آموزش عالی بنگلادش

دانشگاه داکا ، قابل بازیابی از https://www.du.ac.bd/allDepartments/FACSCI

دانشگاه داکا از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های بنگلادش می‌باشد. فعالیت این دانشگاه که موسسه‌ای آموزشی است، در سال 1921 آغاز شد. این دانشگاه پس از سال 1946، دانشکده‌ها و کالج‌هایی را تاسیس کرد و زیر پوشش قرار داد. دانشگاه داکا یکی از بزرگ‌ترین موسسات آموزشی دولتی بنگلادش می‌باشد که در سطح جهانی مطرح و شناخته شده است. این دانشگاه در سیاست کلی کشور نیز تاثیرگذار است به گونه‌ای که درجریانات سیاسی، دانشجویان این دانشگاه نقش موثری دارند.

تشکلات و مدیریت دانشگاه داکا

• سنا؛
• سندیکا؛
• هیات علمی؛
• دانشکده‌ها؛
• کمیته‌های درسی عالی؛
• کمیته بودجه عمران وبرنامه‌ریزی؛
• هیات برنامه‌ریزی مطالعات عالی.

سنا عالی‌ترین هیئت تعیین کننده سیاست کلی و دارای بیشترین قدرت است. همه موسسات و هیئت‌های دانشگاه در برابر سنا جوابگو هستند. البته این مسئولیت و نظارت سنا بر دستگاه‌های دانشگاه غیرمستقیم و کاملا اداری است. سنای دانشگاه داکا متشکل از اعضای زیر می‌باشد:

• رییس دانشگاه؛
• نایب رییس دانشگاه؛
• مسئول مالی؛
• تعداد 5 نفر کارمند دولتی که از طرف دولت منصوب شده باشند؛
• تعداد 5 نفر عضو پارلمان که از طرف رییس مجلس منصوب شده باشند؛
• تعداد 5 نفر از شخصیت‌های علمی که از طرف شیخ‌الرییس (رییس جمهور) منصوب شوند؛
• 5 نفر از نمایندگان هیئت‌های پژوهشی که از طرف سندیکا انتخاب شده‌اند؛
• 5 نفر از روسای دانشکده‌های آزاد که توسط این دانشگاه به رسمیت شناخته شده است. این پنج نفر باید توسط هیئت علمی معرفی و تایید شده باشد.

جلسه سالیانه سنا با درخواست رییس دانشگاه در روز معین برگزار می‌شود. البته در صورت اضطراری با حداقل 30 امضاء می‌توانند جلسه سنا را تشکیل دهند.

فعالیت‌های سنا

• تصویب پیشنهادات سنا در صورتی که با مصوبه سال 1973م مطابقت داشته باشد؛
• بررسی و تصویب پیشنهادات مربوط به امور مالی و گزارش سالیانه که از طرف سندیکا مطرح شود؛
• انجام وظایف دیگر، طبق مصوبات دانشگاهی در جلسه سالیانه سنا خزانه‌دار دانشگاه بودجه سال آتی را مطرح می‌کند؛
• سنا در صورت لزوم و در مورد مقتضی در سندیکا، کمیته‌ها و ستادها نماینده خود را معرفی می‌کند؛
• سنا در جلسه‌ای که تحت ریاست نایب رییس دانشگاه و یا رییس سنا برگزار می‌شود، سه نفر را برای ریاست دانشگاه معرفی می‌کند. رییس جمهوری کشور از این سه نفر، یک نفر را برای رییس دانشگاه منصوب می‌کند. هر یک از اعضای سنا در این رای‌گیری برای پیشنهاد رییس دانشگاه حق رای دارند.

سندیکا

سندیکا عالی‌ترین دستگاه اجرایی دانشگاه داکا می‌باشد. سندیکا مشتمل بر افراد ذیل می‌باشد:

• رییس دانشگاه؛
• نایب رییس دانشگاه؛
• دو تن از روسای دانشکده‌ها که توسط هییت علمی معرفی شده باشد؛
• شش تن از اساتید دانشگاه که توسط اساتید دانشگاه انتخاب شده باشند؛
• دو تن ازنمایندگان سنا؛
• سه نفر از طرف شیخ الرییس (رییس جمهوری کشور) ؛
• یک نفر از مقامات دولتی که مقام پایین‌تر از معاون وزیر نباشد.
• یکی از شهروندان که عضو سنا نیست ولی از طرف سنا برای عضویت سندیکا معرفی شده باشد.

اعضای سندیکا که از میان اساتید دانشگاه منتخب شوند، باید دارای مشخصات زیر باشند:

• از میان روسای دانشکده‌ها یک نفر؛
• از میان روسای خوابگاه‌های دانشگاه یک نفر؛
• از میان استادان یک نفر؛
• از میان استادیاران یک نفر؛
• از میان استادان معاون یک نفر؛
• از میان معلمان یک نفر.

دوران فعالیت اعضای سندیکا دو سال است. البته تا زمانی که جانشینان بعدی معرفی نشوند، آن‌ها انجام وظیفه خواهند کرد. مدت زمان فعالیت آن‌ها از اولین جلسه سندیکا محسوب خواهد شد.

وظایف و اختیارات سندیکا

• مدیریت، کنترل و محافظت دارایی‌ها و امور مالی دانشگاه؛
• پذیرفتن پیشنهادات کمیته مالی؛
• تقدیم گزارشات سالیان پیش هییت مدیره دانشگاه‌های کشور و مطرح کردن گزارشات در مورد نیازهای مالی؛
• تصویب اصول وسیاست‌های انتصاب استاد یا استادیار و یا کارمندان دانشگاه؛
• تایید و صدور مجوز برای دانشکده‌ها و یا موسسات آموزشی خارج از دانشگاه و یا لغو مجوزهای قبلی،؛ پذیرفتن همه نوع عطایای مالی از طرف دانشگاه و مسئولیت انتقال دارایی‌ها؛
• برگزاری امتحانات دانشگاهی تشخیص علمی دپارتمان‌ها؛
• امضای همه نوع قرارداد از طرف دانشگاه؛
• تدوین سیاست‌های جزیی طبق دستورالعمل‌های کلی دانشگاه.

هیات علمی دانشگاه

هیات علمی بالاترین تصمیم گیرنده پیرامون فعالیت‌های آموزشی دانشگاه می‌باشد. این ارگان در داخل دانشگاه براساس قوانین، دستورات و اصول کلی دانشگاه برنامه‌های درسی، حفظ استانداردهای علمی و امتحانات و نظارت کلی آموزشی را بر عهده دارد. هیات علمی در کار آموزش نقش مشاور سندیکا را ایفا می‌کند. سیاستگذاری در مورد بورسیه‌ها، جوایز و مدال‌ها، نمایشگاه علمی، انتصاب ممتحن طبق گزارشات دانشکده‌ها، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاه، تشکیل دانشکده‌ها، تعیین وظایف آن دانشکده‌ها، تدارک برنامه‌های پژوهشی دانشگاه، تهیه گزارش به منظور پژوهش‌های مربوط به استخدام نیرو، و...بر عهده این هیات است.

اعضای هیات علمی

• رییس دانشگاه؛
• نایب رییس دانشگاه؛
• روسای دانشکده‌ها؛
• روسا و استادان دپارتمان‌ها؛
• مدیران انستیتوهای دانشگاه و کتابدار دانشگاه؛

• 10 تن از روسای دانشکده‌های خارج از دانشگاه که از طرف رییس جمهوری معرفی شده باشد و 10 تن دیگر از قشرهای مختلف جامعه، تا اینکه هییت علمی از نمایندگی قشرهای علمی و آموزشی گوناگون برخوردار باشد.

علاوه بر اعضای فوق‌الذکر عده‌ای به صورت انتخابی و یا به صورت انتصابی عضویت دارند که در ادامه بیان می‌کنیم:

• سه نفر استاد و یا استادیار؛
• سه تن از معلمین که در سطح استاد و یا استادیار باشند؛
• استادان و معلمان با رای خود اعضای فوق را انتخاب می‌کنند.

اعضای هیات علمی که با سمت خاصی عضویت دارند، تا دو سال عضویت آنان محفوظ خواهد بود. البته تا وقتی که جانشین آنان انتخاب نشود عضویت آن‌ها ادامه خواهد داشت. اعضایی که به عنوان استاد، استادیار، رییس دپارتمان و ... عضویت دارند، تا زمانی که در جایگاه خود باقی هستند، عضویت آن‌ها در هیات علمی محفوظ خواهد بود.

رییس دانشگاه در صورت لزوم و یا طبق درخواست بیست نفر از اعضای هیات علمی جلسه هیات علمی را تشکیل می‌دهد.

در صورتی که 50 نفر درجلسه حضور پیدا کنند، جلسه رسمیت خواهد یافت. در غیاب رییس دانشگاه، یک نفر از روسای دانشکده‌ها و یا خوابگاه‌ها ریاست جلسه را بر عهده خواهد داشت. از میان سه ارگان مهم دانشگاه داکا شامل سنا، سندیکا و هییت علمی، سنا بالاترین ارگان حراست از اصول و قوانین است و کلیه ارگان‌ها وموسسات دانشگاه درمورد فعالیت خود نزد سنا مسئول هستند.

سندیکا بالاترین ارگان اجرایی و مدیریتی دانشگاه می‌باشد. مسئولیت اجرای اصول و مصوبات دانشگاه نیز، بر عهده سندیکا می‌باشد.

هیات علمی در واقع وظایف تخصصی را بر عهده دارد، لذا وظیفه تدوین و اجرای کلیه اصول و قوانین مربوط به آموزش و تعلیم بر عهده هیات علمی است.

دانشگاه داکا در حال حاضر جمعا دارای 9 دانشکده با مجموع 40 بخش (دپارتمان) است که عبارت اند از:

دانشکده علوم انسانی

• بخش بنگالی؛
• بخش زبان شناسی؛
• بخش سرود، هنر و تاتر؛
• بخش انگلیسی؛
• بخش عربی؛
• بخش معارف اسلامی؛
• بخش فارسی؛    
• بخش تاریخ؛
• بخش فرهنگ و تاریخ اسلام؛
• بخش فلسفه؛
• بخش خبرنگاری و روابط عمومی؛
• بخش علوم کتابخانه و آمار؛
• بخش زبان‌های سنسکریت و پالی؛
• بخش اردو.

دانشکده علوم

• بخش علوم فیزیک؛
• بخش علوم کامپیوتری؛
• بخش الکترونیکی و فیزیکی (کاربردی) عملی؛
• بخش آمار؛
• بخش شیمی؛
• بخش مهندسی شیمیایی و شیمیایی کاربردی؛
• بخش جغرافیا و محیط زیست؛
• بخش زمین شناسی؛
• بخش هندسه.

دانشکده حقوق

• بخش حقوق.

دانشکده علوم اجتماعی

• بخش اقتصاد؛
• بخش علوم سیاسی؛
• بخش علوم اجتماعی؛
• بخش باستان شناسی؛
• بخش روابط بین‌الملل؛
• بخش مدیریت.

دانشکده علم الحیات

• بخش گیاه شناسی؛
• بخش زیست شناسی؛
• بخش بیو شیمیایی؛
• بخش علوم هسته‌ای؛
• بخش روان شناسی.

دانشکده آموزش های تجارتی

• بخش مدیریت؛
• بخش علوم حسابرسی؛
• بخش بازاریابی؛
• بخش بانک و امور مالی.

بخش دارویی

• بخش دارویی.

ستاد مدیریت دانشگاه‌های بنگلادش معروف به University Grants Commission ، قابل بازیابی ازhttps://www.studyiq.com/articles/university-grants-commission-ugc/

وضعیت بودجه تحقیقاتی

هفتاد و دو درصد از مجموعه بودجه دانشگاه‌های بنگلادش برای پرداخت حقوق و مزایای استادان و کارکنان هزینه می‌شود،13درصد به تحقیقات و پژوهش اختصاص دارد، 15 درصد باقی‌مانده برای خدمات، سرویس آب و برق و نگهداری ساختمان هزینه می‌شود. این گزارش رسمی را ستاد مدیریت دانشگاه‌های بنگلادش معروف به University Grants Commission در اختیار روزنامه‌ها قرار داده است.

گزارش مذکور حاکیست که بخش عمده بودجه دانشگاه‌های دولتی را، دولت تامین می‌کند و بخش کوچکی از آن از محل درآمدهای داخلی دانشگاه‌ها جمع‌آوری و تامین می‌شود. میزان حمایت دولت از دانشگاه‌ها فقط هشت درصد از بودجه بخش آموزش و پرورش کشور است. براساس گزارش مذکور، مجموع بودجه دانشگاه‌های دولتی کشور در سال 2003، بالغ بر 889465000 تاکا بوده است. براساس آمار اعلام شده در سال گذشته مالی، برای هر دانشجو به طور میانگین 33659 تاکا هزینه شده است. سرانه دانشجویان دانشگاه کشاورزی بنگلادش در این میان استثنایا 87761 تاکا بوده است.

دانشگاه‌های معتبری که کاملا از حمایت مالی دولت برخوردار هستند، عبارت‌اند از: دانشگاه راجشاهی، چیتاگنگ، کولنا ، جهانگیرنگر، مهندسی، تکنولوژی در داکا، کشاورزی درممسینگ.

معضلات موجود در سیستم آموزش عالی بنگلادش

قبل از تقسیم شبه قاره (1947م) فاصله طبقاتی و یا تقسیم‌بندی خاص اجتماعی در میان مردم وجود نداشت. در حال حاضر تفاوت فاحش بین فقرا و اغنیا، شهری و روستایی، با سواد و بی‌سواد سبب بروز مشکلات عدیده اجتماعی شده است که در زندگی روزمره انعکاس دارد. صاحب‌ نظران اقتصادی اظهار می‌دارند که اگر دولت نتواند فاصله موجود بین فقرا و اغنیا را تا حدودی که قابل تحمل باشد کاهش دهد، نجات از اوضاع متشنج اجتماعی امکان‌پذیر نخواهد بود.

بدون شک فساد مالی تا قبل از 1947م آن چنان ریشه‌دار نبود. از سوی دیگر، تروریسم، خشونت، دزدی، ارعاب و وحشت در میان مردم تا آن تاریخ نیز گسترش نیافته بود. اکنون  که بیش از 4 دهه از آن زمان می‌گذرد، در این مدت طولانی آموزش ملی که مانند ستون فقرات بدن انسان است، نتوانسته است استحکام و قدرت لازم را کسب کند و رهبران ملی نیز در این راه اهتمام لازم را نداشته‌اند. این روند نادرست، سبب مشکلات حادی در میان جامعه شده است. از طرفی مردم ثروتمند فرزندان خود را به مدارس انگلیسی و فرزندان عامه مردم و کم درآمد به مدارس دولتی بنگالی و اقشار مذهبی به مدارس دینی می‌فرستند و در نهایت جامعه با سه نوع روش و فرهنگ آموزشی روبرو است که این سه گروه، الزاما زیر یک سقف جمع نشده و از نظر فرهنگی نیز رابطه‌ای هم میان آنان ایجاد نشده است. متاسفانه این شیوه، نه تنها در نظام آموزشی، که در سایر بخش‌های اقتصادی، صنعتی کشاورزی و غیره نیز مشاهده می‌شود.

بی‌توجهی دیگر به کاهش تخصیص بودجه در آموزش عالی کشور، عواقب خطرناکی را به دنبال خواهد داشت. در این میان، کمیته‌هایی برای اصلاح سیستم آموزشی کشور به وجود آمده و توصیه‌های این کمیته‌ها نیز به دولت ارایه شده است، ولی تاکنون به این توصیه‌ها و رهنمودها توجه جدی نشده است. همچنین در برنامه‌های درسی نیز مشکلات عدیده‌ای وجود دارد.

ستاد مدیریت دانشگاه‌های کشور اعلام داشته است که تعداد دانشجویان داوطلب در دانشگاه‌های دولتی به تدریج کاهش می‌یابد. زیرا فارغ‌التحصیلان این دانشگاه‌ها نمی‌توانند در رقابت‌های علمی برای جذب در موسسات و سازمان‌ها لیاقت خود را نشان دهند. در این رابطه، دانشگاه‌های غیر دولتی برای پر کردن این خلاء پیش قدم شده‌اند.

در حال حاضر علاوه بر دانشگاه ملی و دانشگاه آزاد، 16 دانشگاه دولتی دیگر در کل بنگلادش وجود دارد که در آنها 73 هزار دانشجو مشغول تحصیل می‌باشند. علاوه بر آن، دانشجویان دانشکده‌های زیر مجموعه دانشگاه ملی حدود 615482 نفر و در مقاطع مختلف دانشگاه آزاد 107446 نفر به تحصیل اشتغال دارند. در سال 1992 لایحه‌ای در زمینه تاسیس دانشگاه‌های غیردولتی به تصویب رسید که این لایحه مشکلات جدیدی را ایجاد کرد. در حال حاضر در بنگلادش 30 دانشگاه خصوصی وجود دارد که نیاز تحصیلی 22 هزار دانشجو را تامین می‌کنند. گرچه این دانشگاه‌ها از لحاظ ساختار و تشکیلات مشکلاتی دارند، اما در کنار آموزش و تدریس دانشجویان، آن‌ها را به کارهای فرعی نیز هدایت می‌کنند؛ زیرا دیدگاه صاحبان دانشگاه‌های خصوصی بیشتر جنبه سود دهی و نفع طلبی دارد. اما وقتی نگاهی به امکانات آموزشی این گونه مراکز می‌کنیم، متوجه می‌شویم که متاسفانه تعداد بسیاری از این دانشگاه‌ها از امکانات و فضای مناسب آموزشی برخوردار نیستند و بیشتر به دنبال تامین منافع مالی خود هستند.

انجمن‌های دانشجویی در دانشگاه‌ها، نقش بارزی در همه زمینه‌ها دارند؛ ولی تاکنون مسئولین مربوطه اقدامات لازم را برای برگزاری انتخابات برای تشکیلات قانونی دانشجویی به عمل نیاورده‌اند. یکی از دلایل عمده، آلوده کردن دانشگاه و دانشجویان به بازی‌های سیاسی بیهوده بوده است. شک نیست برای بهبود کیفیت آموزشی در دانشگاه‌ها باید در مقابل هر فعالیتی که سبب کندی در پیشرفت علمی می‌شود، ایجاد مانع کرد.

دانشگاه‌های خصوصی

تا سال 1992 میلادی، همه دانشگاه‌ها به صورت مردمی و دولتی فعالیت داشتند، اما بین سال‌های 1998 تا 2001 دولت اصلاحیه‌ای را صادر کرد که پیرو آن فعالیت رسمی 27 دانشگاه خصوصی را به تصویب رساند. تا سال 2001 حدود 18 دانشگاه از دانشگاه‌های فوق به صورت آزاد فعال بودند. از آن زمان تاکنون 50 دانشگاه خصوصی در سطح کشور رسما فعالیت می‌کنند. از 50 دانشگاه خصوصی، سه دانشگاه در چیتاگنگ، یک دانشگاه در کومیلا و دو دانشگاه در سیلهت می‌باشند و بقیه دانشگاه‌ها (44 دانشگاه دیگر) در شهر داکا هستند.

از سال 1992 به بعد، دانشگاه‌های خصوصی در تلاش بوده‌اند تا در توسعه اقتصادی و رشد آموزشی کشور سهیم و نقش‌آفرینی کنند، از این رو در صدد جذب بودجه و توجه کمیسیون تصویب بودجه برای دانشگاه‌ها بوده‌اند تا حمایت و پشتیبانی مالی آن‌ها را داشته باشند. بنابراین، کمیسیون مزبور نه تنها می‌تواند از دانشگاه‌های خصوصی پشتیبانی مالی کند، بلکه در صورت انجام تخلف و یا عمل خارج از چارچوب و ضوابط تعیین شده، می‌تواند فعالیت آن‌ها را لغو کند. رییس جمهور وقت بنگلادش، ریاست همه دانشگاه‌های خصوصی را نیز عهده‌دار می‌باشد.

نیز نگاه کنید به

آموزش عالی کانادا؛ آموزش عالی روسیه؛ آموزش عالی افغانستان؛ آموزش عالی تونس؛ آموزش عالی ژاپن؛ آموزش عالی کوبا؛ آموزش عالی لبنان؛ آموزش عالی مصر؛ آموزش عالی در چین؛ آموزش عالی سنگال؛ آموزش عالی فرانسه؛ آموزش عالی مالی؛ آموزش عالی سودان؛ آموزش عالی ساحل عاج؛ آموزش عالی زیمبابوه؛ آموزش عالی اوکراین؛ آموزش عالی اسپانیا؛ آموزش عالی اردن؛ آموزش عالی اتیوپی؛ آموزش عالی سیرالئون؛ آموزش عالی قطر؛ آموزش عالی قزاقستان؛ آموزش عالی تاجیکستان؛ آموزش عالی سریلانکا؛ آموزش عالی در آرژانتین؛ آموزش عالی تایلند

منبع اصلی

توسلی، محمد مهدی، علی زاده کندی، عزیز، توسلی، سینا(1391). جامعه و فرهنگ بنگلادش. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار).

نویسندگان مقاله

محمد مهدی توسلی، عزیز علی زاده کندی و سینا توسلی