جغرافیای انسانی ژاپن: تفاوت میان نسخهها
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
در این موضوع یک مثال از سرزمین مورد مطالعه در این کتاب، [[ژاپن]] بسیار راهگشاست. کشور [[ژاپن]] در شرقیترین نقطهی اقیانوس آرام، با جمعیتی برابر با حدود 126 میلیون نفر (2017)، از جملهی معدود نمونههای یک ملت یکپارچه، از یک [[نژاد در ژاپن|نژاد]] را در خود جای دادهاست. این موهبت تاثیری شگرف بر [[فرهنگ سیاسی ژاپن|فرهنگ سیاسی]] و اجتماعی این کشور داشته و فارغ از حذف چالشهای عدیدهای که در کشورهای چند نژادی-قومیتی وجود دارد، این امکان را به مردم و حاکمان [[ژاپن]] دادهاست تا با کمترین هزینههای سیاسی-امنیتی گام در مسیر توسعه و پیشرفت گذارند و حتی با وجود شکست سنگین در جنگ جهانی دوم، بتوانند به بازسازی درونی اجتماعی و اقتصادی دست بزنند و امروز بنا بر آمار سازمان تجارت جهانی، اقتصاد برتر دنیا شوند. | در این موضوع یک مثال از سرزمین مورد مطالعه در این کتاب، [[ژاپن]] بسیار راهگشاست. کشور [[ژاپن]] در شرقیترین نقطهی اقیانوس آرام، با جمعیتی برابر با حدود 126 میلیون نفر (2017)، از جملهی معدود نمونههای یک ملت یکپارچه، از یک [[نژاد در ژاپن|نژاد]] را در خود جای دادهاست. این موهبت تاثیری شگرف بر [[فرهنگ سیاسی ژاپن|فرهنگ سیاسی]] و اجتماعی این کشور داشته و فارغ از حذف چالشهای عدیدهای که در کشورهای چند نژادی-قومیتی وجود دارد، این امکان را به مردم و حاکمان [[ژاپن]] دادهاست تا با کمترین هزینههای سیاسی-امنیتی گام در مسیر توسعه و پیشرفت گذارند و حتی با وجود شکست سنگین در جنگ جهانی دوم، بتوانند به بازسازی درونی اجتماعی و اقتصادی دست بزنند و امروز بنا بر آمار سازمان تجارت جهانی، اقتصاد برتر دنیا شوند. | ||
از این رو، جغرافیای انسانی در واقع مطالعهی انسان و اجتماعات انسانی در متن محیطی آنهاست. محیطی که بر ساحات مختلف زندگی بشری سایه افکنده و آنها را تا حد زیادی متاثر ساختهاست. لذا در این گفتار به بررسی اختصاصات و ویژگیهای جغرافیای انسانی [[ژاپن]] میپردازیم و ضمن بررسی اهم موارد از جمله: [[ | از این رو، جغرافیای انسانی در واقع مطالعهی انسان و اجتماعات انسانی در متن محیطی آنهاست. محیطی که بر ساحات مختلف زندگی بشری سایه افکنده و آنها را تا حد زیادی متاثر ساختهاست. لذا در این گفتار به بررسی اختصاصات و ویژگیهای جغرافیای انسانی [[ژاپن]] میپردازیم و ضمن بررسی اهم موارد از جمله: [[ساختار هرم جمعیتی ژاپن|جمعیت، ساختار جمعیتی]]، [[هرم سنی و جنسیتی جمعیت ژاپن|ترکیب سنی و جنسی]]، [[نژاد در ژاپن|نژاد]]، حرکات جمعیت، رشد، مرگ و میر، پراکندگی جمعیت و [[مهاجرت و پناهندگی در ژاپن|مهاجرت]] و همچنین وضعیت سکونتگاهی، [[شهرنشینی و روستانشینی در ژاپن|شهرنشینی و روستانشینی]]، سعی میشود زمینهی لازم برای نیل به شناختی عمیق از [[روابط اجتماعی ژاپن|روابط و مناسبات فرهنگی و اجتماعی]] ناشی از این جغرافیای انسانی فراهم آید. | ||
=== [[ویژگی های جمعیتی ژاپن]] === | === [[ویژگی های جمعیتی ژاپن]] === | ||
[[ژاپن]] بعد از آغاز دوره میجی (明治時代/Meiji Jidai) (1868-1912)، رشد جمعیت چشمگیری را تجربه کرد. با نگاه به میزان زاد و ولد از دوره میجی تا دوران معاصر، متوجه میشویم، میزان زاد و ولد در اوایل دوره میجی پایین بود، از اواسط این دوره این میزان بالا رفت و سال 1920 به بالاترین حد آن یعنی 36.2 رسید. در این سال 2 میلیون کودک متولد شدند که 2 و نیم برابر میزان موالید 1873 (800 هزار کودک) بود.<ref>Nawata, Y. (2006). Rekishiteki ni mita Nihon no Jinkōto Kazoku. (歴史的に見た日本の人口と家族). RippōtoChōsa, (260), 95. | [[ژاپن]] بعد از آغاز دوره میجی (明治時代/Meiji Jidai) (1868-1912)، رشد جمعیت چشمگیری را تجربه کرد. با نگاه به میزان زاد و ولد از دوره میجی تا دوران معاصر، متوجه میشویم، میزان زاد و ولد در اوایل دوره میجی پایین بود، از اواسط این دوره این میزان بالا رفت و سال 1920 به بالاترین حد آن یعنی 36.2 رسید. در این سال 2 میلیون کودک متولد شدند که 2 و نیم برابر میزان موالید 1873 (800 هزار کودک) بود.<ref>Nawata, Y. (2006). Rekishiteki ni mita Nihon no Jinkōto Kazoku. (歴史的に見た日本の人口と家族). RippōtoChōsa, (260), 95. | ||
</ref> این افزایش به طور مستقیم با رشد آهسته اما پایدار شهرنشینی همراه بود. در اولین سال دوره میجی، | </ref> این افزایش به طور مستقیم با رشد آهسته اما پایدار شهرنشینی همراه بود. در اولین سال دوره میجی، جمعیت 34 میلیون نفر بود که سال 1900 یعنی زمانی که فرآیند صنعتی شدن آغاز شده بود، جمعیت به 43 میلیون و 850 هزار نفر رسید.<ref name=":0">Sudō, I. (2005). Yoku wakaru Nihon no jinkō [よくわかる日本の人口]. Dai ichi sēmē kēzaiken repōto, 2. | ||
</ref> از سال 1898 تا 1918، شهرکهای صنعتی و شهرهای معدنی جمعیت زیادی را به خود جلب کردند و سال 1925،جمعیت 59 میلیون و 740 هزار نفر بود.<ref name=":0" /> | </ref> از سال 1898 تا 1918، شهرکهای صنعتی و شهرهای معدنی جمعیت زیادی را به خود جلب کردند و سال 1925،جمعیت 59 میلیون و 740 هزار نفر بود.<ref name=":0" /> | ||
بین سالهای 1919 و 1945، توکیو-یوکوهاما (کههین (京浜/Kēhin))<sup>[i]</sup>، اوساکا-کوبه-[[کیوتو]] (کههانشین(京阪神/Kēhanshin))، ناگویا (چوکیو(中京/Chūkyō))<sup>[ii]</sup> و شمال کیوشو به عنوان چهار منطقه صنعتی عمده کشور توسعه یافتند. در عین حال، برخی از شهرهای کوچک، توانایی خود را برای حفظ | بین سالهای 1919 و 1945، توکیو-یوکوهاما (کههین (京浜/Kēhin))<sup>[i]</sup>، اوساکا-کوبه-[[کیوتو]] (کههانشین(京阪神/Kēhanshin))، ناگویا (چوکیو(中京/Chūkyō))<sup>[ii]</sup> و شمال کیوشو به عنوان چهار منطقه صنعتی عمده کشور توسعه یافتند. در عین حال، برخی از شهرهای کوچک، توانایی خود را برای حفظ جمعیت رو به رشد از دست دادهاند و جمعیت برخی از آنها کاهش یافتهاست. تا سال 1940، جمعیت به بیش از دو برابر سال 1868 افزایش یافت.<ref name=":0" /> در طول جنگ جهانی دوم، مهاجرت به مناطق روستایی به منظور جلوگیری از بمباران هوایی صورت گرفت، برخی از شهرها مانند [[اوساکا]]، یک سوم از جمعیت خود را از دست دادند و [[ژاپن]] [[مهاجرت و پناهندگی در ژاپن|مهاجرت]] معکوس روستا به شهر را تجربه کرد. | ||
بعد از جنگ جهانی دوم هرچند میزان موالید به خصوص به خاطر قانونی شدن جلوگیری از حاملگی کاهش یافت، اما با کاهش بسیار چشمگیر مرگ و میر نوزادان، | بعد از جنگ جهانی دوم هرچند میزان موالید به خصوص به خاطر قانونی شدن جلوگیری از حاملگی کاهش یافت، اما با کاهش بسیار چشمگیر مرگ و میر نوزادان، جمعیت افزایش یافت و از 72 میلیون و 150 هزار نفر در سال 1945 به 83 میلیون و 200 هزار نفر در سال 1950 و 93 میلیون و 420 هزار نفر در سال 1960 رسید و سرانجام در سال 1967 از مرز صد میلیون نفر گذشت.<ref>Nawata, Y. (2006). Rekishiteki ni mita Nihon no Jinkōto Kazoku. (歴史的に見た日本の人口と家族). RippōtoChōsa, (260), 96.</ref> جمعیت ژاپن تا سال 2006 روند افزایشی هرچند با شیب بسیار کم داشت، اما از این سال روند کاهش جمعیت آغاز شد و پیشبینی میشود این کاهش به میانگین 0.7% در سال 2025 و 1% در سال 2050 برسد که با این احتساب جمعیت این کشور در صد سال آینده نصف خواهد شد.<ref>Sudō, I. (2005). Yoku wakaru Nihon no jinkō [よくわかる日本の人口]. Dai ichi sēmē kēzaiken repōto, 3.</ref> جمعیت ژاپن در سال 2004 برابر با 127 میلیون و 690 هزار نفر بود که این جمعیت در سال 2017 به 126 میلیون و 670 هزار نفر رسیده است که کاهشی بیش از یک میلیون نفر را نشان میدهد. | ||
ویژگی قابل توجه جمعیت شناسی در [[ژاپن]] بعد از جنگ جهانی دوم، کاهش میزان مرگ و میر بود که نتیجهی آن در قالب خانوادههای کم جمعیت و افزایش سطح سلامتی به طور چشمگیری افزایش یافت. در اواخر قرن بیستم، میزان افزایش [[ | ویژگی قابل توجه جمعیت شناسی در [[ژاپن]] بعد از جنگ جهانی دوم، کاهش میزان مرگ و میر بود که نتیجهی آن در قالب خانوادههای کم جمعیت و افزایش سطح سلامتی به طور چشمگیری افزایش یافت. در اواخر قرن بیستم، میزان افزایش جمعیت [[ژاپن]] به طور چشمگیری کاهش یافت و در دهه اول قرن بیستویکم با رکود مواجه شد. در اواخر همان دهه، [[ژاپن]] یکی از کمترین نرخ موالید در جهان را داشت. امروزه [[ژاپن]]، علیرغم اینکه امید به زندگی آن در میان بالاترین سطح جهان قرار دارد، از موضوع کاهش میزان جمعیت رنج میبرد. بنابراین کشور با مسائل دوگانهی جمعیتی که در حال کاهش و به سرعت در حال پیر شدن است با شرایط سختی مواجه است. جمعیت ژاپن سریعتر از هر جامعه دیگری در دنیا، در حال پیر شدن است و این وضعیتی است که مشکلات جدی را برای [[جامعه و نظام اجتماعی ژاپن|جامعه ژاپن]] به همراه میآورد. درصد جمعیت 65 سال به بالا در سال 1970 تنها 7 درصد بود، ولی تنها 25 سال بعد یعنی سال 1995 به 14.6 درصد رسید.<ref name=":1">معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک [[ژاپن]] سرزمینی سیاسی. تهران: [https://tisri.org/ موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر]، ص70. | ||
</ref> پیشبینی شده است، تا سال 2050 از هر سه نفر ژاپنی یک نفر بالای 65 سال سن خواهد داشت.<ref name=":1" /> | </ref> پیشبینی شده است، تا سال 2050 از هر سه نفر ژاپنی یک نفر بالای 65 سال سن خواهد داشت.<ref name=":1" /> | ||
یکی دیگر از تغییرات جمعیتی که بعد از جنگ جهانی دوم رخ داد، تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ دارای جمعیت بیش از 50 هزار نفر بود. نسبت | یکی دیگر از تغییرات جمعیتی که بعد از جنگ جهانی دوم رخ داد، تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ دارای جمعیت بیش از 50 هزار نفر بود. نسبت جمعیت ساکن در این شهرها که در سال 1945 حدود 22% بود به شدت افزایش یافت و در سال 1975 به 67% رسید.<ref>Nawata, Y. (2006). Rekishiteki ni mita Nihon no Jinkōto Kazoku. (歴史的に見た日本の人口と家族). RippōtoChōsa, (260), 98.</ref> این شهرها هم عموما در دشتها قرار دارند و همین مسأله سبب تمرکز جمعیتی در دشتهای محدود و پایینترین سطح زمین، مخصوصا در امتداد ساحل اقیانوس آرام شده است. | ||
=== [[رشد جمعیت در ژاپن]] === | |||
[[ژاپن]] با داشتن یکی از پایدارترین اقتصادهای جهان، در چند دهه اخیر با چالشهای قابلتوجهی در حوزه جمعیت روبرو بوده است. رشد جمعیت این کشور از سالهای پایانی قرن بیستم کاهش یافته و تا سال 2024 ژاپن شاهد یکی از پایینترین نرخهای تولد در جهان است. | |||
==== وضعیت کنونی [[رشد جمعیت در ژاپن|رشد جمعیت]] ==== | |||
براساس آمار سال 2024، نرخ [[رشد جمعیت در ژاپن|رشد جمعیت ژاپن]] به میزان 0.01% کاهش یافته است که نشاندهنده روند کاهشیابنده طولانیمدت است<ref name=":02">TRADING ECONOMICS. (n.d.-d). ''Japan GDP growth rate, Available from'' https://tradingeconomics.com/japan/gdp-growth#:~:text=Revised</ref>. در حالی که جمعیت کشور همچنان در حدود 125 میلیون نفر است، انتظار میرود تا پایان دهه 2030 این جمعیت به زیر 120 میلیون نفر برسد<ref>''Principal Research Results Background''. (n.d.). Retrieved from, https://criepi.denken.or.jp/en/publications/annual/2005/05kiban03.pdf</ref>. کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش مرگ و میر به دلیل پیری جمعیت، از عوامل اصلی این کاهش محسوب میشوند<ref>''Japan’s fertility rate drops to new record low''. (2024, June 11). , Available from https://www.nippon.com/en/japan-data/h02015/</ref>. | |||
==== کاهش نرخ تولد ==== | |||
کاهش نرخ تولد به عنوان عامل اصلی کاهش [[رشد جمعیت در ژاپن]] شناخته میشود. در سال 2024، نرخ باروری کل در ژاپن به 1.26 فرزند به ازای هر زن رسیده است، که این رقم بسیار پایینتر از سطح جایگزینی (2.1 فرزند) است<ref>''Japan Fertility Rate 1950-2024''. (n.d.). Www.macrotrends.net., Available from https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/JPN/japan/fertility-rate#:~:text=The%20current%20fertility%20rate%20for</ref>. چندین عامل اجتماعی و اقتصادی در این کاهش نقش دارند، از جمله افزایش میانگین سن [[ازدواج در ژاپن|ازدواج]]، افزایش اشتغال [[زنان در ژاپن|زنان]]، و هزینههای بالای زندگی و تربیت فرزند<ref name=":02" />. | |||
==== پیری جمعیت ==== | |||
[[ژاپن]] یکی از مسنترین کشورهای جهان به حساب میآید. در سال 2024، بیش از 28 درصد از جمعیت این کشور را افراد بالای 65 سال تشکیل میدهند. این وضعیت از یک سو ناشی از افزایش طول عمر و بهبود مراقبتهای بهداشتی است، و از سوی دیگر به کاهش تعداد جوانان به دلیل نرخ پایین تولد برمیگردد. پیری جمعیت نه تنها به کاهش نیروی کار منجر شده، بلکه فشار بر سیستمهای بازنشستگی و خدمات بهداشتی را افزایش داده است. | |||
==== [[مهاجرت و پناهندگی در ژاپن|مهاجرت]] و تلاشهای دولت برای افزایش جمعیت ==== | |||
در پاسخ به این بحران جمعیتی، دولت ژاپن تلاش کرده است با اتخاذ سیاستهای مهاجرتی، بخشی از کاهش جمعیت را جبران کند. با وجود محدودیتهای سنتی [[ژاپن]] نسبت به [[مهاجرت و پناهندگی در ژاپن|مهاجرت]]، در سالهای اخیر سیاستهای جدیدی برای جذب کارگران خارجی به ویژه در بخشهای خاص اقتصادی اعمال شده است. با این حال، این سیاستها هنوز تأثیر قابلتوجهی بر روند کلی [[رشد جمعیت در ژاپن|رشد جمعیت]] نداشته است<ref>dmond, C., & North, M. (2023). ''More than 1 in 10 People in Japan Are Aged 80 or over. Here’s How Its Ageing Population Is Reshaping the Country''. World Economic Forum, Available from https://www.weforum.org/agenda/2023/09/elderly-oldest-population-world-japan/</ref>. | |||
علاوه بر این، دولت اقداماتی همچون ارائه تسهیلات مالی و برنامههای حمایتی برای [[نهاد خانواده ژاپن|خانوادهها]] به منظور افزایش نرخ تولد را اجرا کرده است. به عنوان مثال، بستههای حمایتی برای [[نهاد خانواده ژاپن|خانوادههای]] جوان شامل مرخصی زایمان با حقوق و کمک هزینههای تربیت کودک میشود. با این حال، اثرات این برنامهها هنوز در آمارهای رسمی بازتاب نیافته است. | |||
==== چشمانداز آینده ==== | |||
پیشبینیها نشان میدهند که جمعیت ژاپن در دهههای آینده به کاهش خود ادامه خواهد داد، مگر آنکه تغییرات اساسی در سیاستهای جمعیتی و اجتماعی کشور ایجاد شود. تخمین زده میشود که جمعیت [[ژاپن]] تا سال 2060 به حدود 87 میلیون نفر کاهش یابد<ref>''Population Projection for Japan''. (n.d.). Www.ipss.go.jp., Available from https://www.ipss.go.jp/site-ad/index_english/esuikei/econ2.html</ref>. چالشهای ناشی از کاهش جمعیت شامل کاهش نیروی کار، فشار اقتصادی بر نسلهای جوانتر، و نیاز به بازنگری در سیاستهای اجتماعی و اقتصادی برای حمایت از جمعیت مسنتر خواهد بود. | |||
[[رشد جمعیت در ژاپن]] با چالشهای قابلتوجهی روبهرو است، از جمله نرخ پایین تولد، پیری جمعیت، و محدودیتهای مهاجرتی. اگرچه دولت اقدامات مختلفی برای مقابله با این بحران جمعیتی انجام داده، اما هنوز تغییرات محسوسی در روند رشد جمعیت مشاهده نمیشود. برای مقابله با این مشکل، لازم است سیاستهای جدید و ابتکاریتری اتخاذ شود که بتواند به صورت مؤثرتر به بهبود شرایط جمعیتی کشور کمک کند<ref>World Health Organization. (2022, October 1). ''Ageing and health''. World Health Organization., Available from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health</ref>. | |||
=== [[پراکندگی جمعیت در ژاپن]] === | |||
ژاپن به عنوان یک کشور جزیرهای در شرق آسیا با جمعیت تقریباً 125 میلیون نفر در سال 2024، یکی از پرجمعیتترین کشورهای جهان است<ref>''Japan population (2024) - Worldometer''. (n.d.). , Avaialble from https://www.worldometers.info/world-population/japan-population/</ref>. با این حال، تراکم جمعیت در سراسر این کشور به شدت نابرابر است. بسیاری از مناطق ژاپن با جمعیت بسیار متراکم و مناطق دیگر با تراکم پایین جمعیت روبهرو هستند. این توزیع نابرابر به عواملی همچون جغرافیا، زیرساختها و اقتصاد بستگی دارد. | |||
==== تراکم جمعیت شهری ==== | |||
بیشترین تراکم جمعیت ژاپن در مناطق شهری قرار دارد. توکیو، پایتخت کشور، یکی از پرتراکمترین مناطق شهری در جهان است. توکیو-یوکوهاما به عنوان بزرگترین کلانشهر ژاپن، حدود 37 میلیون نفر جمعیت دارد، که این مقدار نزدیک به 30 درصد کل جمعیت کشور را شامل میشود<ref>Statistics Bureau. (2024). ''Statistical Handbook of Japan 2024''. Statistics Bureau, Ministry of Internal Affairs and Communications, Japan. , Available from https://www.stat.go.jp/english/data/handbook/pdf/2024all.pdf</ref> . علاوه بر توکیو، شهرهای اوزاکا و ناگویا نیز میزبان جمعیتهای زیادی هستند. این تمرکز جمعیتی عمدتاً به دلیل وجود فرصتهای شغلی، امکانات آموزشی، و زیرساختهای پیشرفته در این مناطق است<ref name=":03">''LibGuides: 25. 統計情報を探す（国内編）／Find Statistical Information on Japan: English''., Available from https://waseda-jp.libguides.com/research-navi/find_toukei/en</ref>. | |||
==== مناطق کمجمعیت روستایی ==== | |||
در مقابل، بسیاری از مناطق روستایی [[ژاپن]] با کاهش جمعیت روبرو هستند. این مناطق که عمدتاً در بخشهای کوهستانی و دورافتاده کشور قرار دارند، به دلیل عدم دسترسی به فرصتهای اقتصادی و خدمات اجتماعی مناسب، شاهد مهاجرت جوانان به شهرها هستند. به ویژه مناطق شمالی ژاپن مانند هوکایدو و برخی از جزایر جنوبی مانند کیوشو، با کاهش تراکم جمعیت مواجهاند<ref>''anuary 12, 2024 KAMATA Kenji | Mechanisms of Japan’s Population Decline Unstoppable despite Countermeasures for Declining Birthrate | Meiji.net:Meiji University''. (n.d.). English-Meiji.net., ''Available from'' https://english-meiji.net/articles/4502/</ref>. | |||
==== عوامل تأثیرگذار بر توزیع جمعیت ==== | |||
چندین عامل مهم بر [[پراکندگی جمعیت در ژاپن]] تأثیرگذار است. نخست، [[جغرافیای طبیعی ژاپن]] که شامل رشتهکوههای متعدد و مناطق غیرقابل سکونت است، یکی از دلایل اصلی تمرکز جمعیت در مناطق ساحلی و کمارتفاع است. تقریباً 80 درصد از [[ژاپن]] کوهستانی است و تنها 20 درصد از زمینهای کشور برای کشاورزی یا سکونت مناسب هستند<ref>''National Institute of Population and Social Security Research''. (n.d.)., ''Available from'' https://www.ipss.go.jp/index-e.asp</ref>. دوم، اقتصاد و زیرساختها نقش کلیدی در جذب جمعیت به شهرها ایفا میکنند. مناطقی مانند توکیو، که از نظر اقتصادی پیشرفتهتر هستند و دسترسی به امکاناتی مانند حمل و نقل عمومی و آموزش باکیفیت را فراهم میکنند، تمایل دارند جمعیت بیشتری را جذب کنند<ref name=":03" />. | |||
==== پیری جمعیت و چالشهای آینده ==== | |||
[[ژاپن]] یکی از مسنترین جوامع جهان را داراست، و پیری جمعیت از جمله چالشهای اساسی کشور به شمار میرود. این موضوع به ویژه در مناطق روستایی که نسبت به مناطق شهری جمعیت مسنتری دارند، مشهودتر است. با کاهش نرخ تولد و مهاجرت جوانان به شهرها، بسیاری از روستاهای ژاپن در آستانه انقراض قرار دارند<ref>Kuroda, T. (2022). Population Aging in Japan, with Reference to China. In ''Asia-Pacific Population Journal'' (Vols. 2–2, Issue 3, pp. 3–5)., Available from https://www.unescap.org/sites/default/files/APPJ-Vol-2-No-3.pd</ref>. | |||
[[پراکندگی جمعیت در ژاپن]] به شدت به عوامل جغرافیایی، اقتصادی، و جمعیتی بستگی دارد. تمرکز شدید جمعیت در مناطق شهری مانند توکیو و اوزاکا در مقابل کاهش جمعیت در مناطق روستایی نشاندهنده چالشهای پیچیدهای است که کشور در دهههای آینده با آن مواجه خواهد بود. برای مقابله با این نابرابری، سیاستهای تشویقی مهاجرت معکوس به مناطق کمجمعیت و توسعه زیرساختها ضروری به نظر میرسد. | |||
=== [[نژاد در ژاپن]] === | === [[نژاد در ژاپن]] === | ||
[[پرونده:عکس مردم ژاپن.jpg|بندانگشتی|نژاد مردم ژاپن. برگرفته از سایت ایرنا، قابل بازیابی از https://www.irna.ir/news/85311630/%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%86%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%98%D8%A7%D9%BE%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86]] | [[پرونده:عکس مردم ژاپن.jpg|بندانگشتی|نژاد مردم ژاپن. برگرفته از سایت ایرنا، قابل بازیابی از [https://www.irna.ir/news/85311630/%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%86%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%98%D8%A7%D9%BE%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 https://www.irna.ir/news/85311630/]]] | ||
مردم ژاپنی اکثریت قریب به اتفاق ساکنان این شرقیترین سرزمین جهان را تشکیل میدهند. آنها به لحاظ نژادی به سایر مردم شرق و جنوب شرق آسیا نزدیک هستند. [[ژاپن]] یکی از همگنترین جمعیتهای جهان را در خود جای داده است که شامل بیش از 98% از نژاد ژاپنی است،<ref name=":2">Gritzner, C. F. Philips, D. A. Desaulniers, K. L. (2003). Modern World Nations Japan. Philadelphia: [https://www.chelseapublishers.com Chealse House Publishers], 55. | مردم ژاپنی اکثریت قریب به اتفاق ساکنان این شرقیترین سرزمین جهان را تشکیل میدهند. آنها به لحاظ نژادی به سایر مردم شرق و جنوب شرق آسیا نزدیک هستند. [[ژاپن]] یکی از همگنترین جمعیتهای جهان را در خود جای داده است که شامل بیش از 98% از [[نژاد در ژاپن|نژاد ژاپنی]] است،<ref name=":2">Gritzner, C. F. Philips, D. A. Desaulniers, K. L. (2003). Modern World Nations Japan. Philadelphia: [https://www.chelseapublishers.com Chealse House Publishers], 55. | ||
</ref> همچنین یک اقلیت قومی از مردم بومی وجود دارد که به نام آینو شناخته میشوند و اکثرا در شمال هوکایدو زندگی میکنند. درصد باقی مانده، بیشتر کره ایاند که حدود 500 هزار نفر میشوند و تعداد کمتری از برزیلیها، چینیها، فیلیپینیها و آمریکاییها نیز در [[ژاپن]] اقامت دارند.<ref name=":2" /> | </ref> همچنین یک اقلیت قومی از مردم بومی وجود دارد که به نام آینو شناخته میشوند و اکثرا در شمال هوکایدو زندگی میکنند. درصد باقی مانده، بیشتر کره ایاند که حدود 500 هزار نفر میشوند و تعداد کمتری از برزیلیها، چینیها، فیلیپینیها و آمریکاییها نیز در [[ژاپن]] اقامت دارند.<ref name=":2" /> | ||
| خط ۳۹: | خط ۷۸: | ||
توسعه گسترده شهری در اواخر قرن نوزدهم با توسعه بنادر بین المللی نظیر: یوکوهاما، نیگاتا (新潟/Niigata)، هاکوداته (函館/Hakodate) و ناگازاکی (長崎/Nagasaki) و پایگاههای دریایی یوکوسوکا (横須賀/Yokosuka) و کوره (呉市/Kure) و ساسهبو (佐世保市/Sasebo) آغاز شد. با صنعتی شدن، رشد سریع شهرهای [[ژاپن]] به وقوع پیوست و برخی از شهرهای صنعتی نظیر آماگاساکی (尼崎/Amagasaki)، کاواساکی (川崎/Kawasaki)، یاواتا (八幡/Yawata)، نیئیهاما (新居浜/Niihama) و...، در پاسخ به نیازهای توسعه اقتصادی تاسیس شدند. اکثر شهرهای سابق به ویژه آنهایی که در امتداد ساحل اقیانوس آرام قرار داشتند، به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط صنعتی شدن گسترش یافتند.<ref name=":3" /> | توسعه گسترده شهری در اواخر قرن نوزدهم با توسعه بنادر بین المللی نظیر: یوکوهاما، نیگاتا (新潟/Niigata)، هاکوداته (函館/Hakodate) و ناگازاکی (長崎/Nagasaki) و پایگاههای دریایی یوکوسوکا (横須賀/Yokosuka) و کوره (呉市/Kure) و ساسهبو (佐世保市/Sasebo) آغاز شد. با صنعتی شدن، رشد سریع شهرهای [[ژاپن]] به وقوع پیوست و برخی از شهرهای صنعتی نظیر آماگاساکی (尼崎/Amagasaki)، کاواساکی (川崎/Kawasaki)، یاواتا (八幡/Yawata)، نیئیهاما (新居浜/Niihama) و...، در پاسخ به نیازهای توسعه اقتصادی تاسیس شدند. اکثر شهرهای سابق به ویژه آنهایی که در امتداد ساحل اقیانوس آرام قرار داشتند، به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط صنعتی شدن گسترش یافتند.<ref name=":3" /> | ||
[[پرونده:توکیوی ژاپن.jpg|بندانگشتی|شهر توکیو. برگرفته از سایت شیداگشت، قابل بازیابی از http://www.sheidagasht.com/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%AA%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%88/]] | [[پرونده:توکیوی ژاپن.jpg|بندانگشتی|شهر توکیو. برگرفته از سایت شیداگشت، قابل بازیابی از [http://www.sheidagasht.com/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%AA%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%88/ http://www.sheidagasht.com/]]] | ||
[[شهرهای مهم ژاپن|شهرهای ژاپنی]] ترکیبی از قدمت و مدرنیت و شرق و غرب هستند. الگوی پراکنده و ناهموار مالکیت زمین، مانع بزرگی در شهرهای در حال توسعه،آسمان خراشها، مترو و تاسیسات زیرزمینی است. مشکلات جدی دیگر، کمبود مسکن بهتر، افزایش استفاده از خودرو، شلوغی بیش از حد سیستمهای حمل و نقل عمومی، کمبود فضای باز برای تفریح، آلودگی محیط زیست و تهدید دائمی زمین لرزهها و سیلها و...است. | [[شهرهای مهم ژاپن|شهرهای ژاپنی]] ترکیبی از قدمت و مدرنیت و شرق و غرب هستند. الگوی پراکنده و ناهموار مالکیت زمین، مانع بزرگی در شهرهای در حال توسعه،آسمان خراشها، مترو و تاسیسات زیرزمینی است. مشکلات جدی دیگر، کمبود مسکن بهتر، افزایش استفاده از خودرو، شلوغی بیش از حد سیستمهای حمل و نقل عمومی، کمبود فضای باز برای تفریح، آلودگی محیط زیست و تهدید دائمی زمین لرزهها و سیلها و...است. | ||
در عرصهی شهرنشینی [[ژاپن]]، [[توکیو]] جایگاه ویژهای دارد. تراز جغرافیایی [[توکیو]]، پایتخت [[ژاپن]]، در 35 درجه و 41 دقیقه عرض ش[[مالی]] و 139 درجه و 46 دقیقه طول شرقی قرار دارد که از این لحاظ هم عرض تهران، آتن و لسآنجلس است.<ref name=":4">معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک [[ژاپن]] سرزمینی سیاسی. تهران: [https://tisri.org/ موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر]، ص55. | در عرصهی شهرنشینی [[ژاپن]]، [[توکیو]] جایگاه ویژهای دارد. تراز جغرافیایی [[توکیو]]، پایتخت [[ژاپن]]، در 35 درجه و 41 دقیقه عرض ش[[مالی]] و 139 درجه و 46 دقیقه طول شرقی قرار دارد که از این لحاظ هم عرض تهران، آتن و لسآنجلس است.<ref name=":4">معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک [[ژاپن]] سرزمینی سیاسی. تهران: [https://tisri.org/ موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر]، ص55. | ||
</ref> تاریخ این شهر به 400 سال قبل برمیگردد یعنی دوره توکوگاوا (徳川時代/Tokugawa Jidai)(1603-1868) که در این دوره نام آن [[دوره ادو|اِدو]] (江戸/Edo) بود. با اصلاحات میجی و اعاده قدرت به خاندان امپراتوری و حضور امپراتور در [[دوره ادو|ادو]] در سال 1868، نام این شهر به نام کنونی آن یعنی [[توکیو]] به معنی پایتخت شرقی تغییر کرد<ref>معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک [[ژاپن]] سرزمینی سیاسی. تهران: [https://tisri.org/ موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر]، ص56.</ref>. این شهر که در منطقه کانتو واقع است و مساحت آن 2187 کیلومتر مربع و | </ref> تاریخ این شهر به 400 سال قبل برمیگردد یعنی دوره توکوگاوا (徳川時代/Tokugawa Jidai)(1603-1868) که در این دوره نام آن [[دوره ادو|اِدو]] (江戸/Edo) بود. با اصلاحات میجی و اعاده قدرت به خاندان امپراتوری و حضور امپراتور در [[دوره ادو|ادو]] در سال 1868، نام این شهر به نام کنونی آن یعنی [[توکیو]] به معنی پایتخت شرقی تغییر کرد<ref>معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک [[ژاپن]] سرزمینی سیاسی. تهران: [https://tisri.org/ موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر]، ص56.</ref>. این شهر که در منطقه کانتو واقع است و مساحت آن 2187 کیلومتر مربع و جمعیت آن سال 2000 بیش از 12 میلیون نفر بود، در زمره تمیزترین و امنترین شهرهای جهان به حساب میآید<ref name=":4" />. | ||
== نیز نگاه کنید به == | == نیز نگاه کنید به == | ||
[[جغرافیای انسانی اتیوپی]] | [[جغرافیای انسانی اتیوپی]]؛ [[جغرافیای انسانی اردن]]؛ [[جغرافیای انسانی اسپانیا]]؛ [[جغرافیای انسانی افغانستان]]؛ [[جغرافیای انسانی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای انسانی اوکراین]]؛ [[جغرافیای انسانی آرژانتین]]؛ [[جغرافیای انسانی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای انسانی تاجیکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تایلند|جغرافیای انسانی تایلند؛]] [[جغرافیای انسانی تونس]]؛ [[جغرافیای انسانی چین]]؛ [[جغرافیای انسانی روسیه]]؛ [[جغرافیای انسانی زیمبابوه]]؛ [[جغرافیای انسانی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای انسانی سریلانکا]]؛ [[جغرافیای انسانی سنگال]]؛ [[جغرافیای انسانی سودان]]؛ [[جغرافیای انسانی سوریه]]؛ [[جغرافیای انسانی سیرالئون|جغرافیای انسانی سیرالئون؛]] [[جغرافیای انسانی فرانسه]]؛ [[جغرافیای انسانی قزاقستان]]؛ [[جغرافیای انسانی قطر]]؛ [[جغرافیای انسانی کانادا]]؛ [[جغرافیای انسانی کوبا]]؛ [[جغرافیای انسانی گرجستان]]؛ [[جغرافیای انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای انسانی مالی]]؛ [[جغرافیای انسانی مصر]]؛ [[جغرافیای انسانی پاکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی عراق]]؛ [[جغرافیای انسانی یمن]] | ||
== پاورقی == | == پاورقی == | ||
| خط ۵۹: | خط ۹۸: | ||
یزدانپناه، کیومرث (1402). "جغرافیای [[ژاپن]]". در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ [[ژاپن]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص15-35. | یزدانپناه، کیومرث (1402). "جغرافیای [[ژاپن]]". در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ [[ژاپن]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، ص15-35. | ||
== | == نویسند گان مقاله == | ||
کیومرث یزدان پناه | کیومرث یزدان پناه و نرگس شکوری | ||
[[رده:جغرافیای انسانی]] | [[رده:جغرافیای انسانی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۲۱:۴۸
در جغرافیای انسانی است که مفاهیمی چون جمعیت با به رسمیت شناختن مرزها (رسمی و غیر رسمی، محلی و شهری، ملی و منطقهای و...) موضوعیت مییابد، نژادها و قومیتها در نتیجهی پراکندگی ابناء بشر در سطح زمین معنیدار میشوند، مساکن، روستا و شهرها موجودیت مییابند، فاصله، کانون، مرکز، حاشیه، استان و شهرستان، مرز، کشور، منطقه و... همگی مفاهیمی اساسی در مطالعهی جغرافیای انسانیاند و ناگفته پیداست که در چگونه پیوندی با اجتماعات و فرهنگها قرار دارند.
در این موضوع یک مثال از سرزمین مورد مطالعه در این کتاب، ژاپن بسیار راهگشاست. کشور ژاپن در شرقیترین نقطهی اقیانوس آرام، با جمعیتی برابر با حدود 126 میلیون نفر (2017)، از جملهی معدود نمونههای یک ملت یکپارچه، از یک نژاد را در خود جای دادهاست. این موهبت تاثیری شگرف بر فرهنگ سیاسی و اجتماعی این کشور داشته و فارغ از حذف چالشهای عدیدهای که در کشورهای چند نژادی-قومیتی وجود دارد، این امکان را به مردم و حاکمان ژاپن دادهاست تا با کمترین هزینههای سیاسی-امنیتی گام در مسیر توسعه و پیشرفت گذارند و حتی با وجود شکست سنگین در جنگ جهانی دوم، بتوانند به بازسازی درونی اجتماعی و اقتصادی دست بزنند و امروز بنا بر آمار سازمان تجارت جهانی، اقتصاد برتر دنیا شوند.
از این رو، جغرافیای انسانی در واقع مطالعهی انسان و اجتماعات انسانی در متن محیطی آنهاست. محیطی که بر ساحات مختلف زندگی بشری سایه افکنده و آنها را تا حد زیادی متاثر ساختهاست. لذا در این گفتار به بررسی اختصاصات و ویژگیهای جغرافیای انسانی ژاپن میپردازیم و ضمن بررسی اهم موارد از جمله: جمعیت، ساختار جمعیتی، ترکیب سنی و جنسی، نژاد، حرکات جمعیت، رشد، مرگ و میر، پراکندگی جمعیت و مهاجرت و همچنین وضعیت سکونتگاهی، شهرنشینی و روستانشینی، سعی میشود زمینهی لازم برای نیل به شناختی عمیق از روابط و مناسبات فرهنگی و اجتماعی ناشی از این جغرافیای انسانی فراهم آید.
ویژگی های جمعیتی ژاپن
ژاپن بعد از آغاز دوره میجی (明治時代/Meiji Jidai) (1868-1912)، رشد جمعیت چشمگیری را تجربه کرد. با نگاه به میزان زاد و ولد از دوره میجی تا دوران معاصر، متوجه میشویم، میزان زاد و ولد در اوایل دوره میجی پایین بود، از اواسط این دوره این میزان بالا رفت و سال 1920 به بالاترین حد آن یعنی 36.2 رسید. در این سال 2 میلیون کودک متولد شدند که 2 و نیم برابر میزان موالید 1873 (800 هزار کودک) بود.[۱] این افزایش به طور مستقیم با رشد آهسته اما پایدار شهرنشینی همراه بود. در اولین سال دوره میجی، جمعیت 34 میلیون نفر بود که سال 1900 یعنی زمانی که فرآیند صنعتی شدن آغاز شده بود، جمعیت به 43 میلیون و 850 هزار نفر رسید.[۲] از سال 1898 تا 1918، شهرکهای صنعتی و شهرهای معدنی جمعیت زیادی را به خود جلب کردند و سال 1925،جمعیت 59 میلیون و 740 هزار نفر بود.[۲]
بین سالهای 1919 و 1945، توکیو-یوکوهاما (کههین (京浜/Kēhin))[i]، اوساکا-کوبه-کیوتو (کههانشین(京阪神/Kēhanshin))، ناگویا (چوکیو(中京/Chūkyō))[ii] و شمال کیوشو به عنوان چهار منطقه صنعتی عمده کشور توسعه یافتند. در عین حال، برخی از شهرهای کوچک، توانایی خود را برای حفظ جمعیت رو به رشد از دست دادهاند و جمعیت برخی از آنها کاهش یافتهاست. تا سال 1940، جمعیت به بیش از دو برابر سال 1868 افزایش یافت.[۲] در طول جنگ جهانی دوم، مهاجرت به مناطق روستایی به منظور جلوگیری از بمباران هوایی صورت گرفت، برخی از شهرها مانند اوساکا، یک سوم از جمعیت خود را از دست دادند و ژاپن مهاجرت معکوس روستا به شهر را تجربه کرد.
بعد از جنگ جهانی دوم هرچند میزان موالید به خصوص به خاطر قانونی شدن جلوگیری از حاملگی کاهش یافت، اما با کاهش بسیار چشمگیر مرگ و میر نوزادان، جمعیت افزایش یافت و از 72 میلیون و 150 هزار نفر در سال 1945 به 83 میلیون و 200 هزار نفر در سال 1950 و 93 میلیون و 420 هزار نفر در سال 1960 رسید و سرانجام در سال 1967 از مرز صد میلیون نفر گذشت.[۳] جمعیت ژاپن تا سال 2006 روند افزایشی هرچند با شیب بسیار کم داشت، اما از این سال روند کاهش جمعیت آغاز شد و پیشبینی میشود این کاهش به میانگین 0.7% در سال 2025 و 1% در سال 2050 برسد که با این احتساب جمعیت این کشور در صد سال آینده نصف خواهد شد.[۴] جمعیت ژاپن در سال 2004 برابر با 127 میلیون و 690 هزار نفر بود که این جمعیت در سال 2017 به 126 میلیون و 670 هزار نفر رسیده است که کاهشی بیش از یک میلیون نفر را نشان میدهد.
ویژگی قابل توجه جمعیت شناسی در ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم، کاهش میزان مرگ و میر بود که نتیجهی آن در قالب خانوادههای کم جمعیت و افزایش سطح سلامتی به طور چشمگیری افزایش یافت. در اواخر قرن بیستم، میزان افزایش جمعیت ژاپن به طور چشمگیری کاهش یافت و در دهه اول قرن بیستویکم با رکود مواجه شد. در اواخر همان دهه، ژاپن یکی از کمترین نرخ موالید در جهان را داشت. امروزه ژاپن، علیرغم اینکه امید به زندگی آن در میان بالاترین سطح جهان قرار دارد، از موضوع کاهش میزان جمعیت رنج میبرد. بنابراین کشور با مسائل دوگانهی جمعیتی که در حال کاهش و به سرعت در حال پیر شدن است با شرایط سختی مواجه است. جمعیت ژاپن سریعتر از هر جامعه دیگری در دنیا، در حال پیر شدن است و این وضعیتی است که مشکلات جدی را برای جامعه ژاپن به همراه میآورد. درصد جمعیت 65 سال به بالا در سال 1970 تنها 7 درصد بود، ولی تنها 25 سال بعد یعنی سال 1995 به 14.6 درصد رسید.[۵] پیشبینی شده است، تا سال 2050 از هر سه نفر ژاپنی یک نفر بالای 65 سال سن خواهد داشت.[۵]
یکی دیگر از تغییرات جمعیتی که بعد از جنگ جهانی دوم رخ داد، تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ دارای جمعیت بیش از 50 هزار نفر بود. نسبت جمعیت ساکن در این شهرها که در سال 1945 حدود 22% بود به شدت افزایش یافت و در سال 1975 به 67% رسید.[۶] این شهرها هم عموما در دشتها قرار دارند و همین مسأله سبب تمرکز جمعیتی در دشتهای محدود و پایینترین سطح زمین، مخصوصا در امتداد ساحل اقیانوس آرام شده است.
رشد جمعیت در ژاپن
ژاپن با داشتن یکی از پایدارترین اقتصادهای جهان، در چند دهه اخیر با چالشهای قابلتوجهی در حوزه جمعیت روبرو بوده است. رشد جمعیت این کشور از سالهای پایانی قرن بیستم کاهش یافته و تا سال 2024 ژاپن شاهد یکی از پایینترین نرخهای تولد در جهان است.
وضعیت کنونی رشد جمعیت
براساس آمار سال 2024، نرخ رشد جمعیت ژاپن به میزان 0.01% کاهش یافته است که نشاندهنده روند کاهشیابنده طولانیمدت است[۷]. در حالی که جمعیت کشور همچنان در حدود 125 میلیون نفر است، انتظار میرود تا پایان دهه 2030 این جمعیت به زیر 120 میلیون نفر برسد[۸]. کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش مرگ و میر به دلیل پیری جمعیت، از عوامل اصلی این کاهش محسوب میشوند[۹].
کاهش نرخ تولد
کاهش نرخ تولد به عنوان عامل اصلی کاهش رشد جمعیت در ژاپن شناخته میشود. در سال 2024، نرخ باروری کل در ژاپن به 1.26 فرزند به ازای هر زن رسیده است، که این رقم بسیار پایینتر از سطح جایگزینی (2.1 فرزند) است[۱۰]. چندین عامل اجتماعی و اقتصادی در این کاهش نقش دارند، از جمله افزایش میانگین سن ازدواج، افزایش اشتغال زنان، و هزینههای بالای زندگی و تربیت فرزند[۷].
پیری جمعیت
ژاپن یکی از مسنترین کشورهای جهان به حساب میآید. در سال 2024، بیش از 28 درصد از جمعیت این کشور را افراد بالای 65 سال تشکیل میدهند. این وضعیت از یک سو ناشی از افزایش طول عمر و بهبود مراقبتهای بهداشتی است، و از سوی دیگر به کاهش تعداد جوانان به دلیل نرخ پایین تولد برمیگردد. پیری جمعیت نه تنها به کاهش نیروی کار منجر شده، بلکه فشار بر سیستمهای بازنشستگی و خدمات بهداشتی را افزایش داده است.
مهاجرت و تلاشهای دولت برای افزایش جمعیت
در پاسخ به این بحران جمعیتی، دولت ژاپن تلاش کرده است با اتخاذ سیاستهای مهاجرتی، بخشی از کاهش جمعیت را جبران کند. با وجود محدودیتهای سنتی ژاپن نسبت به مهاجرت، در سالهای اخیر سیاستهای جدیدی برای جذب کارگران خارجی به ویژه در بخشهای خاص اقتصادی اعمال شده است. با این حال، این سیاستها هنوز تأثیر قابلتوجهی بر روند کلی رشد جمعیت نداشته است[۱۱].
علاوه بر این، دولت اقداماتی همچون ارائه تسهیلات مالی و برنامههای حمایتی برای خانوادهها به منظور افزایش نرخ تولد را اجرا کرده است. به عنوان مثال، بستههای حمایتی برای خانوادههای جوان شامل مرخصی زایمان با حقوق و کمک هزینههای تربیت کودک میشود. با این حال، اثرات این برنامهها هنوز در آمارهای رسمی بازتاب نیافته است.
چشمانداز آینده
پیشبینیها نشان میدهند که جمعیت ژاپن در دهههای آینده به کاهش خود ادامه خواهد داد، مگر آنکه تغییرات اساسی در سیاستهای جمعیتی و اجتماعی کشور ایجاد شود. تخمین زده میشود که جمعیت ژاپن تا سال 2060 به حدود 87 میلیون نفر کاهش یابد[۱۲]. چالشهای ناشی از کاهش جمعیت شامل کاهش نیروی کار، فشار اقتصادی بر نسلهای جوانتر، و نیاز به بازنگری در سیاستهای اجتماعی و اقتصادی برای حمایت از جمعیت مسنتر خواهد بود.
رشد جمعیت در ژاپن با چالشهای قابلتوجهی روبهرو است، از جمله نرخ پایین تولد، پیری جمعیت، و محدودیتهای مهاجرتی. اگرچه دولت اقدامات مختلفی برای مقابله با این بحران جمعیتی انجام داده، اما هنوز تغییرات محسوسی در روند رشد جمعیت مشاهده نمیشود. برای مقابله با این مشکل، لازم است سیاستهای جدید و ابتکاریتری اتخاذ شود که بتواند به صورت مؤثرتر به بهبود شرایط جمعیتی کشور کمک کند[۱۳].
پراکندگی جمعیت در ژاپن
ژاپن به عنوان یک کشور جزیرهای در شرق آسیا با جمعیت تقریباً 125 میلیون نفر در سال 2024، یکی از پرجمعیتترین کشورهای جهان است[۱۴]. با این حال، تراکم جمعیت در سراسر این کشور به شدت نابرابر است. بسیاری از مناطق ژاپن با جمعیت بسیار متراکم و مناطق دیگر با تراکم پایین جمعیت روبهرو هستند. این توزیع نابرابر به عواملی همچون جغرافیا، زیرساختها و اقتصاد بستگی دارد.
تراکم جمعیت شهری
بیشترین تراکم جمعیت ژاپن در مناطق شهری قرار دارد. توکیو، پایتخت کشور، یکی از پرتراکمترین مناطق شهری در جهان است. توکیو-یوکوهاما به عنوان بزرگترین کلانشهر ژاپن، حدود 37 میلیون نفر جمعیت دارد، که این مقدار نزدیک به 30 درصد کل جمعیت کشور را شامل میشود[۱۵] . علاوه بر توکیو، شهرهای اوزاکا و ناگویا نیز میزبان جمعیتهای زیادی هستند. این تمرکز جمعیتی عمدتاً به دلیل وجود فرصتهای شغلی، امکانات آموزشی، و زیرساختهای پیشرفته در این مناطق است[۱۶].
مناطق کمجمعیت روستایی
در مقابل، بسیاری از مناطق روستایی ژاپن با کاهش جمعیت روبرو هستند. این مناطق که عمدتاً در بخشهای کوهستانی و دورافتاده کشور قرار دارند، به دلیل عدم دسترسی به فرصتهای اقتصادی و خدمات اجتماعی مناسب، شاهد مهاجرت جوانان به شهرها هستند. به ویژه مناطق شمالی ژاپن مانند هوکایدو و برخی از جزایر جنوبی مانند کیوشو، با کاهش تراکم جمعیت مواجهاند[۱۷].
عوامل تأثیرگذار بر توزیع جمعیت
چندین عامل مهم بر پراکندگی جمعیت در ژاپن تأثیرگذار است. نخست، جغرافیای طبیعی ژاپن که شامل رشتهکوههای متعدد و مناطق غیرقابل سکونت است، یکی از دلایل اصلی تمرکز جمعیت در مناطق ساحلی و کمارتفاع است. تقریباً 80 درصد از ژاپن کوهستانی است و تنها 20 درصد از زمینهای کشور برای کشاورزی یا سکونت مناسب هستند[۱۸]. دوم، اقتصاد و زیرساختها نقش کلیدی در جذب جمعیت به شهرها ایفا میکنند. مناطقی مانند توکیو، که از نظر اقتصادی پیشرفتهتر هستند و دسترسی به امکاناتی مانند حمل و نقل عمومی و آموزش باکیفیت را فراهم میکنند، تمایل دارند جمعیت بیشتری را جذب کنند[۱۶].
پیری جمعیت و چالشهای آینده
ژاپن یکی از مسنترین جوامع جهان را داراست، و پیری جمعیت از جمله چالشهای اساسی کشور به شمار میرود. این موضوع به ویژه در مناطق روستایی که نسبت به مناطق شهری جمعیت مسنتری دارند، مشهودتر است. با کاهش نرخ تولد و مهاجرت جوانان به شهرها، بسیاری از روستاهای ژاپن در آستانه انقراض قرار دارند[۱۹].
پراکندگی جمعیت در ژاپن به شدت به عوامل جغرافیایی، اقتصادی، و جمعیتی بستگی دارد. تمرکز شدید جمعیت در مناطق شهری مانند توکیو و اوزاکا در مقابل کاهش جمعیت در مناطق روستایی نشاندهنده چالشهای پیچیدهای است که کشور در دهههای آینده با آن مواجه خواهد بود. برای مقابله با این نابرابری، سیاستهای تشویقی مهاجرت معکوس به مناطق کمجمعیت و توسعه زیرساختها ضروری به نظر میرسد.
نژاد در ژاپن
مردم ژاپنی اکثریت قریب به اتفاق ساکنان این شرقیترین سرزمین جهان را تشکیل میدهند. آنها به لحاظ نژادی به سایر مردم شرق و جنوب شرق آسیا نزدیک هستند. ژاپن یکی از همگنترین جمعیتهای جهان را در خود جای داده است که شامل بیش از 98% از نژاد ژاپنی است،[۲۰] همچنین یک اقلیت قومی از مردم بومی وجود دارد که به نام آینو شناخته میشوند و اکثرا در شمال هوکایدو زندگی میکنند. درصد باقی مانده، بیشتر کره ایاند که حدود 500 هزار نفر میشوند و تعداد کمتری از برزیلیها، چینیها، فیلیپینیها و آمریکاییها نیز در ژاپن اقامت دارند.[۲۰]
از آنجا که سیستم اجتماعی طبقاتی در ژاپن امتداد تاریخی داشته است، اساس قومی که میتواند در جوامع چند فرهنگی وجود داشته باشد در این کشور رایج نیست، زیرا تمام مردم ژاپنی خود را به عنوان یک گروه قومی تعریف میکنند. البته استثناهایی نظیر مهاجرین کرهای و آینوها در این میان وجود دارند. صدها هزار کرهای غالبا بر خلاف میل و ارادهی خود، قبل و همزمان با جنگ جهانی دوم به ژاپن مهاجرت کردند. زمانی که کره یک مستعمره ژاپن بود و عمدتا کرهای ها به عنوان کارگر در ژاپن مشغول به کار میشدند.
شهرنشینی و روستانشینی در ژاپن
چنان که پیشتر اشاره شد، 75% سرزمین ژاپن کوهستانی و تنها تقریبا 20٪ از مساحت این کشور مناسب زندگی انسان است. در این میان شهرهای ژاپن به طور معمول پرطرفدار و پرجمعیت هستند. به عنوان مثال منطقه کلانشهری توکیو با یوکوهاما و دیگر حومههای وابسته به آن، بزرگترین منطقه کلانشهری دنیا با نزدیک به سی میلیون نفر جمعیت (سال 2003) است.[۲۱]
از اواخر قرن نوزدهم، تغییرات اقتصادی و اجتماعی بر مناطق روستایی تاثیر گذاشت، اما بسیاری از جنبههای سنتی زندگی روستایی جان سالم به در بردهاند. در روستاها، بسیاری از ویژگیهایی که با دیگر روستاهای آسیایی مشترک هستند، به خوبی حفظ شدهاند. سیستمهای خودمختار و تعاونیهای کشاورزی و مراسم مذهبی و همچنین کمکهای متقابل میان روستاییان تا به امروز حفظ شدهاند. این سنتها با شیوههای کشاورزی مدرن و تنوع در اشتغال مخلوط شدهاند. یک واحد روستایی مستقل که به طور کلی به نام مورا (村/Mura)شناخته میشود، شامل 30 تا 50 خانه یا بیشتر است.[۲۲]
روستاها در ژاپن وضعیتهای متفاوتی دارند. به عنوان مثال، روستاهای هوکایدو مبتنی بر کشاورزی تجاری هستند و هر خانوار ارتباط مستقیم با یک شهر در نزدیکی آن دارد. روستاهای ماهیگیری بیشتر در جنوب غربی، جایی که اقتصاد تجاری به مدت طولانی در جریان بوده است، عمومیت بیشتری دارند. روستاهای کوهستانی که تنها بر روی محصولات محلی به جز برنج تکیه میکنند، بسیار نادر هستند.[۲۲]
در مقابل اما شهرنشینی به طور کلی از منشا نسبتا جدیدی است. به جز شهرهای پایتختی نظیر نارا (奈良/Nara)، کیوتو و کاماکورا (鎌倉/Kamakura)، هیچ شهر قابل توجهی پیش از قرن 16 در ژاپن وجود نداشتهاست. پس از قرن 16، معابد و فرماندهان فئودالی با جمع آوری تجار و صنعتگران نزدیک به مقر فرمانروایی خود شروع به ساخت شهرها کردند[۲۲].
توسعه گسترده شهری در اواخر قرن نوزدهم با توسعه بنادر بین المللی نظیر: یوکوهاما، نیگاتا (新潟/Niigata)، هاکوداته (函館/Hakodate) و ناگازاکی (長崎/Nagasaki) و پایگاههای دریایی یوکوسوکا (横須賀/Yokosuka) و کوره (呉市/Kure) و ساسهبو (佐世保市/Sasebo) آغاز شد. با صنعتی شدن، رشد سریع شهرهای ژاپن به وقوع پیوست و برخی از شهرهای صنعتی نظیر آماگاساکی (尼崎/Amagasaki)، کاواساکی (川崎/Kawasaki)، یاواتا (八幡/Yawata)، نیئیهاما (新居浜/Niihama) و...، در پاسخ به نیازهای توسعه اقتصادی تاسیس شدند. اکثر شهرهای سابق به ویژه آنهایی که در امتداد ساحل اقیانوس آرام قرار داشتند، به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط صنعتی شدن گسترش یافتند.[۲۲]
شهرهای ژاپنی ترکیبی از قدمت و مدرنیت و شرق و غرب هستند. الگوی پراکنده و ناهموار مالکیت زمین، مانع بزرگی در شهرهای در حال توسعه،آسمان خراشها، مترو و تاسیسات زیرزمینی است. مشکلات جدی دیگر، کمبود مسکن بهتر، افزایش استفاده از خودرو، شلوغی بیش از حد سیستمهای حمل و نقل عمومی، کمبود فضای باز برای تفریح، آلودگی محیط زیست و تهدید دائمی زمین لرزهها و سیلها و...است.
در عرصهی شهرنشینی ژاپن، توکیو جایگاه ویژهای دارد. تراز جغرافیایی توکیو، پایتخت ژاپن، در 35 درجه و 41 دقیقه عرض شمالی و 139 درجه و 46 دقیقه طول شرقی قرار دارد که از این لحاظ هم عرض تهران، آتن و لسآنجلس است.[۲۳] تاریخ این شهر به 400 سال قبل برمیگردد یعنی دوره توکوگاوا (徳川時代/Tokugawa Jidai)(1603-1868) که در این دوره نام آن اِدو (江戸/Edo) بود. با اصلاحات میجی و اعاده قدرت به خاندان امپراتوری و حضور امپراتور در ادو در سال 1868، نام این شهر به نام کنونی آن یعنی توکیو به معنی پایتخت شرقی تغییر کرد[۲۴]. این شهر که در منطقه کانتو واقع است و مساحت آن 2187 کیلومتر مربع و جمعیت آن سال 2000 بیش از 12 میلیون نفر بود، در زمره تمیزترین و امنترین شهرهای جهان به حساب میآید[۲۳].
نیز نگاه کنید به
جغرافیای انسانی اتیوپی؛ جغرافیای انسانی اردن؛ جغرافیای انسانی اسپانیا؛ جغرافیای انسانی افغانستان؛ جغرافیای انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای انسانی اوکراین؛ جغرافیای انسانی آرژانتین؛ جغرافیای انسانی بنگلادش؛ جغرافیای انسانی تاجیکستان؛ جغرافیای انسانی تایلند؛ جغرافیای انسانی تونس؛ جغرافیای انسانی چین؛ جغرافیای انسانی روسیه؛ جغرافیای انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای انسانی سریلانکا؛ جغرافیای انسانی سنگال؛ جغرافیای انسانی سودان؛ جغرافیای انسانی سوریه؛ جغرافیای انسانی سیرالئون؛ جغرافیای انسانی فرانسه؛ جغرافیای انسانی قزاقستان؛ جغرافیای انسانی قطر؛ جغرافیای انسانی کانادا؛ جغرافیای انسانی کوبا؛ جغرافیای انسانی گرجستان؛ جغرافیای انسانی لبنان؛ جغرافیای انسانی مالی؛ جغرافیای انسانی مصر؛ جغرافیای انسانی پاکستان؛ جغرافیای انسانی عراق؛ جغرافیای انسانی یمن
پاورقی
[i] - مرکب از دو کانجی که از توکیو (東京) و هین از یوکوهاما (横浜) است و به منطقه واقع میان این دو شهر بزرگ اشاره دارد.
[ii] - نام شهر ناگویا در دوره میجی. علت نام گذاری آن به این نام، واقع شدنش میان توکیو و کیوتو بود.
کتابشناسی
- ↑ Nawata, Y. (2006). Rekishiteki ni mita Nihon no Jinkōto Kazoku. (歴史的に見た日本の人口と家族). RippōtoChōsa, (260), 95.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ Sudō, I. (2005). Yoku wakaru Nihon no jinkō [よくわかる日本の人口]. Dai ichi sēmē kēzaiken repōto, 2.
- ↑ Nawata, Y. (2006). Rekishiteki ni mita Nihon no Jinkōto Kazoku. (歴史的に見た日本の人口と家族). RippōtoChōsa, (260), 96.
- ↑ Sudō, I. (2005). Yoku wakaru Nihon no jinkō [よくわかる日本の人口]. Dai ichi sēmē kēzaiken repōto, 3.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک ژاپن سرزمینی سیاسی. تهران: موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر، ص70.
- ↑ Nawata, Y. (2006). Rekishiteki ni mita Nihon no Jinkōto Kazoku. (歴史的に見た日本の人口と家族). RippōtoChōsa, (260), 98.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ TRADING ECONOMICS. (n.d.-d). Japan GDP growth rate, Available from https://tradingeconomics.com/japan/gdp-growth#:~:text=Revised
- ↑ Principal Research Results Background. (n.d.). Retrieved from, https://criepi.denken.or.jp/en/publications/annual/2005/05kiban03.pdf
- ↑ Japan’s fertility rate drops to new record low. (2024, June 11). , Available from https://www.nippon.com/en/japan-data/h02015/
- ↑ Japan Fertility Rate 1950-2024. (n.d.). Www.macrotrends.net., Available from https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/JPN/japan/fertility-rate#:~:text=The%20current%20fertility%20rate%20for
- ↑ dmond, C., & North, M. (2023). More than 1 in 10 People in Japan Are Aged 80 or over. Here’s How Its Ageing Population Is Reshaping the Country. World Economic Forum, Available from https://www.weforum.org/agenda/2023/09/elderly-oldest-population-world-japan/
- ↑ Population Projection for Japan. (n.d.). Www.ipss.go.jp., Available from https://www.ipss.go.jp/site-ad/index_english/esuikei/econ2.html
- ↑ World Health Organization. (2022, October 1). Ageing and health. World Health Organization., Available from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health
- ↑ Japan population (2024) - Worldometer. (n.d.). , Avaialble from https://www.worldometers.info/world-population/japan-population/
- ↑ Statistics Bureau. (2024). Statistical Handbook of Japan 2024. Statistics Bureau, Ministry of Internal Affairs and Communications, Japan. , Available from https://www.stat.go.jp/english/data/handbook/pdf/2024all.pdf
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ LibGuides: 25. 統計情報を探す（国内編）／Find Statistical Information on Japan: English., Available from https://waseda-jp.libguides.com/research-navi/find_toukei/en
- ↑ anuary 12, 2024 KAMATA Kenji | Mechanisms of Japan’s Population Decline Unstoppable despite Countermeasures for Declining Birthrate | Meiji.net:Meiji University. (n.d.). English-Meiji.net., Available from https://english-meiji.net/articles/4502/
- ↑ National Institute of Population and Social Security Research. (n.d.)., Available from https://www.ipss.go.jp/index-e.asp
- ↑ Kuroda, T. (2022). Population Aging in Japan, with Reference to China. In Asia-Pacific Population Journal (Vols. 2–2, Issue 3, pp. 3–5)., Available from https://www.unescap.org/sites/default/files/APPJ-Vol-2-No-3.pd
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ Gritzner, C. F. Philips, D. A. Desaulniers, K. L. (2003). Modern World Nations Japan. Philadelphia: Chealse House Publishers, 55.
- ↑ Gritzner, C. F. Philips, D. A. Desaulniers, K. L. (2003). Modern World Nations Japan. Philadelphia: Chealse House Publishers, 11.
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ ۲۲٫۳ Encyclopedia Britannica-a (1768). japan People, Retrieved October 31, 2018, from https://www.britannica.com/place/Japan/People.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک ژاپن سرزمینی سیاسی. تهران: موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر، ص55.
- ↑ معینزاده، مریم (1382). برآورد استراتژیک ژاپن سرزمینی سیاسی. تهران: موسسه فرهنگی و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر، ص56.
منبع اصلی
یزدانپناه، کیومرث (1402). "جغرافیای ژاپن". در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ ژاپن. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص15-35.
نویسند گان مقاله
کیومرث یزدان پناه و نرگس شکوری