رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی روسیه

عصر امروز را عصر ارتباطات می‌گویند و اساسا یکی از عوامل فروپاشی شوروی، موج انقلاب‌های رنگی در اروپای شرقی بود که متاثر از فضای رسانه غرب انجام گرفت. در روسیه جدید نیز از همان نخستین سال‌های دهه 1990، فضای باز رسانه‌ای به یک موضوع مهم تبدیل شد و با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین، کنترل رسانه‌ها به یک اولویت مهم تبدیل شد.

پیشینه رسانه های روسیه

وضعیت آزادی رسانه‌ها در روسیه از همان ابتدای ظهور  اولین روزنامه در روسیه یعنی روزنامه «ودوموستی» در سال 1702 با دیگر مناطق اروپا تفاوت بسیار داشت. ایده ایجاد رسانه‌ها مانند دیگر رفروم‌های روسیه نتیجه فکر دیر هنگام دولت و نه اندیشه و فکر مردم بود. روسیه بسیار دیرتر از کشورهای دیگر اروپایی از یوغ فئودالیسم ونظام ارباب و رعیتی رهایی یافت لازم است. زمانی که در دیگر کشورهای اروپایی چاپ روزنامه‌های خصوصی اغاز شده بود روسیه همچنان به فکر ایجاد اصلاحات در نظام ارباب و رعیتی و نه رفع ان بود. برای نمونه می‌توان گفت شاید کمتر از یک دهه از زمان چاپ اولین روزنامه در انگلیس طول کشید تا در سال 1641، پارلمان انگلستان، چارلز اول، پادشاه این کشور را مجبور به لغو مقرراتی ساخت که هیأت سانسورگران انگلستان، معروف به «مجمع  ستاره‌دار»، در مورد روزنامه‌ها اعمال می‌کردند. از همین رو، می‌توان گفت گرچه رسانه‌های غربی در شرایط استبدادی به وجود آمدند، ولی از همان بدو تولد تا 200 سال بعد که تقریباً آرمان آزادی مورد نظر خود را بدست آوردند، در کشاکش مبارزه طولانی علیه استبداد بودند. در طول این 200 سال گاهی امتیازاتی به دست می‌آوردند و گاهی نیز تسلیم اراده تحمیل شده از جانب دولت می‌شدند

 از همان پیدایش مطبوعات ورسانه‌ها پدیده سانسور به موازات آن ایجاد شد. در حالی که در دیگر کشورها جبهه اصلاح طلب با هزینه خود روزنامه ضددولتی چاپ می‌کردند در روسیه تزاری چاپ هرگونه مطلب ضد دولتی و انتقادی ممنوع بود و کمیته مخصوص سانسور برای جلوگیری از چاپ مطالب انتقادی و ضددولتی ایجاد شد. با توسعه روزنامه‌نگاری و انتشار روزنامه‌ها‌ی بیشتر حکومت تزار‌ی برا‌ی مقابله با روزنامه‌ها‌ی مخالف، قانون سانسور را به کار گرفت تا بتواند امنیت خو‌یش و کشورش را تأمین کند. ا‌ین قانون در سال 1826 تصو‌یب شد و بخش و‌یژه وزارت کشور مسئول نظارت بر روزنامه‌ها شد. ا‌ین سانسور به شدت مانع آزاد‌ی روزنامه‌نگاران شد. روزنامه‌نگاران طنزنو‌یس فقط می‌توانستند درباره مطالب سطحی و تفر‌یحی مطلب بنو‌یسند. در پاسخ به سانسور حکومت، مخالفان تزار چاپ نشر‌یه‌ها‌ی ز‌یرزمینی را آغاز کردند. نخستین نشر‌یه از ا‌ین نوع، کولوکول بود که گرتسن، انقلابی روسیه، آن را منتشر کرد. پس از پا‌یان جنگ کر‌یمه حکومت تزار‌ی اعمال سانسور را کاهش داد و کار انتشار و ثبت روزنامه‌ها‌ی جد‌ید را تسهیل بخشید. حکومت، اختیارات و حقوق روزنامه‌ها‌ی خصوصی را افزا‌یش داد و قانون «مقررات موقت درباره مطبوعات» را در سال 1865 به تصو‌یب رساند. پس از به قتل رسیدن تزار در سال 1881 (توسط نهضت نارودنا‌یاولیا)، بار د‌یگر سانسور رواج ‌یافت و سطح کیفی تعداد ز‌یاد‌ی از روزنامه‌ها پا‌یین آمد و در نتیجه ورشکست شدند. اواخر حکومت نیکلای اول (1855-1848) به عهد «ترور از طریق سانسور» و «هفت سال تاریک» شهرت یافت. پس از انقلاب اکتبر و بدست گرفتن قدرت توسط بلشویک‌ها تمامی چاپخانه‌ها به نفع دولت مصادره شد وچاپ روزنامه‌های به اصطلاح بورژوازی ممنوع شد. لنین دراین باره بیان می‌کند:

«ما قبلا گفته بودیم چناچه قدرت را در دست بگیریم نسل روزنامه‌های کاپیتالیسم را که با اصول سوسیالیست در تضاد است را منقرض خواهیم کرد».

بر اساس ا‌ین فرمان بیش از 470 روزنامه اپوز‌یسیون شناخته شده و بسته شدند.پس از پایان جنگ میهنی اگر چه چاپخانه‌های خصوصی بسیاری تاسیس شدند اما فشار دولت و سانسور به دستور لنین دوچندان افزایش یافت. در این دوره بسیاری از فیلسوفان، ادیبان و فعالان بخش فرهنگی از روسیه تبعید شدند. نوشتن هرگونه مطلب راجع به اردوگاه‌های کار اجباری، حوادث قطارها، گزارش جلسات حزب، اطلاع رسانی راجع به حملات، سخنرانی‌های ضددولتی، شورش‌ها ونارضایتی‌ها در داخل کشور ممنوع شد. متن تئاترها و سخنرانی‌ها در کلوپ‌های روستایی و حتی نوشته روزنامه دیواری‌ها نیز تحت کنترل درآمد. در سال 1925 نیز چاپ هرگونه اطلاعات راجه به خودکشی‌ها وجنون به علت گرسنگی و بیکاری، الودگی غلات توسط حشرات با هدف جلوگیری از شورش ممنوع شد. در سال 1920 برای متمرکز و اصولی کردن کار سانسور سازمانی تحت عنوان «گلاولیت» که مخفف روسی بخش مرکزی نظارت و کنترل انتشارات و ادبیات می‌باشد تاسیس شد. این مرکز از مهم‌ترین مراکز اتحاد جماهیر شوروی به شمار میامد به طوری که تا فروپاشی اتحاد شوروی همچنان پابرجا بود. در سال 1925 اولین فهرست از داده‌ها و اطلاعات محرمانه‌ای که برای حفظ منافع سیاسی واقتصادی شوروی نمی‌بایست در دسترس عموم قرار بگیرد تهیه و چاپ شد. در ابتدا این فهرست شامل 16 بند و 96 تبصره اما در اواخر سال‌های فروپاشی شوروی این فهرست به 213 پاراگراف رسید که هرکدام شامل 6 الی 12 تبصره بود. همزمان با اغاز کار بخش رادیوی مرکز سانسور برنامه‌های رادیویی نیز راه اندازی شد. از کارهای این مرکز می‌توان به عدم اجازه پخش برنامه‌های زنده و همچنین سانسور و کنترل متن تمام برنامه‌ها قبل از پخش اشاره کرد. پس از استالین و با روی کار آمدن خروشچف که شخصیت استالین را زیر سوال برد کار بخش سانسور به شدت کاهش یافت و تعدادی روزنامه و مجله نیز منتشر شد. مخازن کتاب‌های مصادره شده نیز باز شد وحدود 30 هزار جلد از آن‌ها به فروش رسید. همچنین در این دوره کمیته دولتی رادیو و تلویزیون برای بررسی برنامه‌ها و فیلم‌ها تاسیس شد. پس از برکناری خروشچف ور وی کار امدن برژنف سیاست‌های سانسور دوره استالین دوباره به اوج خود رسید وبرنامه‌های تلویزیون مستقیما تحت نظارت برژنف قرار گرفت. در دوره برژنف اگرچه سیاست استالین زدایی متوقف شد اما در عین حال بزرگ‌نمایی شخصیت وی نیز ممنوع شد. در طول سال‌های اجرای سیاست گلاسنوست که از سال 1986 به اجرا در امد سانسور به شدت کاهش یافت ورفته رفته تا سال 1991 به طور کلی از بین رفت. گورباچف پس از تصویب سیاست گلاسنوست در سخنرانی هجدهم حزب عنوان کرد:

«مهم‌ترین چیز برای ما اکنون مسئله گسترش آزادی بیان است. این امر یک مسئله سیاسی است. بدون ازادی بیان دموکراسی، خلاقیت‌های جمعی سیاسی و مشارکت درامور مملکت وجود نداشته و نخواهد داشت». 

این در واقع به معنای امکان صحبت راجع به هر چیز ممنوع در گذشته همانند انتقاد از ارگان‌های دولتی بود. به تدریج در رسانه‌های گروهی صحبت‌هایی از سوءاستفاده‌های کارمندان حزب و دولت، مشکلات اقتصادی و نبود کالای تجاری، پدیده‌های مخرب اجتماعی موجود در شوروی مانند اعتیاد و جرم وجنایت به میان آمد. در 4 سپتامبر 1986 قانون شماره 29 مربوط به وظایف کمیته سانسور یا همان گلاولیت تصویب شد. در این قانون سانسور مسائل مربوط به امنیت ملی و اسرار جنگی و فقط اطلاع‌رسانی به حزب در صورت وجود هرگونه مطلب برعلیه ایدئلوژی شوروی وظیفه این کمیته به شمار می‌آمد.  در سال 1986 هرگونه نویز انداختن و تشویش بر روی ایستگاه‌های رادیویی که قبلا وجود داشت  ممنوع شد و ایستگاه‌های رادیویی مانند بی بی سی روسی و صدای امریکا ازادانه در روسیه پخش می‌شد. در سال 1990 شورای عالی حزب کمونیست قانون انتشارات وهمچنین رسانه‌های همگانی را تصویب کرد که در آن به صراحت آمده بود هیچگونه سانسوری مجاز نمی‌باشد. انبارهای حفاظت مخصوص نیز درهمین سال به کار خود پایان داده و کلیه کتب موجود در آن‌ها به انبارهای عمومی قابل دسترسی عموم منتقل شد. در سال 1991 اولین مجله بدون ایجاد هرگونه سانسور در مطالب ان چاپ شد. اگر چه با فروپاشی شوروی در 25 اکتبر 1991 دولت روسیه فدراتیو که وارث اتحاد شوروی به شمار می‌آمد قانون مربوط به رسانه‌های دسته جمعی را که در آن مانند دوران گورباچف سانسور ممنوع اعلام شد را تصویب کرد، اما دردوران یلتسین وضعیت آزادی رسانه‌های همگانی متفاوت از دیگر دوران گذشته رقم خورد. در زمان یلتسین همان ازادی پر از عیب ونقصی که وجود داشت نیز به طور کامل از بین رفت. البته در این دوره ازبین رفتن ازادی به دلیل سانسور دولتی، فشار دولت یا  وجود ایدئولوژی خاص نبود. در آن زمان مطبوعات یا به صدقه افراد ثروتمند حکومت وابسته بودکه برای مطبوعات تخفیف در مالیات، کمک هزینه خرید کاغذ و حمل ونقل ارزان‌تر را تامین می‌کردند. یا اینکه روزنامه‌ها وکانال‌های تلویزیونی به الیگارشی‌ها فروخته می‌شدند و در خدمت منافع سیاسی آن‌ها به کار گرفته می‌شدند. یکی از روزنامه‌های المانی راجع به زمان یلتسین اینگونه می‌نویسد:

«در زمینی که بوریس یلتسین بر روی ان حکومت می‌کند هیچ بهشتی برای خبرنگاران به وجود نیامد».

هنگامی که خبرنگاران خودر ا در معرض خطر گرسنگی یافتند تن به سیاست‌های افراد ثروتمند دادند. در روزنامه‌های مسکو تنها خطوط سیاه وسفیدی چاپ می‌شد که شامل نام سیاست‌مدران بود. بر اساس انکه چه کسی از آن روزنامه حمایت می‌کند راجع به سیاستمداران مطالب خوب یا بد به چاپ می‌رسید.

در دوره جدید و به ویژه سال‌های 2000 تا 2013، حکومت روسیه کنترل سیاسی جدی روی رسانه‌های گروهی دارد، اما این موضوع برای تحمیل یک ایدئولوژی سیاسی بر جامعه نیست بلکه برای جلوگیری از تحرکات مخالفان و رشد آن‌هاست. کنترل رسانه در جهت گیری‌های آن‌ها در مورد مسائل مهم است و برنامه‌های تلویزیون مرکزی یک نگرش از جهان را ارائه می‌دهد که منطبق بر مواضع ویسندگان موافق امتیاز دسترسی به حکومت را دارند و نویسندگان و سردبیران مستقل تحت فشارند. بسیاری از رسانه وابسته به شرکت‌های بزرگ تجاری مانند گازپروم و لوک اویل هستند و لوک اویل سازمانی به نام «خدمات خبری روسیه» دارد که محتوای خبری برای ایستگاه‌های رادیویی کشور را تهیه می‌کند. در سال 2007، مدیر جدید این شرکت به کارکنان تاکید کرد که حداقل محتوای 50 درصد خبرها باید مثبت باشد. کرملین دستورات مستقیمی را به سردبیران می‌دهد و ولادیسلاو سوروکوف مشاور رئیس جمهور در امور راهبردی سیاسی هر هفته با سردبیران سازمان‌های بزرگ رسانه‌ای دیدار می‌کند تا رهنمود‌های لازم را به آن‌ها بدهد. طبق برخی گزارشات، کرملین لیستی از رهبران مخالف را نشان می‌دهد تا خبرهایشان پوشش داده نشود. کاسپاروف قهرمان جهانی شطرنج و نمتسوف مخالف سرشناس در این لیست جای دارند. رسانه‌ها نصیحت می‌شوند که چگونه حوادث و تحولات خاص را پوشش دهند. در جریان بحران مالی جهانی سال 2008، وقتی که بازارهای مالی روسیه نیز دچار مشکل شد و تجارت متوقف شد، شبکه‌های خبری تلویزیونی صرفا از بازتاب بحران اقتصادی جهان در روسیه خبر می‌دادند و واقعیت موضوع را پنهان می‌کردند. رسانه‌های منطقه‌ای داخلی نیز تحت فشارهای بیشتری هستند.

از این بررسی می‌توان دریافت که در روسیه پساشوروی فضای جدیدی برای فعالیت رسانه‌ای به وجود آمده است. تا سال 2011، 35500 روزنامه ثبت شده در این کشور فعال بودند. بسیاری از روزنامه‌های مشهور در دوران شوروی توانستند تحولات دوران پس از شوروی را پشت سر بگذارند و امروزه نیز مشهور باشند. از این میان می‌توان به کومسو مولسکایاپراوا، ایزوستیاف تراد و موسکوفسیکیا کومسومولت اشاره کرد. همه آن‌ها سیاست‌های مطبوعاتی خود را تغییر داده‌اند. مشکل بتوان شهرت و تیراژ این روزنامه‌ها را به دست آورد. به نظر می‌رسد کومسومولسکایاپراوا، بیش‌ترین تیراژ در روسیه و کشورهای مستقل مشترک المنافع را دارد. راسیسکایا گازیتا نام بولتن روزانه دولت روسیه و تیراژ آن 432000 نسخه است.  مسکوتایمز، روزنامه انگلیسی زبانی است که از سال 1992 در این کشور منتشر می‌شود. دیگر رسانه‌های چاپی انگلیسی زبان عبارتند از: راشین نیوزویک و مسکونیوز. نوایا گازتا مشهورترین روزنامه ملی روسیه است که آشکارا به انتقاد از دولت‌مردان این کشور می‌پردازد. این روزنامه دوبار در هفته منتشر می‌شود و تیراژ آن 535000 نسخه است.  براساس اطلاعات منتشر شده از سوی آژانس فدرال روسیه در مورد مطبوعات و رسانه‌های جمعی، درآمد حاصلِ از فروش نشریات در این کشور در سال 2007، بالغ بر 72/64 میلیارد روبل (1/66 میلیارد یورو) و در آمد حاصل از تبلیغات، 52 میلیارد روبل (1/2 میلیارد یورو) بوده است. سه قانون اصلی بر حوزه رسانه‌های روسیه نظارت می‌کنند. قانون مربوط به رسانه‌های جمعی که در سال 1991 به تصویب رسید؛ قانون مربوط به ارتباطات (2003) و قانون مربوط به اطلاع رسانی، فناوری اطلاعات و حفاظت اطلاعات (2006). قانون رسانه‌های جمعی به طور مرتب تغییر کرده یا به روزرسانی شده و آخرین تغییرات این قانون نیز در سال جاری صورت گرفته است. برخی قوانین فدرال، ویژه فعالیت‌های رسانه‌ای هستند. برای مثال، دو قانون وجود دارد که در خصوص پوشش خبری سران دولتی و احزاب سیاسی است. علاوه بر آن، قوانین انتخابات و امنیت ملی نیز در پوشش رسانه‌ای و فعالیت روزنامه نگاری دخیل هستند. ضمن اینکه بخشنامه‌های صادره از سوی رئیس جمهور و حکومت بر فعالیت‌های رسانه‌ای تأثیر می‌گذارند. اغلب تغییرات اخیر در قانون مربوط به رسانه‌های جمعی، تبلیغات بسیار رادیکال، تروریسم، خشونت و پورنوگرافی را در مطبوعات محدود می‌کند. محدودیت‌های خاصی نیز در خصوص پوشش رسانه‌ای عملیات ضد تروریستی اعمال می‌شود.

رسانه‌های ارتباطی

رادیو در روسیه

قدیمی‌ترین رسانه ارتباطی رادیو است. درزمان اتحاد جماهیر شوروی رادیو از لحاظ مالکیت و چگونگی کار کاملاً در اختیار دولت بود. در دهه آخر قرن 20 ما شاهد پدیدار شدن ایستگاه‌های رادیویی غیر دولتی هستیم، که به افراد و نهادهایی با اشکال مختلف مالکیت تعلق دارند. چنین ایستگاه‌هایی را به خاطر خودکفایی و تمرکز برای کسب سود، تجاری می‌نامند. در بسیاری از مواقع تشخیص مالکان و افراد ذینفع بسیار دشوار است که این امر کار تحلیل وضعیت مالکیت در رادیو روسیه سخت می‌کند. اکثر ایستگاه‌های رادیویی تجاریبر روی  موج FM  قابل دریافت هستند. از نظر فیزیکی محدوده دریافت چنین ایستگاه‌هایی بسیار محدود است. امواج آن‌ها 30-100 کیلومتری از مرکز پخش یعنی در مناطق اطراف آن قابل دریافت می‌باشد. این ویژگی امکان ایجاد چند ایستگاه رادیویی را با یک فرکانس می‌دهد. هم اکنون در روسیه در حدود 8000 ایستگاه رادیویی با موج FM  مشغول به کار می‌باشند. افرادی که بی از 50% سهام را دارا باشند کنترل کننده پخش به شمار می‌آید. در کار حرفه‌ای  چنین افرادی را رسانه دار (Media holding)می‌نامند. (که کنترل رسانه‌های مختلفی را در دست دارند) مثلا ایستگاه رادیو دار (Radio holding) که کنترل ایستگاه رادیو به شمار می‌آیند. در 2 شهر فدرال روسیه یعنی مسکو و سن پترزبورگ ما شاهد تعداد زیادی ایستگاه‌های رادیویی و رسانه‌دار هستیم. در حال حاضر 37 ایستگاه رادیویی توسط رسانه دار‌ها در مسکو  می‌شود. بزرگ‌ترین رسانه‌دار‌ها به لحاظ تعداد ایستگاه‌های رادیویی تحت کنترل خود در مسکو: «ار ام جی» مخفف گروه رسانه‌ای روسیه که 6 ایستگاه رادیویی از جمله «روسکایه رادیو» رادیو «مونتو کارلو» و گاز پروم – رسانه‌ای که 6 ایستگاه رادیویی از جمله «نکست و ریلکس اف ام» را در اختیاردارند. سیزده ایستگاه رادیویی مستقل نیز در مسکو وجود دارند از جمله آن‌ها می‌توان به: «رادیو شانسون» (1)، «رادیو مگا پلیس» (2)، «نیوتن اف ام» (3) و «فینام اف ام» (4) اشاره کرد. در سن پترزبورگ 6 شرکت صاحب ایستگاه رادیو holdin» Radio» وجود دارد. تعداد ایستگاه‌های رادیویی متعلق به افراد یا نهادهای محلی در مقایسه با مسکو 1/5 برابر بیش‌تر است. مهم‌ترین آن‌ها: «ای ام جی» مخفف  گروه رسانه‌ای اروپا، 4 ایستگاه رادیویی در اختیار دارد مانند: «پترواف ام»(5) و «الدورادو»(6).

«ار ام جی» 3 ایستگاه رادیویی مانند: «دی اف ام» و «رادیو ماکسیموم»(7). در دیگر شهرهای روسیه علاوه بر «ار ام جی»«و گ ت ر ک» مخفف کمپانی دولتی تلویزیون و رادیو روسیه، گاز پروم – Media،  گروه کمپانی «ویباری رادیو» نیز از مهم‌ترین رسانه دارها به شمار می‌آیند.مهم‌ترین بازار رادیو در مسکو و بعد از آن شهرهایی با جمعیت چند میلیون و بالاتر است. شرکت‌های رادیویی را می‌توان به دو گروه خصوصی و دولتی تقسیم کرد. از ویژگی‌های گروه اول جذب سرمایه‌های شخصی و نگاه به رادیو مانند تجارتی که هدف آن کسب سود است. که به آن «تجاری» نیز اطلاق می‌شود. منبع اصلی درآمد این گونه ایستگاه‌ها رادیویی، پخش آگهی است که قیمت آن وابسته به شاخص‌های کمی و کیفی ایستگاه پخش کننده است. از ویژگی ایستگاه‌های رادیویی خصوصی پخش برنامه‌ها در قالب موسیقی است که دارای شنوندگان خاص و مخاطبان مشخصی است. برنامه‌های این ایستگاه‌های موسیقی، اخبار کوتاه، اطلاعات عمومی و سرگرمی است. مهم‌ترین تفاوت آن‌ها را رادیو دولتی تمرکز آن‌ها بر علایق شنوندگان است. گروه دوم ایستگاه‌های رادیویی دولتی هستند که از بودجه فدرال یا شهرداری، تامین مالی می‌شوند. وظیفه اصلی این کمپانی‌ها آموزش، پرورش و اطلاع رسانی صحیح راجع به حوادث ومواضع دولت است. اگر چه بعضی از آن‌ها اقدام به پخش آگهی می‌کنند اما کسب درآمد برای آن‌ها هدف اصلی نیست. به طور کلی هدف این ساختارها حل مسائل اجتماعی و حفظ امنیت مالی است. ویژگی همکانی بودن و ارضای علایق قشرهای مختلف جامعه را باید علت علاقه بسیار به این ایستگاه‌ها دانست. از خصوصیات برنامه‌های سیاسی رادیو حکومتی تمایز آن‌ها به لحاظ اطلاعات و گفتگوهای  بسیار است. پخش این ایستگاه‌ها از طریق شبکه‌های کابلی  و همچنین امواج FM , YKV , CV , KV , DV می‌باشد.

اولین ایستگاه‌های خصوصی رادیو در سال 1990 در مسکو و در پی ورود روسیه به عصر مدرنیزاسیون جهانی، تاسیس شد. روند تغییرات جامعه باعث کاهش انحصار رسانه‌های گروهی در دست دولت شد و این امر منجر به ایجاد ساختار‌های جدید در رسانه‌های گروهی گردید. در این میان مسکو به لحاظ افزایش هر ساله ایستگاه‌های رادیویی به یکی از مهم‌ترین بازارهای رادیو در جهان تبدیل شده هم اکنون در مسکو 53 ایستگاه رادیویی از طریق موج FM پخش می‌شود که 44 عدد از آن‌ها به بخش خصوصی تعلق دارد. امروزه در روسیه بنابر مجوزهای صادر شده و فعال از سوی دفتر خدمات فدرال در نظارت به رعایت قانون در زمینه ارتباطات، فناوری اطلاعات و ارتباطات جمعی، 2246 ایستگاه رادیویی مشغول به کار است. نکته مهم در روسیه معاصر روند یکی کردن رسانه‌های همگانی در قالب Media holding می‌باشد. این جریان ابتدا از مسکو آغاز و به سرعت در حال انتشار در دیگر مناطق روسیه است. هم اکنون تنها 3 ایستگاه رادیویی در مسکو وجود دارد که به طور مستقل و نه در قالب Media holding در حال فعالیت می‌باشند. این ایستگاه‌های «رادیوشانسون»، «سربریانی دوم»(1) و «رادیو مگاپلیس» می‌باشند. دولت هنوز نیز مانند قبل بزرگ‌ترین مالک در بخش رادیویی است. در سال 1990 ایستگاه «رادیو روسیه» تاسیس شد. این ایستگاه رادیویی به همراه تلویزیون روسیه شرکت اتحاد ملی پخش رادیو تلویزین روسیه «VGTRK» راتشکیل داد. شهرداری نیز دارای ایستگاه‌های رادیویی متعدی است که مالک کل یا بخش از ان است. که تعداد آن‌ها بسیار کم است از جمله: رادیو اسپورت وگاواریت ماسکوا. بخش‌های جداگانه دولتی نیز مالک ایستگاه‌های رادیویی هستند برای مثال ایستگاه «میلیتسییسکایا والنا» متعلق به وزارت امور خارجه و «رادیو زوزدا» به وزارت دفاع تعلق دارند.

در حال حاضر، ایستگاه رادیویی دولتی رادیو روسی، فراگیرترین شبکه رادیویی در روسیه به شمار می‌آید. این ایستگاه رادیویی، 1100 فرستنده دارد و در سال 1990 راه اندازی شد. این شبکه رادیویی 174 برنامه دست اول پخش می‌کند. مخاطبان روزانه این شبکه بیش از 120 میلیون نفر هستند. مایاک یکی دیگر از ایستگاه‌های رادیویی دولتی است. این شبکه برنامه‌هایی در ارتباط با اطلاعات عمومی و موسیقی پخش می‌کند. این رادیو، قدیمی‌ترین و مشهورترین ایستگاه رادیویی است که 45 سال پیش پخش برنامه‌هایش را آغاز کرد. صدای روسیه، ایستگاه رادیویی دولتی به زبان انگلیسی است که فعالیت خود را در سال 1925 آغاز کرد. هدف این ایستگاه، ارائه اطلاعات در مورد روسیه و اعلام دیدگاه‌های این کشور در مورد حوادث بزرگ جهان است. علاوه بر این، ایستگاه رادیویی صدای روسیه سعی دارد تا تصویری مثبت از روسیه در خارج از کشور نشان دهد و به گسترش فرهنگ و زبان روسی کمک کند. برنامه‌های آن در 160 کشور به 38 زبان قابل دسترسی است. اکو مسکوی، مشهورترین رادیو در زمینه اطلاعات عمومی و بحث و گفتگوست. با وجود اینکه اخیراً گازپروم آن را خریداری کرده است، این رادیو ادعا می‌کند که سیاست و تحریریه مستقلی دارد. این ایستگاه در سال 1990 راه اندازی شد و شنوندگان روزانه آن تقریباً 46 میلیون نفر هستند. این شبکه رادیویی بیش از سی فرستنده در روسیه و کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق دارد. اکومسکوی همچنین در شیکاگو و نیویورک نیز به پخش برنامه می‌پردازد.

تلویزیون در روسیه

بسیاری سده بیستم را قرن تلویزیون نیزدانسته‌اند. هیچ یک از دستاوردهای انقلاب‌های علمی و تکنولوژی نتوانست اینقدر سریع وارد زندگی مردم شده و بر پیشرفت او تاثیر ریشه‌ای و همه جانبه‌ای مانند تلویزیون داشته باشد. تلویزیون همگانی‌ترین و دمکراتیک‌ترین وسیله اطلاع رسانی به شمار می‌آید. زمانی که تیراژ روزنامه‌ها در روسیه کاهش یافت، نشریات مرکز به استان‌ها نمی‌رسید، زمانی که متون ادبی–هنری مخاطبین خود را از دست داده و سینماها از بینندگان خالی شدند، زمانی که ناشران کتاب داستان‌های عامه پسند را به جای داستان‌های ادبی واقعی برای کسب سود بیشتر ترجیح دادند، تلویزیون مهم‌ترین و تنها وسیله پاسخگو به نیازهای اطلاعاتی و فرهنگی کسب دانش و پر کردن اوقات فراغت مبدل شد. پخش منظم برنامه‌های در تلویزیون مرکزی در تاریخ 10مارس 1939 آغاز شد. در سال 45-1941 به علت جنگ جهانی کارتلویزیون متوقف شد. در سال 1951 استودیوی مرکزی تلویزیون ساخته شد. از سال 1956 دو برنامه در تلویزیون روسیه پخش می‌شد و درسال 1956 با پخش برنامه آموزشی – درسی تعداد آن‌ها به 3 رسید. در سال 1980 برای اولین بار در مسکو برنامه‌های لینینگراد از طریق کابلی دریافت شد. در سال 1989 اولین کانال تجاری با نام 2x2 بر روی آنتن رفت. اوایل سال 1990 زیر ساخت‌های کافی و پیشرفته که امکان دریافت سیگنال‌های تلویزیون را در کل قلمرو روسیه فراهم می‌کرد، ساخته شدند. ظرف این ده سال تلویزیون جایگاه مهمی را در میان رسانه‌های گروهی از لحاظ جذب مخاطب و مدت زمان استفاده از آن به خود اختصاص داده است. از ابتدای سال‌های 90 بود که تلویزیون کم کم خوی جهانی شدن را به خود گرفت. جهانی شدن نه تنها به لحاظ افزایش برنامه‌های غربی، در شبکه‌های روسی، بلکه به لحاظ برقراری روابط بازاری واقتصادی و توسعه برنامه‌های تلویزیون به عنوان یک رسانه همگانی مستقل خود کفا. چشم انداز امروز تلویزیون روسیه دارای ویژگی‌های بسیار متنوعی است. امروزه تلویزیون روسیه را می‌توان یک رسانه همگانی جهان شمول و عملاً قابل دسترس برای همه مردم روسیه به شمار آورد. 99% جمعیت روسیه از طریق تلویزیون خود قادر به دریافت حداقل 1 کانال تلویزیونی می‌باشند. شبکه‌های مرکزی روسیه را می‌توان شبکه‌های قابل دسترس برای همه (همگانی) به شمار آورد. چشم انداز کنونی تلویزیون روسیه از ابتدای سال‌های 90 آغاز ب شکل گیری کرد. شبکه‌های مرکزی روسیه را می‌توان شبکه‌های قابل دسترس برای همه (همگانی) به شمار آورد. چشم انداز کنونی تلویزیون روسیه از ابتدای سال‌های 90 آغاز به شکل گیری کرد. زمانی که پخش کانال‌هایی مانند رن تی وی، کولتورا، اس تی  اس و تی ان تی از طریق آنتن شروع شد. هم اکنون 20 کانال تلویزیونی همگانی وجود دارد که در کل روسیه قابل مشاهده می‌باشد. در صنعت تلویزیون این کانال‌ها را در 3 گروه تقسیم می‌کنند:

گروه اول: کانال‌های جهان شمول فدرال کانال 1، راسیا و ان تی وی.

گروه دوم: کانال‌هایی با پخش از طریق شبکه اس تی اس و تی ان تی.

گروه سوم: مابقی کانال‌های همگانی که اکثراً تخصصی می‌باشند.

در سال 2009 تعداد چنین کانال‌هایی 50 عدد بوده که 22% کل پخش را به خود اختصاص داده‌اند. با گسترش روزافزون فناوری و ایجاد پدیده HD و محبوبیت آن در بین مخاطبان کانال‌هایی با چنین فناوری با پسوند HD آغاز به کار کردند.N.Keno pakaza HD , HighLifeHD, Discovery HD تا اواخر سال 2009، 14 کانال با کیفیت HD در روسیه پخش می‌شدند. کمپانی‌های عظیم خارجی بسیاری به بازار تلویزیون روسیه علاقه‌مند شده و در آن سرمایه گذاری کردند. برای نمونه می‌توان به پخش کانال جدید از سوی کمپانی سونی «Sony Entertainment Television»  و شرکت  Lagarder  فرانسوی که اقدام به بازگشایی دو کانال  Tiji ,Gulli  برای کودکان با فرمت روسی اشاره کرد. در سال 2009 تعداد کانال‌های خارجی و مشترک روسی 20 کانال بود. بنابر نظرسنجی از جمعیت شهرها در چارچوب تحقیق که هر ساله توسط مرکز تحلیل Video international برای مطالعه مخاطبان تلویزیون انجام می‌شود. برای یک خانواده متشکل از 1 یا 2 نفر به طور متوسط 1/5 دستگاه تلویزیون و برای خانواده 3 نفری یا بیشتر 1/9 دستگاه تلویزیون که 73% تلویزیون‌های قدیم و 27% آن‌ها تلویزیون مدرن است وجود دارد.

در سال 2009 جمعیت شهرها به طور متوسط قادر به دریافت 25 کانال تلویزیونی بودند که این رشد از سال 2006 با افزایش تعداد 2-3 کانال در سال ادامه داشت و در سال 2009 با افزایش 4 کانال به بیش‌ترین میزان خود رسید. برای رسانه‌های همگانی ما شاهد 3 نوع مالکیت هستیم: دولتی، خصوصی و شرکت‌های مختلط تجاری. در روسیه بدون هیچ بزرگ نمای تلویزیون را می‌توان اساسی‌ترین رسانه همگانی به شمار آورد. تحقیق جامعه‌شناسی ملی «مرکز Levada» که در سال 2009 انجام شد، نشان می‌دهد که تلویزیون منبع اصلی دریافت اطلاعات برای مردم به حساب می‌آید. در پاسخ به این سوال که شما اطلاعات خود راجع به جهان و کشور خود را از کجا کسب می‌کنید؟ 94% افراد در پاسخ خود به تلویزیون اشاره کردند و 76% آن را قابل اعتماد دانسته‌اند. درصد اعتماد به دیگر رسانه‌ها در مقایسه با تلویزیون بسیار کمتر است. رادیو 23%، روزنامه 16%، مجلات 1%، نشریات اینترنتی 7% همچنین از لحاظ زمانی تلویزیون با 43% در مقام اول با 6 تا 8/5 ساعت میزان مشاهده در روز قرار دارد. آمارهای موجود از بینندگان شبکه‌های پولی نشان دهنده رشد بینندگان آن‌هاست که به طور فعال بینندگان شبکه‌های سراسری روسیه را به خود جذب می‌کند. اگر در سال 2005 این شبکه‌ها 2% بیننده داشته‌اند در سال 2009 این مقدار به 7% رسیده است. دسامبر ژوئن 2009 ولادیمیر پوتین قانونی مبنی بر توسعه پخش تلویزیونی و رادیویی در روسیه را امضا کرد. بنابر این قانون برنامه توسعه از سال  2015-2009 ادامه خواهد داشت. تحقق این برنامه به روسیه اجازه خواهد داد به یکی از ابرقدرت‌های تلویزیونی جهانی تبدیل شود.

در روسیه سه شبکه اصلی تلویزیونی فدرال وجود دارد که در مجموع، 90 درصد قلمرو روسیه را پوشش می‌دهند. روسیا (که 5-98 درصد مساحت کشور را پوشش می‌دهد) شبکه‌ای دولتی است. این شبکه در سال 1991 راه اندازی شد. شبکه ملی، پروی کانال (98/8 درصد قلمرو روسیه را پوشش می‌دهد) مالکیت دولتی (51 درصد) و خصوصی (49 درصد) دارد. پروی کانال در سال 1995 شروع به پخش برنامه‌هایش به شکل کنونی نمود و جایگزین شبکه استانکینو شد. شبکه سوم NTV (48 درصد کل مساحت کشور را پوشش می‌دهد) زمانی تحت مالکیت جرگه سالار (الیگارش) تبعید شده، ولادیمیر الکساندرویچ گوسینسکی بود، ولی هم اکنون شرکت بزرگ انرژی، گازپروم، صاحب امتیاز آن است. این شبکه از طریق 700 شبکه کابلی در سرتاسر روسیه قابل دریافت است. NTV در سال 1993 شروع به کار کرد و در سال 1998 تبدیل به «شرکتی برای تمام روس‌ها» شد. در سال‌های اخیر، چهار شبکه دیگر وارد فهرست شبکه‌های فدرالی شده‌اند که در سرتاسر روسیه قابل دریافت هستند. این شبکه‌ها عبارتند از: شبکه‌های دولتی کولتورا (یا فرهنگ)، اسپورت، وستی و بی بی گون و شبکه متمرکز در پترزبورگ با نام پیاتی کانال. شرکت رادیو تلویزیونی ملی روسیه با نام اختصاری Vgtrk، سازمانی است که تمامی شبکه‌های دولتی را تحت پوشش خود دارد. شبکه‌های فدرال (روسیا، کولتورا، بی بی گون و اسپورت)، 89 شبکه رادیو و تلویزیونی محلی که در تمامی نقاط روسیه برنامه پخش می‌کنند، شبکه‌های خبری وستی، آر- تی – آر – پلانتا، سه ایستگاه رادیویی (رادیو روسی، مایاک و کولتورا) و پورتال اینترنت روسیا را (که 20 وب سایت را در بر می‌گیرد) به یکدیگر متصل می‌کند. شبکه کولتورا در سال 1997 افتتاح شد و تمرکز آن بر رویدادهای فرهنگی بود.  وستی، شبکه‌ای خبری است که در سال 2006 راه اندازی شد و تنها شبکه اطلاعات عمومی روسیه به شمار می‌آید که بیست و چهار ساعته در حال پخش برنامه و ارائه سرویس است. بی بی گون، شبکه مخصوص کودکان است که پخش برنامه را در سال 2007 آغاز کرد.  پیاتی کانال که قدیمی‌ترین شبکه شوروی و روسیه به شمار می‌آید، در سال 1938 پایه گذاری شد. این شبکه قسمتی از «گروه رسانه ملی» است که یکی از بزرگ‌ترین مالکان رسانه‌های خصوصی در روسیه محسوب می‌شود.  رن- تی وی از دیگر شرکت‌های رسانه‌ای بزرگ خصوصی است. این شبکه 27 ایستگاه در سرتاسر روسیه دارد و از طریق 253 شبکه کابلی به پخش برنامه‌هایش می‌پردازد. از دیگر شبکه‌های تلویزیونی مشهور واقع در مسکو می‌توان به تی وی تسنتر اشاره کرد که برنامه‌هایش بر زندگی در پایتخت تمرکز دارد و مالکیت آن در اختیار شهرداری مسکو است. این شبکه در سال 1997 آغاز به کار کرد و هم اکنون در تمامی نقاط روسیه قابل دسترسی است.  تلویزیون منبع اصلی اطلاع‌رسانی، چه سیاسی، چه سرگرمی برای اکثر مردم این کشور به شمار می‌آید. در سال 2006، روسیه شبکه‌ای ماهواره‌ای به زبان انگلیسی با نام راشا تودی راه اندازی کرد که در بیش از 100 کشور جهان قابل دریافت است.

رسانه‌های جدید اینترنتی

اینترنت در روسیه

شبکه اجتماعی وکونتاکته - برگرفته از سایت wikimedia - قابل بازیابی از: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:VK_Compact_Logo_%282021-present%29.svg

براساس آمارهای اخیر، 35 درصد جمعیت روسیه از اینترنت استفاده می‌کنند. در برخی مناطق، این رقم حدود 12 درصد است. همچنین خطوط اینترنت در مسکو و سن پترزبورگ، سریع تر و ارزان تر از بقیه نقاط کشور است. در اکثر بخش‌های کشور، کاربران اینترنت بین سنین 18 تا 24 سال هستند. همه روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی روسیه، تارنماهای مخصوص خود را دارند. آژانس اطلاع رسانی رگروم، روزنامه آن لاین لنتا رو و آژانس خبری اینترفاکس از جمله منابع اینترنتی هستند که بیش‌تر از سایرین به آن‌ها ارجاع داده می‌شود. این در حالی است که تنها 23 درصد روس‌ها، رسانه‌های آن لاین را منابع قابل اعتماد اطلاع‌رسانی می‌دانند. این میزان را می‌توان با 70 درصد کسانی مقایسه کرد که معتقدند تلویزیون قابل اعتمادترین منبع اطلاعاتی است. اودنوکلاسنکی، مشهورترین شبکه اجتماعی در روسیه به شمار می‌آید. هفتاد و پنج درصد روس‌ها بین 25 تا 35 سال از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند.

دومین شبکه مشهور اجتماعی، وکونتاکته است. کاربران این شبکه، جوان تر از کاربران اودنوکلاسنکی هستند. برای مدتی طولانی لایوژورنال، صفحه مشهوری در بین وبلاگ نویس‌های روس بود، ولی اقبال این صفحه در سال‌های اخیر کاهش یافته است. با این حال، نوشتن بلاگ در بین روزنامه‌نگاران و سیاست‌مداران روس، بسیار رایج است. شبکه دولتی تلویزیونی کودکان، بی بی گون، شبکه اینترنتی اجتماعی برای کودکان ایجاد کرده است که مجموعه‌ای از بازی‌ها، ویدئوها، کتب، آواز و... را به صورت اینترنتی در اختیار کاربرانش قرار می‌دهد. بچه‌ها همچنین می‌توانند در این فضا، دفترچه خاطرات و آلبوم عکس درست کنند.  تلویزیون اینترنتی اینترنت کانال یکی دیگر از منابع اینترنتی است. ایگوووی کانال که شبکه بازی‌های اینترنتی محسوب می‌شود، به همین اندازه از اقبال عموم برخوردار است.

کاربران روس اینترنت هنوز هم به موتور جستجوگر روس به نام Yandex اعتماد بیشتری نسبت به ابزارهای جستجوگر بین المللی مانند گوگل دارند.  گروه‌های مخالف و مستقل به طور مداوم از اینترنت استفاده می‌کنند. از مشهورترین تارنماهای اطلاع رسانی می‌توان به اژونونی ژورنال اشاره کرد. این تارنمای اخبار و آراء را روزنامه نگاران برجسته روس اداره می‌کنند، سازمان‌های حقوق بشر و حقوق مدنی، همچنین گروه‌های ناظر رسانه‌ای نیز از اینترنت به طور گسترده‌ای سود می‌جویند. استفاده دولت از اینترنت هم واکنش گرایانه و هم کنش گرایانه است. در مناطق مختلف روسیه، مقامات محلی کاربران اینترنتی را به دلیل ارسال مطالب انتقادی بر روی اینترنت مورد پیگیری قانونی قرار می‌دهند. در عین حال، دولت فعالانه در صدد پیشبرد نوآوری و ابتکار «روسیه الکترونیک» است. فضای اینترنتی همچنان کمابیش بیرون از کنترل دولت است و صرفا با برخی از سایت‌های افراطی برخوردهایی می‌شود و تلاش‌هایی از سوی دوما و دولت به ویژه پس از تظاهرات گسترده مخالفان در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در سال 2012، صورت گرفت تا با تنظیم مقرراتی از اثر گذاری سایت‌ها و وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی بر مردم جلوگیری شود. تا سال 2012 حدود 5 میلیون بلاگ وجود داشت که 11 هزار بلاگ ان در امور عمومی فعالیت می‌کرد.

خبرگزاری ها و سازمان‌های رسانه ای در روسیه

خبرگزاری Tass - برگرفته از سایت sportaccord - قابل بازیابی از: https://www.sportaccord.sport/iff-2021/media-partner/tass-russian-news-agency/

تقریباً 400 خبرگزاری در روسیه به فعالیت مشغول هستند. ایتارتاس، ریانووستی و اینترفاکس بزرگ‌ترین خبرگزاری‌ها در این کشور به شمار می‌آیند. ایتارتاس، خبرگزاری فدرال و دولتی است که در سال 1904 تأسیس شد. در زمان شوروی، این خبرگزاری با نام تاس فعالیت می‌کرد و در سال 1992 به خبرگزاری روسیه تبدیل شد. امروزه این خبرگزاری در سرتاسر دنیا به شش زبان به تهیه اخبار و گزارشات مشغول است و 500 خبرنگار در روسیه و خارج از کشور دارد. ایتارتاس، بزرگ‌ترین آژانس خبری روسیه و پس از رویترز، آسوشیتدپرس و فرانس- پرس، چهارمین خبرگزاری بزرگ دنیاست و روزانه 350 تا 650 آیتم خبری پخش می‌کند. این خبرگزاری بزرگ‌ترین آرشیو عکس در روسیه را نیز در اختیار دارد. ریا نووستی، یکی دیگر از خبرگزاری‌های دولتی است که در چهل کشور دنیا خبرنگار دارد و به 14 زبان برنامه پخش می‌کند. ریانووستی در سال 1941 به عنوان (دفتر اطلاعات و اخبار شوروی) پایه گذاری و در سال 1990 به خبرگزاری اطلاع‌رسانی نووستی تبدیل شد و یک سال بعد به خبرگزاری اطلاع رسانی روسیه، نووستی تغییر نام داد. اینترفاکس که یک خبرگزاری خصوصی است، قسمتی از گروه خدمات اطلاعات رسانی اینترفاکس محسوب می‌شود. گروه اینترفاکس از بیش از 30 خبرگزاری در سرتاسر روسیه، دیگر کشورهای تازه استقلال یافته از شوروی، چین و چند کشور در اروپای مرکزی و شرقی تشکیل شده است. خبرگزاری اینترفاکس در سال 1989 پایه گذاری و تبدیل به نخستین شبکه اطلاع رسانی در اتحادیه جماهیر شوروی شد. در سال 1993، اولین خبرگزاری تخصصی اطلاع رسانی در زمینه امور مالی و اقتصادی با نام اینترفاکس- آفی در روسیه ایجاد گردید.

بزرگ‌ترین سازمان رسانه‌ای در روسیه، اتحادیه روزنامه نگاران روسیه است. این اتحادیه، 84 اتحادیه منطقه‌ای، 40 انجمن، صنف و گروه را به یکدیگر متصل می‌کند و بخشی از فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران محسوب می‌شود. مدیاسویوز، یکی دیگر از سازمان‌های رسانه‌ای روسیه است که در سال 2001 به عنوان سازمانی غیر انتفاعی برای تسهیل آزادی بیان و حمایت اجتماعی روزنامه‌نگاران بنیان نهاده شد. این سازمان چندین صنف روزنامه نگاری را به یکدیگر متصل می‌کند. این صنف‌ها شامل: روزنامه نگاری سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی، روزنامه نگاری اینترنتی و... است. یکی دیگر از سازمان‌های بزرگ، صنف ناشران مطبوعاتی است که 370 شرکت را به یکدیگر مرتبط می‌کند و هدف اصلی خود را گسترش تجارت چاپ در روسیه می‌داند. شرکت‌های رادیو و تلویزیونی، سازمان وابسته به خود را دارند. نام این سازمان انجمن ملی رادیو و تلویزیون است. چندین موسسه رسانه‌ای کوچک تر با شهرت کمتر وجود دارند که ایستگاه‌های رسانه‌ای و روزنامه‌نگارانی را که در زمینه‌های خاصی فعالیت می‌کنند به یکدیگر ارتباط می‌دهند. یکی از این موسسات، انجمن روزنامه نگاری کشاورزی است. این انجمن تحت حمایت آژانس فدرال بوده و هدف اصلی خود را پوشش برنامه‌های کشاورزی دولت می‌داند.

مطبوعات در روسیه

امروزه در فدراسیون روسیه 40223 انتشارات دوره‌ای که شامل: 23446 روزنامه، 13849 مجله، 2920 سالنامه، بولتن خبری و نشریات به ثبت رسیده است. روزنامه «زداروویا» در سنت پترزبورگ، «سپورت ویکلی» در آکاترین بورگ، «فیشکو» در کالینینگراد از دیگر نمونه‌های آن می‌باشد. در حال حاضر ما شاهد رشد بازار روزنامه‌های رایگان در سرتاسر روسیه هستیم. نکته قابل توجه این است که با وجود بحران اقتصادی در سال 2009 تعداد مخاطبان روزنامه‌های پولی مانند «راسیسکایا گازیتا» در مناطق روسیه کاهش پیدا نکرد.

علت این امر اهمیت معلومات ملی–اقتصادی این روزنامه دولتی برای ساکنان مناطق مختلف روسیه بود. از آنجا که اینترنت هنوز در بسیاری از مناطق روسیه غیر قابل دسترس است مهم‌ترین منبع کسب اطلاعات تلویزیون و مطبوعات است. در خواست برای کسب روزنامه «RG» (مخفف راسیسکایا گازیتا) در خارج از کشور نیز زیاد شده است. از سال 2007 این روزنامه ابتدا در 4 کشور ایالات متحده امریکا، بریتانیا، هند و بلغارستان در پروژه‌ای تحت عنوان روسیه فراتر از تیترها  منتشر شد. در سال 2009 در برزیل و فرانسه و در سال 2010 این روزنامه در 2 کشور ایتالیا آرژانتین آغاز به چاپ کرد. در سال 2009، روزنامه «کامسامولسکایا پراودا»  چاپ مطالب فشرده خود را در چین آغاز کرد. چاپ آن به صورت برگه‌های A3 سیاه و سفید است و در حال حاضر در 260 مغازه و 13 شهر بزرگ چین در حال فروش است. همچنین  در 45 کشور جهان در قاره‌های آسیا، اروپا، آمریکا و آفریقا امکان خرید آن وجود دارد. امروزه  با ورود اینترنت به مرزهای روسیه مطبوعات آغاز به افتتاح سایت مخصوص به خود کرده‌اند. در سال 2009 بسیاری از روزنامه‌های بزرگ امریکا و بریتانیا چاپ روزنامه‌ها و مجلات خود را به صورت کاغذی متوقف و به انتشار آن از طریق اینترنت روی آوردند. روزنامه روزانه «گازیتا» «Gazeta» از اول آپریل 2010 چاپ روزنامه خود را متوقف و به طور کل به نشر آن از طریق سایت خود روی اورد. و اما در میان مجلات روسیه، مجلات به اصطلاح «براق» که از سال 1883 انتشار یافته‌اند پر طرفدارترین مجلات به حساب می‌آیند. منبع اصلی درآمد این مجلات بازار تبلیغات است که در سال 2009 به شدت کاهش یافت. علت اصی این امر خروج سفارش دهندگان تبلیغات خارجی از کشور می‌باشد. مجلات با موضوعات آشپزی، سلامت بدن و راه‌های سالم زیستن، خودسازی،  راجع به ویلاها، باغبانی و بافتنی پرطرفدارترین مجلات روسیه می‌باشند.

روزنامه ایزوستیا در زمان اتحاد شوروی روزنامه رسمی حزب کمونیست به شمار می آمد. ایزوستیا با بیش از 8 سال تجربه در سال‌های پرسترویکا و پس از فروپاشی به عنوان یک رزنامه جناح لیبرال شناخته شد. نام آن مدت مدیدی به عنوان روزنامه اول کشور و نشریه مستقل کشور همراه بود. مخاطبان این روزنامه دارای ویژگی‌های نشریاتی با کیفیت بالا هستند: سطح بالای سواد، موقعیت اجتماعی بالا، فعالان اجتماعی و مشارکت در روند سیاسی. چنین طیفی از مخاطبان سبک تحریر روزنامه را مشخص می‌کند. اطلاعات دقیق و تحلیل عمیق برای قشرهای جامعه. این ویژگی‌ها به روزنامه ایزوستیا اجازه می‌دهد که در بازار رقابت با نشریات جدید نفوذ و اولویت خود را همچنان حفظ کند. سرمایه اصلی این روزنامه گروه خبرنگاران حرفه‌ای آن است که با تغییر برنامه کاری روزانه خویش تحولی در مسائل با اهمیت اوقات سخت داده‌اند. به همراه طیف وسیعی از مسائل سیاسی، موضوعات اقتصادی نیز دیده می‌شود به خصوص آنکه به همراه روزنامه ایزوستیا روزنامه «ایزوستیا فینانسی» (1) اقتصادی نیز چاپ می‌شود. اگر چه محتوای روزنامه به لحاظ موضوعات فرهنگی، اجتماعی، علمی و ورزشی بسیار کم است اما این موضوعات از نظر عمق افشاگری و توجه به حوادث مهم برای کل کشور با دیگر روزنامه‌ها برابری می‌کند. شکار گروه‌های صنعتی و مالی برای کسب «سلاح اطلاعاتی» در مبارزه با جاه طلبی و فشارهای مالی باعث جدایی گروه خبرنگاران روزنامه ایزوستیا شد. گروهی از آن‌ها در بخش قدیمی روزنامه باقی مانده و بقیه «نووایا ایزوستیا» را تاسیس نمودند.

از دیگر روزنامه‌های روسیه می‌توان «نی-زاویسیما» و «کامرسانت» اشاره کرد. هر دو این روزنامه‌ها در سال 1997 در بازار سهام دارای وضعیت نسبت ثابتی بودند اما تعداد مخاطبان آن‌ها رو به کاهش است. روزنامه‌های پیشرو را می‌توان به لحاظ جانبداری آن‌ها نیز گروه بندی کرد. اگر نشریات حزبی و روزنامه‌های  با جریان‌های ایدئولوژی خاص را در نظر بگیریم، به سختی می‌توان برای روزنامه‌های جهان شمول و موضوعی پیروی از ایده خاصی را پیدا کرد. این ایده بستگی به شرایط صاحبان رسانه‌های گروهی دارد که از آن‌ها برای حمایت از منافع سیاسی خویش استفاده می‌کنند. بااین وجود بادر نظر گرفتن بعضی از معیارها تعدادی از آن‌ها را می‌توان در طبقه بندی خاص قرار داد. روزنامه «نزاو‌یس‌یما‌یا گازتا» همه روزه غیر از ‌یکشنبه‌ها در 8 صفحه با تیراژ 39740 نسخه تقر‌یبا در 60 شهر روسیه و نیز در اوکرا‌ین و در آذربا‌یجان چاپ می‌شود. در حال حاضر رستم نرز‌یکولوف مد‌یر عامل و خانم تاتیانا کوشکاروا سردبیر روزنامه می‌باشند. موسسه «نزاو‌یس‌یما‌یا گازتا»شرکت سهامی خاص است که 80% سهام متعلق به بور‌یس برزوفسکی و 20%  به کارکنان دبیرخانه تعلق دارد.

روزنامه «کمرسانت»در مسکو و در 13 شهر د‌یگر روسیه چاپ می‌شود. در روسیه، کشورها‌ی مشترک المنافع، فرانسه، آلمان توز‌یع می‌گردد. تیراژ 360 هزار نسخه. ا.واس‌یل‌یف مد‌یر عامل و دبیر سرپرست دبیرخانه واحد است. شرکت سهامی خاص «کمرسانت». بنگاه انتشاراتی تاسیس کننده و ناشر روزنامه می‌باشد. پاکت عمده سهام «کمرسانت» در تابستان 2002 توسط گیا جورابچ‌یان مد‌یر بن‌یاد «آمر‌یکان کاپ‌یتال» خر‌یدار‌ی شد. هفته‌نامه «لیتراتورنا‌یا گازتا» از 22 آور‌یل 1929 منتشر می‌شود. در سال 1947 از نشر‌یه خالص مربوط به امور ادبیات به نشر‌یه ادبی و سیاسی-اجتماعی مبدل شد. برا‌ی محافل وسیع روشن‌فکران اختصاص ‌یافته است. از 1 ژانو‌یه 1967 هفته ا‌ی ‌یک بار در روزها‌ی چهارشنبه در 16 صفحه به چاپ می‌رسد. تیراژ 78 هزار نسخه. مد‌یر عامل سوبولف آلکسی، سردبیر پولاکوف ‌یور‌ی (از 19 آور‌یل 2001). بصورت اشتراک و تک فروشی در روسیه، کشورها‌ی مشترک المنافع و در کشورها‌ی خارجی و نیز در هواپیماها‌ی شرکت‌ها‌ی مسافربر‌ی «ائروفلوت»، «ترانس ائرو»، «بر‌یتیش ا‌یر و‌یز»، «فین ا‌یر»، «ژاپن ا‌یر لا‌ینز» توز‌یع می‌شود. از مشترکین روزنامه دفتر ر‌یاست جمهور‌ی، دوما‌ی دولتی، شورا‌ی فدراسیون و کلیه وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و اشخاص خصوصی.

روزنامه «نوا‌یا گازتا»(روزنامه نو) (روزنامه سابق «نوو‌یه ا‌یزوستیا») 20 فور‌یه 2003 ا‌یگور گولمب‌یوفسکی بنا به تصمیم اولگ میتوول رئیس هئیت مد‌یره شرکت سهامی گروه اطلاعاتی و انتشاراتی «نوو‌یه ا‌یزوست‌یا» از مقام مد‌یر عامل برکنار شده است اما و‌ی تا کنون در مقام سردبیر روزنامه باقی مانده است. اولگ میتوول، نما‌ینده دوما‌ی دولتی و صاحب کارخانجات تولید‌ی در صنا‌یع شیمیائی ظاهرا کنترل 76 درصد سهام روزنامه را در دست دارد (24 درصد سهام متعلق به کارکنان دبیرخانه روزنامه است). و‌ی در ا‌ین خصوص اظهار داشت که تصمیم فوق با توجه به اختلافات میان صاحبان سهام توسط جلسه سهامداران اتخاذ گرد‌ید. با ا‌ین حال بسیار‌ی از ناظران بر آن عقیده هستند که موضوع اصلی در رابطه با اختلافات بین میتوول و بور‌یس برزوفسکی که صاحب واقعی 76% سهام است بروز کرده است.

روزنامه «روسیسکا‌یا گازتا» نشر‌یه روزانه رسمی دولتی. موسس هئیت دولت فدراسیون روسیه است. مطابق قوانین فدرال روزنامه «روسیسکا‌یا گازتا» جا‌یگاه ناشر رسمی اسناد و مدارک دولتی را دارد: قوانین فدرال مربوط به قانون اساسی، فرامین رئیس جمهور‌ی، تصو‌یب نامه و دستور هئیت دولت فدرال روسیه، تصمیمات دادگاه قانون اساسی فدراسیون روسیه، اسناد و مدارک دوما و سازمان‌ها‌ی دولتی، تصو‌یبنامه‌ها و مقررات مربوط به قوانین، دستور العمل، مجموعه‌ها‌ی مقررات و اساسنامه‌ها...

در ا‌ین ارتباط نسخه روزنامه با متن سند دولتی درج شده خود ‌یک سند رسمی می‌شود. گذشته از ا‌ین «روسیسکا‌یا گازتا» ‌یک نشر‌یه سیاسی-اجتماعی دارا‌ی ضما‌یمی تحت عنوان «روسیسکا‌یا بیزنس گازتا»، «سا‌یوز» و «اوتودروم» است.

تاثر قاطع بحران مالی – اقتصادی جهانی بر روی بازار مطبوعات روسیه در سال 2009 منجر به کاهش خریداران و مخاطبان آن گردید. شهروندان روسیه فقیرتر و در انتخاب خود منطقی تر شدند. آن‌ها از سبد مصرفی خود آنچه را که بدون آن می‌توانستند حیات خود را ادامه دهند حذف کردند. از جمله مواد غیر ضروری روزنامه‌ها و مخصوصاً گران‌ترین آن‌ها روزنامه‌های به اصطلاح  «براق» و با کاغذ روغنی بودند. کاهش قدرت خرید و درآمدهای تبلیغاتی و نبود حمایت دولتی باعث افت شدید سهام روزنامه‌ها شد. افزایش هزینه  چاپ مجله‌ها و روزنامه‌ها، هزینه توزیع، کاهش درآمد تبلیغاتی و حجم چاپ در سال 2009، روزنامه‌ها مجبور به کاهش پرسنل خود به میزان 30% شدند. همزمان با آن حقوق ثابت شد و یا کاهش پیدا کرد. در بحران اقتصادی روزنامه‌های روسیه از اولین رسانه‌هایی بودند که از خود عکس العمل نشان دادند. پاییز 2008 بسته شدن گروهی نشریات ناکارآمد، تعلیق حمایت‌های مالی از پروژه‌های جدید، افزایش قیمت فروش و  کاهش صرف هزینه برای چاپ و خدمات آغاز شد.

موسسات آموزشی رسانه‌ای روسیه

دانشکده روزنامه‌نگاری ‌یکی از جدید‌تر‌ین دانشکده‌ها‌ی دانشگاه دولتی مسکو است، هر چند ا‌ین دانشکده 58 سال از زمان تأسیسش می‌گذرد. در سال 1947در دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه دولتی مسکو بخش روزنامه‌‎نگار‌ی گشا‌یش ‌یافت و برا‌ی اولین بار در دانشگاه مسکو آماده‌ کردن کادرها‌ی حرف‌ه‎ا‌ی برا‌ی رسانه‌ها‌ی گروهی آغاز شد. اول سپتامبر سال 1947 دانشجو‌یان ا‌ین بخش فقط 40 نفر بودند که نیمی از آن‌ها را پیشکسوتان جنگ جهانی دوم تشکیل می‌دادند. چند تن از فارغ‌التحصیلان ا‌ین دانشکده هنوز هم مشغول به کار در دانشکده روزنامه‌نگاری دانشگاه دولتی مسکو هستند. در سال 1952 بر پا‌یه بخش روزنامه‌نگار‌ی دانشکده فلسفه دانشگاه دولتی مسکو و دانشکده چاپ و انتشار، انستیتو چاپ و طبع مسکو، دانشکده روزنامه‌نگاری گشا‌یش ‌یافت. پرفسورها‌ی دارا‌ی شهرت جهانی و استادان با تجربه و روزنامه‌نگاران مشهور در ا‌ین دانشکده سخنرانی می‌کنند. با پیرو‌ی از سنتی که لومونوسوف بنیان‎گذار دانشگاه برقرار نمود، در دانشکده روزنامه‌نگاری سعی می‌شود دانش پا‌یه مطابق با وضعیت جهان معاصر به دانشجو‌یان آموخته شود که دانستن آن برا‌ی متخصصان دارا‌ی مدرک دانشگاهی ضرور‌ی است. برنامه آموزشی دانشکده روزنامه‌نگاری 3 رشته را دربرمی‌گیرد:

الف. رشته‌ها‌ی علوم انسانی و اجتماعی - اقتصاد‌ی که عبارتند از:

فلسفه(مرکب از تار‌یخ روسیه و فلسفه جهانی)؛ مبانی تئــور‌ی اقتصاد؛ سیاست‌شناسی؛ مبانی روان‌شناسی اجتماعی؛ جامعه‌‎شناسی و روزنامه‌نگاری؛ تار‌یخ د‌ین؛ اخلاق؛ تار‌یخ میهنی؛ تار‌یخ عصر نو؛ مبانی علم حقوق؛ حقوق انسانی بین‌المللی؛ منطق، مبانی تئــور‌ی ادبیات؛ تار‌یخ ادبیات روسی؛ تار‌یخ ادبیات خارجی؛ زبان معاصر روسی؛ سبک نگارش عملی؛ انتشارات ادبی؛زبان خارجی؛ ورزش

ب. رشته‌ها‌ی تخصصی

روزنامه‌نگاری جهانی؛ تئــور‌ی روزنامه‌نگاری؛ تئــور‌ی و روش‌ها‌ی ادبی روزنامه‌نگاری؛ حقوق رسانه‌ها‌ی گروه‌ی؛ اخلاق حرف‌ه‎ا‌ی روزنامه‌نگار؛ تار‌یخ روزنامه‌نگاری روسیه؛ تار‌یخ رسانه‌ها‌ی گروه‌ی میهنی؛ تار‌یخ روزنامه‌نگاری خارجی؛رسانه‌ها‌ی گروه‌ی معاصر خارجی؛ اقتصاد رسانه‌ها‌ی گروهی؛ مبانی اقتصاد‌ی و مد‌یر‌یت رسانه‌ها‌ی گروه‌ی خارجی؛ تبلیغات؛ روابط عمومی تبلیغات در رسانه‌ها‌ی گروه‌ی خارجی؛ فنون رسانه‌ها‌ی گروهی؛ مسائــل واقعی روزنامه‌نگاری؛

ج. رشته‌ها‌ی طبیعی - علمی

مسائــل واقعی علم معاصر و روزنامه‌نگاری؛ ز‌یست محیطی؛مبانی انفورماتیک (از جمله کاربرد عملی را‌یانه). رشته‌ها‌ی تخصصی:

نیم قرن پیش زمانی که دانشکده تأسیس شد انتخاب رشته‌ها‌ی تخصصی برا‌ی دانشجو‌یان بسیار محدود بود. مطبوعات (بخش روزنامه، بخش تحر‌یر و چاپ) و سپس راد‌یو و تلو‌یز‌یون. در حال حاضر دانشکده علاوه بر ا‌ین بخش‌ها دارا‌ی بخش‌ها‌ی عکاسی روزنامه‌نگاری، دبیر مسئــول، تبلیغات، روابط عمومی، جامعه‌شناسی، ادبیات و فرهنگ و روزنامه‌نگاری ارتدوکس است. رشته تخصصی مد‌یر‌یت انتشاراتی، روزنامه‌نگاری عملی، تکنولوژ‌ی کامپیوتر‌ی رسانه‌ها‌ی گروه‌ی در دست تهیه است. دانشجو‌یان بخش بین‌المللی و محصلان خارجی بر طبق ‌یک برنامه‌و‌یژه آموزشی تحصیل می‌کنند. در طی 5 سال دوره آموزشی، دانشجو‌یان در کارگاه‌ها‌ی تخصصی و استود‌یوها آموزش می‌بینند. روزنامه‌نگاران آ‌ینده دوره کار عملی خود را در دفاتر گوناگون روزنامه‌ها، راد‌یو و تلو‌یز‌یون، مجتمع‌ها‌ی مدرن چاپ و نشر و نما‌یندگی‌ها‌ی تخصصی می‌گذرانند و کار با فن‎اور‌ی‌ها‌ی اطلاعاتی نو‌ین را فرا گرفته و انتشار مستقل روزنامه، تهیه برنامه‌ها‌ی راد‌یو و تلو‌یز‌یونی را می‌آموزند. در نتیجه فارغ‌ التحصیلان دانشکده از آموزش جامع دانشگاهی و آمادگی روزنامه‌نگاری حرف‌ه‎ا‌ی برخوردار می‌شوند. دانشکده دارا‌ی چند‌ین بخش است: روزانه (عمومی و بین‌المللی)، شبانه، غیابی، آمادگی و تخصصی (برا‌ی کسانی که دارا‌ی مدرک عالی تحصیلی هستند). بر پا‌یه ا‌ین دانشکده انستیتو‌ی آزاد روسیه - آلمان نشر‌یات سیاسی و اجتماعی، کالج فرانسو‌ی و مرکز تحقیقاتی فنلاند - روسیه فعال هستند که دانشجو‌یان آن‌ها دوره کارآموز‌ی را در آلمان، فرانسه و فنلاند می‌گذرانند. مجتمع اسلوب آموزشی تحت ر‌یاست پرفسور ناسورسکی فعال است و شامل بیش از 5 دانشکده و بخش‌ها‌ی روزنامه‌نگاری دانشگاه‌ها‌ی دولتی روسیه و کشورها‌ی جامعه مشترک‌المنافع است. ا‌ین مجتمع آماده کردن کادرها را هماهنگ می‌سازد و استانداردها‌ی دولتی، برنامه‌ها‌ی آموزشی پا‌یه، فن‎اور‌ی نو‌ین آموزش در رشته «روزنامه‌نگاری» را طرح‌ر‌یز‌ی می‌کند. برا‌ی علاقمندان، 3 نوع دوره آمادگی امتحان ورود‌ی طرح‌ر‌یز‌ی شده است: بخش آمادگی: دانشجو‌یان برا‌ی ورود به سال اول را آماده می‌کند. استادان دانشکده در طی سال، دروس ضرور‌ی را تدر‌یس می‌کنند. برا‌ی کسانی که خدمت نظام را به پا‌یان رسانده‌اند، و کسانی که دارا‌ی 2 سال سابقه کار باشند تحصیل را‌یگان است. برا‌ی در‌یافت پذ‌یرش علاوه بر مدارک عمومی، معرفی‌نامه از محل کارضرور‌ی است. دوره آمادگی: در سال 1996 در دانشکده دوره آمادگی پولی طرح‌ر‌یز‌ی شد. تحصیل بر طبق برنامه‌ها‌ی امتحانات ورود‌ی، زبان روسی، زبان خارجی و ادبیات صورت می‌گیرد. ا‌ینگونه برنامه‌ها‌ی عملی دانشجو‌یان رابرا‌ی امتحانات بخوبی آماده می‌کند و تدر‌یس مبانی روزنامه‌نگاری به دانشجو‌یان کمک می‌کند تا آن‌ها با روزنامه‌نگاری معاصر آشنا شوند و استعداد خود را بکار گرفته و برا‌ی کنکور آماده شوند. برا‌ی در‌یافت پذ‌یرش، تقاضانامه برا‌ی پذ‌یرش لازم است.

مدرسه روزنامه‌نگاران جوان نیز یکی دیگر از مراکز آموزشی ارتباطات است. ا‌ین مدرسه در سال‌ها‌ی 1970 تأسیس شد. هدف اصلی آنکمک به دانش‌آموزان در قانع نمودن آن‌ها به صحیح بودن انتخاب حرف‌ه‎ایشان و آشنا کردن آن‌ها با دانشکده است. در مدرسه روزنامه‌نگاران جوان سخنرانی‌ها‌یی در باره زبان روسی معاصر، تار‌یخ و ادبیات روسی، و تئــور‌ی روزنامه‌نگاری ا‌یراد می‌شود. از سال 1995 در ا‌ین دانشکده زبان خارجی هم تدر‌یس می‌شود و استود‌یو‌ی ادبی فعال است. علاقمندان در نما‌یندگی‌ها‌ی انتشاراتی مسکو دوره کارآموز‌ی را می‌گذرانند، در پخش برنامه‌ها‌ی راد‌یو و تلو‌یز‌یون شرکت می‌کنند. رو‌ی هم رفته توجه ز‌یاد‌ی نسبت به سمینارها‌یی که روزنامه‌نگاران مبتد‌ی در آن‌ها شرکت می‌کنند مبذول می‌شود. برا‌ی در‌یافت پذ‌یرش از مدرسه روزنامه‌نگاران جوان با‌ید تا 6 ماه سپتامبر هر سال مدارک لازم از قبیل 2 قطعه عکس 3 در 4، معرفی‌نامه از مدرسه و ‌یا محل کار و 3 الی 4 کار ادبی و ‌یا مطلب منتشرشده به کمیسیون مربوطه ارائــه شود، انشا در باره ‌یک موضوع آزاد نوشته شود و در مصاحبه شرکت کنند. امتحان ورود‌ی دانشکده درفصل تابستان از اولتا 20 ژوئــیه انجام می‌شود. از مدتی پیش مقرر شده است که علاقمندان ورود به دانشکده می‌توانند درامتحان ورود‌ی آزما‌یشی شرکت جو‌یند که در ماه آور‌یل برگزار می‌شود. متقاضیان می‌توانند در کنکور ادبی شرکت کنند و امتحان زبان خارجی را بدهند. پذ‌یرش مدارک از 20 ژوئــن (و برا‌ی امتحانات آزما‌یشی در اولین روزها‌ی ماه آور‌یل) آغاز می‌شود. کنکور شامل امتحان انشا در موضوع آزاد و مصاحبه است. فقط زمانی به متقاضیان اجازه شرکت در ا‌ین کنکور داده می‌شود که مطالب آن‌ها منتشر شده و ‌یا برنامه‌ها‌ی تهیه شده توسط آن‌ها رله شده باشند. روزنامه‌نگاران و استادان دانشکده کارها‌ی آن‌ها را مورد ارز‌یابی قرار می‌دهند. کسانی که با موفقیت کنکور ادبی را پشت سر بگذارند می‌توانند در امتحانات اصلی شرکت کنند: امتحان کتبی که شامل انشا است و متقاضی دو نمره می‌گیرد، ‌یکی در ازا‌ی زبان روسی و د‌یگر‌ی در ازا‌ی ادبیات، امتحان شفاهی، زبان خارجی.

رسانه‌های گروهی مسلمانان روسیه

رسانه‌های گروهی مسلمانان روسیه و تاریخ فعالیت آن به کمی بیش از صد سال قبل بر می‌گردد. پس از انقلاب سال ۱۹۰۵ در روسیه انتشار ده‌ها روزنامه و مجله اسلامی به زبان‌های تاتاری، عربی، ازبکی و روسی برقرار شده بود. اولین روزنامه‌های اسلامی در مناطق تاتارنشین روسیه به برکت فعالیت گروه‌های مشهور به جدیدیون و به خصوص اسماعیل گاسپیرالی، رهبر شناخته شده آن‌ها منتشر شد. وی در سال ۱۸۸۳ انتشار روزنامه «ترجمان» را آغاز نمود که به ارگان اصلی مطبوعاتی این جنبش تبدل شد. در این میان، روزنامه‌های جنبش تجدد‌گرایان (جدیدیون) مانند «ترقی»، «تجار»، «الاصلاح» و «عدل»، بیشتر از همه شهرت یافته بودند. رضا‌الدین فخرالدینوف، مفتی شهر اورنبورگ، مجله ترقی‌خواه «شورا» را تأسیس کرد.

اوایل قرن ۲۰ در پاریس انتشار مجله «مسلمان» شروع شد که به زبان روسی زندگی امت اسلامی روسیه را منعکس می‌کرد. قدیمیون، مخالفان عقیدتی «جدیدیون» به انتشار یک سری دیگر از مجلات مربوط به ترویج عقاید خود پرداختند. از اواخر سال ۱۹۰۶ مجلات «دنیا و معیشت» و «دین و معیشت» منتشر می‌شدند که بر روی صفحات آن‌ها نقطه نظر جناح محافظه‌کار روحانیت مسلمانان ابراز می‌شد. مجمع روحانی اسلامی‌اورندنبورگ روزنامه «معلومات محکمیه شرقیه اورنبورگیه» را با شمارگان ۸۰۰ نسخه منتشر می‌کرد. در دوران شوروی، نشریات اسلامی تا سال ۱۹۲۸ به فعالیت خود ادامه دادند که بعد از انتشار آن جلوگیری به‌ عمل آمد. تنها بعد از احیای نظام ادارات روحانی مسلمانان که اواسط سال‌های ۱۹۴۰ صورت گرفت، در این زمینه تحولات مثبتی پدید آمد. از سال ۱۹۴۷ با همت اداره روحانیت مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان انتشار مجله «مسلمانان شرق شوروی» با تیراژ نه چندان بزرگ شروع شد. البته، انتشار این مجله بعد از مدت کوتاهی قطع شد و تنها در سال ۱۹۶۸ از سر گرفته شد. در این مجله مسایل علوم دینی، فعالیت سازمان‌های اسلامی در زمینه عبادت و فعالیت بین المللی منعکس شده و نیز فتاوی، بخش‌هایی از خطبه‌ها و مطالب نشست‌ها و مجامع مختلف درج می‌شدند. تا سال ۱۹۸۹ مجله «مسلمانان شرق شوروی» تنها نشریه مسلمانان اتحاد شوروی بود. البته، گاهی مقالات غیر انتقادی و دوستانه‌ای درباره اسلام در مجله «علم و دین» نیز درج می‌شدند.

در آستانه فروپاشی اتحاد شوروی اولین روزنامه‌های اسلامی به روی کاغذ ارزان به وسیله دستگاه‌های تکثیر منتشر ‌شدند. در این میان، نشریات آشکارا افراطی مانند روزنامه «توحید»، ارگان مطبوعاتی حزب تجدید حیات اسلام و «پیک مسلمان» وابسته به مسجد جامع شهر ساراتوف که از محتوای شبیه ی برخوردار بودند، بخش قابل توجه مطبوعات اسلامی را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۹۹۰ اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی و سیبری انتشار روزنامه خود را از سر گرفت که به نشانه تداوم کار مجمع روحانی اورنبورگ «معلومات» نامگذاری شد. انتشار این روزنامه به دلیل مشکلات مالی قطع شد و تنها در سال ۱۹۹۷ با تلاش محمدعلی خوزین مفتی منطقه پرم از سر گرفته شد. در سال ۱۹۹۱ در شهر قازان اولین بنگاه انتشارات ادبیات اسلامی در روسیه به نام «ایمان» افتتاح شده و به انتشار روزنامه‌ای به زبان تاتاری با همین نام مبادرت ورزید. در سال ۱۹۹۳ در قازان انتشار مجله «نور اسلام» شروع شد و یک سال بعد روزنامه «ایمان» به زبان روسی و روزنامه «یقین» به زبان تاتاری به جرگه مطبوعات اسلامی پیوستند. پس از وقوع انشعاب در اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی و سیبری، نهادهای مفتی‌های جدا شده صاحب روزنامه‌های خود شدند. در پاییز سال ۱۹۹۲ اداره روحانیت مسلمانان باشقیرستان روزنامه روسی‌زبان «اسلام و جامعه» را دایر کرد؛ در حالی که اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه از تابستان سال ۱۹۹۴ مشغول انتشار ماهنامه «منبر اسلام» گردید. اوایل سال‌های ۱۹۹۰ مسلمانان داغستان نیز صاحب نشریات خود شدند. تا پایان قرن بیستم اکثر سازمان‌های متمرکز اسلامی صاحب روزنامه‌ بودند. روزنامه «منبر اسلام» متعلق به اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه که به ارگان رسمی شورای مفتی‌های روسیه نیز مبدل شد، منظم‌تر از همه منتشر می‌شد. سایر نشریات با استثنای خیلی کم، به صورت مرتب منتشر نمی‌شدند. این ماهنامه با تیراژ ۹۹۹ نسخه منشر می‌گردید. بعضی جمعیت‌های اسلامی نیز سعی می‌کردند روزنامه‌های خود را به چاپ برسانند. ولی شور و شوق آن‌ها فقط برای چند شماره اول کفایت می‌کرد. در آستانه انتخابات پارلمانی سال ۱۹۹۹ تلاشی برای ایجاد روزنامه اسلامی سراسری به عمل آمد که احتیاج مبرم به این نشریه احساس می‌شد. با سفارش جنبش «رفاه»، ویاچسلاو پولوسین (کشیش حوزه کلیسایی کالوگا که در تابستان سال ۱۹۹۹ اسلام آورد)، به این کار پرداخت. نشریه‌ای که او ایجاد کرد، اسم بسیار ساده «روزنامه مسلمان» داشت و شمارگان آن ۵۰۰ هزار نسخه اعلام گردید. این روزنامه به صورت رایگان توزیع شده و در واقع نشریه تبلیغاتی جنبش «رفاه» بود. همین امر باعث شد که انتشار آن بزودی قطع شود. بعد از آنکه ۵ نماینده «رفاه» وارد دومای کشوری شدند، احتیاج به «روزنامه مسلمان» رفع شد و این روزنامه تعطیل گردید.

اواخر سال ۲۰۰۱، پولوسین با کمک حامیان مالی اداره روحانیت مسلمانان داغستان انتشار روزنامه «همه چیز درباره اسلام» را به عمل رساند. این نشریه که طیف وسیع خوانندگان را مخاطب قرار می‌داد، بایستی کار «روزنامه مسلمان» را استمرار بخشد. روزنامه «همه چیز درباره اسلام» این نشریه با تیراژ ۳۵ هزار نسخه منتشر گردید و در سال ۲۰۰۳ تعطیل شد که تا کنون هیچ نشریه دیگری نتوانست جای خالی روزنامه سراسری اسلامی را بگیرد. البته، پیش از اینکه مشکلات مالی مانع از انجام این کار شود، فقدان مرکز واحد اطلاع‌رسانی در جامعه اسلامی روسیه و تفاوت‌های جدی بین امت‌های منطقه‌ای از موانع مهم ایجاد چنین نشریه‌ای به شمار می‌آید. در واقع نمی‌توان در یک روزنامه مطالبی را جمع کرد که به اندازه یکسان برای مسلمانان داغستان و سن پترزبورگ، کالینینگراد و منطقه ساخالین جالب و قابل قبول باشد. در ژانویه سال ۲۰۰۲ روسیه شاهد اولین تجربه موفق انتشار مجله سراسری اسلامی‌شد. اداره روحانیت مسلمانان داغستان به انتشار ماهنامه «اسلام» پرداخت که تا کنون به خوبی منتشر می‌شود. در سه‌ماه‌ه اول سال ۲۰۰۴ به ابتکار اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه، اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و اداره روحانیت نیژنی نووگورود، فصل‌نامه «منار» به عنوان «مجله روسی مکتب اسلام» تأسیس شد. این مجله بر خلاف مجله «اسلام» که اقشار هر چه وسیع‌تری را مخاطب قرار می‌دهد، بر مسایل علوم الهی تأکید می‌کند.

طبق آمار سیستم جستجوگر «رامبلر»، فقط سایت «اسلام.رو» در میان ده سایت مذهبی پرطرفدار قسمت روسی اینترنت قرار دارد. هر روز ۳۵۰۰ نفر وارد این سایت می‌شوند که این رقم نسبتاً بالایی است. آنچه که باعث محبوبیت بیشتراین سایت شده، وجود اولین سرویس دوست‌یابی برای مسلمانان و مغازه اینترنتی است. مقام دوم در میان پایگاه‌های اطلاع‌رسانی اسلامی به سایت www.islamnews.ru تعلق دارد که قریب به ۳۰۰۰ نفر در روز از آن بازدید می‌کنند. علاوه بر آن، پایگاه‌های «مسلم پرس»، «اسلام در فدراسیون روسیه»، «اسلام آنلاین» در انتشار اخبار تخصص دارند، ولی میزان بازدید از آن‌ها کمتر است. بعضی سایت‌های غیراسلامی هم اخبار اسلامی را منتشر می‌کنند. مقام اول در این بخش به پایگاه «اینترفاکس- دین» تعلق دارد که قسمت خاص اسلامی دارد. این تنها منبع خبری درباره اسلام در روسیه است که ویرایش کامل انگلیسی دارد. تعداد بازدید کنندگان سایت «اینترفاکس» به ۲۰ هزار نفر در روز می‌رسد. سایت انستیتوی دین و سیاست که آلکساندر ایگناتنکو، اسلام‌شناس معروف فعالیت آن را هدایت می‌کند، فقط اخباری درباره مسایل اسلام درج می‌کند. ولی این اخبار عمدتا منعکس کننده حوادث خارجی است. هر روز تا ۵۰۰ نفر وارد این سایت می‌شوند. در تابستان سال ۲۰۰۷ دستگاه نماینده تام الاختیار رئیس جمهور فدراسیون روسیه در حوزه فدرال ولگا سایت «مسلمانان منطقه ولگ» را راه‌اندازی کرد. این سایت می‌تواند به یکی از مهم‌ترین سایت‌های روسی در زمینه مسایل اسلام تبدیل شود. کمتر از یک سوم از ۵۷ اداره روحانیت مسلمانان مناطق روسیه، صاحب سایت‌های رسمی خود هستند یا زمانی صاحب چنین سایت‌هایی بودند.

بهترین سایت‌ها به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و نهاد مفتی قازان، اداره روحانیت مسلمانان منطقه پرم، اداره روحانیت مسلمانان داغستان

و اداره روحانیت مسلمانان نیژنی نووگورود تعلق دارند. سایت اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه و شورای مفتی‌های روسیه نسبتا پرطرفدار است.

علاوه بر ادارات مذکور، سایت‌های ادارات روحانیت مسلمانان جمهوری ماری ال، چواش، منطقه سامارا، منطقه خودمختار خانتی-مانسی (وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمانان روسیه)، اداره روحانیت مرکزی جمهوری چواش، اداره روحانیت جمهوری موردویا و جمهوری کارلیا فعالیت می‌کنند. جالب است که نهادهای مفتی منطقه ساراتوف (منطقه ولگا) و اداره روحانیت مسلمانان بخش آسیایی روسیه که در امور اجتماعی بسیار فعال هستند، سایت رسمی ندارند. از سازمان‌های سیاسی و اجتماعی مسلمانان تنها سازمان «میراث اسلامی روسیه» سایت خود را حفظ کرده، ولی در گذشته سازمان‌های «رفاه» و «مجلس» نیز سایت داشتند. در بخش روسی همچنین سایت‌های متعدد بنگاه‌های انتشارات اسلامی، فروشگاه‌های اینترنتی، سرویس‌های آشنایی و نکاح، پایگاه‌هایی برای افراد تازه‌ مسلمانان و منابع جریان‌های غیرسنتی اسلامی وجود دارند.

نیز نگاه کنید به

رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی آرژانتین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اتیوپی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی زیمبابوه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اسپانیا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی افغانستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اوکراین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تایلند؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تونس؛رسانه و وسايل ارتباط جمعی چین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ژاپن؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کوبا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی فرانسه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مالی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ساحل عاج؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سیرالئون؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی لبنان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مصر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قطر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کانادا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سودان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی گرجستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی بنگلادش؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تاجیکستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سریلانکا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قزاقستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اردن