سیاستگذاری فرهنگی اردن

ابتدا به خلاصه‌ای از شکل‌گیری و توسعه امور فرهنگی در اردن می‌پردازیم؛ از زمان تغییر چارچوب جمعیتی اردن در اثر مهاجرت و کوچ اجباری فلسطینیان در سال 1948، نیازهای جدیدی چون توسعه شهرها، افزایش تعداد مدارس، توسعه آموزش، افزایش درآمدها پدید آمد؛ از جمله آن‌ها نیاز به قوانین فرهنگی بود. در همین سال‌ها مجلات جدیدی از جمله «الافق الجدید» و «صوت الاجیال» منتشر شدند.

در طی سال‌های 1936 تا 1967 برنامه‌های پنجگانه توسعه اقتصادی و اجتماعی اجرایی شد که تا سال 1970 تمدید شد. به دنیال آن میانگین سالانه توسعه درآمد 9درصد، میانگین رشد جمعیتی 3درصد و میانگین رشد تعداد دانش آموزان 8.2 درصد افزایش یافت. در آن زمان اداره فرهنگ و هنر و انجمن کتابخانه‌های اردن تأسیس شد و حرکت فرهنگی فعالیت خود را در بستر گالری‌های هنری و نمایش‌ها آغاز نمود. دولت اردن پس از فاجعه 1967 بودجه نظامی‌ خود را افزایش داد و رشد اقتصادی کاهش یافت، زیرا بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای متوقف شد. در همین سال‌ها جامعه اردن بیش از پیش به فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و تعداد چاپخانه‌ها و مراکز چاپ و نشر افزایش قابل‌توجهی یافت.

در اواسط دهه هفتاد وضعیت اقتصادی رو به بهبود نهاد. مجله الفنون العامــة در سال 1974 منتشر شد و وزارت فرهنگ و هنر به طرق مختلفی از جمله برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی و پخش ترانه‌ها و موسیقی‌های سنتی از رادیو و تلویزیون توجه زیادی به میراث عامه نشان داد. در همان زمان توافق نامه‌های همکاری فرهنگی بین اردن و کشورهای عربی و برخی کشورهای بیگانه به امضا رسید. در طی همین دهه‌ها اهداف برنامه پنج ساله (1976-1980) بر نقش زنان در تولید و توسعه اجتماعی تأکید می‌کرد و تولیدات تلویزیونی نیز به آن می‌پرداختند. دانشگاه اردن، دانشکده هنرهای زیبا را تأسیس کرد و موزه ملی اردن افتتاح شد.

مهم‌ترین نقطه تحول در دهه هشتاد و اوایل نود حرکت استراتژیک حکومت به دموکراسی واعادة فعالیت پارلمان و انتخابات مجلس بود. همچنین اساس نامه‌ای که برای تحکیم بنیان‌های کاری و تعیین محدوده‌های آن تدوین گردید. این اساسنامه به مسائل اجتماعی با تمرکز بر روی خانواده، بشر، آزادی شخصی و مساوات پرداخت و دستورالعمل‌هایی در زمینه سیاست با توجه به اصول قانون اساسی و تراث مردمی، به عنوان پشتیبان دموکراسی می‌پرداخت. و در زمینه فرهنگ عربی و اسلامی ‌مفاد قابل توجهی داشت و دستورالعمل‌هایی را جهت پیشرفت برنامه‌های فرهنگی ارائه می‌نمود. که بر موارد زیر تأکید داشتند:

• التزام به زبان عربی، حفظ و توسعه آن، تشویق ترجمه از زبان عربی به سایر زبان‌ها و برعکس؛

• تشویق مؤسسات دانشگاهی و علمی‌جهت ادامه فعالیت‌های آموزشی، تشویق نشر به زبان عربی در زمینه علوم و فنون مختلف و حمایت از فرهنگ قومی‌ و نشر آن از طریق فعالیت‌های مختلف.

همچنین بر حس افتخار به تاریخ عرب و اسلام، حفظ تاریخچه اردن، حفاظت از آثار باستانی اردن و شناسایی آن به همگان تأکید بسیاری داشت و تلاش می‌کرد تا فرهنگ و اطلاعات فرهنگی مردم را به طرق مختلف بالا برد و فرهنگ اصیل و قومی‌ اردن را از خلال کتابخانه‌ها، مراکز آموزشی، نمایش‌ها، موزه‌ها و نمایشگاه‌ها به همگان عرضه کند. در دهه نود به دلیل آزادی‌هایی که به اهل فرهنگ و روشنفکران در زمینه‌های مختلف داده شد، پیشرفت‌های قابل توجهی حاصل شد. در همین دهه یعنی سال 1988 وزارت فرهنگ استقلال یافت و براساس ماده 4 از قانون مراقبت فرهنگی، وزارت فرهنگ مسئول آماده سازی سیاست فعالیت‌های فرهنگی و تعیین مسیر آن در بخش‌های مختلف گردید تا در راستای مصالح کشور بدان مهم اقدام نمایند. به این ترتیب وزارت فرهنگ در رأس سیاست‌گذاران فرهنگی کشور قرار گرفت.

در این راستا به طور کلی سیاست گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ به دو بخش اهداف اصلی فرعی تقسیم می‌شود:

• اهداف اصلی شامل تقویت هویت ملی اردن از طریق پروژه‌های فرهنگی و ابداعات هنری، توسعه زیربناهای فرهنگی و بخش هنری از طریق ایجاد توازن بین بخش‌های دولتی و خصوصی و توسعه روابط عمومی‌وزارت فرهنگ می‌باشد؛
• اهداف فرعی شامل اجرا و مدیریت فعالیت‌های فرهنگی در تمامی‌استان‌ها، ایجاد صندوق‌های حمایت از فرهنگ از طریق بخش‌های دولتی و خصوصی، بازاریابی محصولات فرهنگی اردن در خارج از آن، تشویق سرمایه گذاری در بخش‌های فرهنگی، حمایت از گردشگری فرهنگی از طریق برپایی سالانه جشنواره‌هاست.

در همین دهه جشنواره و باشگاه‌های فرهنگی بسیاری برپا شد. هنر تئاتر شاهد جنبشی قابل توجه بود و هنرمندان به سوی آن گرایش یافتند. گروه‌های نمایشی بسیاری تشکیل گردید که از سوی وزارت فرهنگ حمایت می‌شدند. وزارت فرهنگ اردن جشنواره تئاتر اردن، جشنواره تئاتر جوانان با همکاری مؤسسه هنرمندان و جشنواره تئاتر کودکان را تشکیل داد و نمایش‌های طنز سیاسی پس از کسب اجازه رایج و با اقبال بسیاری روبرو شد.

این استقرار و آرامش طولی نکشید که از بین رفت. با ورود به سال 2000 زمینه‌های فرهنگی با رکود مواجه شد و دیدگاه دولت تغییر کرد، به گونه‌ای که تلاش برای لغو وزارت فرهنگ و جایگزین کردن سازمانی (شورای عالی ) به جای آن به عمل آمد تا امور فرهنگی را عهده دار شود از این رو مجوز توقف فعالیت وزارت فرهنگ در 25نوامبر سال 2003 به مدت یک سال صادر شد و وزارت فرهنگ بدون وزیر، شورای عالی یا تشکیلات اداریی که بتواند فاجعه ناشی از تعلیق را سامان بخشد رها شد.

در سال 2004 مرکز امور فرهنگی در طی یک نظرسنجی از اهل فرهنگ خواست تا نظر خود را درمورد بازگشت وزارت فرهنگ یا ایجاد شورای عالی بیان کنند؛ 78 درصد از شرکت کنندگان بازگشت وزارت فرهنگ را می‌خواستند و 16.8 درصد مخالف بازگشت آن بودند. از این رو وزارت فرهنگ بار دیگر در سال 2007 احیا شد. در همین سال طی دیدار ملک عبدالله با روشنفکران و فرهنگیان، برخی از مهم‌ترین چالش‌های سد راه توسعه فرهنگ بدین شرح بیان شد: ناتوانی در توسعه فرهنگ درداخل و خارج از اردن، عدم حمایت مالی از ابداعات فرهنگی، سختی شرایط زندگی هنرمندان، مبدعان و اهالی فرهنگ، ضعف زیربناهای فرهنگی در اغلب استان‌های اردن و تجمع فعالیت‌های فرهنگی درپایتخت و ارتباط و هماهنگی ضعیف بین مراکز ذی ربط در مسائل فرهنگی.

در این ملاقات همچنین اولویت‌های فرهنگی و مهم‌ترین نیازهای اهالی فرهنگ شامل برپایی صندوقی برای حمایت از حرکت فرهنگی و اختصاص 10میلیون دلار جهت حمایت مادی از حرکت فرهنگی و نشر و ابداع ، بالابردن سطح خدمات فرهنگی، حفظ آثار باستانی و مراقبت از آن‌ها و... بیان شد. به دنبال آن دولت بودجه فرهنگی را افزایش داد و صندوق حمایت از فرهنگ تشکیل شد و تلاش‌های بسیاری برای بهبود وضعیت و شرایط فرهنگی به عمل آورد؛ به عنوان مثال انتخاب سالانه شهر فرهنگی اردن و اختصاص میلیون‌ها دینار به شهری که به این عنوان انتخاب می‌شد. همچنین بودجه حمایت از گروه‌های فرهنگی از 130هزار دینار به 600 هزار دینار افزایش یافت و بودجه صنعت چاپ و نشر و حمایت از کتاب نیز به نسبت سال 2006 حدود 300 درصد افزایش پیدا کرد. هم اکنون این وزارتخانه سیاست گذاری‌های فرهنگی مشخصی را ارائه می‌دهد که عبارت‌اند از:

• توسعه فرهنگ در تمامی‌ استان‌های کشور به عنوان جزئی از شهر فرهنگی که از سال 2007 آغاز به کار کرد؛
• حمایت از تولیدات فرهنگی و اعطای تسهیلات و تسهیل دسترسی مردم به محصولات فرهنگی و محافظت از میراث فرهنگی؛
• اقامه دموکراسی و مفاهیم حقیقی آن از جمله حقوق بشر و آزادی بیان که در قانون اساسی نیز تأکید شده است.

برخی اولویت‌های وزارت فرهنگ که در اکتبر 2009 توسط وزیر فعلی فرهنگ - صبری ربیحات - بیان شد عبارت‌اند از:

• خلق تولیدات فرهنگی فاخر؛
• تقویت ارتباط مردم با موزه‌ها که به دست فراموشی سپرده شده بود؛
• توسعه گفتگوهای فرهنگی؛
• توسعه حرکت فرهنگی اردن از طریق صنعت نشر و ترجمه، همایش، جشنواره، سمینار و نمایشگاه‌ها؛
• تحکیم آزادی‌های ابداعات فرهنگی ؛
• جمع آوری اسناد ملی و حفظ آن‌ها؛
• برپایی مراکز فرهنگی، هنری، مردمی، نمایش‌ها و موزه‌ها در نقاط مختلف کشور؛
• تجهیز کتابخانه‌های عمومی‌و کتابخانه‌های مدارس.

استراتژی برجسته فرهنگی در اردن بر همکاری و مشارکت با وزارت آموزش، آموزش عالی، وزارت گردشگری، وزارت امور شهرداری‌ها، شورای عالی جوانان و سایر فعالان در عرصه‌های فرهنگی استوار است. کم وکیف مشارکت فرهنگی فعالان فرهنگی به شرحی است که درادامه می‌آید:

• وزارت آموزش و پرورش در زمینه‌های استفاده از زبان عربی در ارتباط با دیگران، توجه به عناصر میراث فرهنگی، تشویق فعالیت‌های فرهنگی و علمی، صدور مطبوعات علمی ‌و مختلف، احیای ارزش‌های پسندیده انسانی با وزارت فرهنگ مشارکت دارد؛

• وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی در زمینه‌های استفاده از زبان عربی به عنوان زبان علمی ‌مراکز آموزشی، تحکیم همکاری‌های علمی ‌و فرهنگی و فناوری در زمینه آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند؛

• وزارت رسانه‌ها در زمینه نظارت بر اداره مطبوعات و نشر، روزنامه‌های اردن، مؤسسه رادیو و تلویزیون و خبرگزاری اردن (پترا) مشارکت دارد. این وزارتخانه در سال 2003 به حالت تعلیق درآمد و شورای عالی جایگزین آن شد. شورای عالی نیز در سال 2009 به حالت تعلیق درآمد؛

• وزارت گردشگری و آثار باستانی از طریق مشارکت در همایش‌ها، نمایشگاه‌ها و تنظیم نمایشگاه‌های مختلف در زمینه گردشگری و معرفی آن به هموطنان با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند؛

• وزارت جوانان که در سال 1976 تأسیس شد، سپس در سال 2001به «شورای عالی امور جوانان» تبدیل شد، در زمینه افزایش آموزش میراث فرهنگی به جوانان که شامل میراث دینی و عربی می‌باشد، تشریک مساعی می‌کند. همچنین اهتمام به ترویج فرهنگ معاصرداخلی، ملی، اسلامی‌و جهانی دارد؛

• وزارت اوقاف و امور اسلامی‌ با حمایت از فعالیت‌های اسلامی‌و آموزش‌های دینی، برپایی حلقه‌های درس و دارالقرآن، نشرفرهنگ اسلامی ‌و محافظت از میراث اسلامی، شناخت دین و نزدیک کردن مسلمانان به دین اسلام با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند. این وزارت خانه قریب نیم قرن است که مجله «تبشیر الاسلام» را ماهانه در 5000 نسخه منتشر می‌کند و اخیرا سایت اینترنتی این مجله را نیز راه اندازی کرده است؛

• وزارت توسعه اجتماعی که در سال 1977 تأسیس شد، در زمینه افزایش آگاهی و فرهنگ اجتماعی با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند.

افزون بر این‌ها می‌توان از سازمان‌های ذیل نیز که در کار سیاست‌گذاری فرهنگی دخیل می باشند نام برد:

• نیروهای مسلح که دارای مؤسسات آموزشی است که در زمینه برآوردن نیازهای بازار کار فعالیت دارند. مدرسه علوم اسلامی‌امیرحسن و دانشکده مرکز جغرافیایی اردن و دانشگاه موته زیر نظر این مجموعه فعالیت می‌کنند؛

• شهرداری امان که فعالیت‌های فرهنگی متنوعی از جمله اداره کتابخانه‌های عمومی ‌و مرکز فرهنگی الحسین و خانه شعر عربی را برعهده دارد و در سپر مطبوعات، به ویژه مجلاتی در زمینه‌های فرهنگی و فرهنگ کودکان و فرهنگ عربی و فرهنگ زنان فعالیت دارد. همچنین در ایجاد و اداره خیابان‌های فرهنگی، باغ‌های ملکه رانیا عبدالله و باغ‌های ملک حسین، نقش اساسی داشته و مؤسس دارالفنون اردن که شامل سالن موسیقی و نمایش و صنایع دستی و هنرهای مختلف می‌باشد.

سیاست گذاران و سیاست گذاری‌های فرهنگی در بخش خصوصی

پیش تر اسامی و اهداف تعدادی از سیاست‌گذاران فرهنگی بخش خصوصی از جمله: انجمن نویسندگان اردن، اتحادیه نویسندگان اردن، مرکز فرهنگی عبدالحمید شومان، و ... را یادآور شدیم و در اینجا برای پرهیز از تکرار تنها اسامی و اهداف برخی را که نیامده‌اند، می آوریم:

دارلفنون

دارالفنون یکی از مهم‌ترین مراکز اردن می‌باشد که به طور تخصصی به هنر و به طور عمومی‌به فرهنگ می‌پردازد. در سال 1993 تأسیس شد. موسسان آن خالد شومان و سها شومان بودند. هدف آنان برپایی مرکز اطلاعات هنری در جهان عرب و مکانی برای انجام گفتگوهای فرهنگی بود. برخی فعالیت‌های آنان در راستای این اهداف شامل: برپایی نمایشگاه رایگان برای هنرهای مختلف و انتشار مطبوعات مختص هنرهای تجسمی‌و بصری است.

انجمن هنرمندان

انجمن هنرمندان در سال 1997 به عنوان مرکزی مستقل از نظر اداری و مالی تأسیس شد. برخی اهداف آن عبارت‌اند از: توسعه ارزش‌های برگرفته از تمدن عربی و اسلامی، توسعه و پیشرفت حرکت هنر در اردن به منظور قرار گرفتن به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز حرکت هنری منطقه و جهان، شرکت در سمینارها، همایش‌ها و نمایشگاه‌ها ، تحقیق و پژوهش‌های هنری و فرهنگی در داخل و خارج از کشور، بهره گیری از تمدن‌های بیگانه و شرکت در فعالیت‌های هنری و فرهنگی داخلی و خارجی، ایجاد فضای مناسب جهت ارائه ابتکارات و خلاقیت‌های مختلف هنری، حمایت از کودکان بی‌سرپرست و برپایی صندوق مالی جهت پرداخت حقوق اعضاست.

انجمن هنرمندان تجسمی‌

اهداف انجمن هنرمندان تجسمی‌، جذب هنرمندان تجسمی‌اردن و حمایت از آن‌ها، تشویق و پایه گذاری قواعد هنرهای تجسمی، اجرای مسابقات سالانه، برگزاری سفرهای هنری و کارگاه‌های آموزش نقاشی کودکان و بزرگسالان است.

همچنین برخی مؤسسات و مراکز تجاری بخش خصوصی مانند بانک‌ها، شرکت‌های ارتباطات، سازمان‌های اطلاع رسانی و هتل‌ها با اهداف تجاری نقش مهمی‌ را در حمایت از فعالیت‌های فرهنگی ایفا می‌کنند؛ از مهم‌ترین این مراکز بانک قاهره امان، شرکت ارتباطات زین، شرکت ارتباطات اورنج، روزنامه الغد، و بانک ملی اردن است.

نیز نگاه کنید به

سیاست های فرهنگی چین؛ سیاستگذاری فرهنگی روسیه؛ سياست فرهنگی ژاپن؛ سیاستگذاری فرهنگی کانادا؛ سیاستگذاری فرهنگی کوبا؛ سیاستگذاری فرهنگی لبنان؛ سیاستگذاری فرهنگی مصر؛ سیاستگذاری فرهنگی سنگال؛ سیاستگذاری فرهنگی فرانسه؛ سیاستگذاری فرهنگی ساحل عاج؛ سیاستگذاری فرهنگی کشور مالی؛ سیاستگذاری فرهنگی سوریه؛ سیاستگذاری فرهنگی زیمبابوه؛ سیاستگذاری فرهنگی تایلند؛ سیاستگذاری فرهنگی اوکراین؛ سیاستگذاری فرهنگی اسپانیا؛ سیاستگذاری فرهنگی قطر؛ سیاستگذاری فرهنگی سیرالئون؛ سیاستگذاری فرهنگی اتیوپی؛ سیاستگذاری فرهنگی سودان