جغرافیای انسانی اردن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
جز (The LinkTitles extension automatically added links to existing pages (https://github.com/bovender/LinkTitles).)
 
(۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:Ordon 11.jpg|بندانگشتی|جدول جمعیت و روند رشد جمعیت اردن]]
جغرافیای انسانی در [[اردن|کشور اردن]] شامل [[جمعیت اردن]]؛ [[اقوام و نژادهای اردن]]؛ [[سیاست جمعیتی اردن]]؛ [[پراکندگی جمعیت در اردن]]؛ [[مهاجرت و تراکم جمعیت اردن]]؛ [[وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی اردن]] و [[ساختار جمعیت اردن]] است که در ذیل شرح داده شده است:[[پرونده:جغرافیای انسانی اردن.png|بندانگشتی|جدول جمعیت و روند رشد جمعیت اردن(1403). برگرفته از سایت ویکی پدیا، قابل بازیابی از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86]]


'''جمعيت'''
=== [[جمعیت اردن|جمعیت]] ===
جمعیت [[اردن]] درحال حاضر یعنی در پایان سال 2022 معادل 11.302.000 نفر است که به شکل روز آمدی در سایت اداره آمار [[اردن]] قابل دستیابی است. تراكم جمعیت در 2022، ۱۲۷/۳ نفر به ازاء هر كیلومتر مربع است<ref>برگرفته از http://www.dos.gov.jo<nowiki/>دائرة الاحصاءات العامة الاردن</ref>. [[جمعیت اردن]] را از نظر نوع معیشت و تفاوت‌های طبقاتی میتوان به سه عنصر [[فلسطینی ها در اردن|فلسطینی]]، اردنی و بدویان (بادیه‌نشینان) تقسیم كرد. اردنی‌ها ساكن ساحل شرقی هستند كه از گذشته‌های دور در آنجا به كارهای كشاورزی اشتغال داشته، اكنون هم بیشتر امور كشاورزی و فعالیت‌های خدماتی كشور خود را بر عهده دارند<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 5</ref>. در ادامه به اطلاعات تفصیلی در خصوص نژاد، حرکات جمعیت شامل میزان رشد جمعیت، میزان مرگ و میر، مهاجرت، تراکم و پراکندگی جمعیت و همچنین وضعیت شهر‌نشینی و روستا‌نشینی می‌پردازیم و ساختار سنی و جنسی جمعیت در [[اردن]] را بیان می‌کنیم. از آنجا که جهان عرب فی‌الجمله دارای شاخص‌های جهان سوم می‌باشد بسیاری از اطلاعات روزآمد در این زمینه قابل دستیابی نیست ولی در نهایت دورنمایی از وضعیت جغرافیای انسانی در [[اردن]] را به دست می‌دهد.


جمعيت [[اردن]] درحال حاضر يعني در پايان سال 2022 معادل 11.302.000 نفر است که به شکل روزآمدي در سايت ادارة آمار اردن قابل دستيابي است. تراكم جمعيت در 2022، 3/127 نفر به ازاء هر كيلومتر مربع است.(30) جمعيت اردن را از نظر نوع معيشت و تفاوت‌هاي طبقاتي مي‌توان به سه عنصر فلسطيني، اردني و بدويان (باديه‌نشينان) تقسيم كرد. اردني‌ها ساكن ساحل شرقي هستند كه از گذشته‌هاي دور در آنجا به كارهاي كشاورزي اشتغال داشته، اكنون هم بيشتر امور كشاورزي و فعاليت‌هاي خدماتي كشور خود را بر عهده دارند. (31) در ادامه به اطلاعات تفصيلي در خصوص نژاد، حرکات جمعيت شامل ميزان رشد جمعيت، ميزان مرگ و مير، مهاجرت، تراکم و پراکندگي جمعيت و همچنين وضعيت شهر نشيني و روستا نشيني مي‌پردازيم و ساختار سني و جنسي جمعيت در اردن را بيان مي‌کنيم. از آنجا که جهان عرب في‌الجمله داراي شاخص‌هاي جهان سوم مي‌باشد بسياري از اطلاعات روزآمد در اين زمينه قابل دستيابي نيست ولي در نهايت دورنمايي از وضعيت جغرافياي انساني در اردن را به دست مي دهد.
=== [[اقوام و نژادهای اردن|نژاد]] ===
مردم اولیه امیرنشین [[اردن]] را اغلب قبایل عرب بدوی تشکیل می‌دادند. این قبایل به طور عمده از دو تیره “قیسی” (قیس بن عیلان) و “سمینی” در جنوب بودند. اما در حال حاضر اعراب صحرانشین و بدوی بیشتر در بخش شرقی زندگی می‌کنند که تحت مراقبت و نظارت دفتر امور قبایل می‌باشند.


'''1-2-2 نژاد'''
البته باید از نظر نژادی میان اردنی‌های شرق [[رود اردن]] که عمدتاً از تیره خالص و اصیل مدیترانه‌ای و از نظر قومی‌ شبیه مردم صحرا نشین [[سوریه]] و عربستان سعودی هستند و اعراب [[دره اردن|دره‌ اردن]]، تفاوت قائل شد. اقوام اخیر، نسبتاً بلندتر، تنومندتر، و سرهایشان بزرگ‌تر است و بعضی از صاحب نظران معتقدند که اینان اخلاف کنعانی‌هایی هستند که احتمالاً اجدادشان در اقصی نقاط شمال شرقی - در ناحیه زاگرس - زندگی می‌کرده‌اند. از این رو قرابت قومی‌ و نژادی آن‌ها با ایرانیان بعید به نظر نمی‌آید. به هرحال اکنون اقوام عمده [[اردن]] را به سه دسته تقسیم می‌کنند<ref>پادشاهی [[اردن]]، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين‌الملل مركز بين‌المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15</ref>:


مردم اوليه اميرنشين اردن را اغلب قبايل عرب بدوي تشکيل مي‌دادند. اين قبايل به طور عمده از دو تيره “قيسي” (قيس بن عيلان) و “سميني” در جنوب بودند. اما در حال حاضر اعراب صحرانشين و بدوي بيشتر در بخش شرقي زندگي مي‌کنند که تحت مراقبت و نظارت دفتر امور قبايل مي‌باشند.
==== [[بدویان اردن|بدویان]] ====
در ابتدای تأسیس امیرنشین [[اردن]] 40 درصد جمعیت این کشور را بدویان تشکیل می‌دادند، ولی امروزه تنها حدود 5 تا 7 درصد جمعیت این کشور را بدویان تشکیل می‌دهند<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 13</ref> و علی رغم کمی‌ تعداد، نقش عمده‌ای در این کشور دارند. حکومت [[اردن]] از نظر سیاسی بر بدویان مسلط است و توانسته حمایت آنان را نسبت به حکومت جلب نماید. ارتش این کشور عمدتاً از بدویان تشکیل یافته و افسران بلند پایه ارتش را نیز این گروه تشکیل می‌دهند.


البته بايد از نظر نژادي ميان اردني‌هاي شرق [[رود اردن]] که عمدتاً از تيره خالص و اصيل مديترانه اي و از نظر قومي‌شبيه مردم صحرا نشين سوريه و عربستان سعودي هستند و اعراب دره اردن، تفاوت قائل شد. اقوام اخير، نسبتاً بلند تر، تنومند تر، و سرهايشان بزرگ تر است و بعضي از صاحب نظران معتقدند که اينان اخلاف کنعاني هايي هستند که احتمالاً اجدادشان در اقصي نقاط شمال شرقي - در ناحيه زاگرس - زندگي مي کرده اند. از اين رو قرابت قومي‌و نژادي آن ها با ايرانيان بعيد به نظر نمي‌آيد. به هرحال اکنون اقوام عمده اردن را به سه دسته تقسيم مي‌کنند: (32)
در شرق این کشور جلوه‌های زندگی بدوی بیشتر به چشم می‌خورد. آنچه باعث حفظ شیوه زندگی بدوی در شرق [[اردن]] گردیده وجود نواحی کم باران است که بادیه نامیده می‌شود. بدویان به قبایل متعددی تقسیم می‌شوند که از مهم‌ترین این قبایل می‌توان به بنی خالد، بنی صخر، حویطات و رحسان اشاره نمود. آنان اصولاً مردمی‌ سرسخت هستند که با دنیای شهرنشینی بیگانه‌اند و با روستاییان نیز روابط مناسبی ندارند. هرچند امروزه دگرگونی‌هایی در شیوه زندگی عده‌ای از آنان حاصل گردیده است.


'''1-2-2-1. بدويان:'''
==== [[قفقازی های اردن|قفقازی‌ها]] ====
قفقازی‌ها گروه‌هایی با لهجه‌های چندگانه‌اند که چرکسی‌ها و چچن‌ها مهم‌ترینآن‌ها هستند که به [[اردن]] پیوستند و در مناطق بلقاء، امان، جرش، وادی السیر، زرقاء، ناعور، صویلح، سخنه و الازرق و مناطق دیگر ساکن شدند. چرکس‌ها و چچن‌ها در ساخت منطقه‌ای که به [[اردن]] شرقی (Trans Jordan) و بعدها به [[اردن|اردن‌]] هاشمی‌ شناخته شد، مشارکت کردند.


در ابتداي تأسيس اميرنشين اردن40 درصد جمعيت اين کشور را بدويان تشکيل مي دادند، ولي امروزه تنها حدود 5 تا 7 درصد جمعيت اين کشور را بدويان تشکيل مي‌دهند (33) و علي رغم کمي‌تعداد، نقش عمده اي در اين کشور دارند. حکومت اردن از نظر سياسي بر بدويان مسلط است و توانسته حمايت آنان را نسبت به حکومت جلب نمايد. ارتش اين کشور عمدتاً از بدويان تشکيل يافته و افسران بلند پايه ارتش را نيز اين گروه تشکيل مي‌دهند.
چرکس‌ها و چچنی‌ها  به ترتیب بیست و پنج هزار و دو هزار نفر<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي معاونت بين الملل مركز بين المللي تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي ص 13- 15</ref> از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. این دو گروه به دو زبان متفاوت سخن می‌گویند. گروه اول سنی مذهب و گروه دوم شیعه هستند که همگی در سال 1880 پس از کنگره سال 1878 برلین که ناحیه قفقاز را به [[روسیه]] داد، به جنوب امپراطوری عثمانی آمدند و دولت [[اردن]] آن‌ها را در قسمت شمال شرقی [[اردن]] سکنا داد. امروزه چرکس‌ها و چچنی‌ها از نظر سیاسی از مردم [[اردن]] جدا نیستند و نسبت به خاندان‌ هاشمی‌ وفا دارند. در پارلمان یک کرسی به چرکس‌ها و دیگری به چچنی‌ها اختصاص دارد. تعدادی از آن‌ها به مقام وزارت رسیده‌اند و تا کنون یک چرکسی توانسته به مقام نخست وزیری دست یابد. بیشتر چرکس‌ها به کشاورزی و تجارت مشغول هستند، آن‌ها علاوه بر زبان محلی خود، به زبان عربی نیز صحبت می‌کنند. امروزه با توجه به ازدواج‌هایی که میان اعراب و چرکس‌ها صورت می‌گیرد، تفاوت میان این دو گروه کمتر شده است<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي معاونت بين الملل مركز بين المللي تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي ص 13- 15</ref>.


در شرق اين کشور جلوه‌هاي زندگي بدوي بيشتر به چشم مي‌خورد. آنچه باعث حفظ شيوه زندگي بدوي در شرق اردن گرديده وجود نواحي کم باران است که باديه ناميده مي‌شود. بدويان به قبايل متعددي تقسيم مي‌شوند که از مهمترين اين قبايل مي‌توان به بني خالد، بني صخر، حويطات و رحسان اشاره نمود. آنان اصولاً مردمي‌سرسخت هستند که با دنياي شهرنشيني بيگانه اند و با روستاييان نيز روابط مناسبي ندارند. هرچند امروزه دگرگوني هايي در شيوه زندگي عده اي از آنان حاصل گرديده است.
با وجود ارتباطات خوبی چون مبادله تجاری و گاهی ارتباطات سببی که بین چرکسی‌ها و ساکنان عشایر اردنی این منطقه مثل: بنی شاکر، بنی حسن، بنی عباد، بنی صخر و العدوان و عشایر السلط از مسلمان و مسیحی و دیگران پیوند ایجاد کرد، ترس، آشوب و درگیری از مظاهر آشکار ساکنان هر دو طرف بود. اقلیت قفقازی مانند همه اقلیت‌ها در نقاط مختلف دنیا بر حفظ زبان و میراث و آداب و رسومش از نابودی تلاش کرد، چنان چه در بیشتر اوقات در موقعیت جغرافی خاص خودشان گردهم جمع می شدند.  


'''1-2-2-2'''. قفقازي ها:
مهاجرت چرکس‌ها و چچن ها تنها به خانواده‌هایی که در ربع پایانی قرن نوزدهم به [[اردن]] آمدند، محدود نمی شود و به دنبال آن خروج‌های دیگری در اثر انقلاب بلشویکی در [[روسیه]] و سختگیری و ظلم بر مسلمانان در [[قفقازی های اردن|قفقاز]] و دیگر مناطقی که انقلاب به آنجا کشیده شده بود، اتفاق افتاد<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص 19 و 20</ref>.  


قفقازي ها گروه هايي با لهجه هاي چندگانه اند که چرکسي ها و چچن ها مهمترين آنها هستند که به اردن پيوستند و در مناطق بلقاء، امان، جرش، وادي السير، زرقاء، ناعور، صويلح، سخنه و الازرق و مناطق ديگر ساکن شدند. چرکس ها و چچن‌ها در ساخت منطقه اي که به اردن شرقي<sup>[1]</sup>و بعدها به اردن‌هاشمي‌شناخته شد، مشارکت کردند.
==== [[فلسطینی ها در اردن|فلسطینی‌ها]] ====
فلسطینیان، ساكنان ساحل غربی [[رود اردن]] بودند كه از لحاظ معیشتی بیشتر شهرنشین و اهل حرفه و نسبتاً پیشرفته و از فرهنگی مترقی برخوردار بودند. فلسطینی‌ها حدود 40 درصد از [[جمعیت اردن]] را تشکیل می دهند. در پی تشکیل رژیم اسرائیل در سال 1948 گروه های فلسطینی که از موطن اصلی خود رانده شده بودند، به [[اردن]] مهاجرت کردند. نفوذ اقتصادی و فرهنگی مهاجرین فلسطینی در [[اردن]] همواره بیشتر از تعداد آن‌ها بوده است<ref>برگرفته از https://www.dos.gov.jo  دائره الاحصاءات  العامه الاردن    </ref>.  


چرکس ها و چچني ها  به ترتيب بيست و پنج هزار و دو هزار نفر (34) از جمعيت اين کشور را تشکيل مي‌دهند. اين دو گروه به دو زبان متفاوت سخن مي‌گويند. گروه اول سني مذهب و گروه دوم شيعه هستند که همگي در سال 1880 پس از کنگره سال 1878 برلين که ناحيه قفقاز را به روسيه داد، به جنوب امپراطوري عثماني آمدند و دولت اردن آن‌ها را در قسمت شمال شرقي اردن سکنا داد. امروزه چرکس ها و چچني‌ها از نظر سياسي از مردم اردن جدا نيستند و نسبت به خاندان‌هاشمي‌وفا دارند. در پارلمان يک کرسي به چرکس‌ها و ديگري به چچني‌ها اختصاص دارد. تعدادي از آن‌ها به مقام وزارت رسيده اند و تا کنون يک چرکسي توانسته به مقام نخست وزيري دست يابد. بيشتر چرکس‌ها به کشاورزي و تجارت مشغول هستند، آن‌ها علاوه بر زبان محلي خود، به زبان عربي نيز صحبت مي‌کنند. امروزه با توجه به ازدواج‌هايي که ميان اعراب و چرکس‌ها صورت مي‌گيرد. تفاوت ميان اين دو گروه کمتر شده است.(35)
=== [[سیاست جمعیتی اردن|حرکات جمعیت]] ===
از زمان شکل‌گیری بخش شرقی تا به امروز، تعداد ساکنان کشور [[اردن]] (کرانه شرقی) با سرعت چشمگیری افزایش یافته است. رشد جمعیت را سه عامل تعیین می‌کند؛ زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت خارجی. فرق میان زاد و ولد و مرگ و میر نشان‌دهنده افزایش طبیعی یا جنبش خود ساکنان است، اما مهاجرت خالص خارجی، عبارت است از نتیجه ناشی از ریسک اردنی‌ها برای کار در خارج یا هر دلیل دیگری و افزایش تعداد ساکنان نتیجه بازگشت مهاجران اردنی از خارج می‌باشد. چنان که [[اردن]] را در مرتبه نهم بین کشورهای جهان از جهت رشد جمعیت در پایان دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد قرار داده است<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين الملل مركز بين المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15</ref>. این رشد گسترده و پیوسته جمعیت طی سال‌های 2019 - 1994 نیز ادامه دارد<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين‌الملل مركز بين‌المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15</ref>.  


با وجود ارتباطات خوبي چون مبادلة تجاري و گاهي ارتباطات سببي که بين چرکسي ها و ساکنان عشاير اردني اين منطقه مثل: بني شاکر، بني حسن، بني عباد، بني صخر و العدوان و عشاير السلط از مسلمان و مسيحي و ديگران پيوند ايجاد کرد، ترس، آشوب و درگيري از مظاهر آشکارساکنان هر دو طرف بود. اقليت قفقازي مانند همه اقليت ها در نقاط مختلف دنيا بر حفظ زبان و ميراث و آداب و رسومش از نابودي تلاش کرد، چنان چه در بيشتر اوقات در موقعيت جغرافي خاص خودشان گردهم جمع مي شدند.  
افزایش طبیعی ساکنان [[اردن]] (از زمان تأسیس آن تاکنون) به دلیل بزرگ شدن پیاپی شکاف میان میانگین زاد و ولد و مرگ و میر است، چرا که در اثر پیشرفت قابل ملاحظه [[اردن]] در زمینه پیشگیری و درمان و گسترش امکانات و خدمات درمانی، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها، افزایش تعداد پزشکان و به طور کلی بودجه روز افزونی که به خدمات درمانی اختصاص یافته، میانگین مرگ و میر به طور دائم رو به کاهش نهاده است. در آغاز دهه 80 میانگین خام مرگ و میر به حدود نه در 1000 رسید و به هر 900 نفر یک پزشک اختصاص یافت، درحالی که در نیمه دهه 70 به ازای هر 2500 نفر یک پزشک بود. میانگین مرگ و میر کودکان در فاصله سال های 195۵ - 195۰ که در هر 1000 نفر 162 نفر بود، در سال های 19۸۰ - 19۷۵ به 75 نفر در هر 1000 نفر رسید و در سال 1987 در هر 1000 نفر به 61 نفر رسید، طبیعی است که درفاصله زمانی کوتاه که سطح خدمات طبیعی خوب شده  و میزان دارو افزایش یافته بود، میانگین مرگ و میر به سرعت رو به کاهش نهد<ref>برگرفته از<nowiki/>http://arb.majalla.com/2012/12/article%2055240853</ref>. رشد جمعیت این کشور طبق برآوردهای سال 2019 معادل ۲/۳ درصد است. ساختار سنی آن نیز 3۴/3 درصد بین 0 تا 15 سال، 62 درصد بین 64 ـ 15 سال و ۳/۷ درصد بین 65 و بالاتر می‌باشد<ref>برگرفته از http://www.dos.gov.jo دائرة الاحصاءات العامه الاردن</ref>.


مهاجرت چرکس ها و چچن ها تنها به خانواده هايي که در ربع پاياني قرن نوزدهم به اردن آمدند، محدود نمي شود و به دنبال آن خروج هاي ديگري در اثر انقلاب بلشويکي در روسيه و سختگيري و ظلم بر مسلمانان در قفقاز و ديگر مناطقي که انقلاب به آنجا کشيده شده بود، اتفاق افتاد. (36)
تعداد ساکنان [[اردن]] در طول دو دوره (1952 تا 1961 ) و ( 1961 تا 1979) به طور متوسط ۴/۸ درصد و در طول دوره (1979 تا 1988) ۳/۹ درصد افزایش یافته است. نرخ رشد جمعیت طی دوره  1979 تا 1994 به رقم 4/4 درصد تقلیل یافته و پس از آن ‌نرخ رشد جمعیت در طی سال‌های 1994 تا 2004 كاهش قابل ملاحظه‌ای داشته كه ۲/۶ درصد ثبت شده است، و طی سال‌های 2004 تا 2011 به رقم 2/2 درصد رسیده است. که در نهایت نرخ کاهشی پیوسته را طی سال‌های 1952 تا 2011 نشان می‌دهد<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن</ref>.


'''1-2-2-3. فلسطيني‌ها:'''
=== [[مهاجرت و تراکم جمعیت اردن|مهاجرت و تراکم و پراکندگی جمعیت]] ===
مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت در كشور [[اردن]] نسبتاً زیاد انجام شده است، زیرا در زمان تشكیل آن، شمار بسیاری از ساكنان ساحل غربی [[رود اردن]] به ساحل شرقی مهاجرت كردند و بار دیگر پس از جنگ 1967 و اشغال بخشی از ساحل غربی به ‌وسیله رژیم اشغالگر قدس، 200 هزار نفر به ساحل شرقی كوچ كردند. به جز این عوامل تاریخی، عوامل دیگری كه مهاجرت‌ها را باعث شده است، توسعه شهرنشینی و نزدیک بودن به مركز صنایع مخصوصاً در امان و زرقا و رونق بازار كار در این دو شهر بوده است. همچنین بی‌ثباتی و اغتشاشات [[لبنان]] در دهه 1970‌ باعث شد كه بسیاری از طبقات ثروتمند و متمكن آن كشور به [[اردن|اردن‌]] مهاجرت كنند<ref>برگرفته از [http://www.dos.gov.jo/ http://www.dos.gov.jo] دائرة الاحصاءات العامه الاردن</ref>.


فلسطينيان، ساكنان ساحل غربي رود اردن بودند كه از لحاظ معيشتي بيشتر شهرنشين و اهل حرفه و نسبتاً پيشرفته و از فرهنگي مترقي برخوردار بودند. فلسطيني‌ها حدود 40 درصد از جمعيت اردن را تشکيل مي دهند. در پي تشکيل رژيم اسرائيل در سال 1948 گروه هاي فلسطيني که از موطن اصلي خود رانده شده بودند، به اردن مهاجرت کردند. نفوذ اقتصادي و فرهنگي مهاجرين فلسطيني در اردن همواره بيشتر از تعداد آن ها بوده است. (37)
مهاجرت نقش مهمی‌ در رشد [[جمعیت اردن]] و تنوع قوانین از ربع پایانی قرن نوزدهم تا دهه چهل از این قرن داشته است؛ تعداد ساکنان شرق [[اردن]] در سال 1915، زمانی که [[اردن]] بخشی از امپراطوری عثمانی بود، 142هزار نفر محاسبه شده که در دوره پایانی در سال 1940 نزدیک به سیصدهزار نفر رسیده است. امان دائما مقصد مهاجران تازه وارد به [[اردن]] بود. زمانی که تعداد ساکنانش در سال 1949 به 87.591 نفر رسید، 26 هزار نفر از آن‌ها مهاجر بودند به استثناء مهاجران فلسطینی که به دنبال فاجعه فلسطین به آنجا مهاجرت کردند، تعداد آن‌ها تا آن سال علاوه بر 16 هزار نفر که در روستاها و بخش‌های تابعه آن بودند، نزدیک به 26هزار نفر تخمین زده شد.


مهاجرت‌های فلسطینی بر اثر فاجعه سال 1948 تا چندین سال بعد ادامه یافت و سازمان کمک رسانی به پناهندگان، تعداد آن‌ها را 108 هزار نفر تخمین زد. این رقم مهاجران مناطق امان (میخیم الوحدات و جبل الحسین) و زرقاء و اربد برای دستیابی به جیره غذایی ماهانه، توسط سازمان‌های کمک‌رسانی ثبت نام شده، درحالی که  مهاجران فلسطینی ساکن کرانه شرقی، نام خود را در این دفاتر به ثبت نرسانده بودند.


'''1-2-3 حرکات جمعيت'''
نقش مهاجرت به کشور در پیشرفت هویت دموگرافیک [[اردن]] و تنوع گروه‌های ساکن متوقف نمی‌شود و حجم جمعیتی آن در  سال های دهه پنجاه و دهه شصت - به ویژه بعد از جنگ ژانویه سال 1967 به دلیل ورود نزدیک به 200 هزار فلسطینی به کرانه شرقی ([[اردن|اردن‌]] هاشمی‌ امروزی) رشد کرده است زیرا همیشه رژیم صهیونیستی با انجام عملیات تلاش بر بیرون راندن آنان از کرانه غربی داشته است.


از زمان شکل گيري بخش شرقي تا به امروز، تعداد ساکنان کشور اردن (کرانه شرقي) با سرعت چشمگيري افزايش يافته است. رشد جمعيت را سه عامل تعيين مي‌کند؛ زاد و ولد، مرگ و مير و مهاجرت خارجي. فرق ميان زاد و ولد و مرگ و مير نشان دهندة افزايش طبيعي يا جنبش خود ساکنان است، اما مهاجرت خالص خارجي، عبارت است از نتيجة ناشي از ريسک اردني ها براي کار در خارج يا هر دليل ديگري و افزايش تعداد ساکنان نتيجة بازگشت مهاجران اردني از خارج مي باشد. چنان که اردن را در مرتبه نهم بين کشورهاي جهان از جهت رشد جمعيت در پايان دهه هفتاد و اوايل ده هشتاد قرار داده است. (38) اين رشد گسترده و پيوستة جمعيت طي سالهاي 1994-2019 نيز ادامه دارد. (39)
باتوجه به مهاجرت فلسطینیان به [[اردن]] و الحاق دو کرانه غربی و شرقی، فلسطینیانی که در فاصله سال‌های 1988 - 1950 به کرانه شرقی مهاجرت کرده ودر آنجا مستقر شده بودند، به دلیل تأثیر مستقیمی‌ که بر ادغام ساکنان و شمار جمعیت و رشد آن داشتند از اردنیان به شمار می‌آمدند.


افزايش طبيعي ساکنان اردن (از زمان تأسيس آن تاکنون) به دليل بزرگ شدن پياپي شکاف ميان ميانگين زاد و ولد و مرگ و مير است، چراکه در اثر پيشرفت قابل ملاحظه اردن در زمينه پيشگيري و درمان و گسترش امکانات وخدمات درماني، بيمارستانها و درمانگاه ها، افزايش تعداد پزشکان و به طور کلي بودجه روزافزوني که به خدمات درماني اختصاص يافته، ميانگين مرگ و مير به طور دائم رو به کاهش نهاده است. در آغاز دهه 80 ميانگين خام مرگ و مير به حدود نه در 1000 رسيد و به هر900 نفر يک پزشک اختصاص يافت، درحالي که در نيمه دهه 70 به ازاي هر2500 نفر يک پزشک بود. ميانگين مرگ ومير کودکان در فاصله سال هاي1950-1955 که در هر 1000 نفر 162 نفر بود، در سال هاي 1975-1980 به 75 نفر در هر 1000 نفر رسيد و در سال 1987 در هر 1000 نفر به61 نفر رسيد، طبيعي است که درفاصله زماني کوتاه که سطح خدمات طبيعي خوب شده  و ميزان دارو افزايش يافته بود، ميانگين مرگ و مير به سرعت رو به کاهش نهد. (40) رشد جمعيت اين کشور طبق برآوردهاي سال 2019 معادل 3/2 درصد است. ساختار سني آن نيز 3/34 درصد بين 15 ـ 0 سال، 62 درصد بين 64 ـ 15 سال و 7/3 درصد بين 65 و بالاتر مي‌باشد. (41)
جریان مهاجرت به [[اردن]] از دیگر کشورهای عربی مانند [[مصر]]، [[لبنان]]، [[سوریه]] و بعضی کشورهای آسیایی مانند [[سریلانکا]]، فیلیپین، پاکستان و غیره در افزایش جمعیت [[اردن]] تأثیر قابل توجهی نداشته است، مگر عده ای معدود که تابعیت اردنی گرفته‌اند، ولی این مهاجرت ها دارای آثار اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی بوده که نباید در تحقیق درباره مهاجرت و نقش آن در کشور [[اردن]] و آثار آن بر استخدام، بیکاری، میانگین گردش کار، قیمت‌ها و دستمزدها و نیز تغییر الگوی مصرف وکاهش تولید در بعضی مناطق و بروز مشکلات اجتماعی و راهکارهای درمانی جدید درجامعه و دیگر آثاری که در تحقیقات علمی‌ معتبر درباره مهاجرت به [[اردن]] آمده، نادیده گرفته شود.


تعداد ساکنان اردن در طول دو دورة (1961 - 1952) و (1979-1961) به طور متوسط 8/4 درصد و در طول دورة (1988-1979) 9/3 درصد افزايش يافته است. نرخ رشد جمعيت طي دورة 1994 - 1979 به رقم 4/4 درصد تقليل يافته و پس از آن ‌نرخ رشد جمعيت در طي سالهاي 1994 - 2004 كاهش قابل ملاحظه‌اي داشته كه 6/2 درصد ثبت شده است، و طي سالهاي 2004 تا 2011 به رقم 2/2 درصد رسيده است. که درنهايت نرخ کاهشي پيوسته را طي سالهاي 1952 تا 2011 نشان مي دهد. (42)
در مقابل این جریان مهاجرت به [[اردن]]، شاهد جریان مهاجرت به شکل گسترده برای کار از [[اردن]] به کشورهای عربی خلیج، اروپا و [[ایالات متحده]] [[آمریکا|امریکا]] و دیگر کشورها هستیم که طی سال‌های 1986 تا 1980 از ۴/۳۹ به ۶/۲۸ درصد افزایش داشته است<ref>Year Book 2018, Department of statistics, p.21  </ref>. مهاجرت به [[اردن]] عمدتاً به عنوان کارگران روزمزد صورت می گیرد؛ در جدول زیر رشد مهاجرت به [[اردن]] طی یک دهه قابل مشاهده است.  


 
جدول شماره 1. تغییر میزان مهاجرت به [[اردن]] برای کار در فاصله سال‌های  1979 تا 1987 <ref>Year Book 2018, Department of statistics, p. 24  </ref>
'''1-2-4 مهاجرت و تراکم و پراکندگي جمعيت'''
 
مهاجرت و جابه‌جايي جمعيت در كشور اردن نسبتاً زياد انجام شده است، زيرا در زمان تشكيل آن، شمار بسياري از ساكنان ساحل غربي رود اردن به ساحل شرقي مهاجرت كردند و بار ديگر پس از جنگ 1967 و اشغال بخشي از ساحل غربي به ‌وسيلة رژيم اشغالگر قدس، 200 هزار نفر به ساحل شرقي كوچ كردند. به جز اين عوامل تاريخي، عوامل ديگري كه مهاجرت‌ها را باعث شده است، توسعة شهرنشيني و نزديك بودن به مركز صنايع مخصوصاً در امان و زرقا و رونق بازار كار در اين دو شهر بوده است. همچنين بي‌ثباتي و اغتشاشات [[لبنان]] در دهة 1970‌ باعث شد كه بسياري از طبقات ثروتمند و متمكن آن كشور به اردن‌ مهاجرت كنند. (44)
 
مهاجرت نقش مهمي‌در رشد جمعيت اردن و تنوع قوانين از ربع پاياني قرن نوزدهم تا دهة چهل از اين قرن داشته است؛ تعداد ساکنان شرق اردن در سال 1915، زماني که اردن بخشي از امپراطوري عثماني بود، 142هزار نفر محاسبه شده که در دوره پاياني در سال 1940 نزديک به سيصدهزار نفر رسيده است. امان دائما مقصد مهاجران تازه وارد به اردن بود. زماني که تعداد ساکنانش در سال 1949 به 87.591 نفر رسيد، 26 هزار نفر از آنها مهاجر بودند به استثناء مهاجران فلسطيني که به دنبال فاجعه فلسطين به آنجا مهاجرت کردند، تعداد آنها تا آن سال علاوه بر 16 هزار نفر که در روستاها و بخش‌هاي تابعة آن بودند، نزديک به 26 هزار نفر تخمين زده شد.
 
مهاجرت هاي فلسطيني بر اثر فاجعة سال 1948 تا چندين سال بعد ادامه يافت و سازمان کمک رساني به پناهندگان، تعداد آن‌ها را 108هزار نفر تخمين زد. اين رقم مهاجران مناطق امان (ميخيم الوحدات و جبل الحسين) و زرقاء و اربد براي دستيابي به جيره غذايي ماهانه، توسط سازمان هاي کمک رساني ثبت نام شده، درحالي که  مهاجران فلسطيني ساکن کرانه شرقي، نام خود را در اين دفاتر به ثبت نرسانده بودند.
 
نقش مهاجرت به کشور در پيشرفت هويت دموگرافيک اردن و تنوع گروه‌هاي ساکن متوقف نمي‌شود و حجم جمعيتي آن در  سال هاي دهة پنجاه و دهة شصت - به ويژه بعد از جنگ ژانويه سال 1967 - به دليل ورود نزديک به 200 هزار فلسطيني به کرانة شرقي (اردن‌هاشمي‌امروزي) رشد کرده است زيرا هميشه رژيم صهيونيستي با انجام عمليات تلاش بر بيرون راندن آنان از کرانه غربي داشته است.
 
باتوجه به مهاجرت فلسطينيان به اردن و الحاق دو کرانه غربي و شرقي، فلسطينياني که در فاصله سال هاي 1988-1950 به کرانه شرقي مهاجرت کرده ودر آنجا مستقر شده بودند، به دليل تأثير مستقيمي‌که بر ادغام ساکنان و شمار جمعيت و رشد آن داشتند از اردنيان به شمار مي‌آمدند.
 
جريان مهاجرت به اردن از ديگر کشورهاي عربي مانند مصر، لبنان، سوريه و بعضي کشورهاي آسيايي مانند سريلانکا، فيليپين، پاکستان و غيره در افزايش جمعيت اردن تأثير قابل توجهي نداشته است، مگر عده اي معدود که تابعيت اردني گرفته اند، ولي اين مهاجرت ها داراي آثار اقتصادي، اجتماعي و جمعيت شناختي بوده که نبايد در تحقيق دربارة مهاجرت و نقش آن در کشور اردن و آثار آن بر استخدام، بيکاري، ميانگين گردش کار، قيمت ها و دستمزدها و نيز تغيير الگوي مصرف وکاهش توليد در بعضي مناطق و بروز مشکلات اجتماعي و راهکارهاي درماني جديد درجامعه و ديگر آثاري که در تحقيقات علمي‌معتبر درباره مهاجرت به اردن آمده، ناديده گرفته شود.
 
در مقابل اين جريان مهاجرت به اردن، شاهد جريان مهاجرت به شکل گسترده براي کار از اردن به کشورهاي عربي خليج، اروپا و ايالات متحده امريکا و ديگر کشورها هستيم که طي سالهاي 1980 تا 1986 از 39/4 به 28/6 درصد افزايش داشته است. (45)
 
مهاجرت به اردن عمدتاً به عنوان کارگران روزمزد صورت مي گيرد؛ در جدول زير رشد مهاجرت به اردن طي يک دهه قابل مشاهده است.
 
 
 
تغيير ميزان مهاجرت به اردن براي کار در فاصله سال‌هاي
 
1987 - 1979 (46)
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|1979
|1979
خط ۷۹: خط ۶۳:
|97885
|97885
|235000
|235000
|}  
|}
 
'''1-2-5 وضعيت شهرنشيني و روستا نشيني'''
 
بر اساس آخرين آمار اداره آمار اردن در پايان سال 2022، 3/90 درصد جمعيت قريب 10 ميليوني اردن در شهرها سکونت داشته اند، اين درحالي است که درصد جمعيت شهرنشين  به كل جمعيت در سال 2011  6/82 درصد و نرخ شهرنشيني اين کشور طبق آمارهاي سال 2010 معادل 79/0 درصد با رشد سالانه 6/1 درصد بوده است. (47) در سال 2005 نيز به تقريب همان 79 درصد از جمعيت 7/5 ميليوني اردن در جوامع شهري از جمله امان، القاعده، زرقاء، اربد، السلط<sup>[2]</sup>، کرک و قسمت جنوبي شهر عقبه زندگي مي‌کردند. در همان سال آمار رسمي‌از جمعيت 1/1 ميليون نفري در امان خبر مي‌دهد و در محدودهاي بزرگ تر از محوطه امان (از زرقاء و سويله<sup>[3]</sup> از شمال تا يدودا<sup>[4]</sup> در نوب و غرب تا وادي السر<sup>[5]</sup>) قريب نيمي‌از جمعيت اردن زندگي مي کردند (48) جمعيت امان طي 12 سال يعني از سال 2005 تا 2018 به تقريب دو برابر شده است. امان در مدتي کوتاه رشد سريعي کرد، از زماني که تبديل به پايتخت شد و به ويژه پس از اولين جنگ بين اعراب و اسرائيل در سال 1948، که تعداد زيادي از پناهندگان فلسطين به امان پناهنده شدند. امان يک بار ديگر هم افزايش جمعيت را تجربه کرد، آن هم در سال 1975 در نتيجه جنگ داخلي لبنان، تعدادي از بانک‌ها و ديگر کسب و کارها از بيروت نقل مکان کردند.
 
اردن داراي تعداد زيادي روستاست، اين روستاها به منزله ستون فقرات کشاورزي و از منابع درآمد اردن محسوب مي‌شود. با اين حال فقط 21 درصد از کل جمعيت اردن در روستاها ساکن هستند. (49)
 
قطع ارتباط قانوني و اداري دو کرانه شرقي و غربي  باعث شد که سفر از يک کرانه به کرانه ديگر سفر خارجي محسوب مي شود، در حالي که در سال هاي 1988-1950 اين سفرها، به دليل الحاق دو کرانه به يکديگر سفرهاي داخلي به شمار مي‌آمد. به هر حال سفرهايي که ميان دو کرانه اي فقط در کرانه شرقي صورت مي گرفت نقش بزرگي در نمايان ساختن محدوده روش تقسيم جغرافيايي جمعيت ايفا مي کرد که به پُر جمعيت شدن پايتخت و شهرهاي اصلي و کم جمعيت شدن روستاها و بالا رفتن ميانگين شهر نشيني در اردن انجاميد.
 
ميانگين سالانه رشد جمعيت از عدم توازن تقسيم جغرافيايي جمعيت در استانها و نقش مهاجرت در آن پرده برمي دارد؛ در فاصله  سال هاي 1961-1952 پايتخت امان بالاترين ميانگين رشد جمعيت 62/7 را در مقابل 8/2-2/2 درصد استان‌هاي ديگر داشت. ميانگين جمعيت اردن کرانه شرقي در همان فاصله زماني به حدود 8/4 درصد رسيده، که به اين معناست که جريان‌هاي بزرگ مهاجرين استان‌ها را ترک کرده و روانه پايتخت شده اند.
 
حرکت جمعيت در فاصله  سال هاي 1979-1961 به همين ترتيب بود، چرا که امان بالاترين ميانگين رشد جمعيت را نشان مي دهد. (6/5 درصد) پس از آن، استان اربد 5 /4 درصد سپس استان‌هاي بلقاء، کرک و معان که ميانگين جمعيت آنها به ترتيب 6/3، 5/3، 6/2 درصد مي باشد. (50) (براي اطلاعات بيشتر به جدول منبع (51) رجوع شود).
 
مهاجرت هاي داخلي به ايجاد شکل نامتوازني در تقسيم جمعيت در واحدهاي اداري انجاميد، همان طور که به متمرکز شدن جمعيت در مناطقي محدود از اين واحدها منجر گرديد. نسبت جمعيت شهرها در کل کشور در فاصله سال هاي 1988-1952 به طور مستمر رو به افزايش بوده است در حالي که اين نسبت در سال 1952 از 36 درصد تجاوز نکرد، ولي در سال 1961 تا 44 درصد و در سال1979 تا 59 درصد و در سال 1988 تا 70 درصد افزايش يافت.‌‌(52) (براي اطلاعات بيشتر به جدول منبع 53 رجوع شود.)
 
جديدترين آمار که مربوط به اواخر سال 2019 ميلادي مي‌باشد تراکم جمعيت را در استان‌هاي اردن به شرح زير بيان مي کند: (54)
 
 
منبع: محقق با توجه به اطلاعات رسمي‌که اداره کل آمار درباره ميزان جمعيت در سال1952-1961 و 1979 ارائه داده اين آمار را گرفته است و نيز از آماري که اين اداره درباره تجمعات جمعيتي  بيش از پنج هزار نفر در سال 1988 ارائه کرده استفاده نموده است.
 
====  1-2-6 ساختار جمعيت: ====
نسبت جنسيتي جمعيت در اردن (تعداد پسران در ازاي هر 100 دختر) به طور منسجم با اسلوب جهاني، ادامه يافته و جريانات سياسي و جنگها و نوسانات اقتصادي و اجتماعي که در اردن در طي سه دهه اخير رخ داد، بر ترکيب جنسيتي جمعيت اثرگذار نبوده است. اين نسبت جنسيتي 109 پسر در ازاي 100 دختر در سال 1979 برآورد شده است.


مهاجرت هاي فراوان از روستا به شهر و مهاجرت پسران به خارج از کشور براي کار و تحصيل بر نسبت جنسيتي گروه سني 49-20 سال مؤثر بوده که در روستا و شهر يکسان است؛ به اين ترتيب نسبت مردان در گروه سني مذکور کمتر از زنان مي‌باشد. (55)
=== [[وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی اردن|وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی]] ===
بر اساس آخرین آمار اداره آمار [[اردن]] در پایان سال 2022، ۹۰/۳ درصد جمعیت قریب 10 میلیونی [[اردن]] در شهرها سکونت داشته‌اند، این درحالی است که درصد جمعیت شهرنشین  به كل جمعیت در سال 2011 ، ۸۲/۶ درصد و نرخ شهرنشینی این کشور طبق آمارهای سال 2010 معادل ۰/۷۹ درصد با رشد سالانه ۱/۶ درصد بوده است<ref>هلال احمد، علی، الدکتور احمد الربايعة، الدکتور احمد حمودة(۱۹۸۷)، جريان‌هاي مهاجرت و بيکاري در اردن، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن.1991، وزارت کار اردن، مجله العمل شماره41، سال يازدهم،</ref>. در سال 2005 نیز به تقریب همان 79 درصد از جمعیت ۵/۷ میلیونی [[اردن]] در جوامع شهری از جمله امان، القاعده، زرقاء، اربد، السلط( Al-salt )، کرک و قسمت جنوبی شهر عقبه زندگی می‌کردند. در همان سال آمار رسمی‌ از جمعیت 1/1 میلیون نفری در امان خبر می‌دهد و در محدودهای بزرگ‌تر از محوطه امان ( از زرقاء و سویله( Suwaylih ) از شمال تا یدودا ( Yaduda )در نوب و غرب تا وادی السر(Al-sir) ) قریب نیمی‌ از [[جمعیت اردن]] زندگی می کردند<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص19 - 23</ref> جمعیت امان طی 12 سال یعنی از سال 2005 تا 2018 به تقریب دو برابر شده است. امان در مدتی کوتاه رشد سریعی کرد، از زمانی که تبدیل به پایتخت شد و به ویژه پس از اولین جنگ بین اعراب و اسرائیل در سال 1948، که تعداد زیادی از پناهندگان فلسطین به امان پناهنده شدند. امان یک بار دیگر هم افزایش جمعیت را تجربه کرد، آن هم در سال 1975 در نتیجه جنگ داخلی [[لبنان]]، تعدادی از بانک‌ها و دیگر کسب و کارها از بیروت نقل مکان کردند.


در نهايت با توجه به درصد ذكور نسبت به كل جمعيت در سال 2022 که  9/52 درصد است و نرخ جنسيت در سال 2022 که 112.5 مذكر بازاي 100 مؤنث است، (56) مي توان بيان داشت که تغيير معناداري در ساختار جنسيتي جمعيت اردن طي بيش از ربع قرن ديده نمي شود.
[[اردن]] دارای تعداد زیادی روستاست، این روستاها به منزله ستون فقرات کشاورزی و از منابع درآمد [[اردن]] محسوب می‌شود. با این حال فقط 21 درصد از کل جمعیت [[اردن]] در روستاها ساکن هستند<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص25</ref>. قطع ارتباط قانونی و اداری دو کرانه شرقی و غربی باعث شد که سفر از یک کرانه به کرانه دیگر سفر خارجی محسوب می شود، در حالی که در سال های  1950 تا 1988 این سفرها، به دلیل الحاق دو کرانه به یکدیگر سفرهای داخلی به شمار می‌آمد. به هر حال سفرهایی که میان دو کرانه‌ای فقط در کرانه شرقی صورت می گرفت نقش بزرگی در نمایان ساختن محدوده روش تقسیم جغرافیایی جمعیت ایفا می کرد که به پُر جمعیت شدن پایتخت و شهرهای اصلی و کم جمعیت شدن روستاها و بالا رفتن میانگین شهر نشینی در [[اردن]] انجامید.  


میانگین سالانه رشد جمعیت از عدم توازن تقسیم جغرافیایی جمعیت در استان‌ها و نقش مهاجرت در آن پرده برمی دارد؛ در فاصله سال‌های 1952 تا  1961 پایتخت امان بالاترین میانگین رشد جمعیت 62/7  را در مقابل ۲/۸ - 2/2 درصد استان‌های دیگر داشت. میانگین جمعیت [[اردن]] کرانه شرقی در همان فاصله زمانی به حدود ۴/۸ درصد رسیده، که به این معناست که جریان‌های بزرگ مهاجرین استان‌ها را ترک کرده و روانه پایتخت شده‌اند.


حرکت جمعیت در فاصله  سال های  1961 تا 1979 به همین ترتیب بود، چرا که امان بالاترین میانگین رشد جمعیت را نشان می دهد(۵/۶ درصد). پس از آن، استان اربد ۴/۵ درصد سپس استان‌های بلقاء، کرک و معان که میانگین جمعیتآن‌ها به ترتیب ۳/۶، ۳/۵، ۲/۶ درصد می‌باشد <ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص 26</ref>. (برای اطلاعات بیشتر به جدول منبع <ref>برگرفته از [http://www.dos.gov.jo/ http://www.dos.gov.jo] دائرة الاحصاءات العامه الاردن</ref> رجوع شود).


مهاجرت‌های داخلی به ایجاد شکل نامتوازنی در تقسیم جمعیت در واحدهای اداری انجامید، همان طور که به متمرکز شدن جمعیت در مناطقی محدود از این واحدها منجر گردید. نسبت جمعیت شهرها در کل کشور در فاصله سال های 1952 تا 1988 به طور مستمر رو به افزایش بوده است در حالی که این نسبت در سال 1952 از 36 درصد تجاوز نکرد، ولی در سال 1961 تا 44 درصد و در سال 1979 تا 59 درصد و در سال 1988 تا 70 درصد افزایش یافت.‌‌<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن </ref>برای اطلاعات بیشتر به جدول منبع <ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 5</ref> رجوع شود.)


منابع و مأخذ
جدیدترین آمار که مربوط به اواخر سال 2019 میلادی می‌باشد تراکم جمعیت را در استان‌های [[اردن]] به شرح زیر بیان می‌کند<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 26</ref>:
----[1]. Trans Jordan




[2]. Al-salt
منبع: محقق با توجه به اطلاعات رسمی‌ که اداره کل آمار درباره میزان جمعیت در سال 1961 - 1952 و 1979 ارائه داده این آمار را گرفته است و نیز از آماری که این اداره درباره تجمعات جمعیتی بیش از پنج هزار نفر در سال 1988 ارائه کرده استفاده نموده است.


=== [[ساختار جمعیت اردن|ساختار جمعیت]] ===
نسبت جنسیتی جمعیت در [[اردن]] (تعداد پسران در ازای هر 100 دختر) به طور منسجم با اسلوب جهانی، ادامه یافته و جریانات سیاسی و جنگ ها و نوسانات اقتصادی و اجتماعی که در [[اردن]] در طی سه دهه اخیر رخ داد، بر ترکیب جنسیتی جمعیت اثر گذار نبوده است. این نسبت جنسیتی 109 پسر در ازای 100 دختر در سال 1979 برآورد شده است.


[3]. Suwaylih
مهاجرت‌های فراوان از روستا به شهر و مهاجرت پسران به خارج از کشور برای کار و تحصیل بر نسبت جنسیتی گروه سنی 49 - 20 سال مؤثر بوده که در روستا و شهر یکسان است؛ به این ترتیب نسبت مردان در گروه سنی مذکور کمتر از زنان می‌باشد<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 27</ref>.  


در نهایت با توجه به درصد ذكور نسبت به كل جمعیت در سال 2022 که  ۵۲/۹ درصد است و نرخ جنسیت در سال 2022 که 112.5 مذكر بازای 100 مؤنث است<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 28</ref>، می‌توان بیان داشت که تغییر معنا داری در ساختار جنسیتی جمعیت اردن طی بیش از ربع قرن دیده نمی‌شود<ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)</ref>.


[4]. Yaduda
{{به روز رسانی}}


==  نیز نگاه کنید به ==
[[جغرافیای انسانی اتیوپی]]، [[جغرافیای انسانی اسپانیا]]، [[جغرافیای انسانی افغانستان]]، [[جغرافیای انسانی امارات متحده عربی]]، [[جغرافیای انسانی اوکراین]]، [[جغرافیای انسانی آرژانتین]]، [[جغرافیای انسانی بنگلادش]]، [[جغرافیای انسانی تاجیکستان]]، [[جغرافیای انسانی تایلند|جغرافیای انسانی تایلند،]] [[جغرافیای انسانی تونس]]، [[جغرافیای انسانی چین]]، [[جغرافیای انسانی روسیه]] ،[[جغرافیای انسانی زیمبابوه]]، [[جغرافیای انسانی ژاپن]]، [[جغرافیای انسانی ساحل عاج]]، [[جغرافیای انسانی سریلانکا]]، [[جغرافیای انسانی سنگال]]، [[جغرافیای انسانی سودان]]، [[جغرافیای انسانی سوریه]]، [[جغرافیای انسانی سیرالئون|جغرافیای انسانی سیرالئون،]] [[جغرافیای انسانی فرانسه]]، [[جغرافیای انسانی قزاقستان]]، [[جغرافیای انسانی قطر]]، [[جغرافیای انسانی کانادا]]، [[جغرافیای انسانی کوبا]]، [[جغرافیای انسانی گرجستان]]، [[جغرافیای انسانی لبنان]]، [[جغرافیای انسانی مالی]]، [[جغرافیای انسانی مصر]].


[5]. Al-sir
== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:جغرافیای انسانی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۱۴

جغرافیای انسانی در کشور اردن شامل جمعیت اردن؛ اقوام و نژادهای اردن؛ سیاست جمعیتی اردن؛ پراکندگی جمعیت در اردن؛ مهاجرت و تراکم جمعیت اردن؛ وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی اردن و ساختار جمعیت اردن است که در ذیل شرح داده شده است:

جدول جمعیت و روند رشد جمعیت اردن(1403). برگرفته از سایت ویکی پدیا، قابل بازیابی از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86

جمعیت

جمعیت اردن درحال حاضر یعنی در پایان سال 2022 معادل 11.302.000 نفر است که به شکل روز آمدی در سایت اداره آمار اردن قابل دستیابی است. تراكم جمعیت در 2022، ۱۲۷/۳ نفر به ازاء هر كیلومتر مربع است[۱]. جمعیت اردن را از نظر نوع معیشت و تفاوت‌های طبقاتی میتوان به سه عنصر فلسطینی، اردنی و بدویان (بادیه‌نشینان) تقسیم كرد. اردنی‌ها ساكن ساحل شرقی هستند كه از گذشته‌های دور در آنجا به كارهای كشاورزی اشتغال داشته، اكنون هم بیشتر امور كشاورزی و فعالیت‌های خدماتی كشور خود را بر عهده دارند[۲]. در ادامه به اطلاعات تفصیلی در خصوص نژاد، حرکات جمعیت شامل میزان رشد جمعیت، میزان مرگ و میر، مهاجرت، تراکم و پراکندگی جمعیت و همچنین وضعیت شهر‌نشینی و روستا‌نشینی می‌پردازیم و ساختار سنی و جنسی جمعیت در اردن را بیان می‌کنیم. از آنجا که جهان عرب فی‌الجمله دارای شاخص‌های جهان سوم می‌باشد بسیاری از اطلاعات روزآمد در این زمینه قابل دستیابی نیست ولی در نهایت دورنمایی از وضعیت جغرافیای انسانی در اردن را به دست می‌دهد.

نژاد

مردم اولیه امیرنشین اردن را اغلب قبایل عرب بدوی تشکیل می‌دادند. این قبایل به طور عمده از دو تیره “قیسی” (قیس بن عیلان) و “سمینی” در جنوب بودند. اما در حال حاضر اعراب صحرانشین و بدوی بیشتر در بخش شرقی زندگی می‌کنند که تحت مراقبت و نظارت دفتر امور قبایل می‌باشند.

البته باید از نظر نژادی میان اردنی‌های شرق رود اردن که عمدتاً از تیره خالص و اصیل مدیترانه‌ای و از نظر قومی‌ شبیه مردم صحرا نشین سوریه و عربستان سعودی هستند و اعراب دره‌ اردن، تفاوت قائل شد. اقوام اخیر، نسبتاً بلندتر، تنومندتر، و سرهایشان بزرگ‌تر است و بعضی از صاحب نظران معتقدند که اینان اخلاف کنعانی‌هایی هستند که احتمالاً اجدادشان در اقصی نقاط شمال شرقی - در ناحیه زاگرس - زندگی می‌کرده‌اند. از این رو قرابت قومی‌ و نژادی آن‌ها با ایرانیان بعید به نظر نمی‌آید. به هرحال اکنون اقوام عمده اردن را به سه دسته تقسیم می‌کنند[۳]:

بدویان

در ابتدای تأسیس امیرنشین اردن 40 درصد جمعیت این کشور را بدویان تشکیل می‌دادند، ولی امروزه تنها حدود 5 تا 7 درصد جمعیت این کشور را بدویان تشکیل می‌دهند[۴] و علی رغم کمی‌ تعداد، نقش عمده‌ای در این کشور دارند. حکومت اردن از نظر سیاسی بر بدویان مسلط است و توانسته حمایت آنان را نسبت به حکومت جلب نماید. ارتش این کشور عمدتاً از بدویان تشکیل یافته و افسران بلند پایه ارتش را نیز این گروه تشکیل می‌دهند.

در شرق این کشور جلوه‌های زندگی بدوی بیشتر به چشم می‌خورد. آنچه باعث حفظ شیوه زندگی بدوی در شرق اردن گردیده وجود نواحی کم باران است که بادیه نامیده می‌شود. بدویان به قبایل متعددی تقسیم می‌شوند که از مهم‌ترین این قبایل می‌توان به بنی خالد، بنی صخر، حویطات و رحسان اشاره نمود. آنان اصولاً مردمی‌ سرسخت هستند که با دنیای شهرنشینی بیگانه‌اند و با روستاییان نیز روابط مناسبی ندارند. هرچند امروزه دگرگونی‌هایی در شیوه زندگی عده‌ای از آنان حاصل گردیده است.

قفقازی‌ها

قفقازی‌ها گروه‌هایی با لهجه‌های چندگانه‌اند که چرکسی‌ها و چچن‌ها مهم‌ترینآن‌ها هستند که به اردن پیوستند و در مناطق بلقاء، امان، جرش، وادی السیر، زرقاء، ناعور، صویلح، سخنه و الازرق و مناطق دیگر ساکن شدند. چرکس‌ها و چچن‌ها در ساخت منطقه‌ای که به اردن شرقی (Trans Jordan) و بعدها به اردن‌ هاشمی‌ شناخته شد، مشارکت کردند.

چرکس‌ها و چچنی‌ها  به ترتیب بیست و پنج هزار و دو هزار نفر[۵] از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. این دو گروه به دو زبان متفاوت سخن می‌گویند. گروه اول سنی مذهب و گروه دوم شیعه هستند که همگی در سال 1880 پس از کنگره سال 1878 برلین که ناحیه قفقاز را به روسیه داد، به جنوب امپراطوری عثمانی آمدند و دولت اردن آن‌ها را در قسمت شمال شرقی اردن سکنا داد. امروزه چرکس‌ها و چچنی‌ها از نظر سیاسی از مردم اردن جدا نیستند و نسبت به خاندان‌ هاشمی‌ وفا دارند. در پارلمان یک کرسی به چرکس‌ها و دیگری به چچنی‌ها اختصاص دارد. تعدادی از آن‌ها به مقام وزارت رسیده‌اند و تا کنون یک چرکسی توانسته به مقام نخست وزیری دست یابد. بیشتر چرکس‌ها به کشاورزی و تجارت مشغول هستند، آن‌ها علاوه بر زبان محلی خود، به زبان عربی نیز صحبت می‌کنند. امروزه با توجه به ازدواج‌هایی که میان اعراب و چرکس‌ها صورت می‌گیرد، تفاوت میان این دو گروه کمتر شده است[۶].

با وجود ارتباطات خوبی چون مبادله تجاری و گاهی ارتباطات سببی که بین چرکسی‌ها و ساکنان عشایر اردنی این منطقه مثل: بنی شاکر، بنی حسن، بنی عباد، بنی صخر و العدوان و عشایر السلط از مسلمان و مسیحی و دیگران پیوند ایجاد کرد، ترس، آشوب و درگیری از مظاهر آشکار ساکنان هر دو طرف بود. اقلیت قفقازی مانند همه اقلیت‌ها در نقاط مختلف دنیا بر حفظ زبان و میراث و آداب و رسومش از نابودی تلاش کرد، چنان چه در بیشتر اوقات در موقعیت جغرافی خاص خودشان گردهم جمع می شدند.

مهاجرت چرکس‌ها و چچن ها تنها به خانواده‌هایی که در ربع پایانی قرن نوزدهم به اردن آمدند، محدود نمی شود و به دنبال آن خروج‌های دیگری در اثر انقلاب بلشویکی در روسیه و سختگیری و ظلم بر مسلمانان در قفقاز و دیگر مناطقی که انقلاب به آنجا کشیده شده بود، اتفاق افتاد[۷].

فلسطینی‌ها

فلسطینیان، ساكنان ساحل غربی رود اردن بودند كه از لحاظ معیشتی بیشتر شهرنشین و اهل حرفه و نسبتاً پیشرفته و از فرهنگی مترقی برخوردار بودند. فلسطینی‌ها حدود 40 درصد از جمعیت اردن را تشکیل می دهند. در پی تشکیل رژیم اسرائیل در سال 1948 گروه های فلسطینی که از موطن اصلی خود رانده شده بودند، به اردن مهاجرت کردند. نفوذ اقتصادی و فرهنگی مهاجرین فلسطینی در اردن همواره بیشتر از تعداد آن‌ها بوده است[۸].

حرکات جمعیت

از زمان شکل‌گیری بخش شرقی تا به امروز، تعداد ساکنان کشور اردن (کرانه شرقی) با سرعت چشمگیری افزایش یافته است. رشد جمعیت را سه عامل تعیین می‌کند؛ زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت خارجی. فرق میان زاد و ولد و مرگ و میر نشان‌دهنده افزایش طبیعی یا جنبش خود ساکنان است، اما مهاجرت خالص خارجی، عبارت است از نتیجه ناشی از ریسک اردنی‌ها برای کار در خارج یا هر دلیل دیگری و افزایش تعداد ساکنان نتیجه بازگشت مهاجران اردنی از خارج می‌باشد. چنان که اردن را در مرتبه نهم بین کشورهای جهان از جهت رشد جمعیت در پایان دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد قرار داده است[۹]. این رشد گسترده و پیوسته جمعیت طی سال‌های 2019 - 1994 نیز ادامه دارد[۱۰].

افزایش طبیعی ساکنان اردن (از زمان تأسیس آن تاکنون) به دلیل بزرگ شدن پیاپی شکاف میان میانگین زاد و ولد و مرگ و میر است، چرا که در اثر پیشرفت قابل ملاحظه اردن در زمینه پیشگیری و درمان و گسترش امکانات و خدمات درمانی، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها، افزایش تعداد پزشکان و به طور کلی بودجه روز افزونی که به خدمات درمانی اختصاص یافته، میانگین مرگ و میر به طور دائم رو به کاهش نهاده است. در آغاز دهه 80 میانگین خام مرگ و میر به حدود نه در 1000 رسید و به هر 900 نفر یک پزشک اختصاص یافت، درحالی که در نیمه دهه 70 به ازای هر 2500 نفر یک پزشک بود. میانگین مرگ و میر کودکان در فاصله سال های 195۵ - 195۰ که در هر 1000 نفر 162 نفر بود، در سال های 19۸۰ - 19۷۵ به 75 نفر در هر 1000 نفر رسید و در سال 1987 در هر 1000 نفر به 61 نفر رسید، طبیعی است که درفاصله زمانی کوتاه که سطح خدمات طبیعی خوب شده  و میزان دارو افزایش یافته بود، میانگین مرگ و میر به سرعت رو به کاهش نهد[۱۱]. رشد جمعیت این کشور طبق برآوردهای سال 2019 معادل ۲/۳ درصد است. ساختار سنی آن نیز 3۴/3 درصد بین 0 تا 15 سال، 62 درصد بین 64 ـ 15 سال و ۳/۷ درصد بین 65 و بالاتر می‌باشد[۱۲].

تعداد ساکنان اردن در طول دو دوره (1952 تا 1961 ) و ( 1961 تا 1979) به طور متوسط ۴/۸ درصد و در طول دوره (1979 تا 1988) ۳/۹ درصد افزایش یافته است. نرخ رشد جمعیت طی دوره 1979 تا 1994 به رقم 4/4 درصد تقلیل یافته و پس از آن ‌نرخ رشد جمعیت در طی سال‌های 1994 تا 2004 كاهش قابل ملاحظه‌ای داشته كه ۲/۶ درصد ثبت شده است، و طی سال‌های 2004 تا 2011 به رقم 2/2 درصد رسیده است. که در نهایت نرخ کاهشی پیوسته را طی سال‌های 1952 تا 2011 نشان می‌دهد[۱۳].

مهاجرت و تراکم و پراکندگی جمعیت

مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت در كشور اردن نسبتاً زیاد انجام شده است، زیرا در زمان تشكیل آن، شمار بسیاری از ساكنان ساحل غربی رود اردن به ساحل شرقی مهاجرت كردند و بار دیگر پس از جنگ 1967 و اشغال بخشی از ساحل غربی به ‌وسیله رژیم اشغالگر قدس، 200 هزار نفر به ساحل شرقی كوچ كردند. به جز این عوامل تاریخی، عوامل دیگری كه مهاجرت‌ها را باعث شده است، توسعه شهرنشینی و نزدیک بودن به مركز صنایع مخصوصاً در امان و زرقا و رونق بازار كار در این دو شهر بوده است. همچنین بی‌ثباتی و اغتشاشات لبنان در دهه 1970‌ باعث شد كه بسیاری از طبقات ثروتمند و متمكن آن كشور به اردن‌ مهاجرت كنند[۱۴].

مهاجرت نقش مهمی‌ در رشد جمعیت اردن و تنوع قوانین از ربع پایانی قرن نوزدهم تا دهه چهل از این قرن داشته است؛ تعداد ساکنان شرق اردن در سال 1915، زمانی که اردن بخشی از امپراطوری عثمانی بود، 142هزار نفر محاسبه شده که در دوره پایانی در سال 1940 نزدیک به سیصدهزار نفر رسیده است. امان دائما مقصد مهاجران تازه وارد به اردن بود. زمانی که تعداد ساکنانش در سال 1949 به 87.591 نفر رسید، 26 هزار نفر از آن‌ها مهاجر بودند به استثناء مهاجران فلسطینی که به دنبال فاجعه فلسطین به آنجا مهاجرت کردند، تعداد آن‌ها تا آن سال علاوه بر 16 هزار نفر که در روستاها و بخش‌های تابعه آن بودند، نزدیک به 26هزار نفر تخمین زده شد.

مهاجرت‌های فلسطینی بر اثر فاجعه سال 1948 تا چندین سال بعد ادامه یافت و سازمان کمک رسانی به پناهندگان، تعداد آن‌ها را 108 هزار نفر تخمین زد. این رقم مهاجران مناطق امان (میخیم الوحدات و جبل الحسین) و زرقاء و اربد برای دستیابی به جیره غذایی ماهانه، توسط سازمان‌های کمک‌رسانی ثبت نام شده، درحالی که  مهاجران فلسطینی ساکن کرانه شرقی، نام خود را در این دفاتر به ثبت نرسانده بودند.

نقش مهاجرت به کشور در پیشرفت هویت دموگرافیک اردن و تنوع گروه‌های ساکن متوقف نمی‌شود و حجم جمعیتی آن در  سال های دهه پنجاه و دهه شصت - به ویژه بعد از جنگ ژانویه سال 1967 به دلیل ورود نزدیک به 200 هزار فلسطینی به کرانه شرقی (اردن‌ هاشمی‌ امروزی) رشد کرده است زیرا همیشه رژیم صهیونیستی با انجام عملیات تلاش بر بیرون راندن آنان از کرانه غربی داشته است.

باتوجه به مهاجرت فلسطینیان به اردن و الحاق دو کرانه غربی و شرقی، فلسطینیانی که در فاصله سال‌های 1988 - 1950 به کرانه شرقی مهاجرت کرده ودر آنجا مستقر شده بودند، به دلیل تأثیر مستقیمی‌ که بر ادغام ساکنان و شمار جمعیت و رشد آن داشتند از اردنیان به شمار می‌آمدند.

جریان مهاجرت به اردن از دیگر کشورهای عربی مانند مصر، لبنان، سوریه و بعضی کشورهای آسیایی مانند سریلانکا، فیلیپین، پاکستان و غیره در افزایش جمعیت اردن تأثیر قابل توجهی نداشته است، مگر عده ای معدود که تابعیت اردنی گرفته‌اند، ولی این مهاجرت ها دارای آثار اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی بوده که نباید در تحقیق درباره مهاجرت و نقش آن در کشور اردن و آثار آن بر استخدام، بیکاری، میانگین گردش کار، قیمت‌ها و دستمزدها و نیز تغییر الگوی مصرف وکاهش تولید در بعضی مناطق و بروز مشکلات اجتماعی و راهکارهای درمانی جدید درجامعه و دیگر آثاری که در تحقیقات علمی‌ معتبر درباره مهاجرت به اردن آمده، نادیده گرفته شود.

در مقابل این جریان مهاجرت به اردن، شاهد جریان مهاجرت به شکل گسترده برای کار از اردن به کشورهای عربی خلیج، اروپا و ایالات متحده امریکا و دیگر کشورها هستیم که طی سال‌های 1986 تا 1980 از ۴/۳۹ به ۶/۲۸ درصد افزایش داشته است[۱۵]. مهاجرت به اردن عمدتاً به عنوان کارگران روزمزد صورت می گیرد؛ در جدول زیر رشد مهاجرت به اردن طی یک دهه قابل مشاهده است.

جدول شماره 1. تغییر میزان مهاجرت به اردن برای کار در فاصله سال‌های 1979 تا 1987 [۱۶]

1979 1980 1984 1985 1986 1987
26415 79566 153000 101000 97885 235000

وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی

بر اساس آخرین آمار اداره آمار اردن در پایان سال 2022، ۹۰/۳ درصد جمعیت قریب 10 میلیونی اردن در شهرها سکونت داشته‌اند، این درحالی است که درصد جمعیت شهرنشین  به كل جمعیت در سال 2011 ، ۸۲/۶ درصد و نرخ شهرنشینی این کشور طبق آمارهای سال 2010 معادل ۰/۷۹ درصد با رشد سالانه ۱/۶ درصد بوده است[۱۷]. در سال 2005 نیز به تقریب همان 79 درصد از جمعیت ۵/۷ میلیونی اردن در جوامع شهری از جمله امان، القاعده، زرقاء، اربد، السلط( Al-salt )، کرک و قسمت جنوبی شهر عقبه زندگی می‌کردند. در همان سال آمار رسمی‌ از جمعیت 1/1 میلیون نفری در امان خبر می‌دهد و در محدودهای بزرگ‌تر از محوطه امان ( از زرقاء و سویله( Suwaylih ) از شمال تا یدودا ( Yaduda )در نوب و غرب تا وادی السر(Al-sir) ) قریب نیمی‌ از جمعیت اردن زندگی می کردند[۱۸] جمعیت امان طی 12 سال یعنی از سال 2005 تا 2018 به تقریب دو برابر شده است. امان در مدتی کوتاه رشد سریعی کرد، از زمانی که تبدیل به پایتخت شد و به ویژه پس از اولین جنگ بین اعراب و اسرائیل در سال 1948، که تعداد زیادی از پناهندگان فلسطین به امان پناهنده شدند. امان یک بار دیگر هم افزایش جمعیت را تجربه کرد، آن هم در سال 1975 در نتیجه جنگ داخلی لبنان، تعدادی از بانک‌ها و دیگر کسب و کارها از بیروت نقل مکان کردند.

اردن دارای تعداد زیادی روستاست، این روستاها به منزله ستون فقرات کشاورزی و از منابع درآمد اردن محسوب می‌شود. با این حال فقط 21 درصد از کل جمعیت اردن در روستاها ساکن هستند[۱۹]. قطع ارتباط قانونی و اداری دو کرانه شرقی و غربی باعث شد که سفر از یک کرانه به کرانه دیگر سفر خارجی محسوب می شود، در حالی که در سال های 1950 تا 1988 این سفرها، به دلیل الحاق دو کرانه به یکدیگر سفرهای داخلی به شمار می‌آمد. به هر حال سفرهایی که میان دو کرانه‌ای فقط در کرانه شرقی صورت می گرفت نقش بزرگی در نمایان ساختن محدوده روش تقسیم جغرافیایی جمعیت ایفا می کرد که به پُر جمعیت شدن پایتخت و شهرهای اصلی و کم جمعیت شدن روستاها و بالا رفتن میانگین شهر نشینی در اردن انجامید.

میانگین سالانه رشد جمعیت از عدم توازن تقسیم جغرافیایی جمعیت در استان‌ها و نقش مهاجرت در آن پرده برمی دارد؛ در فاصله سال‌های 1952 تا 1961 پایتخت امان بالاترین میانگین رشد جمعیت 62/7 را در مقابل ۲/۸ - 2/2 درصد استان‌های دیگر داشت. میانگین جمعیت اردن کرانه شرقی در همان فاصله زمانی به حدود ۴/۸ درصد رسیده، که به این معناست که جریان‌های بزرگ مهاجرین استان‌ها را ترک کرده و روانه پایتخت شده‌اند.

حرکت جمعیت در فاصله  سال های 1961 تا 1979 به همین ترتیب بود، چرا که امان بالاترین میانگین رشد جمعیت را نشان می دهد(۵/۶ درصد). پس از آن، استان اربد ۴/۵ درصد سپس استان‌های بلقاء، کرک و معان که میانگین جمعیتآن‌ها به ترتیب ۳/۶، ۳/۵، ۲/۶ درصد می‌باشد [۲۰]. (برای اطلاعات بیشتر به جدول منبع [۲۱] رجوع شود).

مهاجرت‌های داخلی به ایجاد شکل نامتوازنی در تقسیم جمعیت در واحدهای اداری انجامید، همان طور که به متمرکز شدن جمعیت در مناطقی محدود از این واحدها منجر گردید. نسبت جمعیت شهرها در کل کشور در فاصله سال های 1952 تا 1988 به طور مستمر رو به افزایش بوده است در حالی که این نسبت در سال 1952 از 36 درصد تجاوز نکرد، ولی در سال 1961 تا 44 درصد و در سال 1979 تا 59 درصد و در سال 1988 تا 70 درصد افزایش یافت.‌‌[۲۲]برای اطلاعات بیشتر به جدول منبع [۲۳] رجوع شود.)

جدیدترین آمار که مربوط به اواخر سال 2019 میلادی می‌باشد تراکم جمعیت را در استان‌های اردن به شرح زیر بیان می‌کند[۲۴]:


منبع: محقق با توجه به اطلاعات رسمی‌ که اداره کل آمار درباره میزان جمعیت در سال 1961 - 1952 و 1979 ارائه داده این آمار را گرفته است و نیز از آماری که این اداره درباره تجمعات جمعیتی بیش از پنج هزار نفر در سال 1988 ارائه کرده استفاده نموده است.

ساختار جمعیت

نسبت جنسیتی جمعیت در اردن (تعداد پسران در ازای هر 100 دختر) به طور منسجم با اسلوب جهانی، ادامه یافته و جریانات سیاسی و جنگ ها و نوسانات اقتصادی و اجتماعی که در اردن در طی سه دهه اخیر رخ داد، بر ترکیب جنسیتی جمعیت اثر گذار نبوده است. این نسبت جنسیتی 109 پسر در ازای 100 دختر در سال 1979 برآورد شده است.

مهاجرت‌های فراوان از روستا به شهر و مهاجرت پسران به خارج از کشور برای کار و تحصیل بر نسبت جنسیتی گروه سنی 49 - 20 سال مؤثر بوده که در روستا و شهر یکسان است؛ به این ترتیب نسبت مردان در گروه سنی مذکور کمتر از زنان می‌باشد[۲۵].

در نهایت با توجه به درصد ذكور نسبت به كل جمعیت در سال 2022 که  ۵۲/۹ درصد است و نرخ جنسیت در سال 2022 که 112.5 مذكر بازای 100 مؤنث است[۲۶]، می‌توان بیان داشت که تغییر معنا داری در ساختار جنسیتی جمعیت اردن طی بیش از ربع قرن دیده نمی‌شود[۲۷].

در حال به روز رسانی و ویرایش

نیز نگاه کنید به

جغرافیای انسانی اتیوپی، جغرافیای انسانی اسپانیا، جغرافیای انسانی افغانستان، جغرافیای انسانی امارات متحده عربی، جغرافیای انسانی اوکراین، جغرافیای انسانی آرژانتین، جغرافیای انسانی بنگلادش، جغرافیای انسانی تاجیکستان، جغرافیای انسانی تایلند، جغرافیای انسانی تونس، جغرافیای انسانی چین، جغرافیای انسانی روسیه ،جغرافیای انسانی زیمبابوه، جغرافیای انسانی ژاپن، جغرافیای انسانی ساحل عاج، جغرافیای انسانی سریلانکا، جغرافیای انسانی سنگال، جغرافیای انسانی سودان، جغرافیای انسانی سوریه، جغرافیای انسانی سیرالئون، جغرافیای انسانی فرانسه، جغرافیای انسانی قزاقستان، جغرافیای انسانی قطر، جغرافیای انسانی کانادا، جغرافیای انسانی کوبا، جغرافیای انسانی گرجستان، جغرافیای انسانی لبنان، جغرافیای انسانی مالی، جغرافیای انسانی مصر.

کتابشناسی

  1. ↑ برگرفته از http://www.dos.gov.joدائرة الاحصاءات العامة الاردن
  2. ↑ Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 5
  3. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين‌الملل مركز بين‌المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15
  4. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 13
  5. ↑ پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي معاونت بين الملل مركز بين المللي تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي ص 13- 15
  6. ↑ پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي معاونت بين الملل مركز بين المللي تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي ص 13- 15
  7. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص 19 و 20
  8. ↑ برگرفته از https://www.dos.gov.jo دائره الاحصاءات  العامه الاردن  
  9. ↑ پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين الملل مركز بين المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15
  10. ↑ پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين‌الملل مركز بين‌المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15
  11. ↑ برگرفته ازhttp://arb.majalla.com/2012/12/article%2055240853
  12. ↑ برگرفته از http://www.dos.gov.jo دائرة الاحصاءات العامه الاردن
  13. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن
  14. ↑ برگرفته از http://www.dos.gov.jo دائرة الاحصاءات العامه الاردن
  15. ↑ Year Book 2018, Department of statistics, p.21  
  16. ↑ Year Book 2018, Department of statistics, p. 24  
  17. ↑ هلال احمد، علی، الدکتور احمد الربايعة، الدکتور احمد حمودة(۱۹۸۷)، جريان‌هاي مهاجرت و بيکاري در اردن، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن.1991، وزارت کار اردن، مجله العمل شماره41، سال يازدهم،
  18. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص19 - 23
  19. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص25
  20. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص 26
  21. ↑ برگرفته از http://www.dos.gov.jo دائرة الاحصاءات العامه الاردن
  22. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن
  23. ↑ Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 5
  24. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 26
  25. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 27
  26. ↑ الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 28
  27. ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_انسانی_اردن&oldid=63462»