جغرافیای انسانی امارات متحده عربی

امارات متحده عربی (UAE)، یکی از برجسته‌ترین کشورهای منطقه خلیج‌فارس، نمونه‌ای شاخص از تحولات اجتماعی و جمعیتی ناشی از توسعه اقتصادی و جذب گسترده نیروی کار خارجی است. موقعیت راهبُردی این کشور در منطقه، اقتصاد مبتنی بر نفت، و سیاست‌های مهاجرتی باز سبب شده است تا امارات به مقصد اصلی مهاجران از سراسر جهان تبدیل شود. جغرافیای انسانی این کشور نه‌تنها به دلیل نقش مهاجران در شکل‌دهی به ترکیب جمعیتی آن، بلکه به دلیل فرایندهای شهرنشینی سریع و توسعه زیرساخت‌های مدرن همچنین به دلیل ساختار فرهنگی متنوع آن که حاصل حضور گسترده مهاجران است، اهمیت ویژه‌ای دارد. تنوع زبانی، قومی و مذهبی در این کشور باعث شده تا امارات به یکی از کشورهای چندفرهنگی برجسته در سطح جهان تبدیل شود. درحالی‌که زبان رسمی کشور عربی است، زبان‌های دیگری مانند انگلیسی، هندی، اردو و فیلیپینی نیز به دلیل جمعیت بالای مهاجران در تعاملات روزمره و فعالیت‌های اقتصادی نقش پررنگی ایفا می‌کنند. این تنوع فرهنگی و جمعیتی، فرصت‌ها و چالش‌هایی را در زمینه همگرایی اجتماعی، سیاست‌های مهاجرتی، و هویت ملی ایجاد کرده است. سیاست‌های دولت امارات در راستای ایجاد تعادل بین حمایت از جمعیت بومی و جذب نیروی کار خارجی، یکی از ارکان اساسی توسعه جمعیتی این کشور به شمار می‌رود. دولت برنامه‌های ملی متعددی برای تشویق رشد جمعیت بومی و حمایت از خانواده‌های اماراتی پیاده کرده است. این سیاست‌ها، در کنار نرخ بالای مهاجرت، بر ساختار جمعیتی و اقتصادی کشور تأثیر بسزایی داشته و چشم‌انداز آینده جغرافیای انسانی امارات را تعیین می‌کنند.

ساختار هرم جمعیتی

ساختار هرم جمعیتی امارات متحده عربی نشان‌دهنده نمایانگر یک جمعیت خاص است که به‌واسطه توسعه اقتصادی سریع، سطح بالای مهاجرت و تقاضای زیاد برای نیروی کار شکل‌گرفته است. بر اساس سرشماری ۲۰۲۴، جمعیت کل کشور به حدود ۹.۵ میلیون نفر رسیده است که نسبت به سرشماری ۲۰۱۵ با جمعیت حدود ۸.۵ میلیون نفر، رشدی معادل ۱.۱۸ درصد سالانه را تجربه کرده است. ترکیب جنسیتی در سال ۲۰۲۴ به طور قابل‌توجهی نامتوازن است، به‌طوری که ۷۲ درصد جمعیت را مردان و ۲۸ درصد جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند. این عدم تعادل جنسیتی ناشی از ورود گسترده نیروی کار مهاجر مرد به کشور است. بر اساس سرشماری ۲۰۲۴، بیش از ۷۰ درصد جمعیت امارات را افراد غیر شهروند تشکیل می‌دهند که اکثر آن‌ها مردان بین ۲۰ تا ۵۰ساله هستند که برای کار به امارات مهاجرت کرده‌اند. این عدم تعادل به‌ویژه در مقایسه با کشورهای دیگر چشمگیر است که در آن‌ها توزیع سنی و جنسی متوازن‌تری دیده می‌شود.

در مقایسه با سرشماری ۲۰۱۵ که نسبت مردان به زنان حدود ۷۰ درصد به ۳۰ درصد بود، شاهد افزایش نسبی درصد مردان در ترکیب جمعیتی هستیم. ساختار سنی جمعیت امارات نیز به طور قابل‌توجهی تحت‌تأثیر مهاجرت قرار دارد. در سال ۲۰۲۴، بخش عمده‌ای از جمعیت در سنین کاری (۲۵ تا ۵۴ سال) قرار دارند، درحالی‌که سهم جمعیت جوان‌تر و سالمندتر کمتر است. این الگو در مقایسه با ۲۰۱۵ همچنان به طور مشابهی باقی‌مانده است، اما با افزایش تعداد مهاجران جوان و فعال، نسبت افرادی که در سنین کاری قرار دارند، همچنان بالا است.

جمعیت در سن کار (۲۵ تا ۵۴ سال) بیشترین بخش از جمعیت را تشکیل می‌دهد و حدود ۸۵ درصد از کل جمعیت کشور را شامل می‌شود. بخش زیرین هرم که نشان‌دهنده کودکان زیر ۱۵ سال است، نسبتاً کوچک است و این موضوع به دلیل نرخ تولد پایین در میان شهروندان اماراتی و ماهیت موقت جمعیت مهاجر است. قسمت بالای هرم که به افراد بالای ۶۵ سال تعلق دارد، نیز بسیار باریک است و نشان‌دهنده جمعیت جوان امارات و تعداد اندک افراد سالمند به دلیل سیاست‌های مهاجرتی و اقامت موقت اتباع خارجی است. این عدم تعادل در ساختار جمعیتی نشان‌دهنده سیاست‌های مهاجرتی امارات متحده عربی است که برای جبران کمبود نیروی کار و تأمین نیازهای اقتصادی، تمرکز زیادی بر جذب نیروی کار خارجی دارد. درعین‌حال، جمعیت بومی اماراتی نسبتاً کوچک است و حدود ۱۱ تا ۱۲ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود این ساختار هرم جمعیتی نامتعادل در آینده نیز ادامه یابد، زیرا امارات همچنان به نیروی کار خارجی وابسته است، هرچند که سیاست‌های دولتی به‌تدریج به سمت تشویق تشکیل خانواده در میان شهروندان حرکت می‌کند تا با خطرات جمعیتی مقابله شود.

ویژگی های جمعیتی

تا سال ۲۰۲۴، جمعیت کل امارات متحده عربی تقریباً ۱۰.۵ میلیون نفر است که این نشان‌دهنده رشد پیوسته‌ای طی چند دهه اخیر است. ویژگی‌های جمعیتی این کشور به‌شدت تحت‌تأثیر شهرنشینی سریع، تحول اقتصادی و نقش آن به‌عنوان مرکز جذب نیروی کار خارجی قرار دارد. حدود ۸۸ درصد از جمعیت این کشور را مهاجران تشکیل می‌دهند که عمدتاً از جنوب آسیا، فیلیپین و دیگر کشورهای عربی آمده‌اند. این آمار، نسبت به سال ۲۰۱۵ که حدود ۸۰ درصد بود، افزایش‌یافته است. مهاجران به‌ویژه از کشورهای جنوب آسیا، فیلیپین، و برخی کشورهای عربی به دلیل فرصت‌های شغلی و اقتصادی وارد کشور می‌شوند. جمعیت بومی اماراتی در سال ۲۰۲۴ حدود ۱۵ درصد از کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد که نسبت به ۲۰۱۵ که حدود ۲۰ درصد بود، کاهش‌یافته است. این کاهش عمدتاً به دلیل ورود گسترده مهاجران و نرخ تولد نسبتاً پایین در میان بومیان است.

این مهاجران تنوع فرهنگی و زبانی قابل‌توجهی را به این کشور آورده‌اند. اگرچه زبان رسمی این کشور عربی است، اما زبان‌هایی همچون انگلیسی، هندی، اردو و فیلیپینی نیز به دلیل حضور گسترده مهاجران در این کشور بسیار رایج است. این ترکیب چندفرهنگی، امارات را به یکی از جوامع واقعاً چندملیتی جهان تبدیل کرده است که دبی و ابوظبی در صدر شهرهای جهانی قرار دارند. بااین‌حال، این تنوع جمعیتی چالش‌هایی همچون یکپارچگی اجتماعی و مدیریت نیروی کار را نیز به همراه دارد که دولت امارات با سیاست‌هایی در زمینه ناسیونالیسم و ترویج فرهنگ اماراتی در حال مقابله با آن‌هاست. امید به زندگی در امارات بالا است، به‌طوری‌که متوسط طول عمر مردان حدود ۷۸ سال و زنان ۸۲ سال تخمین زده می‌شود. کاهش نرخ مرگ‌ومیر نوزادان به‌ویژه چشمگیر بوده و در سال ۲۰۲۴ به ۵.۳ در هر ۱۰۰۰ تولد رسیده است. این بهبودها به لطف پیشرفت‌های پزشکی، بهداشت عمومی و افزایش کیفیت زندگی به‌دست‌آمده است. سیاست‌های دولتی بر بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی برای شهروندان و مهاجران تأکید دارد که در بهبود کلی سلامت عمومی نقش بسزایی داشته است.

رشد جمعیت

رشد جمعیت در امارات متحده عربی در سال‌های اخیر به طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته است. نرخ رشد جمعیت در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۱۸ درصد تخمین زده می‌شود، درحالی‌که این نرخ در سال ۲۰۱۵ معادل ۱.۵ درصد بود. نرخ رشد جمعیت امارات متحده عربی طی چند دهه اخیر به دلیل روندهای مهاجرتی، بیشتر از رشد طبیعی (تولد منهای مرگ) بوده است. رشد جمعیت کنونی نسبت به موج افزایش قبلی در دهه ۲۰۰۰، زمانی که بخش‌هایی همچون ساخت‌وساز، گردشگری و انرژی تعداد زیادی نیروی کار خارجی را جذب می‌کردند، کاهش‌یافته است. این کاهش نرخ رشد عمدتاً به دلیل کاهش نرخ زادوولد در میان جمعیت بومی و همچنین تغییرات اقتصادی و مهاجرتی است. تعداد تولدها در سال ۲۰۲۴ نسبت به ۲۰۱۵ کاهش‌یافته است، با نرخ تولد در میان بومیان که به طور متوسط حدود ۲.۰ فرزند به‌ازای هر زن است، درحالی‌که در سال ۲۰۱۵ این نرخ حدود ۲.۵ فرزند بود. در مقابل، مهاجران که بخش عمده‌ای از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، معمولاً نرخ تولد بالاتری دارند، اما این افزایش نرخ تولد در کل جمعیت کشور به دلیل تعداد کم این گروه در مقایسه با کل جمعیت بومی، تأثیر کمتری دارد.

بر اساس سرشماری ۲۰۲۴، بخش زیادی از رشد اخیر جمعیت در مناطق شهری، به‌ویژه در دبی، ابوظبی و شارجه متمرکز است که اکثریت جمعیت را در خود جای‌داده‌اند سیاست‌های دولت به‌تدریج به سمت تشویق نرخ زادوولد بالاتر در میان شهروندان اماراتی حرکت کرده و مشوق‌هایی همچون مسکن، تحصیل و خدمات درمانی برای تشویق به تشکیل خانواده ارائه می‌دهد. نرخ باروری زنان اماراتی نیز اندکی افزایش‌یافته و از ۲.۳ در سال ۲۰۱۰ به ۲.۵ در سال ۲۰۲۴ رسیده است، هرچند که همچنان زیر سطح جایگزینی قرار دارد. پیش‌بینی می‌شود که رشد جمعیت در آینده همچنان وابسته به مهاجرت باشد، باوجوداینکه دولت تلاش‌هایی برای تشویق به افزایش جمعیت بومی انجام داده است. این کشور برنامه‌های بلندمدتی مانند استراتژی جمعیتی ۲۰۳۰ و ۲۰۵۰ را در دستور کار قرار داده که در آن تمرکز بر افزایش جمعیت بومی و کاهش وابستگی به نیروی کار مهاجر است. هدف این برنامه‌ها، افزایش تدریجی نرخ تولد میان شهروندان اماراتی از طریق ارائه مشوق‌های اقتصادی، مسکن، و تسهیلات اجتماعی است. علاوه بر این، توسعه زیرساخت‌های شهری پایدار و افزایش کیفیت زندگی از دیگر محورهای این برنامه‌ها به شمار می‌آیند. پیش‌بینی جمعیت آینده نشان می‌دهد که در صورت ادامه روندهای فعلی و اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های جمعیتی، جمعیت امارات تا سال ۲۰۳۰ ممکن است به حدود ۱۱ تا ۱۲ میلیون نفر برسد. همچنین پیش‌بینی‌ها برای سال ۲۰۵۰ نشان می‌دهد که جمعیت این کشور می‌تواند از ۱۵ میلیون نفر نیز فراتر رود، اگرچه این رشد همچنان وابسته به مهاجرت نیروی کار خارجی خواهد بود. درعین‌حال، انتظار می‌رود جمعیت بومی همچنان درصد کوچکی از کل جمعیت کشور را تشکیل دهد، مگر اینکه سیاست‌های دولت در زمینه افزایش نرخ زادوولد میان شهروندان اماراتی تأثیر چشمگیری داشته باشد.

پراکندگی جمعیت

پراکندگی جمعیت در امارات متحده عربی به طور قابل‌توجهی نامتوازن و در مناطق شهری متمرکز است به‌طوری که حدود ۸۷ درصد از جمعیت این کشور در شهرها زندگی می‌کنند. دبی، ابوظبی و شارجه سه امارت پرجمعیت هستند که به‌تنهایی بیش از ۷۵ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای‌داده‌اند. دبی، با جمعیتی حدود ۳.۵ میلیون نفر در سال ۲۰۲۴، پرجمعیت‌ترین شهر کشور است. ابوظبی، پایتخت کشور، با جمعیتی حدود ۱.۵ میلیون نفر، دومین شهر پرجمعیت است. این دو شهر به‌ویژه به دلیل فرصت‌های شغلی و اقتصادی، جمعیت زیادی را به خود جذب کرده‌اند.

امیرنشین‌های دیگر همچون فجیره، عجمان، رأس‌الخیمه و ام‌القوین با اینکه جمعیت کمتری دارند و الگوهای شهرنشینی کمتری را نشان می‌دهند، اما همچنان در حال تجربه رشد جمعیتی هستند. برای مثال، جمعیت شارجه در سال ۲۰۲۴ به حدود ۱.۴ میلیون نفر رسیده است، درحالی‌که در سال ۲۰۱۵ حدود ۱.۲ میلیون نفر بود.

دبی، به‌عنوان مرکز تجاری کشور، بیشترین سهم از نیروی کار مهاجر را به خود جذب می‌کند و به‌عنوان پرجمعیت‌ترین امارت امارات متحده عربی شناخته می‌شود. ابوظبی نیز که پایتخت سیاسی و اداری کشور است، شاهد رشد چشمگیری بوده است و نسبت شهروندان به مهاجران در آن متعادل‌تر از دبی است. این توزیع جغرافیایی به الگوهای توسعه تاریخی امارات متحده عربی بازمی‌گردد، جایی که مراکز شهری در طول سواحل به دلیل تجارت، نفت و گردشگری به‌سرعت رشد کرده‌اند. در مقابل، مناطق داخلی کشور که بیشتر کویری و شهرهای کوچک هستند، کم‌جمعیت باقی‌مانده‌اند. این توزیع نابرابر، چالش‌هایی در زمینه تخصیص منابع و توسعه زیرساخت‌ها، به‌ویژه در ارائه خدمات به مناطق روستایی و دورافتاده، ایجاد کرده است.

شهر نشینی و روستا نشینی

امارات متحده عربی به‌عنوان یکی از کشورهایی با بالاترین نرخ شهرنشینی در جهان شناخته می‌شود. حدود ۸۷ درصد جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی می‌کنند. این نرخ در مقایسه با سال ۲۰۱۵ که حدود ۸۵ درصد بود، افزایش‌یافته است. این افزایش شهرنشینی به دلیل توسعه زیرساخت‌ها، پروژه‌های بزرگ‌مقیاس، و سرمایه‌گذاری‌های گسترده دولت در مناطق شهری است. در مقابل، روستانشینی در امارات بسیار کم و پراکنده است. در سال ۲۰۲۴، جمعیت روستایی به طور قابل‌توجهی کمتر از ۱۳ درصد از کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد. این جمعیت در امارت‌های دورافتاده مانند فجیره و راس‌الخیمه متمرکز است و به‌ویژه به کشاورزی و دامپروری مشغول‌اند

. دولت امارات برای بهبود شرایط زندگی در مناطق روستایی و کاهش نابرابری‌های موجود بین مناطق شهری و روستایی، پروژه‌های مختلفی را اجرا کرده است، از جمله توسعه زیرساخت‌ها و ارائه خدمات بهداشتی و آموزشی به روستاها.

شهرنشینی در امارات متحده عربی یکی از بالاترین نرخ‌ها در جهان را داراست، به‌طوری که مناطق شهری تقریباً تمامی رشد جمعیت اخیر را به خود اختصاص داده‌اند. نرخ شهرنشینی کشور حدود ۸۷ درصد است که این امر منعکس‌کننده مدرن‌سازی سریع، توسعه زیرساخت‌ها، و وابستگی اقتصادی به بخش‌هایی مانند تجارت، گردشگری و خدمات مالی است که در محیط‌های شهری متمرکز هستند. تمرکز دولت بر ایجاد شهرهای جهانی از طریق پروژه‌های توسعه بزرگ‌مقیاس در دبی و ابوظبی به‌وضوح قابل‌مشاهده است. این امیرنشین به‌عنوان کلان‌شهرهای جهانی شناخته شده‌اند. در مقابل، روستانشینی در امارات بسیار کم بوده و در مناطق کوچک‌تر و امارت‌های دورافتاده‌تر متمرکز است. این مناطق اغلب به یارانه‌های دولتی وابسته‌اند و هدف برنامه‌های توسعه‌ای دولت قرار گرفته‌اند که باهدف بهبود شرایط زندگی و کاهش نابرابری‌های بین مناطق شهری و روستایی انجام می‌شود. تعادل بین شهرنشینی و پایداری یکی از نگرانی‌های اصلی سیاست‌گذاران امارات است. گسترش مناطق شهری فشار زیادی بر منابع طبیعی، به‌ویژه آب و انرژی، وارد کرده است. برای مقابله با این چالش‌ها، امارات سیاست‌هایی را با تمرکز بر توسعه پایدار شهری به کار گرفته است و بر شهرهای هوشمند، انرژی‌های تجدیدپذیر، و زیرساخت‌های دوستدار محیط‌زیست تأکید دارد.

نیز نگاه کنید به

جغرافیای انسانی روسیه؛ جغرافیایی جمعیتی در چین؛ جغرافیای انسانی سودان؛ جغرافیای انسانی اردن؛ جغرافیای انسانی ژاپن؛ جغرافیای انسانی کانادا؛ جغرافیای انسانی کوبا؛ جغرافیای انسانی لبنان؛ جغرافیای انسانی تونس؛ جغرافیای انسانی مصر؛ جغرافیای انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای انسانی مالی؛ جغرافیای انسانی افغانستان؛ جغرافیای انسانی تایلند؛ جغرافیای انسانی آرژانتین؛ جغرافیای انسانی فرانسه؛ جغرافیای انسانی اسپانیا؛ جغرافیای انسانی اوکراین؛ جغرافیای انسانی سوریه؛ جغرافیای انسانی قطر؛ جغرافیای انسانی اتیوپی؛ جغرافیای انسانی سیرالئون؛ جغرافیایی انسانی سنگال؛ جغرافیای انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای انسانی گرجستان؛ جغرافیای انسانی تاجیکستان؛ جغرافیای انسانی قزاقستان؛ جغرافیای انسانی بنگلادش