روابط گرجستان با کشورهای جهان
آمریکا پس از آلمان دومین کشوری بود که پس از استقلال گرجستان در این جمهوری اقدام به تاسیس نمایندگی سیاسی نمود. فعالیت آمریکا در گرجستان از بدو استقلال این کشور آغاز شد. حضور آمریکا در گرجستان از بعد اقتصادی نیز درخور تأمل است. حضور شرکتهای متعدد به ویژه شرکتهای نفتی نظیر شرکت شورون بسیار پررنگ میباشد. آمریکا به عنوان مهمترین عضو ناتو پیشگام در برقراری روابط نظامی با گرجستان بوده و سعی نموده تا ساختار روسی ارتش گرجستان را به سمت همسویی با ساختارهای غربی خصوصاً ناتو سوق دهد. این کشور از مدتها قبل تلاش گستردهای برای افزایش مناسبات نظامی با گرجستان به عمل آورده است که از آن میان میتوان به توافق آمریکا در خصوص اعطای اعتبار 50 میلیون دلاری به مرزبانی گرجستان برای حفاظت مستقل از مرزهای آبی این کشور، آموزش نیروهای گرجستان در مراکز آموزش نظامی آمریکا، برگزاری تمرینات نظامی مشترک، اهداء کشتیهای مرزبانی آمریکا اشاره کرد.
تحولات یازده سپتامبر و حمایت مقامات گرجی از ائتلاف ضد تروریستی به رهبری واشنگتن و اعلام باز بودن قلمرو هوایی گرجستان بر روی کشورهای عضو ائتلاف مذکور زمینهساز گسترش هر چه بیشتر روابط دو کشور گردید و حمایت گرجستان از حمله امریکا به عراق روند گسترش و تحکیم روابط دو کشور را تعمیق بخشید. مقامات گرجی ضمن حمایت از حمله آمریکا به عراق و اعلام آمادگی کامل برای همکاری با واشنگتن، رژیم عراق را تهدیدی جدی برای امنیت جهانی عنوان نمودند و اقدام آمریکا را کاملا مشروع دانستند.
پس از انقلاب رز که از حمایت همه جانبه آمریکا برخوردار بود، توجه و حمایت آمریکا به زمامداران جدید در همه ابعاد به ویژه اقتصادی تشدید گردید. پاول وزیر خارجه وقت آمریکا در مراسم تحلیف ساآکاشویلی خبر از کمک 160 میلیون دلاری از سوی آمریکا داد که این مبلغ در سفر رییس جمهور گرجستان به آمریکا به 200 میلیون دلار افزایش یافت. رفت و آمدها در سطوح بالای دو کشور نشان از نزدیکی و مراودت این دو کشور با هم دارد.
پس از جنگ آگوست 2008 روابط دو کشور توسعه بیشتری یافت. دولت آمریکا در سال جاری مبلغی معادل 350 میلیون دلار برای کمک به گرجستان اختصاص داده است که در چارچوب کمکهای مالی وعده داده شده به این کشور به مبلغ کلی یک میلیارد دلاری است که تفلیس باید ظرف سه سال از دولت ایالات متحده دریافت کند. این تفاهمنامه در آخرین روزهای دولت بوش به امضاء رسید. وزیر دارایی گرجستان در جریان سفر خود به ایالات متحده تاکنون با مقامات وزارت دارایی و آژانس توسعه بینالمللی آمریکا ملاقات کرده که در جریان این مذاکرات جزئیات کمکهای مالی دولت آمریکا به گرجستان مورد بررسی قرار گرفته است. کشورهای حامی مالی گرجستان در تاریخ 22 اکتبر سال 2008 در کنفرانسی در بروکسل تصمیم گرفتند که طی سه سال آینده مبلغ 5/4 میلیارد دلار به دولت گرجستان که در اثر جنگ پنج روزه ماه آگوست با روسیه به زیر ساختارهای آن خساراتهای جدی وارد شده، بپردازند. از این میان سهم دولت آمریکا در ارائه این کمکهای مالی، یک میلیارد دلار است که تفلیس تاکنون 400 میلیون دلار آن را دریافت کرده است.
روابط با اتحادیه اروپایی
ادغام گرجستان در ساختارهای اروپایی از جمله اولویتهای اصلی سیاست خارجی این کشور میباشد. گرجستان همواره تلاش نموده تا به عضویت ناتو و اتحادیه اروپایی درآید ولی این امر تاکنون محقق نشده است. مقامات گرجستانی که اولویت نخست خود را به الحاق به نهادهای اروپایی معطوف ساختهاند و با جنگ آگوست واگرایی نهایی خود را از روسیه نشان دادند، معتقدند عملیاتی شدن این برنامه منافع متقابل زیادی برای کشورهای منطقه و همچنین اتحادیه اروپا در بر خواهد داشت. از منظر آنها کشورهای منطقه در قالب این برنامه و به شکل جمعی به شکل بهینهتری قادر به کنترل مرزهای خود خواهند بود که از این طریق نه تنها خود آنها، بلکه کل اتحادیه اروپا سود خواهد برد. به اعتقاد آنها با اجرایی شدن این برنامه کشورهای منطقه در خواهند یافت که تمام راهها به مسکو ختم نمیکند و آنها میتوانند به حاشیه امن بیشتری تعاملات خود را به سوی اروپا سمت دهند.
از سوی دیگر منطقه قفقاز جنوبی نیز در سیاست خارجی اروپاییان از اهمیت بسزایی برخوردار است و همواره از آن به عنوان یک منطقه مهم و حیاتی مینگرد. لذا به دنبال برقراری یک رابطه نزدیک با این کشورها و همکاری تنگاتنگ با آنها و به ویژه گرجستان به خاطر موقعیت جغرافیایی و سیاست گرایش به غرب آن میباشند. وجود گاز منطقه و واقع شدن گرجستان در مسیر ترانزیتی و به عنوان یکی از مسیرهای مطمئن برای انتقال انرژی به اروپا دلیل توجه اصلی اروپا به داشتن روابط با گرجستان و گسترش آن است.
اتحادیه اروپا در راستای سیاست همسایگی، علاوه بر کمکهای اقتصادی فعلی برای اجرای پروژههای اقتصادی در گرجستان، نیازمند آن است که تعرفههای ترجیحی بیشتری به کالاهای گرجی اختصاص داده و سرمایهگذاری بیشتری در آن کشور انجام دهد، زیرا حل معضلات اقتصادی برای تداوم ثبات سیاسی و اصلاحات سیاسی اقتصادی در گرجستان اجتنابناپذیر است و در صورت عدم حل مشکلات اقتصادی مانند بیکاری، فقر و درآمد سرانه پایین، ممکن است ثبات مورد نظر اتحادیه اروپا در گرجستان از بین برود که این مسئله در راستای سیاست همسایگی اروپا نیست. تدوین و هدف از «مشارکت شرقی» اتحادیه اروپا اخیراً برنامهای را تحت عنوان آن را ارائه کمکهای فوری و بلندمدت به شش کشور حاضر در قفقاز جنوبی اعلام کرده است. بر اساس اعلام خوزه مانوئل باروسو، رئیس دورهای کمیسیون اروپا برنامه جدید اتحادیه اروپا به طور ویژه با هدف پیشبرد دموکراسی و اقتصاد بازار همکاری با گرجستان، آذربایجان، ارمنستان، اوکراین، بلاروس و مولداوی تدوین شده است. بر اساس این برنامه قرار است اتحادیه اروپا مبلغ 350 میلیون یورو را در قالب کمکهای مالی به این کشورها برای انجام اقداماتی در جهت تأمین شرایط تجارت آزاد، تقویت همکاریها در زمینه انرژی، تحکیم مرزها و تقویت نهادهای مدنی آنها اختصاص دهد. باروسو طی سخنانی با اشاره به جنگ پنج روزه ماه آگوست در قفقاز جنوبی و خسارتهای مختلف ناشی از آن به کشورهای منطقه قفقاز جنوبی و کشورهای همجوار «جامع و کامل» آن، ابتکار جدید اتحادیه اروپا برای حمایت از این کشورها را برنامهای عنوان و از این شش کشور به عنوان شرکاء شرقی اتحادیه اروپا نام برد. او ارائه کمکها در قالب این برنامه را در حقیقت اقدامی مستقیم در جهت منافع اروپا ارزیابی کرد. بر اساس قرائن موجود اتحادیه اروپا قصد دارد برای عملیاتی کردن این برنامه، موافقتنامههای جداگانهای را با شش کشور فوق تدوین و امضاء نماید. از همین رو برخی از کشورهای منطقه ابراز امیدواری کردهاند که در قالب این برنامه در مرحله اول نظام روادید شنگن به صورت رایگان در خصوص این شش کشور اجرا و در مرحله بعد نیز نظام روادید بین این کشورها و سایر کشورهای عضو پیمان شنگن به طور کامل حذف شود.
گرجستان و ناتو
قفقاز جنوبی بخش مهمی از فضای جدیدی است که علاوه بر ایفای نقش محوری در تحقق طرحهای نفتی و ترانزیتی، از بعد امنیتی نیز حائز اهمیت ویژهای است و به همین دلیل در مرکز توجه ناتو قرار گرفته است. گرجستان به عنوان دروازه ورودی قفقاز و حساسترین بخش آن، از گسترش ناتو و اقدامات جدید آن به گرمی استقبال میکند و آن را از هر لحاظ منطبق با منافع خود میبیند.
نکته مهم دیگری که در گسترش ناتو به شرق به خصوص در قفقاز جنوبی نباید از نظر دور نگه داشته شود، انطباق این گسترش با منافع اقتصادی غرب است. تشدید و «گسترش و توسعه نظامی امنیتی» به عبارت دیگر دو محور و هدف غرب در منطقه به شکل تأمل برانگیزی به موازات و همگام با یکدیگر «حضور اقتصادی دنبال میشوند. کمک ناتو به گرجستان و برخی دیگر از کشورهای منطقه در تشکیل گردانهای حافظ امنیت خط لوله نفت و یا تشویق این کشور به کنترل مرزهای ساحلی خود، که یکی از مهمترین گذرگاههای نقل و انتقال کالاها و منابع از آسیای مرکزی به اروپا و بالعکس است، از شواهد این مدعا هستند.
گرجستان تلاش میکند ساختار نظامی خود را با ناتو با دو هدف عمده، کاهش وابستگی شدید به ساختار نظامی روسیه و نزدیکی و همگرایی بیشتر با اروپا و آمریکا همخوان سازد. استفاده از کمکهای متنوع ناتو اعم از مشاورههای کارشناسی، آموزش پرسنل نظامی، ارائه خدمات فنی و واگذاری تجهیزات نظامی به منظور تحکیم ارتش ملی از سوی مقامات گرجستان به عنوان یک هدف بلند مدت دنبال میکند. ناتو نیز متقابلاً با توجه به اهمیت گرجستان و قفقاز جنوبی در تلاش است با کمک به گرجستان آن را به سطح استانداردهای ناتو نزدیک و در نهایت به عضویت خود در آورد. البته با توجه به مشکلات داخلی و نقش روسیه الحاق گرجستان به ناتو هنوز انجام نشده است.
به دلیل موقعیت استراتژیک گرجستان در منطقه، ناتو تلاش میکند به گرجستان برای الحاق به ناتو و معیارهای آن کمک میکند. رئیس جمهور گرجستان اعلام کرده است که با توجه به برآورده کردن 70 تا 80 درصد معیارهای ناتو برای الحاق در کمترین زمان ممکن به این سازمان ملحق خواهد شد. شایان ذکر است با توجه به جنگ آگوست 2008 و به رسمیت شناختن استقلال دو جمهوری آبخازیا و اوستیای جنوبی توسط روسیه الحاق گرجستان به دلیل تمامیت ارضی این کشور به تاخیر افتاده است. زیرا یکی از معیارهای پیوستن کشوری به ناتو حفظ تمامیت ارضی آن کشور است.
روابط با روسیه
از زمان روی کارآمدن شواردنادزه، گرجستان تلاش کرد تا روابط سازندهای با روسیه در چارچوب تنظیم قراردادهای دوجانبه فراهم آورد. روابط گرجستان با روسیه به دلیل بحران جنگهای داخلی و ادعای گرجستان مبنی بر دخالت روسیه در این درگیریها طی دو سه سال اول پس از استقلال بحرانی شده بود.
روابط روسیه و گرجستان پس از روی کار آمدن پوتین و به طور مشخص پس از تحولات مربوط به برقراری رژیم روادید و فرا رسیدن زمان اجرای مفاد موافقتنامه استانبول در خصوص تخلیه پایگاههای نظامی روسیه در گرجستان، تحولات یازده سپتامبر آمریکا و ورود نیروهای نظامی این کشور به گرجستان، وارد مرحله جدیدی شد. تنش در روابط روسیه و گرجستان به حدی است که برخی از مطبوعات کشورها از آن به عنوان جنگ سرد یاد میکنند.
وقوع انقلاب رز در گرجستان موجب تحولات بسیاری در نوع روابط روسیه و گرجستان ایجاد نمود. هر چند روابط دو کشور در زمان شوارد نادزه به حالت جنگ سرد باقی مانده بود ولی نگاه روسیه به زمامداران کنونی نیز به دلیل سیاستهای غربگرایانهتر آنها خیلی خوشبینانه نبود. زمامداران جدید گرجستان پس از به قدرت رسیدن بر داشتن روابط دوستانه و بر اساس احترام متقابل و برابر و کنار گذاشتن اوهام تاریخی گذشته و پایهریزی آن بر اساس اصول و چارچوبی جدید تاکید داشتند. در این رابطه چند سفر در سطوح مختلف دولتی بین دو کشور انجام شد. این روند ادامه داشت تا این که موضوع پیوستن گرجستان به میان آمد و با واکنش شدید روسیه در این خصوص مواجه شد. تنش میان دو کشور به بهانههای مختلف گسترش یافت.
2007 و 2008، افزایش تنشها میان روسیه و گرجستان در سالهای 2006 میلادی، ناشی از جنگ تجاری روسیه علیه گرجستان و اتهامات متقابل دولت گرجستان مبنی بر دخال روسیه در امور داخلی گرجستان میباشد. دولت روسیه برای تحت فشار قرار دادن تفلیس، صادرات محصولات گرجی به بازار روسیه، به ویژه شراب را ممنوع اعلام کرد. متقابلاً دولت گرجستان علاوه بر انتقاد از روسیه به جهت حمایت از جمهوریهای تجزیهطلب اوستیای جنوبی و آبخازیا، چندین تن از افسران روسی مستقر در گرجستان را به عنوان جاسوس دستگیر کرد و نهایتاً آنها را از گرجستان اخراج کرد. این تنشها در سالهای اخیر باعث درگیری در آگوست 2008 میان روسیه و گرجستان شد.
روابط با ترکیه
روابط ترکیه و گرجستان به دلیل همکاریهای خوب دو کشور و با وجود مشترکات تاریخی و جغرافیایی و اشتراک منافع طرفین در تمام ابعاد همواره روند رو به رشدی را طی کرده است و امروزه گرجستان از ترکیه به عنوان شریک استراتژیک خود مینگرد. ترکیه پس از کشورهای آلمان و آمریکا سومین کشوری بود که ضمن به رسمیت شناختن استقلال گرجستان در سال 1991 روابط سیاسی خود را با گرجستان برقرار نمود. ترکیه به عنوان یکی از بازیگران منطقهای همواره در این منطقه و از جمله گرجستان حضور چشمگیر داشته و گرجستان به عنوان پل ارتباطی و مناسبترین مسیر برای ترانزیت انرژی دریای خزر به ترکیه و اروپا و بالعکس ترانزیت کالاهای ترکیه به بازارهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی بوده و میباشد. گرجستان یکی از بازارهای نزدیک و سریع برای صدور کالاها و خدمات ترکیه محسوب میگردد. در سیاست غرب و به ویژه آمریکا ترکیه و گرجستان از موقعیت خاصی برای تامین منافع غرب برخوردار هستند. لذا هر دو کشور مورد توجه آمریکا میباشند. در حال حاضر ترکیه به دلیل موقعیت در ساختارهای یورو آتلانتیک ناتو شریک خوبی برای گرجستان جهت ارتقاء این کشور و رسیدن به استانداردهای ناتو تلقی میگردد. ضمناً ترکیه در ارتقاء سطح اقتصادی و تجاری گرجستان و همچنین سرمایهگذاری در این کشور در بخشهای انرژی و حمل و نقل، توریسم و غیره نقش بسزایی ایفا مینماید و در بعد اقتصادی یکی از کفههای ترازوی گرجستان محسوب میگردد.
ترکیه نیز با توجه به مجاورت جغرافیایی و به تبع آن همگونی بافت فرهنگی و تناسب الگوی مصرفی دو کشور، به گرجستان به عنوان بازار مناسبی برای کالاها و خدمات خود مینگرد و این کشور را که بی شک مهمترین بخش قفقاز و خط مقدم آن است و به دلیل حائل بودن ارمنستان با آذربایجان و سایر کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی، به عنوان پلی برای پیوند با ترکهای حاشیه خزر و آسیای مرکزی میداند. مهمترین بخشهای همکاری دو کشور به شرح ذیل میباشد:
همکاری در زمینه حفاظت از مرزهای دریایی، همکاریهای فرهنگی و هنری، همکاری در زمینه انرژی، توسعه تجارت مرزی، بازسازی فرودگاه باتومی، احداث راه آهن قارص آخالکالی تفلیس باکو، احداث شاهراه چیلدیر آخالکالکی تفلیس، پروژه انتقال گاز و نفت آذربایجان و گاز ترکمنستان از طریق گرجستان و ترکیه به بازارهای جهانی، پروژه ساخت نیروگاه هیدروالکتریکی در سامخته جاواختی، پروژه ساخت یک خط ترانزیتی برق با ظرفیت 500 کیلو وات که سیستم برق آذربایجان، گرجستان و ترکیه را پیوند میدهد، کمک ترکیه به گرجستان در تقویت و تجهیز سیستم مرزبانی، پروژه احداث خط لوله نفت باکو تفلیس جیحان و تجهیز فرودگاه نظامی مارنه ئولی، مهمترین طرحهای مشترک همکاری دو جانبه و منطقهای دو کشور میباشند.
همکاریهای نظامی دو کشور از همان آغاز استقلال گسترش یافت و از سال 1998 روند رو به افزایشی داشته است. ترکیه علاوه بر بازسازی پایگاه هوایی مارنه ئولی و تجهیز بخشی از پایگاه وازیانی، همکاری گستردهای با گرجستان در امر آموزش نیروهای نظامی این کشور ایفا مینماید. همچنین تاکنون ترکیه کمکهای چند میلیون دلاری در زمینه تجهیزات نظامی به گرجستان نموده است. ترکیه به نیروهای گرجی به 4 میلیون دلار کمک کرده است. آنکارا همچنین قصد دارد در سال 2009 حدود 100 ماشین جنگی، 500 ماشین انتقال دهنده مجموعههای موشکی - ضدهوایی آنزا - 2 ساخت پاکستان؛ دو کشتی مین جمع کن و دو کشتی آبی - خاکی، سیستم هشدار از پیش نسبت به حمله هوایی با وسایل ضد هوایی موسوم به دو، M- هزار و هشتصد آر پی جی 72، MP5 ,MTSA 8 مسلسل سبک 6 اسکای واچر، 0 1، مسلسل و تفنگ 4 و 60 5، 1 میلیون فشنگ با کالیبرهای 5 هزار نارنجک انداز، 0 و بیست و پنج هزار «ست» تجهیزات در اختیار گرجستان قرار دهد. MP5A دستی 3 مناسبات سیاسی دو کشور با توجه به تبادل هیاتهای عالی رتبه سیاسی در سطح خوبی میباشد. (به روز رسانی و نام انگلیسی)
در پی تحولات به وجود آمده در آگوست 2008 در منطقه قفقاز و حمله روسیه به گرجستان به عنوان یکی از متحدین قدیمی ترکیه، برقراری مناسبات دوستانه بیشتر با کشورهای منطقه قفقاز و نیز تسریع در روند همگرایی منطقهای در دستور کار دولتمردان ترکیه قرار گرفت.
شاید به همین دلیل بود که رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه پس آغاز بحران در قفقاز طرح پیشنهاد تشکیل پیمان کشورهای قفقاز را میان روسیه، ترکیه، گرجستان، آذربایجان و ارمنستان داد.
روابط با اسراییل
پس از استقلال گرجستان، اسراییل سفارت خود را در آن کشور افتتاح نمود و سپس گرجستان نیز سفارت خود را در اسراییل افتتاح کرد. با توجه به سفر مقامات درجه اول و عالیرتبه گرجی و اسراییلی در پایتختهای یکدیگر و با توجه به حجم روابط اقتصادی و تجاری و سرمایهگذاری، بیشک روابط گرجستان و اسراییل از بدو استقلال تاکنون در زمینههای مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی با پیشرفتهای قابل ملاحظهای روبرو بوده است.
اسراییل علاوه بر همکاریهای دو جانبه با گرجستان، علاقمند به مشارکت در طرحهای منطقهای نظیر انرژی دریای خزر و حمل و نقل و مسائل مربوط به برقراری صلح و امنیت در منطقه قفقاز میباشد که تلاش نموده با این نوع همکاریها حضور خود در منطقه قفقاز را تحکیم و توسعه بخشد. در زمینه همکاریهای نظامی، حجم فروش تسلیحات نظامی اسراییل به گرجستان، از سال 2000 تا به امروز، به حدود 200 میلیون دلار بالغ میکند. بر اساس اطلاعات منابع اسراییلی، سیستمهای موشکی قابل حمل لینکس 1، دوربینهای دید در شب، خمپاره و موشک، در لیست تسلیحات ارسالی به گرجستان قرار دارد. اسراییل به علاوه در بهسازی جنگندههای سوخوی- 225 به گرجستان یاری رسانده و 18 درون 3 اسکای-لارک 4 و پنج هواپیمای بیسرنشین هِرمِس 5 به آن کشور تحویل داده است.
اسراییل در رابطه با فروش تسلیحات به گرجستان، از آنجا که حساسیت مسکو را درک میکرد، فروش 200 تانک مِرکاوا 6 به گرجستان را متوقف ساخت. تانک مرکاوا به دلیل داشتن تجهیزات حفاظتی موثر در حفظ جان سرنشینان، در اسراییل به نام تانک مادرا معروف شده است. میخاییل ساکاشویلی، رییس جمهور گرجستان سال گذشته صدها نفر از مشاوران نظامی شرکتهای امنیتی ویژه اسراییل را که حدود 1000 نفر بودند مسوول آموزش نیروهای مسلح گرجستانی در زمینه استفاده از نیروهای کماندو، نیروهای هوایی و دریایی، حملات با تانک و توپخانه کرد. هم چنین تفلیس سیستمهای اطلاعاتی را از رژیم صهیونیستی خریداری کرده است. مسکو در طی جنگ اوستیای جنوبی بارها از اسراییل خواسته بود حمایتهای نظام یاش از گرجستان را متوقف کند. رژیم صهیونیستی در واکنش به موضعگیری مسکو مدعی شده بود که حمایتها از تفلیس تنها در راستای حمایتهای دفاعی است.
روابط با کشورهای مستقل مشترکالمنافع
کشورهای مستقل مشترکالمنافع، سازمانی است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی تشکیل شد. در ترکیب آن 12 کشور وجود دارند. بیانیه ایجاد کشورهای مشترکالمنافع روز 21 دسامبر 1991 در آلماتی به امضای سران روسیه، بلاروس، قزاقستان، آذربایجان، ارمنستان، قرقیزستان، مولداوی، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان و اوکراین رسید. گرجستان 3 دسامبر 1993 رسماً وارد این اتحادیه شد که تصمیم در این رابطه بنا به درخواست ادوارد شواردنادزه رئیس جمهور وقت گرجستان از سوی سران کشورهای مستقل مشترکالمنافع آن زمان اتخاذ شد. به دنبال تحولات آگوست میان روسیه و گرجستان، مقامات این جمهوری تصمیم به خروج از این ساختارگرفتند و میخائیل ساآکاشویلی رئیس جمهور گرجستان اعلام کرد که گرجستان تصمیم به خروج از اتحادیه کشورهای مستقل مشترکالمنافع گرفته است و اوکراین و سایر کشورها را نیز فرا خواند که این سازمان که در آن به گفته وی «روسیه حکمفرمایی» میکند را ترک کنند.
روز 18 آگوست سال 2008 کمیته اجرایی کشورهای مستقل مشترکالمنافع درخواست گرجستان مبنی بر خروج از ساختار را دریافت کرد. گرجستان بیش از 700 سند در چارچوب کشورهای مستقل مشترکالمنافع امضا کرده است. خروج گرجستان از ترکیب این ساختار یک سال بعد از دریافت درخواست یا بعبارت دیگر در ماه اوت 2009 به مرحله اجرا در خواهد آمد. در عین حال گرجستان اعلام نموده است که روابط دو جانبه و چند جانبه خود را با کشورهای همسایه و منطقه ادامه خواهد داد[۱].
نیز نگاه کنید به
روابط خارجی روسیه؛ گستره روابط دیپلماتیک چین با کشورهای جهان؛ روابط خارجی تونس؛ روابط خارجی کانادا؛ روابط خارجی کوبا؛ روابط خارجی لبنان؛ روابط خارجی مصر؛ روابط خارجی سنگال؛ روابط خارجی فرانسه؛ روابط خارجی اسپانیا؛ روابط خارجی سودان؛ روابط خارجی قطر؛ روابط خارجی اردن؛ روابط خارجی زیمبابوه؛ روابط خارجی اوکراین؛ روابط خارجی ساحل عاج؛ روابط خارجی اتیوپی؛ روابط خارجی کشور مالی.
کتابشناسی
- ↑ بنیاد مطالعات قفقاز (۱۳۹۲). جامعه و فرهنگ گرجستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص113-120.