روابط فرهنگی قزاقستان و ایران

از دیدگاه باستان‌شناسی، منطقه قزاقستان در سده‌های متمادی زیستگاه قوم صاحب نام سکا یا سیت بوده است که قبایل کوچنده ایرانی از اجزاء متشکل آن به حساب می‌آید که با ورود سغدیان به منطقه ماوراءالنهر تحول فرهنگی در نواحی قزاقستان و قرقیزستان کنونی پدید می‌آید. آثار یافت شده در منطقه پازیریک در آلتای شرقی که از مایه‌های هنر ایرانی حکایت می‌کند، نشان از این حقیقت دارد که فرهنگ ایرانی از عهد هخامنشیان منطقه قزاقستان کنونی را در نور دیده و به آن سوی آلتای نیز راه یافته است. با آغاز دوره اسلامی، رابطه فرهنگ دوره ایران و سرزمین قزاقستان را باید در داد و ستد فرهنگی جستجو کرد. از زمان قدرت یافتن سامانیان در ماوراءالنهر و الحاق نواحی اسپیجاب نزدیک چیمکنت جنوبی، طراز نزدیک جامبول به قلمرو حکومتی خود، شرایط فرهنگی در منطقه تغییر نمود و برای مدت نسبتا مدیدی روابط فرهنگی میان بخش مهمی از قزاقستان جنوبی با نواحی دارای فرهنگ ایرانی قطع شد ولی در عوض، مناطق الحاق شده از نظر فرهنگی به سوی همگنی با فرهنگ ایرانی ماوراءالنهر پیش رفت. اختلاط فرهنگ و مدنیت ایرانی و قزاقی در طول قرن‌های متمادی و تاثیر هر یک بر دیگری را باید در ایجاد پل فرهنگی دانست که توسط قوم قزاق به عنوان پرنفوذترین قوم ترک در منطقه جنوب قزاقستان و سغدیان به عنوان ایرانیان بومی در ماوراءالنهر حادث شد. در دوره طولانی حاکمیت ازبکان بر ماوراءالنهر و اختلاف‌های مذهبی - سیاسی بین ازبکان و حکومت‌های ایرانی، برخلاف گذشته، سرزمین ماوراءالنهر را به مانعی بزرگ در مسیر ارتباط فرهنگی ایران و قزاقستان تبدیل کرد. با شکل گیری خانات قزاق و رقابت آنها با ازبکان که موجب بروز اختلاف‌های مرزی، و تاخت و تازهای طرفینی بوده است، زمینه مناسبی برای ایجاد رابطه دیپلماتیک میان ایران و خانات قزاق فراهم آمد که فرازهایی از آن در تاریخ نادرشاه موجود است. این ارتباط در دوره پس از نادر نیز ادامه یافته و فرهیختگان قزاق درسده‌های اخیر، با فرهنگ و ادب ایرانی مأنوس گشته‌اند با فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال قزاقستان، زمینه مساعدی جهت تبادل فرهنگی بین دو کشور ایران و قزاقستان فراهم آمد و گام‌هایی هر چند محدود در این خصوص برداشته شده است.

بنا بر این روابط فرهنگی دو ملت ایران و قزاقستان ریشه‌های تاریخی بعید و عمیقی دارد. خواجه احمد یسوی و فارابی دو شخصیت بزرگ تاریخی مورد توجه هر دوملت می‌باشند. خواجه احمد یسوی از جمله شاگردان بزرگ مکتب خواجگان خراسان است که بنیانگذار آن خواجه ابو یوسف همدانی در سمرقند بود. فارابی در کتاب الحروف خود به بررسی مقایسه‌ای زبان‌های فارسی، عربی و یونانی می‌پردازد. آبای شاعر و مصلح بزرگ قزاقستان به حافظ و ادب فارسی عشق وافری داشته است: امروز در مقبره خواجه احمد یسوی آثار معماری ایرانی به چشم می‌خورد. مهمتر از همه وجود بیش از سه هزار لغت فارسی در زبان قزاقی است که خود نشانه روابط ریشه دار فرهنگی دو ملت است. بر اساس همین روابط بوده است که امروز کرسی‌های زبان فارسی در کشور دوست قزاقستان گسترش یافته است. اولین کرسی زبان فارسی در سال ۱۳۶۸ در دانشکده خاورشناسی دانشگاه ملی قزاقستان (فارابی) تأسیس شد که در نتیجه تا اکنون تعداد فارسی آموزان قزاق در دانشگاه‌ها و مدارس به بیش از دو هزار نفر رسیده است.

دو کشور ایران و قزاقستان دارای علائق و مشترکات زیادی است که روابط و مناسبات دوجانبه عمدتا متکی بر آنهاست، اگرچه در طول حکومت ۷۰ ساله بالشویک‌ها با این اصالت فرهنگی مبارزه شده است، اما پس از استقلال مشخص شد که بهترین محمل و مجرا برای تجدید روابط میان طرفین، این پیشینه مشترک است که هم اکنون نیز می‌تواند به راحتی و بدون هیچگونه تحمیلی دو ملت را به سوی هم بکشاند.

پیشینه و فرهنگ دو ملت را می‌توان از طریق دانشمندان و شعرا، مظاهر ملی، آداب و رسوم، زبان و ادبیات دو کشور بررسی و ادراک نمود. بسیاری از دانشمندان و شعرای فارسی زبان از منطقه آسیای مرکزی برخاسته و از سوی دیگر شعرای این منطقه همچون مختوم قلی، علی شیرنوایی، صدرالدین عینی، آبای، موختار عویض اف به صراحت در اشعارشان خود را درس آموخته شعرای بزرگ ایرانی بیان می‌کنند. حضور جمعیت‌هایی از ایرانیان در نقاط مختلف قزاقستان و بالعکس جمعیت‌هایی از قزاق‌ها در ایران در حفظ پیوندهای تاریخی و فرهنگی میان دو ملت مؤثر بوده است.

جاده ابریشم در طی تاریخ حلقه اتصالی بوده است که در آن کاروان‌هایی که از جاده ابریشم می‌گذشته‌اند همراه کالای خود یک نوع فرهنگ و آداب و رسوم را نیز عرضه می‌کردند و یک نوع مبادله فرهنگی و تبادل اطلاعات علمی از این طریق صورت می‌گرفت. این حضور فرهنگی در ساختمان‌های به جا مانده از دوران پیش در منطقه هویداست، حال و هوای مقبره خواجه احمد یسوی در شهر ترکستان درست همان حال و هوای مدرسه باغ اصفهان و یا سایر بناهای تاریخی در شهر ایران را دارد.

اصولا نوعی پذیرش مردمی میان دو کشور وجود دارد این استقبال به دلیل احساس تعلقی است که سر چشمه در مشترکات دارد این پیوند به قبل از ظهور اسلام و بلکه به قبل از ظهور مسیحیت برمی گردد.

زبان و ادبیات یکی دیگر از مشترکات فرهنگی دو ملت ایران و قزاقستان به شمار می‌رود، ادبیات هر ملت به منزله دریچه‌ای است که از وراء آن می‌توان روح آن ملت را مشاهده کرد هر قدر ادبیات یک ملت غنی‌تر و پرمغزتر باشد آن ملت مقامش در بین اقوام و ملل شامخ‌تر و والاتر است. سرزمین ایران از قدیمی‌ترین ازمنه تاریخی تا کنون به واسطه جذابیت دینی و تاریخ طولانی و پرفراز و نشیب خود و همچنین به واسطه عقاید اخلاقی متین و گنجینه ادبی و هنری فوق العاده برای شعرا و نویسندگان و نقاشان ملل و اقوام دور و نزدیک بوده است.

خلاصه اینکه ایران و قزاقستان از مشترکات تاریخی فراوانی برخوردار هستند، و دین مبین اسلام به عنوان مولفه‌ی مهم در تعاملات فرهنگی این دو کشور یکی از مهم‌ترین آنهاست. طی سال‌های گذشته کوشش‌های زیادی جهت گسترش روابط فرهنگی میان دو کشور صورت گرفته است. به طور کلی نوعی پذیرش مردمی میان دو کشور ایران و قزاقستان وجود دارد و این استقبال به دلیل احساس تعلقی است که سرچشمه در مشترکات و پیوندهای تاریخی، مذهبی، زبانی و قومی دارند. این پیوندها زمینه‌های مساعدی جهت همکاری‌های گسترده میان دو کشور ایجاد کرده است.

حضور فرهنگی ایران درقزاقستان؛ تعاملات نوین بر مبنای مشترکات کهن

تأثیر شاعران ایرانی و فارسی زبان مانند فردوسی، حافظ، سعدی، رودکی، نظامی و... بر شاعران و نویسندگان قزاقی و زبان فارسی از چنان سابقه دیرینه‌ای برخوردار است که تعیین زمانی خاص برای آغاز حضور فرهنگی ایران در قزاقستان را دشوار می‌سازد. ولی روابط فرهنگی این دو کشور در دوران معاصر بیشتر به سال‌های اخیر و استقلال کشور قزاقستان برمی‌گردد.

ایران از گذشته‌های دور تاکنون توانسته با فرهنگ، هنر و تمدن دیرینه خود با اقوام، ملت‌ها و کشورهای مختلف تعامل سازنده و مؤثری ایجاد کند؛ ایران با آسیای مرکزی و قزاقستان با توجه به سابقه کهن روابط، در دایره‌ی تمدنی یکسانی قرار گرفته‌اند و از مشترکات فرهنگی، قرابات و پیوندهای تاریخی مشترکی برخوردارند، تا جایی که مشترکات تاریخی و پیوندهای فرهنگی را می‌توان درسطوح مختلف اززبان وادبیات گرفته تا مذهب و هنر و سایر بخش‌های فرهنگی مشاهده نمود.

معماری سنتی یکی از پیوندهای بین دو ملت ایران و قزاقستان به شمار می‌رود از جمله معماری مقبره خواجه احمد یسوی در منطقه قزاقستان جنوبی در سال ۱۴۰۵ م در دوران تیموریان، با سبک و معماری ایرانی، توسط خواجه حسن شیرازی بنا شده است.

نوروز جشن مشترک بین ایران و قزاقستان است که قزاق‌ها آن را به عنوان یک جشن ایرانی می‌شناسند و هر ساله با فرارسیدن بهار با برگزاری جشن و سرور، این رویداد ملی و سنتی را گرامی می‌دارند، خاطرات سنت‌های دیرینه خود را در نوروز تجدید می‌کنند و به حفظ و حراست از آنها می‌پردازند.

جنوب قزاقستان که در گذر تاریخ، جزئی از ترکستان بزرگ بوده، نزدیکی فرهنگی بیشتری با تمدن ایرانی دارد. شهر طراز مهد و خواستگاه علم و فرهنگ در فرارودان و در ترکستان جنوبی است که بزرگانی چون فارابی فیلسوف بزرگ و خواجه احمد یسوی عارف نامدار و تعداد دیگری از علما و دانشمندان مورد علاقه مردم دو کشور، از این دیار برخواسته‌اند.

ایرانیان و قزاق‌ها در دوسوی جاده ابریشم، علاوه بر روابط تجاری منظم، همواره در طول تاریخ مناسبات سیاسی مسالمت آمیزی داشته‌اند، سابقه این روابط به مکاتبات خانات دشت قبچاق با پادشاهان صفوی می‌رسد که در اسناد تاریخی نیز ثبت شده است. حاکمیت پادشاهان سامانی در ماوراء النهر و آسیای مرکزی نیز فرهنگ ایرانی و زبان فارسی را در این مناطق گسترش داد. شهرهای طراز، اسفیجاب و ترکستان که اکنون در قزاقستان واقع شده‌اند، زمانی جزء خراسان بزرگ و در محدوده تمدنی ایران بزرگ بوده‌اند.

وجود دستخط‌های فارسی در کتابخانه‌های قزاقستان حاکی از پیوند دو طرف در حوزه خط و زبان بوده است؛ در کتابخانه ملی قزاقستان در حدود یکصد نسخه خطی فارسی وجود دارد و در کتابخانه آکادمی علوم این کشور نیز تعداد زیادی نسخه‌های خطی فارسی از جمله دیوان حافظ، سعدی، بیدل، جامی و ... وجود دارد که هر دو کشور خواهان حفظ، نگهداری و بهره‌برداری از این آثار ارزشمند می‌باشند. شاهنامه فردوسی یکی از آثار مکتوبی است که ادبیات قزاق را دستخوش تحول و شیفته خود کرده، به طوری که شعرا و ادبای مشهور قزاق همچون آبای، بهره‌گیری از اشعار فردوسی و شاهنامه را یادآور شده‌اند و هم اکنون ترجمه شاهنامه به زبان قزاقی توسط تعدادی از اساتید و متخصصین زبان فارسی در قزاقستان در دست ترجمه است که تاکنون چهار جلد از آن ترجمه و منتشر شده است. زبان قزاقی تا قبل از استیلای کمونیسم با خط الرسم فارسی نگاشته می‌شد و در حال حاضر معدود محافل فرهنگی و رسانه‌ای قزاقی از این الفبا استفاده می‌کنند که می‌تواند زمینه مشترکی برای توسعه روابط را ایجاد کند.

ایرانی‌های قزاق تبار که عمدتا در استان گلستان ساکن هستند و قزاق‌های ایرانی تبار که اکثرا در جنوب قزاقستان زندگی می‌کنند، در دو دهه اخیر نقش مهمی در توسعه مراودات مردمی و تبادلات فرهنگی و اجتماعی دو کشور داشته‌اند. قزاق‌هایی که پس از چندین دهه سکونت در ایران اکنون به وطن مادری خود بر می‌گردند، سفیر فرهنگ و تمدن ایرانی هستند.

این روابط تاریخی، پس از استقلال قزاقستان، مبنایی شد برای مراودات فرهنگی دو کشور که در دو دهه گذشته با روند متعادلی رو به رشد بوده است. روابط فرهنگی ایران با قزاقستان از سال ۱۳۷۲ با ایجاد رایزنی فرهنگی سفارت و امضای موافقتنامه فرهنگی بین دولتی آغاز شد. طی این مدت تعاملات علمی، فرهنگی و آموزشی با دانشگاه‌های تهران، مشهد، شریف، امیر کبیر و کتابخانه منطقه‌ای علم و تکنولوژی برقرار گردید.

یکی از اهداف مهم فرهنگی ایران در قزاقستان، تقویت جایگاه زبان فارسی در محافل علمی و دانشگاهی این کشور است، از این رو کرسی زبان فارسی در دانشگاه‌های قزاقستان ایجاد و اکنون در مهم‌ترین دانشگاه‌های محل، مانند فارابی، آبلایخان، آبای، ژمپو و دانشگاه شهر آکتائو، زبان فارسی تدریس می‌شود و هر ساله جمعی از اساتید و دانشجویان برتر زبان فارسی برای دوره‌های دانش افزایی و آشنایی بیشتر با فرهنگ ایران زمین به کشورمان اعزام می‌شوند.

شناساندن بی‌واسطه مولفه‌های واقعی فرهنگ و هنر ایرانی از دیگر اهداف مهم روابط فرهنگی با قزاقستان محسوب می‌شود که از طریق برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی، صنایع دستی، هفته فیلم، تبادل گروه‌های هنری و تقویت ارتباطات میان رسانه‌های ایرانی و قزاقی به اجرا در می‌آید؛ هم اکنون میان خبرگزاری «ایرنا» با دو خبرگزاری مهم «کازینفرم» و «خبر» قزاقستان موافقتنامه همکاری امضاء شده که علاوه بر تبادل محصولات خبری، زمینه تعامل دو طرف در محافل رسانه‌ای منطقه‌ای و بین المللی را نیز فراهم آورده است.

کنگره بین المللی رهبران ادیان سنتی و جهانی که هر سه سال یک‌بار، با حضور روحانیون و علمای مذاهب مختلف از سراسر دنیا در آستانه برگزار می‌شود، فرصت مناسبی است تا نمایندگان دینی کشورمان، واقعیت‌های جامعه دینی ایران را به گوش روحانیون دیگر کشورها برسانند. قرار است پنجمین دوره این کنگره در سال ۲۰۱۵ برگزار شود.

برای ایران علاوه بر توسعه روابط سیاسی و اقتصادی، تعمیق مناسبات فرهنگی با قزاقستان به عنوان کشوری با ثبات در آسیای مرکزی که از سرانه آموزشی و علمی بالایی برخوردار است، اهمیت دارد؛ دکتر روحانی در سفر اخیر به آستانه در سخنرانی در دانشگاه بین المللی نظربایف، با تاکید بر اهمیت روابط فرهنگی، از ضرورت احیای تمدن اسلامی سخن گفت و مشاهیر نامی منطقه مانند فارابی را میراث مشترک و عامل اتحاد ملت‌های منطقه از جمله ایران و قزاقستان نامید. در دنیای امروز که شکل‌دهی به افکار عمومی و استفاده از ابزارهای دیپلماسی عمومی اهمیت روز افزونی در پیش‌برد منافع کشورها پیدا می‌کند، ایران و قزاقستان با اشراف بر فرصت‌های فرهنگی موجود، درصددند بیش از گذشته از این ظرفیت برای تعمیق مناسبات خود بهره ببرند.

ظرفیت‌های موجود و بالقوه بین دو کشور ایران و قزاقستان در حوزه‌های مسائل فرهنگی، سیاست خارجی و ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری، ایجاد و راه‌اندازی خط آهن «ایران - ترکمنستان - قزاقستان»، عضویت در سازمان اقتصادی اکو، عضویت هر دو کشور در سازمان همکاری‌های اسلامی، توسعه روابط اقتصادی در سال‌های اخیر، موقعیت استراتژیکی و جغرافیایی و ظرفیت‌های ترانزیتی دو کشور، قرار داشتن جمهوری اسلامی ایران و قزاقستان در مسیر شرق به غرب، جایگزین جاده ابریشم، عضویت رسمی دو کشور ایران و قزاقستان در مسیر (کریدور) شمال- جنوب، از جمله فرصتها و زمینه‌های همکار و عوامل پیوندی فیمابین دو کشور می‌باشد.

از زمان استقلال کشور قزاقستان در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ قزاقستان، جمهوری اسلامی ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و از همان سال‌های اولیه استقلال قزاقستان، روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان به طور رسمی آغاز گردید و آموزش زبان فارسی به عنوان یکی از راه‌های توسعه روابط فرهنگی در دانشگاه‌های مختلف قزاقستان آغاز شد. به طوری که اکنون در بسیاری از دانشگاه‌های قزاقستان مانند دانشگاه فارابی، آبلایخان، آبای، ژمپو و دانشگاه شهر آکتائو زبان فارسی تدریس می‌شود.

روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با جمهوری قزاقستان به صورت رسمی از سال ۱۳۷۲ با ایجاد وابستگی فرهنگی آغاز شد و پس از مدتی سطح روابط فرهنگی به رایزنی فرهنگی ارتقاء یافت. از این رو در بیست و هشتم فروردین ۱۳۷۲ موافقتنامه فرهنگی بین ج. ا. ایران و جمهوری قزاقستان منعقد شد و نخستین آشنایی دانشمندان قزاقستان با علم و دانش ایران در سال ۱۹۹۳ صورت گرفت. در آن زمان آکادمی ملی علوم قزاقستان از رئیس جمهوری وقت جمهوری اسلامی ایران آقای هاشمی رفسنجانی استقبال کرد و ملاقات مذکور همکاری میان دانشمندان دو کشور را پایه ریزی کرد. و طی این مدت روابط علمی، فرهنگی و آموزشی با دانشگاه‌های تهران، مشهد، شریف، فنی امیر کبیر و کتابخانه منطقه‌ای علم و تکنولوژی برقرار گردید و پس از آن در سفر آقای نظربایف رئیس جمهور قزاقستان به ایران نیز مذاکرات مهمی با مقامات ایرانی در مورد همکاری‌های گسترده علمی، پژوهشی فرهنگی، و ورزشی صورت گرفت.

در طول سال‌های پس از استقلال جمهوری قزاقستان تا کنون روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان همواره روابطی گرم، صمیمی و نزدیک بوده است که رفت و آمد مسئولین و مخصوصا رؤسای جمهور دو کشور به کشورهای یکدیگر و همکاری‌های مشترک دو کشور در زمینه‌های مختلف مخصوصا در حوزه فرهنگ نشان از دوستی و صمیمیت خوب بین دو کشور و دو ملت ایران و قزاقستان است، سفر رئیس جمهور قزاقستان آقای نظربایف به جمهوری اسلامی ایران در ۱۳ مرداد ۱۳۹۲ برای شرکت در مراسم تحلیف دکتر حسن روحانی رئیس جمهور اسلامی ایران و سفر رئیس جمهور اسلامی ایران آقای دکتر روحانی به جمهوری اسلامی قزاقستان در ۱۸ شهریور سال جاری نشانگر عزم و اراده جدی دو دولت و دو ملت ایران و قزاقستان در توسعه روابط دوجانبه می‌باشد، به طوری که رؤسای جمهور هر دو کشور در مراسم استقبال و مذاکرات و سخنرانی‌های خود بر توسعه همکاری‌های فی ما بین تأکید کردند، آقای روحانی رئیس جمهور ایران در دانشگاه نظربایف در سخنرانی خود گفت:

«اکنون زمان احیای تمدن اسلامی با رشد تفکر علمی و عقلی فرا رسیده، تصریح کرد: اسلام همواره مروج همزیستی علم و دین و ادیان بوده است.»

«چه کسی می‌تواند ملت‌ها را از افتخار به فارابی‌ها، خوارزمی‌ها، رودکی‌ها و ابن سیناها محروم کند، تصریح کرد: در همین کشور شما، قزاقستان، عکس و نام فارابی بر اسکناس رسمی نقش بسته است و مهم‌ترین و قدیمی‌ترین دانشگاه قزاقستان «الفارابی» نام دارد. اما مهم این است که ما ملت‌های منطقه روزی متحد بوده‌ایم، نه فقط از نظر سیاسی که از نظر فرهنگی ذیل یک قاره فرهنگی زیسته و بالیده‌ایم و تمدن ساخته‌ایم.»

روحانی افزود:

تمدنی که در فلسفه و الهیات فارابی، در علم و طب ابن سینا، در ریاضیات خوارزمی، در هنر و ادب رودکی و فردوسی از آن برآمده‌اند، تمدنی که آسیای میانه مرز شرقی آن و خاورمیانه مرز غربی آن است؛ تمدنی که فارس و ترک و هند و عرب را متحد ساخته و از دل آن آثار مادی و معنوی بزرگی خلق شده است.»

دکتر روحانی، خواست ملت‌های ایران و قزاقستان را توسعه و تعمیق روابط دانست و با اشاره به اینکه رویکرد آقای نظربایف جزو موثرترین عوامل تحکیم روابط دوجانبه است، افزود: در چهار ملاقاتی که در یکسال گذشته با رییس‌جمهوری قزاقستان داشتم، این اراده قوی را برای توسعه روابط تهران - آستانه مشاهده کردم. آقای نظربایف نیز در ملاقات با دکتر روحانی با تأکید بر گسترش روابط بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان در سخنرانی خود گفت:

«ایران یکی از مهم‌ترین شریکان اقتصادی قزاقستان در خاورمیانه است.»

رئیس جمهوری قزاقستان همچنین گفت:

«انتظار داریم سال آینده با افتتاح خط آهن برکت بین 'قزاقستان - ترکمنستان و ایران' به عنوان خط اتصال آسیای مرکزی با خلیج فارس، میزان مبادلات تجاری بین دو کشور را به دو میلیارد دلار برساند.»

نظربایف همچنین در کنفرانس خبری با روحانی گفت:

«برای ما حمایت ایران از ابتکارهای بین المللی قزاقستان بسیار حائز اهمیت است.»

علاوه بر این در طول سالیان گذشته پس از استقلال جمهوری قزاقستان برنامه‌های متعدد علمی، فرهنگی و هنری در دو کشور برگزار شده است، که برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی، هنری، صنایع دستی، شرکت در همایش‌ها و سیمینارها، شرکت در نمایشگاه‌های کتاب، شرکت در کنفرانس رهبران ادیان سنتی جهان و برگزاری دوره‌های دانش افزایی زبان و ادبیات فارسی و استفاده از فرصت‌های مطالعاتی از جمله اقداماتی است که با همکاری دوجانبه انجام شده است.

نیز نگاه کنید به

روابط فرهنگی زیمبابوه و ایران؛ روابط فرهنگی کانادا و ایران؛ روابط فرهنگی روسیه و ایران؛ روابط فرهنگی تونس و ایران؛ روابط فرهنگی ژاپن و ج.ا.ایران؛ روابط فرهنگی کوبا و ج.ا.ایران؛ روابط فرهنگی لبنان و ایران؛ روابط فرهنگی مصر و ایران؛ روابط فرهنگی ایران و چین؛ روابط فرهنگی سنگال و جمهوری اسلامی ایران؛ روابط فرهنگی آرژانتین و ایران؛ روابط فرهنگی فرانسه و ایران؛ روابط فرهنگی مالی و ایران؛ روابط اجتماعی و فرهنگی اوکراین و ایران؛ روابط فرهنگی اسپانیا و ایران؛ روابط فرهنگی اردن و ج.ا.ایران؛ روابط فرهنگی اتیوپی و ایران؛ روابط فرهنگی سیرالئون و ایران؛ روابط فرهنگی قطر و ایران؛ روابط فرهنگی تایلند و ایران؛ روابط فرهنگی گرجستان و ایران؛ روابط فرهنگی تاجیکستان و ایران؛ روابط فرهنگی بنگلادش و ایران؛ روابط فرهنگی سریلانکا و ایران.