به ازای یک واحد درسی مبلغ 125 دلار پرداخت می‌کند ولی این رقم برای دانشجویان خارجی مبلغ 450 دلار می‌باشد.

یکی از بزرگترین مشکلات تحصیل در دانشگاه‌های اردن عدم وجود خوابگاه‌های دانشجویی است و فقط برخی دانشگاه‌های این کشور تعداد محدودی خوابگاه به دانشجویان دختر واگذار می‌کنند و سایر دانشجویان مجبور به اجاره سوئیت و یا آپارتمان در این کشور می‌باشند. همچنین هیچ یک از دانشگاه‌های اردن رایگان نمی‌باشد و حتی دانشجویان اردنی که در دانشگاه‌های دولتی تحصیل می‌کنند مجبور به پرداخت شهریه هستند [۲۱].

جدول شماره 12. تعداد دانشکده‌های اردن در بخش شرقی در سال 1988

دانشکده‌ها استان
عمان زرقا بلقا اربد مفرق کرک معان مجموع
دانشکده‌های وزارت آموزش عالی 4 1 1 4 - 1 1 12
دانشکده‌های وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی 12 1 - 3 - - - 16
دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی UNRWA 2 - - - - - - 2
دانشکده‌های خصوصی 13 4 - 4 1 - - 22
مجموع 31 6 1 11 1 1 1 52

[۲۲]

جدول شماره 13. تعداد دانشکده‌های اردن در بخش غربی در سال 1988

دانشکده‌ها استان
قدس نابلس الخلیل مجموع
دانشکده‌های وزارت آموزش عالی 2 1 1 4
دانشکده‌های وزارت اوقاف اسلامی 1 1 - 2
دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی الغوث 3 - - 3
دانشکده‌های خصوصی 2 2 1 5
مجموع 8 4 2 14

موسسات تربیت معلم در اردن کار خود را از سال 1952 آغاز کردند. سپس براساس نیازهای جامعه تعداد آن‌ها رو به افزایش نهاد، به گونه‌ای تعداد آن‌ها به 66 موسسه در بخش شرقی و 14 موسسه در بخش غربی رسید. هم چنین 16موسسه برای وزارت آموزش عالی، 18 موسسه برای وزارت خانه‌ها و ادارات دولتی ، 5 موسسه برای خبرگزار UNRWA و 28 موسسه برای بخش خصوصی می‌باشد[۲۳]. فهرست اهم دانشگاه‌های اردن به شرح زیر است:

  • دانشگاه اردن که در سال 1962 تاسیس شد؛
  • دانشگاه‌ یرموک در استان اربد که در سال 1976 تاسیس شد؛
  • دانشگاه موته در استان الکرک که در سال 1981 تاسیس شد؛
  • دانشگاه علوم و فناوری در سال 1986 تاسیس شد؛
  • دانشکده مهندسی امان که در سال 1989 تاسیس شد؛
  • دانشکده دعوت و اصول دین که در سال 1991 - 1990 تاسیس شد و تحت نظارت وزارت اوقاف و مقدسات اسلامی‌می‌باشد[۲۴]؛
  • دانشگاه‌ هاشمیه که در سال 1992 تاسیس شد؛
  • دانشگاه آل البیت در استان مفرق تاسیس شد. اولین گروه دانشجویان آن در سال 199۵ - 199۴ فارغ التحصیل شدند؛
  • دانشگاه بلقا که در سال 1997 تاسیس شد.

تعداد دانشگاه‌های رسمی(الجامعات الرسمیــة) تا سال 1997 حدود 7 دانشگاه بوده‌است. به اضافه دانشکده مهندسی عمان و دانشکده دعوت و اصول دین . حدود 52 دانشکده دولتی و خصوصی نیز دارد. تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه‌های اردن بر حسب برنامه تحصیلی سال 2012/2013 [۲۵] و تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های اردن بر حسب رشته و دانشگاه در جدول زیر نشان داده شده است:

جدول شماره 14. تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های اردن بر حسب رشته و دانشگاه

برنامه اردن یرموک موته علوم و تکنولوژی آل البیت الهاشمیه البلقا التطبیقیه آلمانی جامعه الحسین
ریاضیات و علوم کامپیوتر
مجموع 75 67 0 19 12 0 17 0 0
مونث 38 41 0 7 6 0 6 0 0
پزشکی
مجموع 132 0 0 85 0 31 0 0 0
مونث 68 0 0 42 0 21 0 0 0
داروخانه
مجموع 51 0 0 23 0 0 0 0 0
مونث 38 0 0 15 0 0 0 0 0
مهندسی
مجموع 100 48 7 52 0 0 6 0 0
مونث 52 12 0 19 0 0 0 8 0
معماری و برنامه ریزی شهری
مجموع 13 0 0 8 0 0 0 0 0
مونث 9 0 0 4 0 0 0 0 0
کشاورزی
مجموع 26 0 0 8 4 0 9 0 0
مونث 11 0 0 4 1 0 3 0 0
معاملات خدماتی
مجموع 0 41 0 0 0 0 0 0 0
مونث 0 17 0 0 0 0 0 0 0
جمع کل 1300 806 312 272 262 338 279 92 37
مونث 755 396 111 139 107 165 87 52 18

جدول شماره 15. تعداد دانشجویان دکتری دانشگاه‌های دولتی اردن بر حسب تخصص و دانشگاه

تخصص اردن یرموک موته مجموع
جمع مونث جمع مونث جمع مونث جمع مونث
علوم انسانی و دین 332 122 378 112 88 15 798 249
علوم طبیعی 127 68 0 0 0 0 127 68
کشاورزی 46 23 0 0 0 0 46 23
مهندسی 5 1 0 0 0 0 5 1
ریاضیات و علوم کامپیوتر 28 14 0 0 0 0 28 14
داروخانه 18 16 0 0 0 0 18 16
علوم اجتماعی و رفتاری 80 36 0 0 86 13 166 49
علوم تربیتی و آموزش معلمان 376 203 456 231 0 0 832 434
علوم طبیعی 49 15 0 0 0 0 49 15
تجارت و مدیریت شغلی 48 11 0 0 0 0 48 11
حقوق 56 17 0 0 0 0 56 17
پرستاری و علوم پیراپزشکی 47 29 0 0 0 0 47 29
پزشکی 0 0 0 0 0 0 0 0
جمع کل 1212 555 834 343 174 28 2220 926

[۲۶]

دولت اردن به بخش خصوصی برای تاسیس دانشگاه با هدف سودآوری اجازه داده است؛ این دانشگاه‌های خصوصی را شرکت‌هایی اداره می‌کنند که مالکیت‌شان را دارا می‌باشند. اولین دانشگاه خصوصی اردن در سال تحصیلی 1990 تا 1991 تاسیس شد. تعداد دانشگاه‌های خصوصی تا سال 1996 تا 1997 به 13 دانشگاه می‌رسد که در آن‌ها حدود 32 هزار دانشجو تحصیل می‌کنند[۲۷].

مشکلات آموزش عالی در اردن

  • افزایش سریع تعداد دانشجویان[۲۸]؛
  • دشواری و یکنواختی در دروس و برنامه‌های دانشگاهی[۲۹]؛
  • فزایش هزینه‌های آموزش عالی؛
  • عدم توازن و هماهنگی بین تحصیلات دانشگاهی و نیازهای بازار کار؛
  • استفاده زیاد از فناوری جدید و تکیه بر آن (این امر نیاز به تغییر در روش و اسلوب موسسات مختلف دارد تا توازنی ایجاد گردد) [۳۰].

فلسفه آموزش عالی در اردن

  • همه اردنیان در حقوق سیاسی و اقتصادی و اجتماعی با هم برابرند؛
  • التزام به روش علمی؛
  • التزام به استقلال دانشگاه‌ها و آزادی‌های آن‌ها؛
  • التزام به آزادی و دموکراسی و عدالت اجتماعی؛
  • التزام به‌ اینکه همه افراد در بهره‌گیری از تحصیلات دانشگاهی برابرند و همه حق استفاده از آن را دارند؛
  • مشارکت سیاسی و اجتماعی در چارچوب نظام دموکراسی حق همه افراد است؛
  • التزام به آزادی افراد و کرامت آنان [۳۱].

اهداف آموزش عالی در اردن

در ماده 3 از قانون آموزش عالی شماره 28 در سال 1985 آمده است که آموزش عالی در اردن اهداف زیر را دنبال می‌کند:

  • ساختن هموطنان با ایمان، مفتخر به وطن ، دارای روح مسئولیت‌پذیری ، آگاه از میراث اردن و تمدن آن و افتخار به آن و آگاهی از مسائل انسانی و پیشرفت‌های آن[۳۲]؛
  • توجه به‌یادگیری حداقل یک زبان خارجی برای آگاهی از دستاوردهای سایر کشورها[۳۳]؛
  • عمومی‌سازی استعمال زبان عربی به عنوان زبان علمی‌و آموزشی در مراحل آموزش عالی و تشویق تالیف به‌این زبان و ترجمه از آن و به آن؛
  • حمایت از پایان نامه‌ها، بالا بردن سطح آن، پیشرفت و توسعه چارچوب‌های آن و پیوند آن با نیازهای جامعه و استفاده از آن در جهت توسعه و پیشرفت؛
  • تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از طریق نیروی انسانی و ایجاد مشارکت و همکاری بین موسسات آموزش عالی و سایر موسسات جامعه[۳۴].

دسترسی به آموزش عالی برای دارندگان گواهی پایان دوره آموزش متوسطه سراسری میسر است. این افراد می‌توانند از میان کالج‌های محلی خصوصی، کالج‌های دولتی یا دانشگاه‌ها (چه دولتی و چه خصوصی) یکی را انتخاب کنند. سیستم واحدی در دانشگاه‌های اردن اعمال می‌شود که‌این امکان را برای دانشجویان فراهم می‌آورد تا درس‌های خود را بر اساس برنامه تحصیلی انتخاب کنند. آموزش پس از دوره متوسطه به طور کامل در حیطه وظایف وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌قرار می‌گیرد. این وزارت متشکل از شورای آموزش عالی و شورای تایید می‌باشد[۳۵]. آموزش عالی در اردن در سه مقطع لیسانس فوق لیسانس و دکتری انجام میگیرد.

مدت تحصیل در مقطع کارشناسی 4 سال یا 8 ترم تحصیلی است که کمتر از 7 ترم امکان‌پذیر نیست. تحصیل مدرک کارشناسی حدود 122 ساعت در دانشکده علوم و ادبیات و اقتصاد و علوم اداری، حدود 151 ساعت در دانشکده مهندسی، حدود 172 ساعت در مهندسی معماری و حدود 166ساعت در رشته‌های پزشکی و داروسازی است. مدت تحصیل در دانشکده‌ها ی ادبیات و اقتصاد و علوم و بهداشت عمومی‌ نباید بیشتر از 6 سال و در رشته‌های مهندسی و داروسازی نیز نباید بیش از 7 سال طول بکشد.

  • هر ترم تحصیلی حدود 16 هفته است. مدت ترم تابستانی نیز 8هفته است[۳۶].
  • هرترم حدود 18 واحد دروس اختصاصی و 6 واحد دروس عمومی‌ است[۳۷].
  • مدت تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد دو سال یا 4 ترم تحصیلی است. حدود 24 واحد درس و 6 واحد پایان نامه است[۳۸].
  • متقاضیان شرکت در مقطع کارشناسی ارشد باید کارشناسی را با میانگین خوب گذرانده باشند[۳۹].
  • هرترم تحصیلی نباید بیشتر از 12 واحد و کمتر از 6 واحد باشد. ترم تابستانی نیز نباید بیشتر از 9 واحد و کمتر از 3 واحد باشد. دانشجو باید در تمامی‌کنفرانس‌ها و همایش‌ها شرکت کند. نمره قبولی در کارشناسی ارشد (70 درصد) است. دانشجو نباید بیش از 20 درصد از ساعت‌های مقرر را غیبت کند[۴۰].
  • دانشجوی دکتری باید 27 واحد از مواد درسی خود را با موفقیت بگذراند.
  • امتحانی به زبان انگلیسی هم برگزار می‌شود که سطح آن آیلتس یا تافل است.
  • مدت تحصیل در مقطع دکتری 36 ماه (3 سال) است که می‌تواند حداکثر تا 60 ماه طول بکشد[۴۱].
  • متقاضیان شرکت در مقطع دکتری حتما باید مدرک کارشناسی ارشد را با امتیاز خیلی خوب دریافت کرده باشند[۴۲].

تحصیلات غیر دانشگاهی پس از دوره متوسطه (بخش فنی - حرفه‌ای)

تحصیلات غیر دانشگاهی و حرفه‌ای در کالج‌های محلی ارائه می‌شود و تمامی‌کسانی که دارای هر نوع گواهی اتمام آموزش متوسطه سراسری هستند می‌توانند در آن شرکت نمایند. برنامه درسی دو یا سه ساله شامل حوزه‌های متنوعی از قبیل هنر، علوم، مدیریت، اداره اقتصادی و مهندسی است. از سال 1997، تمامی‌کالج‌های محلی تحت نظارت دانشگاه کاربردی البلقاء می‌باشند. دانشجویان در پایان دوره دو یا سه ساله موظف به گذراندن آزمون جامع هستند به دانشجویانی که‌این امتحان را با موفقیت پشت سر می‌گذارند مدرک دیپلم / فوق دیپلم اعطا می‌شود[۴۳].

تربیت معلم تربیت معلم‌های مدارس پیش دبستانی و دبستانی

مدرسان مقاطع ابتدایی باید دارای مدرک کارشناسی باشند. مدرسان مقطع متوسطه باید دارای مدرک کارشناسی و مدرک آموزش عالی یک ساله باشند. اساتید مقطع آموزش عالی باید دارای مدرک دکتری (PhD) باشند، اما در برخی موارد داشتن مدرک فوق لیسانس نیز کفایت می‌کند.

آموزش عالی از راه دور

این نوع آموزش در واحد تازه تاسیس دانشگاه آزاد عرب ارائه می‌شود.

آموزش عالی مادام العمر

آموزش مادام العمر در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی، کالج‌های محلی دولتی و خصوصی، موسسه اداره دولتی اردن، مرکز جغرافیای اردن و انجمن علوم پادشاهی و دیگر موسسات ارائه می‌شود. رشته‌هایی که تدریس می‌شود شامل مهندسی، صنایع، کشاورزی، زبان‌های خارجی، علوم کامپیوتر، مطالعات منشی گری، تربیت بدنی و دیگر رشته‌هایی است که برای نیازهای داخلی اردن مفید است. این دوره‌ها معمولا از یک هفته تا شش ماه طول می‌کشد و به دانشجویان در پایان دوره گواهی قبولی اعطا می‌شود. شرایط لازم با توجه به رشته ارائه شده و سطح آن متغیر است. برخی از این رشته‌ها برای حرفه‌هایی خاص طراحی شده که در آن صورت کسب تجارب حرفه‌ای در رشته مربوطه برای گذراندن دوره‌ها الزامی‌است[۴۴].

نشریات دانشگاهی

در قانون دانشگاه‌های اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظایف دانشگاه‌ها محسوب می‌شود، از این رو دانشگاه‌های اردن خود اقدام به نشر مجلاتی در زمینه علوم مختلف و تحقیقات علمی‌ می‌کنند. در این راستا دانشگاه موته مجله موته للبحوث و الدراسات را در سال 1986 و دانشگاه‌یرموک مجله ابحاث یرموک را در سال 1983 منتشر کردند[۴۵]. برخی دیگر از مطبوعات دانشگاهی اردن که توسط وزارت علوم ایران ارزیابی و معتبر شمرده شده به‌این شرح است:

جدول شماره 16. مطبوعات دانشگاهی اردن

ردیف عنوان مصوب ضریب کشور
2 ابحاث الیرموک: سلسلة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة 0.021 اردن
3 البیان: الاردن 0.1 اردن
4 السکان و التنمیة 0.25 اردن
5 المجلة الاردنیة فی ادارة الاعمال 0.25 اردن
6 المجلة الاردنیة فی الدراسات الاسلامیة 0.026 اردن
7 المجلة الاردنیة فی العلوم التربویة 0.12 اردن
8 المجلة الاردنیة فی العلوم الزراعیة 0.033 اردن
9 المجلة الاردنیة للعلوم التطبیقیة: العلوم الانسانیة 0.067 اردن
10 المجلة الثقافیة 0.012 اردن
11 المنتدی: الاردن 0.013 اردن
12 جرش الثقافیة 0.031 اردن
13 جرش للبحوث و الدراسات 0.024 اردن
14 دراسات: العلوم الاداریة 0.077 اردن
15 دراسات: العلوم الانسانیة و الاجتماعیة 0.02 اردن
16 دراسات: العلوم التربویة 0.067 اردن
17 شوون استراتیجیة 0.2 اردن
18 صامد الاقتصادی 0.026 اردن
19 مجلة اتحاد الجامعات العربیة للآداب 0.111 اردن
20 مجلة اربد للبحوث و الدراسات 0.048 اردن
21 مجلة الرابطة 0.071 اردن
22 مجلة المجمع العلمی‌الاردنی 0.063 اردن
23 موتة للبحوث و الدراسات: سلسلة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة 0.023 اردن

[۴۶]

مراکز پژوهشی دانشگاهی

دانشگاه اردن از بدو تاسیس خود اهمیت تحقیق در پیشرفت ملت‌ها را تشخیص داده است. با توجه به‌این که‌ ایجاد انگیزه برای تحقیق و پژوهش از فلسفه‌ها و ماموریت‌های این دانشگاه محسوب می‌شود در سال 1973 مدیریت تحقیقات دانشگاهی در این دانشگاه تاسیس شد. این مدیریت شکل‌دهی، پشتیبانی، ارتقاء و حمایت از تحقیقات دانشگاهی به عنوان وسیله‌ای برای توسعه و پیشرفت تکنولوژی را برعهده دارد. این مرکز به دقت بر مدرنیزه کردن و وسایل مورد لزوم آن متمرکز است، که شامل تحقیق در مورد رشته‌های مختلف علمی‌و تاکید بر روش‌های جامع است.

هدف این مرکز کمک به هیئت علمی‌دانشگاه به منظور ارتقاء تحقیقات آن‌ها به سطوح بین‌المللی و پیشبرد دانش علمی‌ است. همچنین این مرکز احتیاجات محققان و پژوهشگران را با جدیدترین وسایل و امکانات تامین می‌کند تا بتوانند پایان نامه‌های تحقیقاتی خود را در بهترین استاندارد ارائه دهند[۴۷]. یکی از مراکز تحقیقاتی دانشگاهی واقع در اردن مرکز تحقیقات خاورمیانه‌ی دانشگاه کلمبیاست. این مرکز تحقیقاتی از اولین مراکزی است که توسط دانشگاه کلمبیا (با مرکزیت در امان) در سراسر جهان راه‌اندازی شد که اساس فعالیت‌های تحقیقاتی در خاورمیانه را فراهم می‌کند و مشارکت‌ها و برنامه‌های دانشگاه امان را ارتقاء می‌دهد. فعالیت‌های این مرکز حول چهار محور اصلی تحقیق، آموزش، تحصیلات کاربردی و توسعه است. فعالیت‌های مرکز تحقیقاتی دانشگاه کلمبیا (CUMERC) شامل طیف گسترده‌ای از آموزش تا معماری در محیط و همکاری با حدود هزار مدرسه و آموزشگاه در دانشگاه کلمبیاست[۴۸].

کتابخانه‌ها و مراکز اسناد

اولین کتابخانه‌ای که در مدارس اردن تاسیس شد درشرق اردن در دبیرستان شهر السلط در سال 1926 بود. در خلال دهه‌های سی و چهل 13 کتابخانه‌ی دیگر نیز تاسیس شد ولی تمامی‌آن‌ها فقط مجموعه‌های کوچکی بودند که کتاب‌ها را در مکان‌های بسته‌ای در مدارس نگهداری می‌کردند و اتاق خاصی به آن‌ها اختصاص داده نشده بود.

این وضعیت تا دهه پنجاه که اردن به عضویت سازمان یونسکو درآمد و از تجربیات یونسکو در زمینه کتابخانه استفاده کرد، ادامه داشت. در سال 1955 کارشناسی در امور کتابخانه‌ها از سوی یونسکو به اردن وارد شد. و از دستاوردهای وجود وی این بود که اردن در سال 1956 اولین فرد را از طرف وزارت[۴۹] مهم‌ترین اتفاق در پیشرفت و توسعه کتابخانه‌های مدرسه، ایجاد بخشی مخصوص کتابخانه در وزارت آموزش و پرورش در سال 1958 بود[۵۰]. در دهه پنجاه، 25 کتابخانه در مدارس اردن و 5 کتابخانه نیز در تربیت معلم‌ها تاسیس شد[۵۱]. هم چنین کتابخانه‌های تخصصی تاسیس شد که تعداد آن‌ها تا پایان دهه پنجاه به 7 کتابخانه رسید. اولین کتابخانه تخصصی مربوط به اداره باستان‌شناسی بود که در سال 1950 تاسیس شد. در دهه شصت سه اتفاق مهم در زمینه کتابخانه‌ها افتاد؛ تاسیس کتابخانه عمومی‌ عمان در سال 1960، تاسیس دانشگاه اردن و کتابخانه آن در سال 1962و تاسیس انجمن کتابخانه‌های اردن در سال 1963؛ این موسسات نقش مهمی‌ در پیشرفت کتابخانه‌های اردن ایفا کردند[۵۲].

به‌این ترتیب دهه شصت، مهم‌ترین دهه در تاریخ کتابخانه‌های اردن به شمار می‌آید، در پایان این دهه، تعداد کتابخانه‌های مدارس به 55 کتابخانه رسید. وزارت آموزش و پرورش نیز خدمات خود را در زمینه کتابخانه‌ها افزایش داد[۵۳]. در این دهه، تعداد کتابخانه‌های عمومی‌بخش شرقی اردن به 8 کتابخانه رسید که در شهرهای کرک، معان، زرقا، سلط، عقبه، وادی السیر و عمان و اربد قرار داشتند. هم چنین کتابخانه‌های تخصصی و بزرگی در وزارت خانه‌ها و ادارات دولتی تاسیس شد که مهم‌ترین آن‌ها تاسیس کتابخانه بانک مرکزی در سال 1964 و تاسیس کتابخانه منابع طبیعی در سال 1965 بود. در دهه هفتاد تعداد کتابخانه‌های دانشگاه‌ها و مراکز تربیت معلم افزایش یافت و کتابخانه‌های تخصصی بسیاری نیز تاسیس شد که تعداد آن‌ها بالغ بر 33 کتابخانه تخصصی شد[۵۴].

در دهه هشتاد کتابخانه‌های مدارس توسعه‌ یافت؛ تعداد کتابخانه‌های مدارس (دبیرستان‌ها) در پایان سال درسی 1972 بالغ بر 117 کتابخانه بود که در پایان سال درسی 1988 - 1987 به عدد 498 کتابخانه رسید. این آمار و ارقام مخصوص مدارس وزارت آموزش و پرورش است. هم چنین کتابخانه‌های مدارس تابع نیروهای مسلح تا پایان سال 1988 به 12 کتابخانه در مراحل مختلف درسی رسید. تعداد کتابخانه‌های موسسات و دانشکده‌ها در سال‌های اخیر افزایش قابل‌توجهی یافته است به طوری که تا پایان سال 1988 به 79 کتابخانه بالغ می‌شود؛ از این تعداد ، 37 کتابخانه در دانشکده‌ها و بقیه در موسسات گشایش یافته است. کتابخانه‌های تخصصی نیز در این دهه افزایش یافت به طوری که تا پایان سال 1988 بر اساس آمار انجمن کتابخانه‌های اردن، تعداد آن‌ها به 104 کتابخانه بالغ گردید[۵۵].

انواع کتابخانه‌ها در اردن

کتابخانه ملی اردن. کتابخانه ملی به معنای واقعی ندارد. مرکز اسناد ملی در سال 1975 به وجود آمد. این مرکز در سال 1977 به هیأت مدیره کتابخانه‌ها و مراکز اسناد مبدّل شد و به اداره کتابخانه‌ها و آرشیوهای ملی تغییر نام داد. که وظیفه تأسیس و هدایت کتابخانه ملی را برعهده دارد و در حال حاضر قانون واسپاری در آن وجود ندارد، اما از نویسندگان، ناشران و چاپخانه‌ها به طور رسمی‌ درخواست شده تا دو نسخه از آثار خود را به آن اداره تحویل دهند. این اداره حدود 20000 جلد کتاب به علاوه مجموعه‌ای از اسناد، روزنامه‌ها، و سایر مواد چاپی دارد. قانون جدید درباره کتابخانه ملی و واسپاری مورد بررسی و مرکز ملی اطلاع‌رسانی نیز در حال تأسیس است.

کتابخانه‌های دانشگاهی. بزرگترین کتابخانه دانشگاهی، کتابخانه دانشگاه اردن است که در سال 1962 ایجاد گردید؛ مجموعه آن بالغ بر 510.000 جلد کتاب و 1300 نشریه جاری است که تعداد نشریات قدیمی‌بالغ بر 110.000 جلد است. کتابخانه دانشگاه اردن رسماً کتابخانه‌ای واسپاری برای انتشارات سازمان ملل و سایر سازمان‌های بین‌المللی است. این کتابخانه، از سال 1986، کتابخانه امانی منابعی بوده که به دانشگاه‌های عربی واگذار شده‌است. خدمات اطلاع‌رسانی پیوسته کتابخانه نیز در دسترس عموم قرار دارد.

کتابخانه دانشگاه‌ یرموک. در سال 1976 در اربد تأسیس شد. مجموعه آن تقریباً 210.000 جلد کتاب، 1100 نشریه جاری و حدود 12.000 منابع غیرکتابی است. این کتابخانه نقش به‌سزایی در توسعه کتابخانه‌ها در منطقه شمالی کشور دارد. کتابخانه دانشگاه علوم و فنون اردن که در اربد و در سال 1986 تأسیس شد، دارای 35000 جلد کتاب و 940 نشریه جاری است. این مجموعه عمدتاً به موضوعات علوم پزشکی و بهداشت، مهندسی، و کشاورزی اختصاص دارد. دانشگاه مؤته به منزله دانشگاهی نظامی‌در حومه شهر کَرَک در جنوب کشور در سال 1981 تأسیس شد و 93.000 جلد کتاب و 310 نشریه دارد. کلیه فعالیت‌های این چهار کتابخانه دانشگاهی، خصوصاً اشتراک نشریات، به‌طور هماهنگ انجام می‌شود. کتابخانه‌ها همچنین خدمات امانت بین کتابخانه‌ای و تکثیر را نیز ارائه می‌دهند.

دانشسراهای اردن. برنامه‌های دو یا سه ساله در مقطع فوق دیپلم را در سال 1952 آغاز کردند. تا اواخر دهه 1980 بیش از 50 دانشسرا در اردن ساخته شد که هریک دارای کتابخانه‌ای مستقل با مجموعه‌ها و خدمات متفاوت بود. دانشکده‌ها با استانداردهای تعیین شده از سوی آموزش عالی، که شامل 8 جلد کتاب برای هر دانشجو (با حداقل 5.000 جلد) و یک کتابدار تمام وقت بود، معتبر شناخته شده‌اند.

کتابخانه‌های آموزشگاهی. تحول اخیر در کتابخانه‌های اردن با کتابخانه‌های آموزشگاهی آغاز شد و توسعه زیادی را به همراه داشت. تا سال 1987 وزارت آموزش و پرورش از 498 کتابخانه آموزشگاهی تحت نظارت خود گزارشی تهیه کرد. هیچ آماری از مدارس خصوصی یا مدارسی که توسط ارتش، سازمان کار و تأمین اجتماعی یا سازمان ملل اداره می‌شود در دسترس نیست.

کتابخانه‌های تخصصی. در اوایل دهه 1950 کتابخانه‌هایی در گروه‌های معماری و باستان‌شناسی، آمار، تحقیقات و مشاوره کشاورزی، و اداره هواپیمایی کشور تأسیس شد. انجمن کتابداران اردن، تا اواخر دهه 1980 وجود 104 کتابخانه تخصصی وابسته به مؤسسات و سازمانهای تحقیقاتی و دولتی را تأیید کند. انجمن سلطنتی علوم که در سال 1970 تشکیل شد با مجموعه‌ای از کتابها و نشریات، گزارشها و مقالات پژوهشی محلی و بین‌المللی، دیسک‌های فشرده و خدمات اطلاع رسانی پیوسته از مهمترین کتابخانه‌های تخصصی به شمار می‌رود.

شهرت مرکز اسناد و نسخه‌های خطی دانشگاه اردن به سبب مجموعه با ارزشی است که درباره تاریخ محلی در اختیار دارد. مراکز اسناد دیگری نیز در مباحث کشاورزی، علوم تربیتی، بهداشت، مدیریت عمومی، توسعه اجتماعی، و آمار وجود دارد[۵۶].

بودجه تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور

شورای‌ آموزش‌ عالی‌ تأسیس‌ نهادهای‌ جدید آموزش‌ عالی‌ را تأیید و تأسیس‌ رشته‌های‌ جدید و مواد درسی‌ را اجازه‌ می‌دهد. برچیدن‌ رشته‌ نیز با تأیید این‌ شورا امکان‌پذیر است‌. تعیین‌ سهم‌ بودجه‌ هر دانشگاه‌ و سیاست‌های‌ مالی‌ هر دانشگاه‌ نیز بر عهده‌ شوراست‌. علاوه‌ بر این‌، تعیین‌ نمره‌ لازم‌ برای‌ ورود به‌ هر دانشگاه‌ نیز از سوی‌ شورای‌ آموزش‌ عالی‌ معین‌ می‌گردد.

در اردن‌ میزان‌ پرداخت‌ یارانه‌ به‌ بخش‌ آموزش‌ عالی‌ واختصاص‌ بودجه‌ به‌ این‌ بخش‌ نیز قابل‌‌توجه‌ است‌. قانونی‌ موسوم‌ به‌ قانون‌ مالیات‌ دانشگاه‌ وجود دارد؛ بر این‌ اساس‌ بودجه دانشگاه‌ها از مالیات کالاهای‌ خرید و فروش‌ شده‌ ‌به‌ نام‌ مالیات‌ دانشگاه‌ تامین می‌شود. اتخاذ این‌ تدبیر به استقلال مالی ‌آموزش‌ عالی‌ در اردن‌ منجر شد، هر چند که‌ وضعیت‌ آموزش‌ عالی‌ با وضعیت‌ کل‌ کشور در پیوند مستقیم‌ است‌[۵۷].

بخش‌های ادارای دانشگاه‌ها در اردن بخش زیادی از بودجه دانشگاه‌ها را برای پرداخت حقوق کارکنان خود اختصاص می‌دهند، از آنجا که دانشگاه‌ها قادر به کاهش تعداد کارکنان خود نیستند و برای تامین بودجه مورد نیاز به افزایش مداوم شهریه دانشگاه متوسل می‌شوند، موجبات نارضایتی بسیاری از دانشجویان و عدم توانایی تامین منابع مالی‌شان فراهم می‌شود. نظام دانشگاهی در اردن به دانشجویان اجازه می‌دهد بیش از یک بار تحصیل خود را به تعویق بیندازند، مشروط بر اینکه کل سال‌های تحصیل آن‌ها بیش از 7 سال نباشد.

از طرف دیگر نظام دانشگاهی در اردن، صندوق وام بلند مدت برای حمایت مالی از دانشجویان ندارد، اما برخی معافیت‌ها را می‌توان برای فرزندان کارگران دانشگاه‌ یا افراد دارای معلولیت از طریق صندوق حمایت از دانشجویان در نظر گرفت. دکتر عمر الجراح رییس دانشگاه علم و فناوری می‌گوید: حمایت دولت از ده دانشگاه دولتی در سال گذشته از 35 میلیون دینار اردنی فراتر نرفته است که بیشتر این مبلغ برای پرداخت حقوق اساتید و کارمندان اداری دانشگاه‌ها است.

دانشگاه اردن - به عنوان بزرگترین دانشگاه کشور - حدود 4700 کارمند دارد که 1600 نفرشان استاد می‌باشند. 77 درصد از درآمد دانشگاه به دستمزد کارکنان دانشگاه اختصاص دارد که مانع پیشرفت‌های پژوهشی در دانشگاه می‌شود. برخی دانشگاه‌ها - در نتیجه محدودیت منابع دانشگاه‌های دولتی - به دنبال افزایش منابع مالی خود با انجام پروژه‌های سرمایه‌گذاری هستند.

رییس دانشگاه اردن در یک مصاحبه مطبوعاتی گفت:

یا حمایت دولت از دانشگاه‌ها را افزایش دهید یا شهریه دانشگاه‌ها را، زیرا ده دانشگاه دولتی اردن کمبود بودجه‌ای حدود 180 میلیون دینار (235 میلیون دلار) دارند[۵۸].

براساس تحقیقی که توسط شورای اقتصادی و اجتماعی در سال 2018 انجام گرفته؛ کسری انباشته در دانشگاه‌های اردن در سال 2016 حدود 137 میلیون دینار بوده که در مقایسه با سال 2012 حدود 114 میلیون دینار افزایش داشته است. بر‌همین اساس اهم مشکلات دانشگاه‌های اردن شامل استقلال، بدهکاری و حمایت‌های تضمینی برای جذب بیشتر دانشجویان خارجی است. این تحقیق نشان می‌دهد بودجه حمایتی دولت از دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته است که در طی سال‌های 20۱۲ تا 2016، حدود 7/5 درصد از کل هزینه‌های دانشگاه‌های اردن را به خود اختصاص داده است[۵۹].

در مجموع طبق اظهارات وزیر آموزش عالی یک میلیارد و 160 میلیون دینار اردنی ارزش حمایت دولت از دانشگاه‌ها طی 16 سال 2۰۰۲ تا 2019 است. وی در مورد دانشجویان پذیرفته شده در دانشگاه‌های اردن گفت: وزارت آموزش عالی 76 درصد از آن‌ها را تحت پوشش قرار می‌دهد[۶۰]. بودجه‌ این وزارتخانه برای سال 2020، 22 میلیون دینار افزایش یافت در حالی که حمایت مالی ارائه شده از دانشگاه‌ها با 20 میلیون دینار افزایش به 90 میلیون دینار رسید. از این مبلغ 10 میلیون دینار اختصاص به دانشجویان نیازمند داشته است[۶۱].

در نهایت مطابق اظهارات دکتر نصری الربضی مدیر صندوق تحقیقات علمی‌ در وزارت آموزش عالی در سال 2010، 8/5 میلیون دینار هزینه تحقیقات علمی‌ در اردن طی دو سال اخیر شده‌است. طی این دو سال 100 هزار دینار برای هر تحقیق علمی‌ صرف می‌شود و حدود 60 درصد از محققانی که درخواست بودجه داشته‌اند مورد حمایت واقع شده‌اند.

بالاترین حمایت از تحقیقات در زمینه علوم کشاورزی و پزشکی صورت گرفته‌است. پس از آن علوم مهندسی، علوم پزشکی، داروسازی و علوم پایه قرار دارند و بیشترین حمایت مالی نیز از علوم مهندسی صورت گرفته‌است. بیشترین تحقیقات علمی‌ در زمینه‌های فوق، به ترتیب از دانشگاه اردن، علوم و فناوری، یرموک و موته بوده‌است[۶۲]. بودجه دانشگاه علوم و فناوری اردن (جامعه العلوم و التکنولوجیا الاردنیه) در سال 2019 حدود 102 میلیون دینار اردنی بوده‌است که از این مبلغ 5 درصد آن به تحقیقات علمی‌ اختصاص داده شده‌است؛ در مجموع کل بودجه تحقیقات علمی‌ ۸ میلیون دینار تخمین زده شده‌است[۶۳]. بودجه دانشگاه اردن (الجامعه الاردنیه) در سال 2014 حدود 143 میلیون دینار و در سال 2013 حدود 131 میلیون دینار اردنی بوده‌است[۶۴]. حدود 80 درصد از بودجه دانشگاه‌ها در اردن صرف حقوق کارمندان و بقیه بودجه صرف کارهای زیر‌بنایی و خدمات مربوط به دانشجویان می‌گردد. این در حالی است که اغلب دانشگاه‌های اردن بدهی‌های قابل‌توجهی دارند که آن‌ها را از تحقق اهدافشان باز می‌دارد[۶۵].

تعداد دانشجویان در خارج از کشور

تعداد دانشجویان اردنی در دانشگاه‌های عربی و غیر عربی خارج از کشور در سال‌های 19۹۶ - 19۸۵ به شرحی است که می‌آید:

جدول شماره 17. تعداد دانشجویان اردنی ثبت نام کرده در موسسات آموزشی خارج از اردن

کشور 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 جمع
عراق 129 145 172 168 262 236 264 157 241 253 242 - 2269
امارات 3 3 3 6 4 5 5 3 5 6 7 8 58
کویت 3 5 4 6 6 - - - - - - - 24
سودان 2 1 1 1 1 2 3 2 - - - - 13
سوریه 1 - 7 1 1 10 8 7 9 8 7 8 74
الجزایر 2 2 1 2 2 - 5 - - 6 7 8 33
مغرب 2 13 11 23 23 20 25 20 17 6 1 7 165
قطر 3 3 6 3 4 - - - 5 4 6 6 40
مصر 2 - - - - - - 1 1 2 3 - 9
تونس - - - - - 4 3 - - 2 - - 9
یمن - - - - - - - 8 13 15 17 14 67
چک 2 2 2 2 3 2 2 - 2 - - 2 21
ترکیه 2 5 7 12 6 - 3 4 6 10 7 4 66
تایلند - - - - - - - - 3 - - - 3
هند 2 4 7 2 2 3 1 1 2 - - - 24
اسپانیا 12 12 12 12 12 12 6 2 2 - 2 - 84
ایتالیا 10 10 10 10 10 10 8 8 8 - 2 - 86
آلمان - 2 1 3 - - - - - - - - 6
سوئیس - - 2 1 - - - - - - - - 3
پاکستان 7 - 6 2 5 3 3 3 3 3 2 3 40
یونان 10 10 10 10 10 10 10 10 10 6 2 - 98
فرانسه - - 6 - - - - - - - - - 6
روسیه 59 63 69 98 100 23 21 - - - - 8 441
هلند 3 5 4 3 4 5 4 5 3 1 - - 37

[۶۶]

جدول شماره 18. تعداد دانشجویان اردنی که در خارج تحصیل می‌کنند

سال تحصیلی تعداد دانشجویان تغییرات سالیانه
1998/1999 21408 1/3-
1999/2000 22819 6/6
2000/2001 23003 0/8
2001/2002 25329 10/1
2002/2003 19221 24/1-
2003/2004 17727 7/8-
2004/2005 16974 4/2-
2005/2006 17220 1/4
2006/2007 16753 2/7-
2007/2008 19696 17/6
2008/2009 20854 5/9
2009/2010 19451 6/7-
2011/2012 11173 *

[۶۷]

تعداد دانشجویان خارجی در کشور

جدول شماره 19. تعداد دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های اردن 1994/1995 به شرحی است که در جدول دیده می‌شود:

دانشگاه جمع کل لیسانس دیپلم عالی فوق لیسانس دکترا
دانشگاه اردن جمع 2001 1672 5 290 34
دختر 760 705 1 52 2
دانشگاه‌یرموک جمع 1180 984 4 192 0
دختر 392 369 3 20 0
دانشگاه موته جمع 378 375 0 3 0
دختر 113 113 0 0 0
دانشگاه علوم و فنآوری جمع 439 363 0 76 0
دختر 114 111 0 3 0
دانشگاه آل بیت جمع 209 163 0 46 0
دختر 71 70 0 1 0
کلیــة عمان الجامعیــة جمع 87 87 0 0 0
دختر 6 6 0 0 0
دانشگاه عمان

(الاهلیــة)

جمع 890 890 0 0 0
دختر 175 175 0 0 0
دانشگاه فیلادلفیا جمع 10 0 0 0 0
دختر 0 0 0 0 0
دانشگاه اسراء جمع 758 758 0 0 0
دختر 54 54 0 0 0
جامعــة العلوم

التطبیقیـة

جمع 1901 1901 0 0 0
دختر 225 225 0 0 0
دانشگاه دختران اردن جمع 390 390 0 0 0
دختر 390 390 0 0 0
کلیــة الامیرة سمیــة الجامعیـة جمع 18 18 0 0 0
دختر 3 3 0 0 0
آکادمی‌موسیقی اردن جمع 4 4 0 0 0
دختر 0 0 0 0 0
دانشگاه زیتونــة جمع 132 132 0 0 0
دختر 26 26 0 0 0
دانشگاه جرش

(الاهلیــة)

جمع 39 39 0 0 0
دختر 20 20 0 0 0
دانشگاه اربد

(الاهلیــة)

جمع 8 8 0 0 0
دختر 4 4 0 0 0
دانشگاه زرقاء

(الاهلیــة)

جمع 35 35 0 0 0
دختر 10 10 0 0 0
دانشکده علوم تربیتی جمع 2 2 0 0 0
دختر 2 2 0 0 0
جمع کل جمع 8481 7831 9 607 34
دختر 2365 2283 4 6 2

[۶۸]

آموزش بزرگسالان

در سال 2005 برای کاهش بی‌سوادی نظام جدید آموزش بزرگسالان شکل گرفت، به‌این ترتیب که کمیته‌ای برای آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل شد که به ریاست معاونت عمومی‌ آموزش و امور فنی و شامل چهار مدیریت معاون کمیته ملی آموزش،‌ علم و فرهنگ، مدیر مربوط به فرهنگ نظامی، مدیر عمومی‌ آموزش از هیئت مدیره آموزش عمومی‌ و امور دانش‌آموزان، یک نماینده از وزارت توسعه اجتماعی، یک نماینده از موسسات اجتماعی خصوصی بود. این کمیته مسئولیت‌های زیر را به‌عهده دارد:

  • تنظیم سیاست عمومی‌ مرکز آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی؛
  • تایید برنامه‌های این مرکز در جهت آگاهی از اهمیت آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی؛
  • همکاری با انجمن‌هایی که در زمینه‌ی آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی در هر مکان عمومی‌ و خصوصی و کشورهای عربی کار می‌کنند.

علم آموزان در این مراکز به وسیله‌ی آزمونی که معلمان این مراکز تنظیم کرده‌اند، طبقه‌بندی می‌شوند. که به‌طور کلی به دو گروه تقسیم می‌شوند:

گروه مبتدی‌ها

طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش‌آموزان به سطح چهار آموزش عمومی‌ می‌رسند.

گروه پیرو

طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش‌آموزان به سطح شش آموزش عمومی‌ می‌رسند. این نظام جدید شاغل شدگان را نسبت به نظام تعریف شده در سال 1980 افزایش داد. دانش‌آموزان در ابتدای ماه ژوئن امتحان نهایی دارند که در صورت قبولی با نمره کلی 50 درصد به بالا می‌توانند مدرک باسوادی دریافت کنند[۶۹].

مراکز پژوهشی غیردانشگاهی

مراکز پژوهشی غیر دانشگاهی عبارت است از:

مرکز تحقیقاتی اردن جدید

مرکز تحقیقاتی اردن جدید (UJRC) یکی از مبتکرترین و پویاترین مراکز تحقیقاتی در اردن است. این مرکز یک سازمان مستقل غیردولتی در اردن است که به منظور پیشرفت اردن و جهان عرب فعالیت می‌کند و دستیابی به‌این هدف را از طریق پیشرفت تحقیقات علمی، برگزاری بحث و گفتگو، تشکیل جلسات و کارگروه‌ها و تبادل اطلاعات با سایر سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دنبال می‌کند. این مرکز اهداف خود را با بررسی، تالارهای گفتگو و بحث، به خصوص درباره مسائل دموکراسی و با ارتقاء سیاست‌ها و قانون‌های عمومی‌ در کارگروه‌ها، جلسات فکر، کنفرانس‌ها و سمینارها پیگیری می‌کند[۷۰]. این مرکز در سال 1990 به عنوان یکی از شاخه‌های مجله‌ی اردن جدید که هر سه ماه‌ یک بار منتشر می‌شود، تاسیس شد و کار خود را با مجوز بخش مطبوعات و رسانه‌ی وزارت اطلاعات در سال 1993 آغاز کرد[۷۱].

مرکز تحقیقات اجتماعی اردن

این مرکز در سال 1998 به عنوان یک موسسه‌ی مستقل و غیر انتفاعی تاسیس شد. هدف این مرکز پرورش و ارتقاء دانش علمی‌ در تمام زمینه‌ها در اردن است. موارد اصلی که در این مرکز مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از: توسعه و تغییرات اجتماعی، نابرابری‌های اجتماعی، فقر و بیکاری، نابرابری‌های جنسی، خشونت علیه زنان و کودکان، مشکلات اجتماعی و مصالح اجتماعی. این مرکز با استفاده از پویاترین روش‌های تحقیقی و همکاری با مجرب‌ترین محققان اردن بر مسائل تحصیلی و حرفه‌ای متمرکز است و تلاش می‌کند فاصله‌ی بین تحقیقات دانشگاهی و موسسات متمرکز بر تحقیقات سیاسی را پر‌کند. هم چنین این مرکز با سازمان‌های دولتی و غیر‌دولتی و مراکز جامعه شهری منطقه‌ای و بین‌المللی همکاری می‌کند و در خصوص بسیاری از مسائل به سازمان‌های ملی و بین‌المللی مشاوره می‌دهد[۷۲].

مرکز تحقیقات شرق شناسی آمریکا

مرکز تحقیقات شرق شناسی آمریکا در امان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی در اردن است. این مرکز تحقیقات و نشریات بسی در منطقه را ارتقاء می‌دهد. فعالیت‌های اصلی این مرکز شامل برنامه‌های همکاری با محققان، حفاری‌های باستان‌شناسی و پروژه‌های بازیافت و سایر برنامه‌های تحصیلی است و دارای یک موسسه زبان عربی است که گاهی گفت و گوهای عمومی‌ درباره باستان‌شناسی را برگزار می‌کند. این مرکز خصوصی یکی از بهترین کتابخانه‌های باستان‌شناسی را در اردن و خاورمیانه در اختیار دارد و هزینه‌های خود را از بعضی شرکت‌ها و افراد تامین می‌کند. این مرکز عضو انجمن مراکز تحقیقات خارجی آمریکاست که به طور مستقل در سراسر دنیا فعالیت می‌کنند[۷۳].

آموزش عالی در خارج از کشور

اردن مانند بسیاری از کشورهای جهان سوم از مشکل فرار مغزها به کشورهای توسعه‌ یافته رنج می‌برد. فرار مغزها از اردن در خلال سه دهه اخیر افزایش قابل‌توجهی داشته به طوری که آثار منفی بر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی که به جا گذاشته است[۷۴]. جدول زیر میزان فرار مغزها را از برخی کشورهای عربی به آمریکا در سال‌های 196۱ تا 1962 نشان می‌دهد. این میزان در کشور اردن بیش از سایر کشورهای عربی به چشم می‌خورد. چنان که ملاحظه می‌شود پس از اردن، کشورهای مصر و لبنان قرار دارند.

جدول شماره 20. میزان فرار مغزها در رشته های مختلف در کشور اردن

کشور هنرمندان مهندسان علوم تجربی علوم اجتماعی پزشکان پرستاران مجموع هنرمندان جمع کل
لبنان 1211 277 95 20 169 97 1869 8191
اردن 886 117 47 11 27 42 1130 9548
عراق 794 165 67 4 45 13 1088 4192
سوریه 463 129 30 5 43 13 683 2406
مصر 2716 570 240 46 247 25 3844 9315
مغرب 238 18 4 2 14 9 285 2473
تونس 139 4 6 2 13 2 166 479
الجزایر 113 10 2 1 6 1 133 981
مجموع 6560 1294 492 103 581 202 9232 37603

[۷۵]

دلایل فرار مغزها از اردن

  • عقب ماندگی موسسات آموزشی در اردن[۷۶]؛
  • محدودیت فعالیت‌های پایان نامه‌ها[۷۷]؛
  • کاهش سطح آزادی‌های دانشگاهی و آزادی‌های عمومی؛
  • عدم ثبات در مشاغل[۷۸]؛
  • محدودیت تلاش‌های عربی کردن آموزش عالی[۷۹]؛
  • عدم ثبات سیاسی؛
  • نادیده گرفته شدن افراد تحصیل کرده؛
  • کاهش درآمد افراد تحصیل کرده[۸۰]؛
  • انتشار فساد و رشوه[۸۱][۸۲].

نیز نگاه کنید به

نظام آموزش، تحقیقات و فناوری آرژانتین؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اتیوپی؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اسپانیا؛نظام آموزش، تحقیقات و فناوری افغانستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اوکراین؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تایلند؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تونس؛ نظام آموزش و پرورش در چین معاصر؛ نظام آموزش و پرورش در چین باستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سنگال؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ژاپن؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کوبا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری زیمبابوه؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری قطر؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مصر؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری لبنان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری روسیه؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مالی؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ساحل عاج؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سیرالئون؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کانادا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سودان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری گرجستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تاجیکستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری بنگلادش؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری قزاقستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سریلانکا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری فرانسه

پاورقی

[1]. International General Certificate of Secondary Education: گواهینامه بین‌المللی عمومی‌تحصیلات متوسطه

[2]. Standardized Test: آزمون استاندارد ورود به کالج که در آمریکا استفاده می‌شود

[3]. Baccalayreate: دیپلم بین‌المللی

[4]. General Certificate of Secondary Education: گواهی عمومی‌تحصیلات متوسطه

کتابشناسی

  1. ↑ برگرفته از http://www.moe.gov.jo/en/MenuDetails.aspx?MenuID=32 وزارة التربیة و التعلیم
  2. ↑ The development of education national report of the Hashemite kingdom “Inclusive education: The way of the future” by the Ministry of Jordan (2008 October), p11, 12
  3. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین المللی تبلیغ، ص 21
  4. ↑ الزغل، الدکتور علی(1994). الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن ، ص 21
  5. ↑ الزغل، الدکتور علی(1994). الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن ، ص 22
  6. ↑ الزغل، الدکتور علی(1994). الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن ، ص 22
  7. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 149
  8. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 22 و 23
  9. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 5
  10. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 5
  11. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۶
  12. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۱۴۲
  13. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۱۴۴
  14. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۱۴۹-۱۴۸
  15. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۴
  16. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۴
  17. ↑ .التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۲۵
  18. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 163
  19. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 169
  20. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 171
  21. ↑ خبرگزاری فارس ۸۸/۱۲/۱۷
  22. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 153
  23. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص ۱۴۱
  24. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 6 و 7
  25. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 163
  26. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 166
  27. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 7
  28. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 26
  29. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 27
  30. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 28
  31. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 32
  32. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 35
  33. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 36
  34. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 36
  35. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 23
  36. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 57
  37. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 58
  38. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 61
  39. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 25
  40. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 62
  41. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 63
  42. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 25
  43. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 24
  44. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 26
  45. ↑ منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن ، 1992، ص. 20
  46. ↑ رگرفته از https://www.isc.gov.ir/NASHRIYAT-ELMI-MOSAVAB/.../arabi92.xlsx
  47. ↑ برگرفته از http://research.ju.edu.jo/Home.aspx%20the%20University%20of%20Jordan
  48. ↑ برگرفته از https://globalcenters.columbia.edu/amman
  49. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 34
  50. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 34
  51. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 35
  52. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 35
  53. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 36
  54. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 38
  55. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 39
  56. ↑ منصور فاروق(1381)، دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ترجمه بزرگچمی‌ ویدا، کتابخانه جمهوری اسلامی‌ ایران
  57. ↑ وبلاگ دکتر فاضلی(1392 بهمن)، نوشته شده توسط ایشان،
  58. ↑ برگرفته از سایت خبری الفنار(الفنار للاعلام)، 13-8-2017،https://www.al-fanarmedia.org
  59. ↑ برگرفته از سایت خبرنی، 6-10-2018، https://www.khaberni.com/news
  60. ↑ برگرفته از سایت خبری رویا(رویا الاخبرای)، 22-12-2019،https://royanews.tv/news/200533
  61. ↑ برگرفته از سایت خبری المدینه( المدینه الاخباریه)(المدینه نیوز)، دسامبر2019،https://www.almadenahnews.com/article/795083
  62. ↑ برگرفته از خبرگزاری عمون، 1-11-2010،https://www.ammonnews.net/
  63. ↑ برگرفته از سایت دانشگاه https://www.just.edu.jo/ar/aboutjust/Pages/Facts.aspx
  64. ↑ برگرفته از سایت دانشگاه https://units.ju.edu.jo/ar/finance/Pages/Budget.aspx
  65. ↑ روزنامه الرّای(صحیفه الرّای)(2019)، (سخنان دکتر عبدالله عزام الجراح یکی از اساتید دانشگاه موته می‌باشد)
  66. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 130 و 131
  67. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 171
  68. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 134 و 133
  69. ↑ The comprehensive evaluation study of illiteracy elimination program in Jordan(2007), Amman
  70. ↑ برگرفته از ujrc-jordan.net :: Al Urdun Al Jadid Research Center (UJRC
  71. ↑ برگرفته از http://www.ujrc-jordan.org/
  72. ↑ برگرفته از http://jcsr-jordan.org/usersite/default.aspx
  73. ↑ برگرفته از http://globalcenters.columbia.edu/amman
  74. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 91
  75. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 93
  76. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 94
  77. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 97
  78. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 98
  79. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 99
  80. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 100
  81. ↑ التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص. 101
  82. ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=نظام_آموزش،_تحقیقات_و_فناوری_اردن&oldid=51826»