جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی با تنوع کمنظیر قومی، زبانی و دینی، میراث تاریخی پیچیده و پیوند عمیق با جغرافیای طبیعی شناخته میشود. این تنوع فرهنگی نتیجهٔ قرنها مهاجرت و آمیزش فرهنگی در آفریقای جنوبی است<ref name=":10">Encyclopaedia Britannica. (2023). ''South Africa – Cultural diversity''. Encyclopaedia Britannica, Available for https://www.britannica.com/place/South-Africa/Cultural-life</ref>. ویژگیهایی چون ترکیب چندقومیتی (سیاهپوستان، رنگینپوستان، سفیدپوستان و آسیاییها/هندیها)، وجود دوازده زبان رسمی و پراکندگی جمعیت متأثر از اقلیم و منابع معدنی، این کشور را از بسیاری جوامع دیگر متمایز کرده است<ref name=":3">Mandela, N. (1996). ''Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela''. Little, Brown and Company, Available for https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom</ref><ref name=":7">Statistics South Africa. (2023). ''South Africa demographic and health survey 2022: Key indicators report''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/?s=demographic+and+health+survey</ref><ref name=":2">World Bank. (2023). ''South Africa economic update, edition 15: From recovery to higher growth''. World Bank Group, Available for https://www.worldbank.org/en/country/southafrica/publication/south-africa-economic-update-edition-15</ref>. | جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی با تنوع کمنظیر قومی، زبانی و دینی، میراث تاریخی پیچیده و پیوند عمیق با جغرافیای طبیعی شناخته میشود. این تنوع فرهنگی نتیجهٔ قرنها مهاجرت و آمیزش فرهنگی در آفریقای جنوبی است<ref name=":10">Encyclopaedia Britannica. (2023). ''South Africa – Cultural diversity''. Encyclopaedia Britannica, Available for https://www.britannica.com/place/South-Africa/Cultural-life</ref>. ویژگیهایی چون ترکیب چندقومیتی (سیاهپوستان، رنگینپوستان، سفیدپوستان و آسیاییها/هندیها)، وجود دوازده زبان رسمی و پراکندگی جمعیت متأثر از اقلیم و منابع معدنی، این کشور را از بسیاری جوامع دیگر متمایز کرده است<ref name=":3">Mandela, N. (1996). ''Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela''. Little, Brown and Company, Available for https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom</ref><ref name=":7">Statistics South Africa. (2023). ''South Africa demographic and health survey 2022: Key indicators report''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/?s=demographic+and+health+survey</ref><ref name=":2">World Bank. (2023). ''South Africa economic update, edition 15: From recovery to higher growth''. World Bank Group, Available for https://www.worldbank.org/en/country/southafrica/publication/south-africa-economic-update-edition-15</ref>. | ||
=== ساختار هرم جمعیتی === | === [[ساختار هرم جمعیتی آفریقای جنوبی|ساختار هرم جمعیتی]] === | ||
ساختار هرم | [[ساختار هرم جمعیتی آفریقای جنوبی|ساختار هرم جمعیتی]]، بازتابی از تاریخ جمعیتی، وضعیت کنونی و مسیر آینده هر کشور است و در تحلیل جغرافیای انسانی، جایگاهی محوری دارد<ref name=":0" /><ref name=":1" />. در آفریقای جنوبی، این ساختار طی دو دهه گذشته دگرگونیهای مهمی را تجربه کرده است: از یک هرم جوان و گسترده در سال ۲۰۰۵<ref name=":4">PopulationPyramid.net. (2005). ''South Africa – Population pyramid 2005''. PopulationPyramid.net ,Available for https://www.populationpyramid.net/south-africa/2005/</ref>، به شکلی متعادلتر در ۲۰۲۵<ref name=":0" />، و پیشبینی گذار به ساختاری سالخوردهتر تا سال ۲۰۴۵<ref name=":1" /><ref name=":5">PopulationPyramid.net. (2045). ''South Africa – Population pyramid 2045''. PopulationPyramid.net, Available for https://www.populationpyramid.net/south-africa/2045</ref>. این تغییرات پیامدهایی مستقیم بر بازار کار<ref name=":2" />، نظام بهداشت<ref name=":6">Statistics South Africa. (2024b). ''Health and vital statistics 2024''. Statistics South Africa Available for https://www.statssa.gov.za/?p=health-and-vital-statistics</ref>، آموزش<ref name=":8">Department of Education. (2003). ''Education statistics in South Africa at a glance 2003''. Department of Education, Republic of South Africa Available for https://www.education.gov.za/Portals/0/Documents/Reports/Education%20Statistics2003.pdf</ref> و سیاستهای رفاهی<ref name=":1" /> دارند. | ||
==== سال ۲۰۰۵: جامعهای جوان با بار تکفل بالا ==== | ==== سال ۲۰۰۵: جامعهای جوان با بار تکفل بالا ==== | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
==== سال ۲۰۴۵: سالخوردگی تدریجی و چالشهای نو ==== | ==== سال ۲۰۴۵: سالخوردگی تدریجی و چالشهای نو ==== | ||
پیشبینی میشود که در سال ۲۰۴۵، جمعیت کشور به ۷۶.۶ میلیون نفر برسد<ref name=":1" />. سهم سالمندان (۶۵ سال به بالا) از ۶.۹٪ در ۲۰۲۵ به ۱۲٪ افزایش مییابد و سهم زیر ۱۵ سال به ۲۲٪ کاهش پیدا میکند<ref name=":5" />. هرم جمعیتی در این مقطع، شکلی ستونی با قاعده باریکتر خواهد داشت که بیانگر کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش طول عمر است<ref name=":0" />. این روند، نیاز به بازنگری در سیاستهای بازنشستگی<ref name=":2" />، مراقبت سالمندان<ref name=":1" /> و بهرهوری نیروی کار<ref name=":6" /> را برجسته میکند. | پیشبینی میشود که در سال ۲۰۴۵، جمعیت کشور به ۷۶.۶ میلیون نفر برسد<ref name=":1" />. سهم سالمندان (۶۵ سال به بالا) از ۶.۹٪ در ۲۰۲۵ به ۱۲٪ افزایش مییابد و سهم زیر ۱۵ سال به ۲۲٪ کاهش پیدا میکند<ref name=":5" />. [[ساختار هرم جمعیتی آفریقای جنوبی|هرم جمعیتی]] در این مقطع، شکلی ستونی با قاعده باریکتر خواهد داشت که بیانگر کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش طول عمر است<ref name=":0" />. این روند، نیاز به بازنگری در سیاستهای بازنشستگی<ref name=":2" />، مراقبت سالمندان<ref name=":1" /> و بهرهوری نیروی کار<ref name=":6" /> را برجسته میکند. | ||
جدول شماره 1. مقایسه شاخصهای کلیدی ساختار سنی (۲۰۰۵–۲۰۲۵–۲۰۴۵) | جدول شماره 1. مقایسه شاخصهای کلیدی ساختار سنی (۲۰۰۵–۲۰۲۵–۲۰۴۵) | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
گذار آفریقای جنوبی از یک جامعه جوان به ساختاری متعادلتر و سپس سالخوردهتر، نشاندهنده ورود به مراحل میانی و پایانی گذار جمعیتی است<ref name=":1" />. این تغییرات، فرصتهایی مانند بهرهبرداری از «پنجره جمعیتی»<ref name=":2" /> ایجاد میکند، اما همزمان چالشهایی چون تأمین خدمات سالمندی<ref name=":6" />، حفظ رشد اقتصادی<ref name=":2" /> و مدیریت مهاجرت<ref name=":1" /> را نیز به همراه دارد. پیوند این روند با ویژگیهای قومی، زبانی و فرهنگی که در بخش بعدی بررسی میشود، برای فهم کامل جغرافیای انسانی کشور ضروری است<ref name=":3" /><ref name=":7" />. | گذار آفریقای جنوبی از یک جامعه جوان به ساختاری متعادلتر و سپس سالخوردهتر، نشاندهنده ورود به مراحل میانی و پایانی گذار جمعیتی است<ref name=":1" />. این تغییرات، فرصتهایی مانند بهرهبرداری از «پنجره جمعیتی»<ref name=":2" /> ایجاد میکند، اما همزمان چالشهایی چون تأمین خدمات سالمندی<ref name=":6" />، حفظ رشد اقتصادی<ref name=":2" /> و مدیریت مهاجرت<ref name=":1" /> را نیز به همراه دارد. پیوند این روند با ویژگیهای قومی، زبانی و فرهنگی که در بخش بعدی بررسی میشود، برای فهم کامل جغرافیای انسانی کشور ضروری است<ref name=":3" /><ref name=":7" />. | ||
=== ویژگیهای جمعیتی === | === [[ویژگیهای جمعیتی آفریقای جنوبی|ویژگیهای جمعیتی]] === | ||
آفریقای جنوبی بهعنوان یکی از متنوعترین جوامع انسانی جهان، ترکیبی پیچیده از قومیتها، زبانها، ادیان و ساختارهای اجتماعی را در خود جای داده است؛ بهگونهای که این کشور در ادبیات سیاسی و فرهنگی معاصر به «ملت رنگینکمان» شهرت یافته است<ref name=":7" /><ref name=":11">Mandela, N. (1996). ''Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela''. Little, Brown and Company, Available for https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom</ref>. این تنوع نهتنها بازتابی از تاریخ استعمار، مهاجرت و مقاومت است، بلکه در شاخصهای جمعیتی، الگوهای سکونت و حتی سیاستگذاریهای توسعهای نیز اثرگذار است. دادههای رسمی نشان میدهد که در سال ۲۰۲۲، جمعیت کشور به بیش از ۶۲ میلیون نفر رسیده و نرخ رشد سالانه آن حدود ۱.۸٪ بوده است<ref name=":9">Statistics South Africa. (2022a). ''Population estimates 2022''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022022.pdf</ref>. | آفریقای جنوبی بهعنوان یکی از متنوعترین جوامع انسانی جهان، ترکیبی پیچیده از قومیتها، زبانها، ادیان و ساختارهای اجتماعی را در خود جای داده است؛ بهگونهای که این کشور در ادبیات سیاسی و فرهنگی معاصر به «ملت رنگینکمان» شهرت یافته است<ref name=":7" /><ref name=":11">Mandela, N. (1996). ''Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela''. Little, Brown and Company, Available for https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom</ref>. این تنوع نهتنها بازتابی از تاریخ استعمار، مهاجرت و مقاومت است، بلکه در شاخصهای جمعیتی، الگوهای سکونت و حتی سیاستگذاریهای توسعهای نیز اثرگذار است. دادههای رسمی نشان میدهد که در سال ۲۰۲۲، [[ساختار هرم جمعیتی آفریقای جنوبی|جمعیت کشور]] به بیش از ۶۲ میلیون نفر رسیده و نرخ رشد سالانه آن حدود ۱.۸٪ بوده است<ref name=":9">Statistics South Africa. (2022a). ''Population estimates 2022''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022022.pdf</ref>. | ||
==== ترکیب قومی و نژادی ==== | ==== ترکیب قومی و نژادی ==== | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
در سال ۲۰۲۴، زنان ۵۱٪ و مردان ۴۹٪ جمعیت را تشکیل میدادند<ref name=":0" />. نسبت جنسیتی ملی حدود ۹۸ مرد به ازای هر ۱۰۰ زن است، اما در استانهایی مانند خاوتنگ و کیپ غربی بهدلیل مهاجرتهای کاری، این نسبت بهطور محسوسی تغییر میکند. میانگین سنی جمعیت در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲۸ سال بوده است؛ این رقم برای سفیدپوستان ۴۵ سال و برای سیاهپوستان ۲۷ سال گزارش شده است<ref>Statistics South Africa. (2023c). ''Age and sex distribution report 2023''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za</ref>. حدود ۲۸٪ جمعیت زیر ۱۵ سال و ۹.۷٪ بالای ۶۰ سال سن دارند که نشاندهنده آغاز روند سالخوردگی جمعیت است. | در سال ۲۰۲۴، زنان ۵۱٪ و مردان ۴۹٪ جمعیت را تشکیل میدادند<ref name=":0" />. نسبت جنسیتی ملی حدود ۹۸ مرد به ازای هر ۱۰۰ زن است، اما در استانهایی مانند خاوتنگ و کیپ غربی بهدلیل مهاجرتهای کاری، این نسبت بهطور محسوسی تغییر میکند. میانگین سنی جمعیت در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲۸ سال بوده است؛ این رقم برای سفیدپوستان ۴۵ سال و برای سیاهپوستان ۲۷ سال گزارش شده است<ref>Statistics South Africa. (2023c). ''Age and sex distribution report 2023''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za</ref>. حدود ۲۸٪ جمعیت زیر ۱۵ سال و ۹.۷٪ بالای ۶۰ سال سن دارند که نشاندهنده آغاز روند سالخوردگی جمعیت است. | ||
جدول شماره 2. شاخصهای کلیدی ویژگیهای جمعیتی (۲۰۲۲) | جدول شماره 2. شاخصهای کلیدی [[ویژگیهای جمعیتی آفریقای جنوبی|ویژگیهای جمعیتی]] (۲۰۲۲) | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|شاخص | |شاخص | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
==== جمعبندی ==== | ==== جمعبندی ==== | ||
ویژگیهای جمعیتی آفریقای | [[ویژگیهای جمعیتی آفریقای جنوبی]]، بازتابی از تاریخ پیچیده و پویاییهای معاصر این کشور است. تنوع قومی، زبانی و دینی، در کنار تغییرات ساختار سنی و نسبت جنسیتی، نهتنها چالشهایی در حوزه سیاستگذاری اجتماعی و اقتصادی ایجاد میکند، بلکه فرصتهایی برای توسعه مبتنی بر تنوع و همزیستی نیز فراهم میآورد. | ||
=== رشد جمعیت === | === [[رشد جمعیت آفریقای جنوبی|رشد جمعیت]] === | ||
رشد | [[رشد جمعیت آفریقای جنوبی|رشد جمعیت]]، شاخصی کلیدی در جغرافیای انسانی است که تغییرات آن بازتابی از تعامل عوامل زاد و ولد، مرگومیر و مهاجرت است<ref name=":1" /><ref>Statistics South Africa. (2025a). ''Population growth indicators 2025''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za</ref>. بررسی روند بیست سال گذشته و پیشبینی بیست سال آینده نشان میدهد که آفریقای جنوبی در حال گذار از مرحله «رشد سریع» به «رشد کند و پایدار» است؛ تغییری که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فضایی گستردهای خواهد داشت. | ||
==== روند تاریخی (۲۰۰۵–۲۰۲۵) ==== | ==== روند تاریخی (۲۰۰۵–۲۰۲۵) ==== | ||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۳۰: | ||
* امید به زندگی: ۵۳.۵ سال. | * امید به زندگی: ۵۳.۵ سال. | ||
در این مقطع، رشد جمعیت عمدتاً ناشی از زاد و ولد بالا بود و مهاجرت بینالمللی سهم اندکی داشت. بار تکفل بالا و فشار بر زیرساختهای آموزشی و بهداشتی از چالشهای اصلی بهشمار میرفت<ref>World Bank. (2006). ''South Africa – Infrastructure and social development''. World Bank Group, Available for https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/</ref>. | در این مقطع، [[رشد جمعیت آفریقای جنوبی|رشد جمعیت]] عمدتاً ناشی از زاد و ولد بالا بود و مهاجرت بینالمللی سهم اندکی داشت. بار تکفل بالا و فشار بر زیرساختهای آموزشی و بهداشتی از چالشهای اصلی بهشمار میرفت<ref>World Bank. (2006). ''South Africa – Infrastructure and social development''. World Bank Group, Available for https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/</ref>. | ||
===== ب) سال ۲۰۲۵ – کاهش نسبی و تثبیت جمعیت فعال ===== | ===== ب) سال ۲۰۲۵ – کاهش نسبی و تثبیت جمعیت فعال ===== | ||
| خط ۱۵۴: | خط ۱۵۴: | ||
در این دوره، کاهش باروری و افزایش طول عمر، ساختار جمعیت را به سمت سالخوردگی سوق میدهد. مهاجرت بینالمللی میتواند نقش مهمی در جبران کمبود نیروی کار ایفا کند<ref name=":1" />. | در این دوره، کاهش باروری و افزایش طول عمر، ساختار جمعیت را به سمت سالخوردگی سوق میدهد. مهاجرت بینالمللی میتواند نقش مهمی در جبران کمبود نیروی کار ایفا کند<ref name=":1" />. | ||
==== عوامل مؤثر بر تغییرات رشد جمعیت ==== | ==== عوامل مؤثر بر تغییرات [[رشد جمعیت آفریقای جنوبی|رشد جمعیت]] ==== | ||
عوامل موثر بر تغییرات رشد جمعیت در آفریقای جنوبی به شرح زیر | عوامل موثر بر تغییرات [[رشد جمعیت آفریقای جنوبی|رشد جمعیت در آفریقای جنوبی]] به شرح زیر است: | ||
# گذار باروری: کاهش تدریجی از ۲.۹ (۲۰۰۵) به ۱.۹ (۲۰۴۵) تحت تأثیر آموزش زنان، شهرنشینی و دسترسی به خدمات بهداشت باروری؛ | # گذار باروری: کاهش تدریجی از ۲.۹ (۲۰۰۵) به ۱.۹ (۲۰۴۵) تحت تأثیر آموزش زنان، شهرنشینی و دسترسی به خدمات بهداشت باروری؛ | ||
# بهبود بهداشت عمومی: کاهش مرگومیر نوزادان و کودکان، افزایش واکسیناسیون، و کنترل بیماریهای واگیر؛ | # بهبود بهداشت عمومی: کاهش مرگومیر نوزادان و کودکان، افزایش واکسیناسیون، و کنترل بیماریهای واگیر؛ | ||
| خط ۱۶۲: | خط ۱۶۲: | ||
# سیاستهای جمعیتی: برنامههای تنظیم خانواده، توسعه روستایی و سیاستهای مهاجرتی. | # سیاستهای جمعیتی: برنامههای تنظیم خانواده، توسعه روستایی و سیاستهای مهاجرتی. | ||
جدول شماره 3. مقایسهای شاخصهای کلیدی رشد جمعیت | جدول شماره 3. مقایسهای شاخصهای کلیدی [[رشد جمعیت آفریقای جنوبی|رشد جمعیت]] | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|سال | |سال | ||
| خط ۱۹۴: | خط ۱۹۴: | ||
==== جمعبندی تحلیلی ==== | ==== جمعبندی تحلیلی ==== | ||
روند کاهشی رشد جمعیت آفریقای | روند کاهشی [[رشد جمعیت آفریقای جنوبی]]، نشانه ورود به مراحل پایانی گذار جمعیتی است. این تغییر، ضمن کاهش فشار بر منابع، چالشهایی چون سالخوردگی جمعیت و نیاز به اصلاح نظام بازنشستگی را به همراه دارد. پیوند این روند با [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی|پراکندگی جمعیت]] و شهرنشینی، موضوع بخشهای بعدی مدخل خواهد بود. | ||
=== پراکندگی جمعیت === | === [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی|پراکندگی جمعیت]] === | ||
پراکندگی | [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی|پراکندگی جمعیت]]، حاصل ترکیب شرایط طبیعی، اقتصادی، تاریخی و اجتماعی است و در آفریقای جنوبی تحت تأثیر عواملی چون اقلیم متنوع، منابع معدنی غنی و میراث سیاستهای آپارتاید شکل گرفته است<ref name=":0" /><ref>Christopher, A. J. (2001). Urban segregation in post-apartheid South Africa. ''Urban Studies, 38''(3), 449–466, Available for https://doi.org/10.1080/00420980120027438</ref>. تمرکز شدید جمعیت در چند استان شهری–صنعتی و تراکم بسیار پایین در بخشهای وسیع داخلی کشور، از بارزترین ویژگیهای الگوی پراکنش این کشور است. | ||
==== الگوی فضایی ملی ==== | ==== الگوی فضایی ملی ==== | ||
بر اساس برآورد میاندورهای ۲۰۲۴، میانگین تراکم جمعیت در آفریقای جنوبی حدود ۵۳ نفر در هر کیلومتر مربع است، اما اختلافات استانی بسیار چشمگیر است<ref>Statistics South Africa. (2024b). ''Mid-year population estimates by province 2024''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za</ref>. | بر اساس برآورد میاندورهای ۲۰۲۴، میانگین [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی|تراکم جمعیت در آفریقای جنوبی]] حدود ۵۳ نفر در هر کیلومتر مربع است، اما اختلافات استانی بسیار چشمگیر است<ref>Statistics South Africa. (2024b). ''Mid-year population estimates by province 2024''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za</ref>. | ||
* استان گائوتنگ (ژوهانسبورگ و پرتوریا): پرتراکمترین استان با بیش از ۸۵۰ نفر در هر کیلومتر مربع، قلب اقتصادی و صنعتی کشور؛ | * استان گائوتنگ (ژوهانسبورگ و پرتوریا): پرتراکمترین استان با بیش از ۸۵۰ نفر در هر کیلومتر مربع، قلب اقتصادی و صنعتی کشور؛ | ||
| خط ۲۰۶: | خط ۲۰۶: | ||
* استانهای داخلی مانند کیپ شمالی، با کمتر از ۵ نفر در کیلومتر مربع، مناطق پهناور اما کمجمعیت هستند. | * استانهای داخلی مانند کیپ شمالی، با کمتر از ۵ نفر در کیلومتر مربع، مناطق پهناور اما کمجمعیت هستند. | ||
==== عوامل مؤثر بر پراکندگی ==== | ==== عوامل مؤثر بر [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی|پراکندگی]] ==== | ||
عوامل موثر بر پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی به شرح زیر است: | عوامل موثر بر [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی]] به شرح زیر است: | ||
# عوامل طبیعی: سواحل جنوبی و شرقی بهعلت آبوهوای معتدل و دسترسی به دریا، تراکم بیشتری دارند<ref>Internet Geography. (2024). ''Population distribution factors in South Africa''. Internet Geography, Available for https://www.internetgeography.net/topics/population-distribution-in-south-africa/</ref>؛ | # عوامل طبیعی: سواحل جنوبی و شرقی بهعلت آبوهوای معتدل و دسترسی به دریا، تراکم بیشتری دارند<ref>Internet Geography. (2024). ''Population distribution factors in South Africa''. Internet Geography, Available for https://www.internetgeography.net/topics/population-distribution-in-south-africa/</ref>؛ | ||
# منابع اقتصادی: تمرکز معادن طلا، پلاتین و زغالسنگ در مناطق خاص، مهاجرت داخلی را به این نواحی جذب کرده است<ref>Slideshare. (2019). ''South Africa – Mining and population movement''. Slideshare, Available for https://www.slideshare.net</ref>؛ | # منابع اقتصادی: تمرکز معادن طلا، پلاتین و زغالسنگ در مناطق خاص، مهاجرت داخلی را به این نواحی جذب کرده است<ref>Slideshare. (2019). ''South Africa – Mining and population movement''. Slideshare, Available for https://www.slideshare.net</ref>؛ | ||
| خط ۲۱۳: | خط ۲۱۳: | ||
# میراث آپارتاید: سیاستهای جابهجایی اجباری باعث تراکم بالای جمعیت در برخی «هوملند»ها و رشد نامتوازن شهری شد<ref>NumberAnalytics. (2025). ''Apartheid legacy and population density''. NumberAnalytics, Available for https://numberanalytics.com</ref>. | # میراث آپارتاید: سیاستهای جابهجایی اجباری باعث تراکم بالای جمعیت در برخی «هوملند»ها و رشد نامتوازن شهری شد<ref>NumberAnalytics. (2025). ''Apartheid legacy and population density''. NumberAnalytics, Available for https://numberanalytics.com</ref>. | ||
جدول شماره 4. پراکندگی جمعیت بر اساس استانها (۲۰۲۴)<ref>Statistics South Africa. (2024). ''Urbanization statistics and projections 2024''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za<nowiki/>/</ref> | جدول شماره 4. [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی|پراکندگی جمعیت]] بر اساس استانها (۲۰۲۴)<ref>Statistics South Africa. (2024). ''Urbanization statistics and projections 2024''. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za<nowiki/>/</ref> | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|استان | |استان | ||
| خط ۲۸۴: | خط ۲۸۴: | ||
==== چالشها ==== | ==== چالشها ==== | ||
چالش های پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی عبارت است از: | چالش های [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی]] عبارت است از: | ||
* فشار بر زیرساختهای شهری در استانهای پرتراکم؛ | * فشار بر زیرساختهای شهری در استانهای پرتراکم؛ | ||
| خط ۲۹۲: | خط ۲۹۲: | ||
==== جمعبندی ==== | ==== جمعبندی ==== | ||
پراکندگی جمعیت آفریقای جنوبی بازتابی از تعامل جغرافیا، اقتصاد و سیاست است. این الگو، زمینهساز چالشهای سیاستگذاری در حوزه مسکن، حملونقل، خدمات عمومی و عدالت فضایی است و با روند شهرنشینی که در بخش پنجم بررسی میشود، پیوندی مستقیم دارد. | [[پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی|پراکندگی جمعیت آفریقای جنوبی]] بازتابی از تعامل جغرافیا، اقتصاد و سیاست است. این الگو، زمینهساز چالشهای سیاستگذاری در حوزه مسکن، حملونقل، خدمات عمومی و عدالت فضایی است و با روند شهرنشینی که در بخش پنجم بررسی میشود، پیوندی مستقیم دارد. | ||
=== شهرنشینی و روستانشینی === | === [[شهرنشینی و روستانشینی در آفریقای جنوبی|شهرنشینی و روستانشینی]] === | ||
روند شهرنشینی در آفریقای | روند [[شهرنشینی و روستانشینی در آفریقای جنوبی|شهرنشینی در آفریقای جنوبی]]، بازتاب مستقیم تحول اقتصادی، سیاستهای تاریخی و تغییرات اجتماعی است. از اوایل قرن بیستم تا امروز، این کشور از یک جامعه عمدتاً روستایی به کشوری با اکثریت جمعیت شهری تغییر چهره داده است<ref name=":1" />. | ||
==== نرخ و الگوی شهرنشینی (۲۰۲۴) ==== | ==== نرخ و الگوی شهرنشینی (۲۰۲۴) ==== | ||
| خط ۳۰۳: | خط ۳۰۳: | ||
* گسترش سریع مناطق حومهای و سکونتگاههای غیررسمی پیرامون مراکز اقتصادی. | * گسترش سریع مناطق حومهای و سکونتگاههای غیررسمی پیرامون مراکز اقتصادی. | ||
==== محرکهای اصلی شهرنشینی ==== | ==== محرکهای اصلی [[شهرنشینی و روستانشینی در آفریقای جنوبی|شهرنشینی]] ==== | ||
* جذب فرصتهای شغلی در معادن، صنایع و بخش خدمات؛ | * جذب فرصتهای شغلی در معادن، صنایع و بخش خدمات؛ | ||
* تمرکز زیرساخت و خدمات آموزشی–بهداشتی در شهرها؛ | * تمرکز زیرساخت و خدمات آموزشی–بهداشتی در شهرها؛ | ||
| خط ۳۱۷: | خط ۳۱۷: | ||
* آلودگی هوا و مشکلات زیستمحیطی ناشی از تراکم صنعتی. | * آلودگی هوا و مشکلات زیستمحیطی ناشی از تراکم صنعتی. | ||
==== وضعیت روستانشینی ==== | ==== وضعیت [[شهرنشینی و روستانشینی در آفریقای جنوبی|روستانشینی]] ==== | ||
* حدود ۳۲٪ جمعیت در مناطق روستایی ساکناند که غالباً با مشکلاتی چون دسترسی محدود به خدمات، فرصت شغلی کم و مهاجرت جوانان به شهرها مواجه هستند؛ | * حدود ۳۲٪ جمعیت در مناطق روستایی ساکناند که غالباً با مشکلاتی چون دسترسی محدود به خدمات، فرصت شغلی کم و مهاجرت جوانان به شهرها مواجه هستند؛ | ||
| خط ۳۲۶: | خط ۳۲۶: | ||
* پیشبینی میشود تا سال ۲۰۴۵، نسبت شهرنشینی به ۷۵–۷۸٪ برسد؛ | * پیشبینی میشود تا سال ۲۰۴۵، نسبت شهرنشینی به ۷۵–۷۸٪ برسد؛ | ||
* رشد شهرهای میانی و افزایش حومهنشینی محتمل است؛ | * رشد شهرهای میانی و افزایش حومهنشینی محتمل است؛ | ||
* سیاستگذاری آینده باید بر توسعه متوازن | * سیاستگذاری آینده باید بر توسعه متوازن [[شهرنشینی و روستانشینی در آفریقای جنوبی|شهری–روستایی]]، تقویت حملونقل عمومی و مدیریت رشد سکونتگاههای غیررسمی تمرکز کند. | ||
فرایند شهرنشینی در آفریقای | فرایند [[شهرنشینی و روستانشینی در آفریقای جنوبی|شهرنشینی در آفریقای جنوبی]]، موتور محرکهٔ توسعه اقتصادی است اما در صورت عدم مدیریت صحیح، میتواند شکافهای اجتماعی–فضایی را عمیقتر کند. تکمیل این روند با تقویت مناطق روستایی، کلید تحقق عدالت فضایی و پایداری توسعه خواهد بود. | ||
=== نتیجهگیری === | === نتیجهگیری === | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۹:۴۸
جمعیت آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۵ بر اساس برآوردهای رسمی حدود ۶۴.۷ میلیون نفر و نرخ رشد سالانه آن ۱.۱۶٪ است[۱]. این کشور طی دو دهه گذشته از ساختار جمعیتی جوان به الگویی متعادلتر رسیده و پیشبینی میشود تا میانه قرن به سمت سالخوردگی جمعیت حرکت کند[۲].
جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی با تنوع کمنظیر قومی، زبانی و دینی، میراث تاریخی پیچیده و پیوند عمیق با جغرافیای طبیعی شناخته میشود. این تنوع فرهنگی نتیجهٔ قرنها مهاجرت و آمیزش فرهنگی در آفریقای جنوبی است[۳]. ویژگیهایی چون ترکیب چندقومیتی (سیاهپوستان، رنگینپوستان، سفیدپوستان و آسیاییها/هندیها)، وجود دوازده زبان رسمی و پراکندگی جمعیت متأثر از اقلیم و منابع معدنی، این کشور را از بسیاری جوامع دیگر متمایز کرده است[۴][۵][۶].
ساختار هرم جمعیتی
ساختار هرم جمعیتی، بازتابی از تاریخ جمعیتی، وضعیت کنونی و مسیر آینده هر کشور است و در تحلیل جغرافیای انسانی، جایگاهی محوری دارد[۱][۲]. در آفریقای جنوبی، این ساختار طی دو دهه گذشته دگرگونیهای مهمی را تجربه کرده است: از یک هرم جوان و گسترده در سال ۲۰۰۵[۷]، به شکلی متعادلتر در ۲۰۲۵[۱]، و پیشبینی گذار به ساختاری سالخوردهتر تا سال ۲۰۴۵[۲][۸]. این تغییرات پیامدهایی مستقیم بر بازار کار[۶]، نظام بهداشت[۹]، آموزش[۱۰] و سیاستهای رفاهی[۲] دارند.
سال ۲۰۰۵: جامعهای جوان با بار تکفل بالا
در سال ۲۰۰۵، جمعیت کشور حدود ۴۹.۵ میلیون نفر بود که ۳۴٪ آن را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل میدادند[۱۱]. نرخ باروری ۲.۹ فرزند بهازای هر زن و امید به زندگی حدود ۵۳.۵ سال بوده است[۲]. هرم جمعیتی در این مقطع، قاعدهای پهن و رأس باریک داشت[۷] که نشاندهنده نرخ بالای زاد و ولد و مرگومیر نسبی بالا در سنین بالا است. این ساختار، فشار مضاعفی بر جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) وارد میکرد و نیاز به سرمایهگذاری گسترده در آموزش و بهداشت کودکان را برجسته میساخت[۶].
سال ۲۰۲۵: تعادل نسبی و غلبه گروههای میانسال
در سال ۲۰۲۵، جمعیت به ۶۴.۷ میلیون نفر رسیده است[۱]. سهم جمعیت زیر ۱۵ سال به ۲۵.۷٪ کاهش یافته و گروه سنی ۳۰ تا ۴۴ سال بیشترین وزن را دارد[۱۲]. نرخ باروری به ۲.۲ و امید به زندگی به ۶۶.۵ سال (۷۰ سال برای زنان و ۶۳ سال برای مردان) افزایش یافته است[۲]. نسبت وابستگی کل به ۴۸.۴٪ کاهش یافته که نشاندهنده افزایش سهم جمعیت در سن کار است[۶]. این تغییرات نتیجه ترکیبی از بهبود خدمات بهداشتی[۹]، کاهش مرگومیر نوزادان[۲]، و تغییرات فرهنگی در الگوی خانواده[۴] است.
سال ۲۰۴۵: سالخوردگی تدریجی و چالشهای نو
پیشبینی میشود که در سال ۲۰۴۵، جمعیت کشور به ۷۶.۶ میلیون نفر برسد[۲]. سهم سالمندان (۶۵ سال به بالا) از ۶.۹٪ در ۲۰۲۵ به ۱۲٪ افزایش مییابد و سهم زیر ۱۵ سال به ۲۲٪ کاهش پیدا میکند[۸]. هرم جمعیتی در این مقطع، شکلی ستونی با قاعده باریکتر خواهد داشت که بیانگر کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش طول عمر است[۱]. این روند، نیاز به بازنگری در سیاستهای بازنشستگی[۶]، مراقبت سالمندان[۲] و بهرهوری نیروی کار[۹] را برجسته میکند.
جدول شماره 1. مقایسه شاخصهای کلیدی ساختار سنی (۲۰۰۵–۲۰۲۵–۲۰۴۵)
| شاخص / سال | ۲۰۰۵ | ۲۰۲۵ | ۲۰۴۵ (پیشبینی) |
| جمعیت کل (میلیون نفر) | ۴۹.۵ | ۶۴.۷ | ۷۶.۶ |
| زیر ۱۵ سال (%) | ۳۴ | ۲۵.۷ | ۲۲ |
| ۱۵–۶۴ سال (%) | ۶۰ | ۶۷.۴ | ۶۵ |
| بالای ۶۵ سال (%) | ۶ | ۶.۹ | ۱۲ |
| نرخ باروری (فرزند/زن) | ۲.۹ | ۲.۲ | ۱.۹ |
| امید به زندگی (سال) | ۵۳.۵ | ۶۶.۵ | ۶۹ |
| نسبت وابستگی کل (%) | ۵۶ | ۴۸.۴ | ۴۸.۸ |
تحلیل نهایی
گذار آفریقای جنوبی از یک جامعه جوان به ساختاری متعادلتر و سپس سالخوردهتر، نشاندهنده ورود به مراحل میانی و پایانی گذار جمعیتی است[۲]. این تغییرات، فرصتهایی مانند بهرهبرداری از «پنجره جمعیتی»[۶] ایجاد میکند، اما همزمان چالشهایی چون تأمین خدمات سالمندی[۹]، حفظ رشد اقتصادی[۶] و مدیریت مهاجرت[۲] را نیز به همراه دارد. پیوند این روند با ویژگیهای قومی، زبانی و فرهنگی که در بخش بعدی بررسی میشود، برای فهم کامل جغرافیای انسانی کشور ضروری است[۴][۵].
ویژگیهای جمعیتی
آفریقای جنوبی بهعنوان یکی از متنوعترین جوامع انسانی جهان، ترکیبی پیچیده از قومیتها، زبانها، ادیان و ساختارهای اجتماعی را در خود جای داده است؛ بهگونهای که این کشور در ادبیات سیاسی و فرهنگی معاصر به «ملت رنگینکمان» شهرت یافته است[۵][۱۳]. این تنوع نهتنها بازتابی از تاریخ استعمار، مهاجرت و مقاومت است، بلکه در شاخصهای جمعیتی، الگوهای سکونت و حتی سیاستگذاریهای توسعهای نیز اثرگذار است. دادههای رسمی نشان میدهد که در سال ۲۰۲۲، جمعیت کشور به بیش از ۶۲ میلیون نفر رسیده و نرخ رشد سالانه آن حدود ۱.۸٪ بوده است[۱۴].
ترکیب قومی و نژادی
بر اساس نتایج سرشماری ۲۰۲۲، سیاهپوستان آفریقایی با سهم ۸۱.۴٪ همچنان بزرگترین گروه جمعیتی کشور هستند. پس از آن، رنگینپوستان با ۸.۲٪، سفیدپوستان با ۷.۳٪ و آسیاییها/هندیها با ۲.۷٪ قرار دارند[۱۵].
روندهای دو دهه اخیر نشان میدهد که سهم جمعیت سفیدپوست از ۱۱٪ در ۱۹۹۶ به ۷.۳٪ در ۲۰۲۲ کاهش یافته، در حالی که سهم سیاهپوستان اندکی افزایش یافته است[۱۶]. این تغییرات بخشی ناشی از مهاجرت معکوس سفیدپوستان و بخشی نتیجه نرخ باروری بالاتر در میان گروههای سیاهپوست است.
زبانهای رسمی و پراکندگی زبانی
قانون اساسی آفریقای جنوبی ۱۲ زبان رسمی را به رسمیت میشناسد که در سال ۲۰۲۳ زبان اشاره آفریقای جنوبی بهعنوان دوازدهمین زبان رسمی تصویب شد[۱۷]. زبان زولو با ۲۴٪، پرگویشترین زبان مادری است و پس از آن خوسا با ۱۶٪ و آفریکانس با ۱۳٪ قرار دارند. انگلیسی، هرچند زبان مادری کمتر از ۱۰٪ جمعیت است، اما نقش غالب در آموزش عالی، رسانه و تجارت دارد[۱۸]. پراکندگی زبانی با جغرافیای قومی همپوشانی دارد؛ برای مثال، آفریکانس در کیپ غربی و بخشهایی از شمال کشور غالب است، در حالی که خوسا در کیپ شرقی و زولو در کوازولو ناتال تمرکز دارد.
تنوع دینی و فرهنگی
آفریقای جنوبی کشوری چنددینی است که بیش از ۶۰٪ مردم آن پیرو شاخههای مختلف مسیحیت هستند. اسلام حدود ۱.۵٪ جمعیت را تشکیل میدهد و عمدتاً در کیپ غربی و کوازولو ناتال متمرکز است. هندوئیسم، آیینهای بومی آفریقایی، یهودیت، بودیسم و باورهای غیردینی نیز در مقیاس کوچکتر حضور دارند[۱۹][۲۰]. سیاست رسمی آموزش و مذهب، بر «مدل تعاملی» تأکید دارد که ضمن احترام به تنوع دینی، از سلطه یک دین خاص جلوگیری میکند[۱۰].
نسبت جنسیتی و ساختار سنی
در سال ۲۰۲۴، زنان ۵۱٪ و مردان ۴۹٪ جمعیت را تشکیل میدادند[۱]. نسبت جنسیتی ملی حدود ۹۸ مرد به ازای هر ۱۰۰ زن است، اما در استانهایی مانند خاوتنگ و کیپ غربی بهدلیل مهاجرتهای کاری، این نسبت بهطور محسوسی تغییر میکند. میانگین سنی جمعیت در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲۸ سال بوده است؛ این رقم برای سفیدپوستان ۴۵ سال و برای سیاهپوستان ۲۷ سال گزارش شده است[۲۱]. حدود ۲۸٪ جمعیت زیر ۱۵ سال و ۹.۷٪ بالای ۶۰ سال سن دارند که نشاندهنده آغاز روند سالخوردگی جمعیت است.
جدول شماره 2. شاخصهای کلیدی ویژگیهای جمعیتی (۲۰۲۲)
| شاخص | مقدار |
| جمعیت کل | ۶۲,۰۲۷,۵۰۲ نفر |
| سهم زنان (%) | ۵۱ |
| سهم مردان (%) | ۴۹ |
| بزرگترین گروه قومی | سیاهپوستان (Black Africans) – ۸۱.۴٪ |
| پرگویشترین زبان | زولو (Zulu) – ۲۴٪ |
| میانگین سنی (سال) | ۲۸ |
| جمعیت زیر ۱۵ سال (%) | ۲۸ |
| جمعیت بالای ۶۰ سال (%) | ۹.۷ |
| دین غالب | مسیحیت (Christianity) – ≈۶۰٪ |
جمعبندی
ویژگیهای جمعیتی آفریقای جنوبی، بازتابی از تاریخ پیچیده و پویاییهای معاصر این کشور است. تنوع قومی، زبانی و دینی، در کنار تغییرات ساختار سنی و نسبت جنسیتی، نهتنها چالشهایی در حوزه سیاستگذاری اجتماعی و اقتصادی ایجاد میکند، بلکه فرصتهایی برای توسعه مبتنی بر تنوع و همزیستی نیز فراهم میآورد.
رشد جمعیت
رشد جمعیت، شاخصی کلیدی در جغرافیای انسانی است که تغییرات آن بازتابی از تعامل عوامل زاد و ولد، مرگومیر و مهاجرت است[۲][۲۲]. بررسی روند بیست سال گذشته و پیشبینی بیست سال آینده نشان میدهد که آفریقای جنوبی در حال گذار از مرحله «رشد سریع» به «رشد کند و پایدار» است؛ تغییری که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فضایی گستردهای خواهد داشت.
روند تاریخی (۲۰۰۵–۲۰۲۵)
الف) سال ۲۰۰۵ – رشد طبیعی بالا
- جمعیت کل: حدود ۴۹.۵ میلیون نفر؛
- نرخ رشد سالانه: ۱.۹٪؛
- نرخ باروری: ۲.۹ فرزند بهازای هر زن؛
- مرگومیر زیر ۵ سال: ۴۶ در هزار تولد زنده؛
- امید به زندگی: ۵۳.۵ سال.
در این مقطع، رشد جمعیت عمدتاً ناشی از زاد و ولد بالا بود و مهاجرت بینالمللی سهم اندکی داشت. بار تکفل بالا و فشار بر زیرساختهای آموزشی و بهداشتی از چالشهای اصلی بهشمار میرفت[۲۳].
ب) سال ۲۰۲۵ – کاهش نسبی و تثبیت جمعیت فعال
- جمعیت کل: ۶۴.۷ میلیون نفر؛
- نرخ رشد سالانه: ۱.۱۶٪؛
- نرخ باروری: ۲.۲؛
- مرگومیر زیر ۵ سال: ۳۰.۵ در هزار تولد زنده؛
- امید به زندگی: ۶۶.۵ سال (۷۰ سال برای زنان، ۶۳ سال برای مردان).
کاهش باروری و بهبود شاخصهای سلامت، همراه با افزایش سهم جمعیت در سن کار (۶۷.۳٪)، شرایط «پنجره جمعیتی» را ایجاد کرده است؛ فرصتی که در صورت سرمایهگذاری در آموزش و اشتغال، میتواند رشد اقتصادی را تقویت کند[۲۴].
پیشبینی آینده (۲۰۲۵–۲۰۴۵)
الف) سال ۲۰۴۵ – حرکت به سمت رشد نزدیک به صفر
- جمعیت کل: ۷۶.۶ میلیون نفر؛
- نرخ رشد سالانه: ۰.۶٪؛
- نرخ باروری: ۱.۹؛
- سالمندان (۶۵+): ۱۲٪ جمعیت؛
- امید به زندگی: ۶۹ سال.
در این دوره، کاهش باروری و افزایش طول عمر، ساختار جمعیت را به سمت سالخوردگی سوق میدهد. مهاجرت بینالمللی میتواند نقش مهمی در جبران کمبود نیروی کار ایفا کند[۲].
عوامل مؤثر بر تغییرات رشد جمعیت
عوامل موثر بر تغییرات رشد جمعیت در آفریقای جنوبی به شرح زیر است:
- گذار باروری: کاهش تدریجی از ۲.۹ (۲۰۰۵) به ۱.۹ (۲۰۴۵) تحت تأثیر آموزش زنان، شهرنشینی و دسترسی به خدمات بهداشت باروری؛
- بهبود بهداشت عمومی: کاهش مرگومیر نوزادان و کودکان، افزایش واکسیناسیون، و کنترل بیماریهای واگیر؛
- تأثیر بیماریهای همهگیر: HIV/AIDS در دهه ۲۰۰۰ و COVID-19 در ۲۰۲۰–۲۰۲۲ موجب افت موقت امید به زندگی شدند[۱۴][۲۵]؛
- مهاجرت: ورود مهاجران از کشورهای عضو SADC و مهاجرت داخلی به استانهای اقتصادیمحور مانند خاوتنگ و کیپ غربی؛
- سیاستهای جمعیتی: برنامههای تنظیم خانواده، توسعه روستایی و سیاستهای مهاجرتی.
جدول شماره 3. مقایسهای شاخصهای کلیدی رشد جمعیت
| سال | جمعیت کل (میلیون) | نرخ رشد سالانه (%) | نرخ باروری (فرزند/زن) | مرگومیر زیر ۵ سال (در هزار) | امید به زندگی (سال) |
| ۲۰۰۵ | ۴۹.۵ | ۱.۹ | ۲.۹ | ۴۶ | ۵۳.۵ |
| ۲۰۲۵ | ۶۴.۷ | ۱.۱۶ | ۲.۲ | ۳۰.۵ | ۶۶.۵ |
| ۲۰۴۵ | ۷۶.۶ | ۰.۶ | ۱.۹ | ۲۰ (برآورد) | ۶۹ |
جمعبندی تحلیلی
روند کاهشی رشد جمعیت آفریقای جنوبی، نشانه ورود به مراحل پایانی گذار جمعیتی است. این تغییر، ضمن کاهش فشار بر منابع، چالشهایی چون سالخوردگی جمعیت و نیاز به اصلاح نظام بازنشستگی را به همراه دارد. پیوند این روند با پراکندگی جمعیت و شهرنشینی، موضوع بخشهای بعدی مدخل خواهد بود.
پراکندگی جمعیت
پراکندگی جمعیت، حاصل ترکیب شرایط طبیعی، اقتصادی، تاریخی و اجتماعی است و در آفریقای جنوبی تحت تأثیر عواملی چون اقلیم متنوع، منابع معدنی غنی و میراث سیاستهای آپارتاید شکل گرفته است[۱][۲۶]. تمرکز شدید جمعیت در چند استان شهری–صنعتی و تراکم بسیار پایین در بخشهای وسیع داخلی کشور، از بارزترین ویژگیهای الگوی پراکنش این کشور است.
الگوی فضایی ملی
بر اساس برآورد میاندورهای ۲۰۲۴، میانگین تراکم جمعیت در آفریقای جنوبی حدود ۵۳ نفر در هر کیلومتر مربع است، اما اختلافات استانی بسیار چشمگیر است[۲۷].
- استان گائوتنگ (ژوهانسبورگ و پرتوریا): پرتراکمترین استان با بیش از ۸۵۰ نفر در هر کیلومتر مربع، قلب اقتصادی و صنعتی کشور؛
- کیپ غربی (کیپتاون): تراکم بالا در امتداد سواحل و مراکز توریستی–تجاری؛
- استانهای داخلی مانند کیپ شمالی، با کمتر از ۵ نفر در کیلومتر مربع، مناطق پهناور اما کمجمعیت هستند.
عوامل مؤثر بر پراکندگی
عوامل موثر بر پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی به شرح زیر است:
- عوامل طبیعی: سواحل جنوبی و شرقی بهعلت آبوهوای معتدل و دسترسی به دریا، تراکم بیشتری دارند[۲۸]؛
- منابع اقتصادی: تمرکز معادن طلا، پلاتین و زغالسنگ در مناطق خاص، مهاجرت داخلی را به این نواحی جذب کرده است[۲۹]؛
- زیرساختها: شبکه راهآهن و جادهای موروثی از دوران استعمار، جهتگیریهای سکونتی را تثبیت کرده است[۳۰]؛
- میراث آپارتاید: سیاستهای جابهجایی اجباری باعث تراکم بالای جمعیت در برخی «هوملند»ها و رشد نامتوازن شهری شد[۳۱].
جدول شماره 4. پراکندگی جمعیت بر اساس استانها (۲۰۲۴)[۳۲]
| استان | جمعیت (میلیون) | مساحت (هزار کیلومتر²) | تراکم (نفر/کم²) | سهم از جمعیت کشور (%) |
| خاوتنگ | 16.1 | 18 | 850+ | 24.8 |
| کیپ غربی | 7.6 | 130 | 58 | 11.7 |
| کوازولو ناتال | 12.4 | 94 | 132 | 19.0 |
| کیپ شرقی | 7.1 | 169 | 42 | 10.9 |
| لیمپوپو | 6.3 | 125 | 50 | 9.7 |
| مپومالانگا | 5.2 | 76 | 68 | 7.9 |
| نورثوست | 4.2 | 105 | 40 | 6.4 |
| فریاستیت | 2.9 | 130 | 22 | 4.4 |
| کیپ شمالی | 1.4 | 372 | 3.8 | 2.1 |
روند تاریخی و آیندهنگری
۲۰۰۵–۲۰۲۵
افزایش تمرکز در خاوتنگ و کیپ غربی، کاهش نسبی در استانهای کمدرآمد.
۲۰۲۵–۲۰۴۵ (پیشبینی)
مهاجرت داخلی بیشتر به مراکز شهری و اقتصادی، رشد حومهنشینی و فشار بر زیرساختها. مناطق کمتراکم احتمالاً با سیاستهای توسعه روستایی و سرمایهگذاری کشاورزی کمی بهبود خواهند یافت، اما شکاف فضایی همچنان پابرجا میماند.
چالشها
چالش های پراکندگی جمعیت در آفریقای جنوبی عبارت است از:
- فشار بر زیرساختهای شهری در استانهای پرتراکم؛
- تخلیه جمعیتی و عقبماندگی خدمات در مناطق کمتراکم؛
- نابرابری فضایی در دسترسی به آموزش و بهداشت؛
- مهاجرت فصلی نیروی کار و عدم ثبات سکونت در برخی نواحی.
جمعبندی
پراکندگی جمعیت آفریقای جنوبی بازتابی از تعامل جغرافیا، اقتصاد و سیاست است. این الگو، زمینهساز چالشهای سیاستگذاری در حوزه مسکن، حملونقل، خدمات عمومی و عدالت فضایی است و با روند شهرنشینی که در بخش پنجم بررسی میشود، پیوندی مستقیم دارد.
شهرنشینی و روستانشینی
روند شهرنشینی در آفریقای جنوبی، بازتاب مستقیم تحول اقتصادی، سیاستهای تاریخی و تغییرات اجتماعی است. از اوایل قرن بیستم تا امروز، این کشور از یک جامعه عمدتاً روستایی به کشوری با اکثریت جمعیت شهری تغییر چهره داده است[۲].
نرخ و الگوی شهرنشینی (۲۰۲۴)
- حدود ۶۸٪ جمعیت در مناطق شهری ساکن هستند؛
- کلانشهرهای اصلی: ژوهانسبورگ، کیپتاون، دوربان، پرتوریا؛
- گسترش سریع مناطق حومهای و سکونتگاههای غیررسمی پیرامون مراکز اقتصادی.
محرکهای اصلی شهرنشینی
- جذب فرصتهای شغلی در معادن، صنایع و بخش خدمات؛
- تمرکز زیرساخت و خدمات آموزشی–بهداشتی در شهرها؛
- مهاجرت روستا–شهر بهعلت فقر روستایی و خشکسالیهای مکرر؛
- سیاستهای آپارتاید که مسیرهای مهاجرتی را شکل داد و در برخی موارد محدود کرد.
چالشهای شهری
چالش های شهری در آفریقای جنوبی به شرح زیر است:
- رشد سکونتگاههای غیررسمی و کمبود مسکن استاندارد؛
- فشار بر زیرساختهای حملونقل، آب و برق؛
- نابرابری فضایی در دسترسی به خدمات عمومی؛
- آلودگی هوا و مشکلات زیستمحیطی ناشی از تراکم صنعتی.
وضعیت روستانشینی
- حدود ۳۲٪ جمعیت در مناطق روستایی ساکناند که غالباً با مشکلاتی چون دسترسی محدود به خدمات، فرصت شغلی کم و مهاجرت جوانان به شهرها مواجه هستند؛
- در برخی استانها، توسعه کشاورزی مکانیزه و گردشگری روستایی باعث ایجاد نقاط رشد شده است.
روند آینده
- پیشبینی میشود تا سال ۲۰۴۵، نسبت شهرنشینی به ۷۵–۷۸٪ برسد؛
- رشد شهرهای میانی و افزایش حومهنشینی محتمل است؛
- سیاستگذاری آینده باید بر توسعه متوازن شهری–روستایی، تقویت حملونقل عمومی و مدیریت رشد سکونتگاههای غیررسمی تمرکز کند.
فرایند شهرنشینی در آفریقای جنوبی، موتور محرکهٔ توسعه اقتصادی است اما در صورت عدم مدیریت صحیح، میتواند شکافهای اجتماعی–فضایی را عمیقتر کند. تکمیل این روند با تقویت مناطق روستایی، کلید تحقق عدالت فضایی و پایداری توسعه خواهد بود.
نتیجهگیری
بررسی جغرافیای انسانی آفریقای جنوبی نشان میدهد این کشور در حال تجربه گذار چندبعدی است؛ از ساختار سنی جوان به سوی سالخوردگی، از پراکندگی روستایی به تمرکز شهری، و از الگوهای سکونتی متأثر از گذشته به شبکهای متنوع و پویا. این روندها فرصتهایی چون بهرهبرداری از پنجره جمعیتی و تنوع فرهنگی را به همراه دارند، اما چالشهایی جدی همچون عدالت فضایی، فشار بر زیرساختها و تأمین خدمات اجتماعی نیز مطرح است[۱][۲][۶]. مدیریت این گذار نیازمند سیاستگذاری هوشمند، تقویت توسعه متوازن شهری–روستایی و بهرهگیری از تنوع بهعنوان سرمایه ملی است.
چشمانداز و پیشنهادها
چشمانداز و پیشنهادها در جغرافیای انسانی در کشور آفریقای جنوبی شامل موارد زیر است:
حرکت به سمت سالخوردگی جمعیت
پیشبینی میشود سهم سالمندان از ۶.۹٪ در ۲۰۲۵ به حدود ۱۲٪ در ۲۰۴۵ برسد[۱][۲]. این امر، ضرورت تقویت نظامهای بازنشستگی، خدمات مراقبتی و سیاستهای ارتقای بهرهوری نیروی کار را برجسته میکند.
تشدید تمرکز شهری و فشار بر زیرساختها
نسبت شهرنشینی از ۶۸٪ در ۲۰۲۴ به حدود ۷۵–۷۸٪ تا ۲۰۴۵ افزایش خواهد یافت[۲][۳][۶]. این رشد نیازمند برنامهریزی برای توسعه پایدار شهری، کنترل گسترش سکونتگاههای غیررسمی و بهبود حملونقل عمومی است.
حفظ و بهرهبرداری از تنوع فرهنگی و زبانی
وجود دوازده زبان رسمی و ترکیب متنوع قومی، ظرفیت قابلتوجهی در حوزه گردشگری، صنایع فرهنگی و تعاملات منطقهای ایجاد میکند[۵] [۱۳]. سیاستگذاری فرهنگی میتواند این تنوع را به مزیت اقتصادی و اجتماعی تبدیل کند.
توسعه متوازن شهری–روستایی
کاهش شکاف فضایی و جلوگیری از تخلیه جمعیتی مناطق کمتراکم، نیازمند سرمایهگذاری در زیرساختهای روستایی، کشاورزی پایدار و خدمات اساسی است[۲][۶].
مدیریت هوشمند مهاجرت داخلی و خارجی
جذب نیروی کار ماهر از کشورهای منطقه و هدایت مهاجرت داخلی به شهرهای میانی میتواند فشار بر کلانشهرها را کاهش دهد و فرصتهای اقتصادی جدید ایجاد کند[۲۴].
نیز نگاه کنید به
جغرافیای انسانی روسیه؛ جغرافیایی جمعیتی در چین؛ جغرافیای انسانی سودان؛ جغرافیای انسانی اردن؛ جغرافیای انسانی ژاپن؛ جغرافیای انسانی کانادا؛ جغرافیای انسانی کوبا؛ جغرافیای انسانی لبنان؛ جغرافیای انسانی تونس؛ جغرافیای انسانی مصر؛ جغرافیای انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای انسانی مالی؛ جغرافیای انسانی افغانستان؛ جغرافیای انسانی تایلند؛ جغرافیای انسانی آرژانتین؛ جغرافیای انسانی فرانسه؛ جغرافیای انسانی اسپانیا؛ جغرافیای انسانی اوکراین؛ جغرافیای انسانی سوریه؛ جغرافیای انسانی قطر؛ جغرافیای انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای انسانی اتیوپی؛ جغرافیای انسانی سیرالئون؛ جغرافیایی انسانی سنگال؛ جغرافیای انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای انسانی گرجستان؛ جغرافیای انسانی تاجیکستان؛ جغرافیای انسانی قزاقستان؛ جغرافیای انسانی بنگلادش؛ جغرافیای انسانی پاکستان؛ جغرافیای انسانی یمن؛ جغرافیای انسانی عراق؛ جغرافیای انسانی عربستان سعودی
کتابشناسی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ ۱٫۸ Statistics South Africa. (2024a). Mid-year population estimates 2024 (Statistical Release P0302). Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022024.pdf
- ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ ۲٫۱۱ ۲٫۱۲ ۲٫۱۳ ۲٫۱۴ ۲٫۱۵ ۲٫۱۶ ۲٫۱۷ United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2022). World population prospects 2022: Summary of results (UN DESA/POP/2022/TR/No.3). United Nations, Available for https://population.un.org/wpp
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Encyclopaedia Britannica. (2023). South Africa – Cultural diversity. Encyclopaedia Britannica, Available for https://www.britannica.com/place/South-Africa/Cultural-life
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ Mandela, N. (1996). Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela. Little, Brown and Company, Available for https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ Statistics South Africa. (2023). South Africa demographic and health survey 2022: Key indicators report. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/?s=demographic+and+health+survey
- ↑ ۶٫۰۰ ۶٫۰۱ ۶٫۰۲ ۶٫۰۳ ۶٫۰۴ ۶٫۰۵ ۶٫۰۶ ۶٫۰۷ ۶٫۰۸ ۶٫۰۹ World Bank. (2023). South Africa economic update, edition 15: From recovery to higher growth. World Bank Group, Available for https://www.worldbank.org/en/country/southafrica/publication/south-africa-economic-update-edition-15
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ PopulationPyramid.net. (2005). South Africa – Population pyramid 2005. PopulationPyramid.net ,Available for https://www.populationpyramid.net/south-africa/2005/
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ PopulationPyramid.net. (2045). South Africa – Population pyramid 2045. PopulationPyramid.net, Available for https://www.populationpyramid.net/south-africa/2045
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ Statistics South Africa. (2024b). Health and vital statistics 2024. Statistics South Africa Available for https://www.statssa.gov.za/?p=health-and-vital-statistics
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Department of Education. (2003). Education statistics in South Africa at a glance 2003. Department of Education, Republic of South Africa Available for https://www.education.gov.za/Portals/0/Documents/Reports/Education%20Statistics2003.pdf
- ↑ Statistics South Africa. (2005). Historical population data. Statistics South Africa Available for https://www.statssa.gov.z
- ↑ PopulationPyramid.net. (2025). South Africa – Population pyramid, PopulationPyramid.net, Available forhttps://www.populationpyramid.net/south-africa/2025
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Mandela, N. (1996). Long walk to freedom: The autobiography of Nelson Mandela. Little, Brown and Company, Available for https://www.nelsonmandela.org/content/page/long-walk-to-freedom
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Statistics South Africa. (2022a). Population estimates 2022. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022022.pdf
- ↑ Statistics South Africa. (2023a). Census 2022: Demographic profile. Statistics South Africa, Available for https://census.statssa.gov.za
- ↑ Statistics South Africa. (2023b). Population group distribution trends 1996–2022. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za
- ↑ Government Communication and Information System. (2023). South African Sign Language recognition report. Government of South Africa, Available for https://www.gcis.gov.za
- ↑ Statistics South Africa. (2022b). Language and communication statistics 2022. Statistics South Africa, Available forhttps://www.statssa.gov.za
- ↑ Statistics South Africa. (2016). Community survey 2016: Religious affiliation. Statistics South Africa, Available forhttps://www.statssa.gov.za/?p=7721
- ↑ Government of South Africa.(2023). Religious diversity policies. Government of South Africa, Available for https://www.gov.za
- ↑ Statistics South Africa. (2023c). Age and sex distribution report 2023. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za
- ↑ Statistics South Africa. (2025a). Population growth indicators 2025. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za
- ↑ World Bank. (2006). South Africa – Infrastructure and social development. World Bank Group, Available for https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ Statistics South Africa. (2025b). Labour market and demographic transition. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za
- ↑ World Health Organization. (2023). Global Health Observatory: Life expectancy data. World Health Organization, Available for https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates
- ↑ Christopher, A. J. (2001). Urban segregation in post-apartheid South Africa. Urban Studies, 38(3), 449–466, Available for https://doi.org/10.1080/00420980120027438
- ↑ Statistics South Africa. (2024b). Mid-year population estimates by province 2024. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za
- ↑ Internet Geography. (2024). Population distribution factors in South Africa. Internet Geography, Available for https://www.internetgeography.net/topics/population-distribution-in-south-africa/
- ↑ Slideshare. (2019). South Africa – Mining and population movement. Slideshare, Available for https://www.slideshare.net
- ↑ Council for Scientific and Industrial Research. (2016). Transport infrastructure and settlement patterns in South Africa. CSIR, Available for https://researchspace.csir.co.za/dspace/handle/10204
- ↑ NumberAnalytics. (2025). Apartheid legacy and population density. NumberAnalytics, Available for https://numberanalytics.com
- ↑ Statistics South Africa. (2024). Urbanization statistics and projections 2024. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/
نویسنده مقاله
نرگس شکوری